Дзе ноч агорне, хай там разбудзяць

Мікола Захаранка

ДЗЕ  НОЧ  АГОРНЕ,  ХАЙ  ТАМ  РАЗБУДЗЯЦЬ
(з цыкла фантастычных апавяданняў “Дарогі”)

 
   1.
   Яна вярталася з радзімы. Сядзела ў “маршрутцы” з папяровым скруткам на каленях і пільна ўглядалася ў знаёмыя да болю і да болю родныя краявіды за акном. Было незразумела, куды едзе, чаму і ці вернецца? Такое адчуванне накрывала яе кожны раз, як па гэтай шашы ад’язджала ад роднага Брагіна. І ў дзяцінстве, едучы з мамай і              меншай сястрычкай у піянерскі лагер; і ў маладосці, калі пасля выходных даводзілася вяртацца на вучобу ў Гомель; і вось зараз, вяртаючыся “ў высылку”, як яна называла сваё цяперашняе месца жыхарства, дзе апынулася пасля атамнай бяды ў Чарнобылі. Яе вёсачку шчодра пасыпаў атрутны попел, а іх усіх дзяржава рассяліла па гарадах ды весях, далёка ад вільготнага Палесся. Апынуліся і яны з мужам і першынцам Іванкам за трыста з гакам вёрст ад сваёй малой радзімы, у сасновых барах паўночнай Міншчыны, у вёсцы Забораўцы. “Аж за Мінскам”. Зоі здаецца, што ўсё гэта было ўчора, хаця ў той Забораўцы яшчэ дваіх дзетак нарадзіла, і ўжо парасціла, і ў свет выпусціла. Адна гаравала, муж Раман трагічна загінуў у самым росквіце іхняга маладога жыцця. Ого-го, колькі доўгага горкага часу прайшло!
   Але гэта там, на чужыне рухаўся час. А тут, на радзіме, ён як спыніўся, тут яна, калі ні прыедзе, – кожнага разу зноў маладая! Тут яе памяць пра апошнія тры-чатыры пражытыя дзесяцігоддзі завалакваецца густым белым туманам, як пасля кантузіі. Ну, яна не ведае, як бывае пасля кантузіі, але так гаворыцца...
   Гэтая “кантузія” прыемная. Бо не толькі розумам яна маладзее, але і целам! Адчувае нават, як грудзі робяцца тужэйшыя. Ну, грудзі, – то, можа, здаецца. А вось паходка насамрэч мяняецца! Як прыязджае на радзіму, то сама здзіўляецца з таго, як ногі лёгка ступаюць па дарозе. Тыя разы шчэ не так. А ў гэты зусім пад сабою ног не чуе!
   У першую ноч па прыездзе яна бачыла нябесны знак. Начавала, як заўсёды, у брагінскай далёкай родзічкі. Выйшла з дому падыхаць і ўбачыла: неба зрабілася светла-ліловае, без хмар і без зорак. Адна зорка на ім, праўда, засталася. Але якая!   На каляным ліловым купале на поўдні яна роўна свяцілася блакітнымі зыркімі промнямі. Хвілін дзесяць такое было, а потым ліловае сплыло, а зоркі вярнуліся на свае месцы, праступілі на звычайным чорна-сінім небе.
    Відовішча яе не напалохала, наадварот, на душы зрабілася лёгка-лёгка, як бывала некалі аж у маленстве.
   Прыязджае Зоя рэдка, мо раз на пяць гадоў, як і ўсе “адсяленцы” – на Радаўніцу. І кожны раз апынаецца ў маладосці. І не сказаць жа, што ў весялосць трапляе, дзе там...
   На могілках сустрэчы нярадасныя, не вясёлыя. Там усе, хто прыехаў, не толькі бацькоў пахавалі – сваё жыццё мінулае прыкапалі слоем атручанага атамам пясочку.  Цяпер бывае з цяжкасцю пазнаюць адна адну пажылыя кабеты – былыя школьныя сяброўкі. Гэтым разам Зоя нават сваё першае каханне – Віцьку Брацуна, не пазнала. Доўга паглядала на стараватага дзецюка са спітым азызлым тварам – і не пазнавала. А Віцька здалёк утаропіўся быў на яе, нібыта пазнаў, але не падышоў, а толькі з вінаватай усмешкай па-блюзнерску падміргнуў прыплюшчаным вокам і адвярнуўся. Што з ім? Галька, лепшая школьная сяброўка, распавяла, што Віцька за нешта сядзеў у турме, а што ён, дзе ён зараз, яна сама не ведае. Зоя і не дапытвалася. Ні пры чым да яе, маладой, быў гэты пажылы чужы чалавек.
