Билгамиш достони

               
(И.Дьяконовнинг рус тилидаги таржима матнидан узбек тилига эркин таржима)
Мукаддима
           Узбек адабиёти тарихи ёки Кадимги узбек халки тарихи дарсликлари мана шу тарихий достондан бошланса максадга мувофик. Чунки, бу достон кадимги туркий тилда миххат билан сопол лавхаларда ёзилган энг кадимги бадиий асар хисобланади.
            Интернетда Билгамиш достонининг рус тилида бир неча таржималарини учратиш мумкин. Менга И.Дьяконовнинг таржимаси фикрнинг якунланганлиги билан маъкул келди. Достон 11 та жадвалдан иборат. Бугун эътиборларингизга Биринчи жадвални хавола этмокдаман.
          Мен шоир эмас, купрок ёзувчиман. Менинг учун асардаги кофия эмас, маъно куп кизикарли. Бу матнни истеъдодли бир узбек шоирага  бир ярим йил олдин бергандим. Кофияга солиб беринг деб. Амалга ошмади. Ким кофиясини янада тугрилаб берса, менга катта ёрдам килган буларди. Тугрироги менга эмас, балки узбек халкига.
          Чунки, боболаримизнинг илк достонини фарзандларимиз билиши шарт. Дуоларингизга мухтож дустингиз Анвар Шукуров.
 
                Билгамиш
1.Жадвал
Бу кушик дунё кезиб барчасини курган хакида
Денгизларни сузиб, тоглардан утган хакида
Ганимларин дусти ила енгган хакида
Донишликка етган, заковатга эришган хакида
Яширилганни курган, махфийдан вокиф булган,
Туфон куни хакида хабар келтирган
Олис йулга борган, чарчаган ва куниккан
Килган ишларини тошга битган
Калъадаги Урукни девор билан ураган
(ичан калъа, дишанкалъа - ташки девор
хам курганлиги назарда тутилмокда)
Мукаддас Эананинг нурли омбори
Деворга бок, унинг тожлари, ипдек текис
Киёси йук калъа деворига бок
Кухна йулакларга кадамингни бос
Иштар хонадони Эанага кир
Келажакда хеч ким бундайини куролмас
Урукнинг деворига чик, одим ташла
Пойдеворин кур, гиштларин сила
Яхши пишибдими унинг гиштлари
Етти дониш томонидан куйилганми унинг деворлари
Билгамиш барчадан хайбатли, полвон
Учдан иккига илох, бир кисми одам
Кадди комати расо кузинг камашар
Урук деворларин у тиклаяпти
Кайсар эр, букабош ва магрур
Жангда унинг кучи-кудрати тенгсиз
Сафланади аскарлари ногоранинг товушига.
Шунинг учун Урук эрлари ётогида хавотир
Билгамиш куйвормайди буз йигитларни оталари кошига
Кундуз ишда тунда эса маишат.
Оломон шикояти илохларга тез-тез борарди
Буюк Аруруга улар дердилар:
Аруру, сен Билгамишни яратдинг,
Унинг зиддини хам яратиб бер бизга!
Уям ботирликда Билгамишга тенг булсин,
Улар беллашсин-у, Урука хам бироз тин олсин»
Бу гапларни тинглаб Аруру
Ануга тенгин яратишни кунглига тугди
Кулларини ювди Аруру
Лой чангаллаб, ерга ташлади
Энкидуни ясади, кахрамонни яратди
Нинуртанинг жангчиси, яримтуннинг хосиласи
Танасини бутунлай барок
Хотинларникидек сочлари тарам
Калинлиги нон каби зич;
Дунё унга нотаниш, одам зотин курмаган
Сумукандек тери ёпинган
Кийик каби югуриб, ут ейди у
Шерлар билан сувга боради
Чак-чак урар чумилиб жонзотлар билан.
Уддабурро овчи куриб колди уни бир куни
Дарё буйида уйнаб юрганин
Биринчи кун, икки, учинчи кун хам
Дарё ёнида уни куради,
Овчи уни курган захоти,
Куркади важохатидан
Уз моли билан уйига кайтди.
Дахшатга тушди, тинди, тилдан хам колди
Калби гамга тулди, юзи корайди
Алам кирди унинг корнига
Куп юриб хоригандек эди унинг юзлари
Ахийри Билгамишнинг кидириб кетди
Йул юриб, Урук шахрига етди

