Мад атана чаз рамазан

Ст1ал Сулеймана рамазандин вацраз бахш авур шиирдикай кьве гаф

СтIал Сулейманан вичин ва адан туькIуьрунрин кьисмет чир хьун паталди, рамазан вацраз талукь шиир гзаф важиблуди я. Адай гуьзгуьдай хьиз Сулейманан кьисмет аквазва. Шиирдин кьилел вуч атанатIа, шаирдин кьилелни гьахьтин къалпвилер, бедбахтвилер атана. Са бязи хуьруьнвийрин лугьунриз килигна, и чIал 1925-1930-йисара туькIуьрайди я. Гь.Алекберова рикIел хкизвайвал, ихьтин шиирар себеб яз, партиядин ва республикадин чIехи къуллугърал алай са бязи ксари 1930-1933 йисара Сулейманаз басрухар гуз, адан илгьамдиз галтIам ягъиз алахънай. Абуру СтIал Сулейманан вилик вичин шииррин чIехи паюникай отказ ая лагьана шартI эцигна, амма Сулейман рази хьанач. Гьавиляй шаирдал «диндин шаир», «политикадикай бейхабар шаир», «большевикриз акси шаир я» лугьудай буьгьтанарни атана.

Рамазандин вацраз бахшнавай и чIал чна 1973 йисуз агъастIалви Шагьмирзоев Абдурашидавай кхьена сифте яз «Лезгистан-Алпан» журналда чап авунай. Адаз талукь макъала илимдин журналрани чап авунай (Килиг: «Об искажениях и фальсификациях творчества С. Стальского: На примере одного стихотворения // Вестник ДНЦ РАН, 2000. № 6. С.130 – 134).

Сулейманан шииррин кIватIалра и шиир «Сив хуьниз акси яз» тIвар алаз ва манадин жигьетдай михьиз терсина элкъуьрнаваз гьатнава. Белки Сулейманан хийир кIандай са редакторди и кьуьзуь кас «вахтунин пурара» пайгардаказ ацукьрай лагьана и шиир девирдин, идеологиядин т1алабунрихъ кьадайвал къайдадиз гъанайтIа? Амма гьар гьикI ятIани, и терсинин шиирдай аквазвайвал, а редактордин фагьум-фикир Сулейманан валчагъдин ценеривни агакьнач. Вичин вири уьмуьрда капI-тIеат авур шаирдин мад атана чи рамазан цIарцIин чкадал чалай алат, кьей рамазан талгьудайди адаз чир хьанач. Няй эгер ахьтин гафар акъатнайтIа ам аллагьсуз яз, имансуз яз жемятдин арада беябур жедай. Амма Сулейман беябур хьанач. Вучиз лагьайтIа, адан хуьруьнвийриз кардин гьакъикъат чизвай. Сулейманан шиирриз сифтегьан къимет гузвайбур гьабур тир эхир.

Вичикай ихтилат физвай и шиир гьеле шаирдал чан аламаз акъатай, гьам лезги (1927, 1934, 1935), гьам урус (1936) са кIватIалдани авач. Сифте яз ам анжах 1938-йисан ктабда гьатна (редактор Гь.Алекберов) ва гуьгъуьнин вири кIватIалра са дегишвални авачиз гьа авайвал гузва. Амма, гзаф хуьруьнвийрин лугьунриз килигна, 1925-1930-йисара теснифай и шиир а девирдин гзафбуруз хуралай чидай. А.Шагьмирзоеваз вичиз и шиир Гьажимирзе-Эфенди Салигьовавай ван хьанай. Сулейманан ацукьун-къарагъун хуьруьн жемятдин вилик квай. Абуруз гьим Сулейманан рамазандиз лагьанвай халисан шиир я, гьим адал илитIзавай къундарма я –чизвай. Гьа чизвайвиляй шаирдин халисан шиир, рамазандин вацраз бахшнавай гьайифдивди ацIай бейтер чал агакьни авуна. Халкьдин руьгьдин хазина хуьзвай гьахьтин ксариз датIана баркалла къвезва. Аквадай гьаларай, чаз къенин йикъалдини неинки жемятдин гегьенш къатариз, гьакI са бязи пешекар литераторризни СтIал Сулейманан, адан эсеррин гьакъикъат чизвач. Адан ктабра цIудалай артух чарабурун усал бейтер гьатнава, са шумуд цIуд шиир гилалдини чапдиз акъат тавуна ама.

(«Сивхуьниз» шиир ва адахъ галаз «Хьаналди кьве кIвачел къекъвез…», «Кьил акъатич гьич, девир, вай…», «Чаз фялейри эцигай цал…» шиирар за АгъастIалви Шагьмирзоев Абдулрашидавай кхьена). И шиир, са тIимил дегишвилер кваз, зи дах Рамазан Нагъиеван архивдани ава.

Фейзудин Нагъиев.



Ст1ал Сулейман

Сивхуьниз

Мад атана чаз рамазан,
Чахъ хуьдай сивер амач хьи.
Накьан межевирар, азан,
МискIиндиз эвер амач хьи.

Садаллагьдин тIвар рикIеваз,   
Михьи тир чи гьар са гъараз. 
Эвял хьиз, муъминар галаз      
Сувар къарни фер амач хьи.

Дегиш хьана гил имамар, 
Жезмач чавай ферз тамамар. 
Чизмач сувабар, гьарамар,   
Невсиниз кьенер амач хьи.

Фагьумна за тIимил-пара:   
Квахьзава чи диндихъ ара.
А эвял хьиз, мискIинара   
КпIарни вязер амач хьи.

Я адалат, я шериат   
Амач. КIевна чаз а сергьят.   
Шадвал ая, кесиб жемят, –   
Квез гила кIевер амач хьи.

Вуж я а кас вири чидай,   
Запаб-птик чаз кхьидай?       
Аллагьдиз ферз-капI айидай 
А кIвализ рекьер амач хьи.

Куьгьне араб илимдин кIял - 
Хцабамач  ам шайи гял.   
Бес гьикI хьурай чи дерди-гьал?      
Аллагьар, пIирер амач хьи.

Сулейманаз сир я са кар:         
Дегишдани чи бармакар?       
Гъуцар, динар айиз кукIвар,    
Женнетдихъ сефер амач хьи.

~1925-1930