   Зноў адбылося раздваенне ў часе і прасторы. У ёй два чалавекі сядзіць. Два дні яна на радзіме раздвоеная хадзіла. І ўжо назад вяртаецца, а раздваенне гэтае не праходзіць. Яна нават не ведае, як правільна казаць: з дому яна едзе ці дадому? Бо з дому, з дому ж! Але й... дадому. У Забораўцы дом яе зараз, за Мінскам...
    Зоя ніяк не даўмеецца, што ўжо яна бабуля, двое ўнукаў мае. Хоць, праўда, унукі цесненька да душы прытуліліся, вось і зараз нібыта едуць з бабуляй у “маршрутцы” па гомельскай шашы, але яна й сама маладзенькая, амаль дзяўчынка, і салодкія хвалі маладых успамінаў накатваюць на звыклую горыч пражытага.
   Злева за акном лёгенька, нібы вальсуючы, падплываў насустрач белы святочны бярэзнік у светла-зялёным марыве майскай лістоты. Жоўтыя на прасвет вясновыя хмаркі набеглі на заходнюю палову неба і па вокнах “маршруткі” зашапацеў дожджык. Нагрэты сонцам дарожны аcфальт наперадзе пацямнеў ад вільгаці і закурыўся туманам. Яна раптам успомніла, як тады, сто гадоў таму, у дачарнобыльскую шчэ пару, цалаваліся з Віцькам у такім вось бярозавым гаёчку на беразе Брагінкі. Успомніла, і ажно сэрца застукала, а пад грудзьмі закалыхалася хвалямі цёплае мора. Нічога сур’ёзнага з Віцькам у яе не было, напрыканцы школы Віцька падмеўся з танцаў правесці. Ды потым яшчэ колькі спатканняў было з пацалункамі. Пасля школы з’ехала яна ў Гомель на вучобу, і ўсё скончылася само сабой.
   А вось жа ўзгадалася...

   “Ай, тут у нас клімат такі, – засаромелася свайго ўспаміну Зоя. – Вясна была, што тут казаць...”




   2.
   Аляксей Пятровіч азірнуўся назад, не ўбачыў ніводной жывой душы, падабраў з раменя пад паху сумку і прыпусціў бежкі па правулку. Намеціў сабе роўна тры пралёты паміж ліхтарнымі слупамі, але ў канцы другога пралёту, за глухімі платамі двароў, на розныя лады забрахалі сабакі, і ён перайшоў на крок. З весніц наперадзе выйшаў пажылы мужык у цыратавым фартуху, з вялікім гаечным ключом у руцэ.
   “Добра ў горадзе жыць. Ні цябе ніхто не ведае, ні ты нікога – рабі што хочаш!” – легкадумна разважыў, аж засмяяўся, Аляксей Пятровіч.
   – Здрасце! – павітаўся ён з мужыком. Мужык адказаў маўклівым падазроным позіркам і схаваўся ў двары.
   Аляксей Пятровіч валяў дурня. Не таму, што быў легкадумны ці малады. Яму далёка за пяцьдзясят, і ён быў меланхолік – сусветны смутак часцяком падступаў да грудзей.   Але сёння яму гэтак хацелася. Ён не мог зразумець, што з ім такое! Тры дні ўжо доўжыцца гэта, як прыехаў дадому –так і здурнеў.
   Бадзёрая энергія падпірала знутры, прасілася вонкі праз рухі, весялосць і несамавітыя паводзіны. Ён і пабег, каб выпусціць яе лішак.
   Энергія наплывае хвалямі. Накоціцца хваля – тады прыходзіць вясёлы роздум. Нават лёгкія мары ўсплываюць. Або, вось, як зараз, на блюзнерства цягне. Затоіцца хваля – хочацца плакаць. Ён не ведае, чаму. У яго няма асаблівай прычыны смяяцца, няма й падставы для слёз. Пабыў, вось, дома на Радуніцу, з сястрой пабачыўся, з забытымі знаёмцамі пасустракаўся... Сумам, вядома, надыхаўся, але гэты сум прывычны, свойскі.
   На могілках у яго бацька, маці... І Яна.
   Гэта праз яе ён не быў дома дваццаць гадоў. Ці помсціў ці крыўдаваў – сам не ведаў, не мог разабраць.
   Яна яму здрадзіла, пайшла замуж, як ён на Балтыйскім флоце служыў. А потым узяла й памерла. Двойчы здрадзіла...