Билгамиш ёнига келиб, деди:
Бир киши тогдан тушиб келибди
Ундай бакувват кул мамлакатда йук,
Осмон тошларидан яралгандек, мустахкам!
Тогларда сангиб юради доим,
Хайвонлар билан олишиб сув талашар
Тез-тез кадам ташлар уша жилгага
Куркканимдан, якинлашолмайман!
Мен чох казийман у эса чохни кумади
Копконлар куяман, уни юлиб отади
Ёнгинамдаги хайвонлар-у, жонворларни олиб кетади,
Даштда ов килишимга куймайди мени
Билгамиш овчига карата, деди:
«Хой овчим, бор ишкка чанкок Шамхатни чакир
Жонзотларни сувлаётган пайтда у
Кийимларин ечиб, танаси гузаллигини унга курсатсин
Бундай гузалликни кургани хамон келади
Даштда бирга усган хайвонлари ундан кочади
Олти кун утди, етти кун утди
Энкиду Шамхатнинг ишкига туймас
Ва нихоят чанкоги конди
Хайвонларига энди юзланди
Энкидуни куриб, кийиклар кочди
Бадбуй тана хидидан чул жонзотлари кочди
Сакради, чопди Энкиду, кучлар кетибди
Оёклар чарчади, хайвонларга етолмай
Англади Энкиду, энди аввалгидек чополмас экан!
Аммо, акл кирди, онги етилди
Кайтиб Шамхат кошига келди
Ва унинг юзига бокди
Нима деркин дея сузига кулок осди
Шамхат Энкидуга деди:
«Сен чиройлисан Энкиду, илохга ухшаш,
Сахрода не киласан хайвонлар билан?
Кел сени калъаси бор Урукка элтай,
Ану манзилгохи, нурли уйга юр
Тенгсиз ботир Билгамишнинг ёнига
У хукиздай кучли, одам нимаймиш»
Бу сузларни янаям кушди,
Унинг доно калби, сендайин дуст кидирмокда.
1. Урук – Месопатамия жанубидаги шахар, Евфрат дарёси буйида (хозирги Варка)ги шахар. Билгамиш Урук шохи, тарихий шахс, бундан 4600 йил аввал яшаган.   
2. Эана – осмон маъбуди Ану ва унинг кизи Иштарнинг ибодатхонаси, Урукнинг бош ибодатхонаси. Шумерда ибодатхоналар, ибодатхона ерларидан олинган хосил тулдирилган хужалик бинолари билан уралган эди; бу бинолар уз навбатида мукаддас хисобланарди.
3. Иштар – мухаббат, хосилдорлик, ов, уруш маъбуди, маданият хомийси.

4. «Барча уртоклари ногора овозига йигилади» Гап бу ерда Урукнинг ишга ярокли барча ахолисини девор курилишига жалб килиш хакида кетяпти. Шахар усмирлари бандлигидан кариндошларини куришга вакти булмайди, севганлари билан куришмокка кучи колмайди.
5. Аруру – шумерларда энг кадимги, одамларни яратувчи хисобланмиш она маъбуда.
6.  «Ануга ухшашини калбига тугди...» «Ухшашини» - деганда, «ном», «суз», «исм». Исм инсон ва маъбуднинг жисмоний мохиятини англатувчи кисм сифатида каралган.
7.  Нинурта –жангчи-маъбуд, маъбудлар шохи, хаво ва шамол маъбуди Эллилнинг угли
8. Сумукан – хайвонларнинг хомий маъбуди. Унинг «кийими», англашилича ялонгочлик, балки тери ёпинган.


Рецензии