   Усю тую духмяную ноч перад яго ад’ездам у армію прасядзелі яны на лавачцы пад бэзавым кустом – мілаваліся. Яна не клялася ў вернасці, а толькі ціхенька плакала ды цалавала гарачымі вуснамі. У яго замірала сэрца ад шчасця, ад упэўненасці ў ёй і ад свайго... іхняга вечнага кахання.
   На службе ён быў звар’яцеў, як даведаўся – ноччу на вахце хацеў скочыць з катэра за борт, але мічман Луба не даў. Ухапіў кашчавай рукой без мізінца за каўнер бушлата, паваліў на палубу і збіў нагамі пад рэбры да паўсмерці.
   З дэмбеля ён, як які франтавік з ваеннага фільма, тайна ўвечары пракраўся ў хату да бацькоў, таго-сяго ім нахлусіў і поначы сышоў па брукаванай шашы, нічога не цямячы ад гневу і мілосці. Не мог Яе бачыць і не мог выкінуць з галавы і сэрца.  Сябры звабілі на працу ў Сібір, і ён толькі двойчы вяртаўся – на пахаванні бацькоў. А потым, як пачуў пра яе смерць, зусім зарокся радзімы.
   Так Яна атруціла яго, што ў сэрцы зрабілася карава і суха, і ён ужо раўнадушна ўспамінаў сваю вёску, і не ехаў, не ехаў, не ехаў...
   І хоць бы што! Цэлых дваццаць гадоў не быў дома. А гэтым разам, быццам які колішні царскі салдат, вярнуўся. Наважыўся, прыкаціў...
   Нічога страшнага, наадварот, пабыў на родных могілках і як акрыяў. Пастаяў ля магіл, а потым выйшаў за агароджу і пабрыў па полю з сухімі вачамі. Вясёлая энергія   ў ім не дазволіла б яму плакаць, калі б і захацеў. Ішоў па пустой сцежцы ў пустым пясчаным наддняпроўскім полі і ўголас дэкламаваў:
   Не стану плакаць,
   што за плячыма
   мая айчына i круг cяброў,
   Што ўжо ніколі больш
   перад вачыма
   яна не ўстане, мая любоў.
   Ён напамяць ведаў гэты верш старажытнага грузіна Бараташвілі, запомніў з тых часоў яшчэ, як служыў. Той самы мічман Луба, пасля таго скрушнага здарэння, даў на чытанне беларускі часопіс. Адкуль на балтыйскім ваенным катэры беларускі часопіс? Луба і сам беларус. І самы загадкавы мічман у свеце. Дзе ён зараз, ягоны збавіцель, ці жывы? Наўрад.
   Дыхалася вольна, сумавалася... радасна.
    Дзе ноч агорне,
    хай там разбудзяць,
    хай там i будзе
    мой родны кут.
    О, калi б зорачцы той пуцяводнай
    сказаць прычыну маiх пакут!
   Яе магілка з мармуровым крыжом стаяла наўскос ад аградкі яго бацькоў. Ён здзіўляўся вось чаму: прайшло ж... многа год прайшло, а магіла была як новенькая, пясчаная. А наўкол жа цесненька туліліся старыя, утравелыя!
    Пакуты сэрца –
    ужо астылы
    кахання вугаль цi папялок –
    Даверу хвалям,
    і ты, двухкрылы,
    нясi на ўзмор’е iх
    з-пад аблок.
   З-пад ног выпырхнула чародка нейкіх дробных птушачак і рассеялася па нясмеламу яшчэ травяному зяленіву.
   Вось ён і сам, нібы той конь крылаты, ляціць, як апраметны, па полю, і горка яму, і весела!
    Рвiся ж, мой коню, толькi наперад
    і пра спачын не гадай;
    Чорныя думы мае i мой смутак
    буйнаму ветру аддай.
   А чорных думак і не было. Ён магілцы не паверыў. Наадварот. Там, на далёкай чужыне, быў змірыўся, спакойна размаўляў з Ёю памёрлай, а тут, як прачытаў на надмагіллі мілае імя і прозвішча – засумняваўся.
   ...Таму, калі ўбачыў Яе жывую, ехаўшы назад, у Гомелі, зусім не здзівіўся.
   Родны кут нічым асабліва не прыласціў. Старыя сябры – хто памёр, хто пастарэў так, што нічога свайго роднага маладога ў ім было не ўгадаць, іншыя нават палохалі гэтай сваёй непазнавальнасцю, асабліва жанчыны. Адно пустая бацькоўская хата прыняла душу ў свае цёплыя абдымкі, ды і то, пахі, якія ішлі ад сцен, печы, падлогі мала нагадвалі пра тату з мамай.
   Да мінскага цягніка было яшчэ тры гадзіны, і ён рашыў пагуляць па горадзе. Паклаў  у ячэйку свой халасцяцкі рукзачок і з пустымі рукамі хадзіў, пасвістваў, як хлопец, па вясенніх вуліцах, на дзяўчат пазіраючы.
   “Дурань стары! Настаўнік... Убачылі б зараз вучні!”
   Дражніліся б:
   – Аляксей Пятровіч, свістаць нельга, грошай не будзе! – і смяшлівым гуртам пабеглі б, нібы ўцякаючы.
   Успомніўшы дзятву, сам сабе заўсміхаўся. Яны яго любілі, бо ён дазваляў ім такія вось кепікі над сабою.
   Ён убачыў Яе ў парку над Сожам. Крокаў за сорак наперадзе па пандусе перад палацам графа Паскевіча яна ішла прагулачнай хадою і вольна размахвала сумкай з чырвонымі пеўнікамі. Хацеў пагукаць, і не пасілеў – у горле нешта захрасла.  Памкнуўся бегчы – і ўспомніў. Яна не захоча! Яна ж...
   Успомніў і на дзіва хутка і лёгка змірыўся.


   3.
   Мінскі цягнік адыходзіў позна, а дванаццатай гадзіне ночы. Было вольных болей за чатыры гадзіны. Але яна нікуды не спяшала, яшчэ й рада была “гэтаму святу”. Паклала ў ячэйку сумку, скрутак, паздымала з ног асеннія боты, набрала код на ячэйцы – год свайго нараджэння – і ў купленых у Брагінскім універмагу туфліках з адной сваёй любімай сумачкай з чырвонымі пеўнікамі пайшла сабе гуляць па вясеннім Гомлі.  Нетаропка ішла па галоўным праспекце і як збоку дзівілася са сваёй незалежнай самавітасці. Па тратуары крочыла не вясковая кабета, з нябачным грузам неадступных жаночых клопатаў; не таропкая, заўсёды ўвішная “бабуля Зоя”; нават не дзяціная маці крочыла. Ішла і ела пламбір, і разглядвала вітрыны, і размахвала сумкай з чырвонымі пеўнямі разняволеная маладая дзяўчына, якаясь студэнтачка ці, нават, старшакласніца.
   “Во, даю! – адкрыта, не тоячыся мінакоў, заўсміхалася Зоя свайму такому “хуліганству”. І спахапілася, схавала ўсмешку, пастражэла тварам.
   “Яшчэ прычэпіцца які-небудзь...”
   І зноў засмяялася, уявіла, як ідзе “пад ручку” па гомельскай вуліцы з чубатым белагаловым хлопцам. Вось яна ідзе з ім, белагаловым, пад ручку. А насустрач дачушка Волечка:
   – Мама, ты што-о!
   “От сораму б набралася!” – засмяялася са сваёй фантазіі Зоя.
   А хадзіла ж... Адразу, як паступіла, у тэхнікуме да яе і падкаціў белагаловы чубаты аднакурснік Вася. Ну, схадзілі ў кіно, пагулялі дапазна... Ён палез з абдымкамі. Але цнатлівая дзяўчынка Зойка з палескай вёскі спалохалася, што гэтак у Гомлі можна “і да абы чаго дакаціцца”, і адлучыла ад сябе смелага чубара. Як той ні дамагаўся – яна ні ў якую! Адстаў...
   А можа, не таму, што палеская, што з вёскі. Не надта й падабаўся ёй той Вася. Калі б падабаўся, можа, й дазволіла б яму штосьці вальнейшае. Дазволіла ж потым Раману! Ды што – дазволіла... Сама галаву страціла. На трэцім жа спатканні яны з Раманам... Ай, што ўспамінаць!
   Зоя прайшлася скрозь па праспекце пёхам аж да парку. Паназірала, як плаваюць-кахаюцца белыя лебедзі ў запруджаным рове з казачным домікам, прайшла па шырокім пандусе пад сценамі графскага палаца, міма царквы, у якой калісь месціўся планетарый. Успомніла: іх, навучэнцаў будаўнічага тэхнікума, вадзілі туды на экскурсію. Ні-ча-гу-сенькі са слоў лектаркі яна тады не зразумела, але была ўражаная штучным зорным небам, якое падалося ёй глыбейшым за сапраўднае.
   Да чыгуначнага вакзала вярталася ўжо на тралейбусе, хоць планавала пёхам і назад вяртацца. Але адчувальна занылі ногі ад стомы.
   “Іч, сямнаццатка, разбегалася”, – пасмяялася яна з сябе і села ў тралейбус.
   На вакзале падсілкавалася бутэрбродам, купленым у буфеце. У сумцы было што і свайго з’есці. Хлеб быў і сальца было, і варанае яйка фарбаванае – з Радуніцы ж. І апетыт разгуляўся, як у дзяўчынкі. Але ў сумку не палезла, пасаромелася.
   “Якая дзяўчына стане есці на людзях сваё!” – падумалася Зоі.
   Сур’ёзна падумалася, без усялякай іроніі. Яна ўвайшла ў ролю. Не, яна не здурнела, не забылася пра сябе сапраўдную. Пра гады свае помніла, пра дзяцей з унукамі помніла, пра мужа-нябожчыка не забывалася. Але адчуванне несамавітай маладой лёгкасці не пакідала яе.
   “Іч, раздухарылася баба!” – паспрабавала вярнуцца да прывычнага сялянскага гумару Зоя. Так жартавалі б яе забораўскія таваркі, суседкі па вуліцы, калі б пабачылі, што яна тут вырабляе.
   “Гэта, мо, радыяцыя так дзейнічае. Адвыкла, а калі малая доза, дык, кажуць, можа, наадварот, – лечыць”.
   Канешне, не радыяцыя. Нешта сваё, тутэйшае, роднае і таемнае заўжды мацавала яе па прыездзе дамоў. Але гэтым разам з ёю рабілася нешта зусім незвычайнае! Яна адчувала гэта падэшвамі ног. Мо зорка тая нябесная сурочыла?
   “Нічога, вярнуся ў Забораўку – куды што й дзенецца”.
   – Пасунься трошку, дачушка, – вывеў яе з думак мужчынскі голас. Зоя схамянулася, хуценька падскочыла і перасела на канец лавы. І ўжо потым пацікавілася, хто гэта яе турбуе.
   Пажылы вусаты мужык у капелюшы па чарзе падымаў з падлогі і ставіў на лаву вялізны чамадан, перавязаную вяроўчынай кардонную каробку, потым набітую нечым, закручаным у газетную паперу, авоську і важэнную сумку. У цэлым, мужык быў апрануты па-гарадскому, толькі штаніны былі запраўлены ў керзавыя боты.
   – Ты, ета... Прабачай, дачушка, – узгрувасціўся нарэшце паміж Зояй і багажом мужык. – Эта ж от, ік дачцэ еду, – чамусьці паказаў ён рукою на пакункі. – К унукам,    – дадаў мужык пасля паўзы і засмяяўся. – Трое ўнукаў маіх у яе... Тоесь, яеных дзяцей...
   Мужык дапытліва, вочы ў вочы, паўзіраўся на Зою.
   – А сама замужняя ці як?
   – Не паспела яшчэ, дзядзька, – пажартавала Зоя. Бо і ён жа, відаць, жартаваў. Не ўсур’ёз жа казаў на яе “дачушка”.
   “Гадоў на пяць за мяне будзе старэйшы”, – прыкінула яна.
   Але, відаць, дзядзька і не думаў жартаваць.
   – А-а, ну хай сабе, хай сабе. Ваша дзела маладое, – згадзіўся з нечым ён.    Пасоўгаўся задам па лаве, зручней ладкуючыся, і заплюснуўся, нібы драмаць сабраўся.
   “Во, дзівак. І адкуль едзе, куды?”
   – У Мігілёў еду, – не расплюшчваючы вачэй, прамармытаў мужык. – У Мігілёве яны жывуць...
   Зоя і ўвагі не звярнула на тое, што дзядзька прачытаў яе думкі.
   “Ён што, сляпы? – дзівілася і абуралася яна. – Дачушку знайшоў!”
   Зрэшты, не надта яна й дзівілася, не так ужо й абуралася. Галавою разумела, што амаль равесніца гэтаму вахлаку ў керзачах. А ўсім астатнім, што ў сабе мела, усім сваім дзявочым нутром ані не пярэчыла яму даросламу. Вось жа падскочыла была з лавы перад ім, як непаўналетняя!
Дзядзька, здавалася, канчаткова заснуў, нават падхропваў. У галаву палезлі бязладныя думкі пра мінулае жыццё. І ўсе з выклікам, з нейкім пратэстам.
   “Калі б не Раман – была б зараз вучоная, прарабам бы якім рабіла, а не даглядчыцай на ферме, ці, во, як цяпер, тэхнічкай у школе”, – з крыўдай на Рамана думала яна.
   Ужо як яна зацяжарала, было не да вучобы, з’ехала назад у вёску да бацькоў...
   “А то б тэхнікум скончыла, у які б інстытут убілася. А што? – падумалася дзёрзка.   – У школе нічога сабе вучылася”.
   Калі б не Раман, то хто ведае... Пасля яго другі раз замужам не была. Спачатку сама не хацела, потым не было за каго, потым не было калі, а тады, як агледзелася, – дык ужо баба старая!
   – О, Васілеўна! Гэта вы? – пачула аднекуль Зоя і заазіралася. Голас быў знаёмы, свойскі, – хто гэта тут? У слаба асветленай зале сноўдала, гаманіла, спяшалася, шоргала нагамі шматлікая дарожная заклапочаная публіка, і не адразу позірк знайшоў спачатку постаць, а потым і ўсмешку Аляксея Пятровіча Данілюка.
   “Ён? Тут? У Гомлі?” – яна здзівілася, амаль спужалася. Яе ўразіла не тое, што на зваротнай дарозе з радзімы, ноччу на гомельскім чыгуначным вакзале, сярод дарожнага люду бачыць Аляксея Пятровіча, настаўніка з забораўскай школы; што ён сам пазнаў і паклікаў яе. Непрыемна занепакоіла тое, што ён быў... з Забораўкі! Кожны з Забораўкі, хто б ён ні быў, напружыў бы яе не менш. Бо не стасаваліся жывыя сведкі яе сапраўднага забораўскага жыцця з сённяшнім несапраўдным, мройлівым, чароўна-казачным і крышачку грэшным станам яе душы.
   – О, Пятровіч! Вы? – ягонымі словамі адгукнулася яму Зоя.
   – Што вы тут робіце? – шумна і весела здзіўляўся настаўнік.
   – А вы? – у тон яму адказвала Зоя. Таксама весела.
   – Я? – смешна паказаў на сябе Аляксей Пятровіч. – Дык я ж тут вырас! Не ў Гомлі, канешне, а ў Лоеве... Нават і не ў Лоеве, а ў вёсцы каля яго! – з камічным гонарам пахваліўся ён.
   – А я з Брагіна! – гэтак жа дурасліва адказала Зоя.
   – Вы? З Брагіна? – быццам не паверыў Аляксей Пятровіч. Вочы яго смяяліся.
   – Ну, не з самога... З вёскі каля Брагіна.
   – Выходзіць, зямлячка?
   – Выходзіць так.
   Зоя сама не ведала, чаму размаўляе з настаўнікам – быццам какетнічае. У Забораўцы такога сабе не дазволіла б, ды і з якой нагоды...
   “Дык то – у Забораўцы!”
   У Забораўцы яны ўсяго толькі знаёмцы, а тут, бач, – землякі!
   Тая першая спалоханая асцярога, што гэты аднекуль узніклы пажылы чалавек з Забораўкі дачасна разбурыць яе, вернутую родным краем, маладосць, – рассеялася, знікла, прапала. Наадварот, у гэтым раней чужаватым настаўніку (як жа, яна простая тэхнічка, а ён настаўнік!) Зоя адчула родную душу, нават змоўшчыка. Нібы іх палескае зямляцтва было пяшчотнай таямніцаю, якую ім абодвум трэба хаваць ад астатняга свету. У гэтым было нават нешта інтымнае.
   Штосьці здарылася ў вачах Зоі і з самім Аляксеем Пятровічам. З маладжавага мужчыны пенсійнага ўзросту ён ператварыўся ў маладога чарнявага дзецюка, амаль хлопца. Праўда, з пасівелымі скронямі. Па яе сённяшніх гадах ён быў ёй роўня! Гэтая ў ім перамена пацвярджала, узаконьвала, рабіла пэўнаю і перамену, якую адчувала яна ў сабе. Яго жарцікі, лёгкія жэсты рукамі, несамавіты смех яшчэ больш узбуджалі і ў ёй маладую несамавітасць. Нават тое, што ён незаўважна перайшоў з ёю “на ты”, цешыла яе гарэзлівую дзявочасць.
   – Ты ў якім вагоне едзеш? – прыцішана спытаў Аляксеей Пятровіч, як пра нейкі страшны сакрэт, нават галавою прыхіліўся да Зоі.
   – У сёмым, – таксама ціхенька адказала яна.
   – Не можа быць! – спалохана акругліўшы вочы прашаптаў настаўнік.
   – Чаму? – спалохалася і яна.
   – Я таксама ў сёмым! – раптам зайшоўся ён гучным смехам.
   Зоя не разумела, чаму ён спалохаўся, чаму кругліў вочы, чаму засмяяўся, не разумела, у чым тут гумар, але чамусь ахвотна падхапіла яго гульню, і яны смяяліся разам, ківаючы адзін на аднаго.
   Дзядзька ўжо прачнуўся і пазіраў на іх з паблажлівым здзіўленнем.
   – От, маладзёж! – ці то дакорліва, ці то ўхвальна крутнуў ён галавою. – На поезд не апаздайця.
   Дзядзькава рэпліка насмяшыла яшчэ больш, яны смяяліся, не ведаючы прычыны таго смеху, смяяліся без глузду, проста так.
   Па гугнявым гулкім радыё аб’явілі цягнік на Мінск, і яны праз вузкі гомельскі тунель пайшлі на пасадку.
   У вагоне Аляксей Пятровіч угаварыў Зоіну суседку памяняцца з ім месцамі. Тая незадаволена скрывіла вусны, моўчкі падхапіла з падлогі сумку і паплялася ў другі канец вагона да прапанаванага ёй крэсла.
   Поезд крануўся, плаўна заківалася, закалыхалася чэрава вагона, у вокнах паплылі агні начнога вакзала.
   – Ну вось, паехалі, – мірным і ўжо нейкім сумным голасам прамовіў Аляксей Пятровіч.
   – Паехалі, – шэптам згадзілася Зоя, скоса зірнула на яго і ўбачыла стомленага, са смуткам у вачах, чалавека. Такім яна і ведала яго там, у Забораўцы.
   Маўчалі.
   Насланнё, якое спакваля пачалося яшчэ ў Брагіне і завалодала ёю на Гомельскіх вуліцах, – пачало марнець, меншыцца, саступаць нармальнаму розуму. Але не знікала. А яна й не хацела пазбаўляцца ад свайго прывіднага шчасця, падараванага ёй розумам зрушаным і п’янаватым. Не хацела, каб гэты просты, вясёлы, свой мужчынка ператварыўся ў чужога настаўніка, а яна ў школьную тэхнічку Зою. Зою Васілеўну, як, здаралася, звяртаўся ён да яе там, у Забораўцы. На “Вы”. Яна павярнулася да яго ўсім тулавам, дакранулася рукой да яго рукі.
   – Аляксей Пятровіч, – ціха, нібы здалёк, паклікала. Бо ўвесь ён быў у задуменні, здавалася, забыўся пра яе. – А вы... – пачала яна і раптам зразумела, што не ведае, што хацела сказаць. Ды ці й хацела? Яна ж павярнулася да яго імпульсіўна, спалохаўшыся праўды. Бо ёй падалося, што толькі разам з ім, удвух, яны могуць яшчэ крыху пабыць у шчаслівым гіпнозе. Ён жа таксама быў яшчэ нейкі не такі, яна ж бачыла! – А... А калі мы будзем у Мінску? – знайшлася яна.
   – У Мінску? – ён вярнуўся з задумення. – Каля пяці-шасці... не ведаю. Карацей, рана будзем, – зноў заўсміхаўся ён весела, як тады на вакзале. Смяяўся і паглядаў на яе, як ужо пачало здавацца Зоі, закаханымі вачамі. Недзе пад сэрцам у чэраве зацепліўся дзявочы гонар прыгажуні, якая ведае сабе кошт, у якой “усё на месцы, усё пры сабе”, і яна засмяялася разам з ім, зноў не ведаючы, чаму.
   Потым крыху размаўлялі пра тое-сёе з забораўскага жыцця. Так, ні пра што, абы гаварыць. Гаворка збяднела, сышла на нішто, і яны пазаціхалі. Калі праехалі Жлобін, пачала насоўвацца начная дрымота. Зоі ўтульна было сядзець побач з гэтым дзіваком, хацелася ехаць і ехаць, і драмаць, і ні пра што не думаць, і адчуваць побач яго цеплыню.
   “Калі б ён мяне зараз пацалаваў, што б я рабіла?” – гарэзліва падумалася ёй нечуванае, забароненае. Як можна было падумаць такое пра яго! Але яна не збянтэжылася, не засаромелася, ведала ўжо, што гэта не яна падумала – яе ажыўшая дурная маладосць. “Маладому з маладою маладое ў галаве”, – успомніла яна і хмыкнула.
   – З мяне смяешся? – страпянуўся яе спадарожнік.
   – Ой не, што вы! – спалохалася яна.
   – А я смяюся, – сур’ёзна сказаў ён, і зноў у яго голасе ёй пачуўся сум.
   – Смейцесь на здароўе, смех не грэх, – сказала яна – нібы суцешыла.
   – Праўда?
   – А няўжэ ж! – ужыла яна палескае слоўка. Ён доўгім вывучальным позіркам агледзеў яе ўсю.
   – Якая ты ў мяне...
   – Паспіце, Аляксей Пятровіч, – перабіла яго Зоя, хаваючы сарамлівасць і нейкую зусім ужо неразумную сваю замілаваную радасць. – Чаму б нам не паспаць?
   Яна наўмысна сказала “нам”, каб пасмакаваць гэтае злучальнае слова. Бо “нам паспаць” гучала грэшна і соладка. Ёй хацелася граху і асалоды. Таму што так разнявольваў яе гэты незнаёмы выпадковы спадарожнік.
...Таму што поезд няўмольна вёз яе ў край наканаванай стрыманасці, да ціхамірнага ўдовага жыцця, туды, дзе яна мусіць будзе сустрэцца са старасцю.
І няхай сабе, тады тое й будзе. А тут, пакуль што, яна... жанчына.
   “Чаму гэта, пакуль што! – абурылася ў ёй уся яе жаночая сутнасць. – Я й так, без гэтай дурной дарожнай прыгоды, яшчэ не старая! Я яшчэ, калі б захацела... Вунь жа, прасіўся летась у прымакі Толік брыгадзір! Адмовіла, дурніца. А жыла б за ім не горш за іншых. Ну й што, што п’е...”
   Яна спаймала сябе на тым, што зноў незнарок убілася думкамі ў будзённае сваё забораўскае. Прэч, прэч! Да Забораўкі яшчэ далёка. Скасавурылася на спадарожніка – ці не пачуў маркотных яе разважанняў? Той пагойдваўся разам з калыханнем вагона, прыплюснуўшы вочы. Відаць, паслухаўся яе, заснуў.
   “Паслухмяны”, – іранічна, з усмешлівай пяшчотай паглядзела на яго Зоя і таксама заплюснулася.
   І без таго змрочнае святло ў вагоне патухла зусім. Толькі зрэдку ліхтары на паўстанках наскрозь пранізвалі вагон – яна бачыла іх мільгатлівае святло праз заплюснутыя павекі.
   Вагон гайданула на стрэлках чарговай мімалётнай станцыі, і яго сонная галава апусцілася ёй на плячо. Яна сцялася ад неспадзяванкі, не адвяла пляча. Ён паварушыўся, шукаючы зручнейшага становішча целу, перасмыкнуў плячамі і спрасоння пачаў уладкоўваць сваю руку паміж яе спіною і спінкай сядзення. Зоя аўтаматычна нахілілася крыху наперад, даючы ходу яго руцэ. А ён яшчэ цясней прыціснуўся, абхапіў рукой за талію.
   Зоя замёрла. “Наўмысна ён ці незнарок”, – напружана думала-гадала яна і не адважвалася паварушыцца. Было і ўтульна, і трывожна. Што, калі ён сонны і не ведае, што робіць? Прачнецца – абодвум сорамна будзе.
   – Аляксей Пятровіч, Аляксей Пя-тро-віч, – прашаптала яму на вуха Зоя. – Сядзьце правільна!
   Ён адхінуўся, выпрастаўся, адкрыў вочы, але рукі не адымаў. Страсянуў галавою, прытомнеючы, угледзеўся і раптам абхапіў яе галаву дзвюма далонямі і ўпіўся вуснамі ў яе вусны. Не дакрануўся, не прыпаў – упіўся!
   “Ён... якое права... гарачы... пусціце... было... даўно... сорамна... людзі... няхай... няхай!..” – узвіхрыліся, пранесліся вірлівай плынню бязладныя думкі-пачуцці ў Зоінай галаве, і яна, адчайна губляючы сябе ў гарачай мітусні абрывачных успамінаў, пачуццёвых карцінак, пратэсту і сумненняў, змушана адказала яму сваімі вуснамі.
   Цягнік расхадзіўся на ўсю сілу. Вагон калыхала, гайдала, матляла, паторгвала.    Калі б у вагоне гарэла святло – усё роўна іх бы ніхто не бачыў. Гэта быў вагон сядзячых месцаў, абсталяваны мяккімі крэсламі, павернутымі ў напрамку па ходу поезда. Яны сядзелі на апошніх месцах, каля ўваходу з тамбура, і бачылі перад сабой вузкі праход, які губляўся ў цемры, і высокія спінкі крэслаў.


   4.
   Ён дзівіўся са сваёй смеласці. Ды й не смеласці, бадай. Пажыццёвы стары халасцяк  Алёша Данілюк і ў маладосці не губляўся перад жанчынамі.
   Яго бянтэжыла ўласнае нахабства.
   Смеласць і нахабства – розныя рэчы! Жанчыны... Ён быў з імі смелы, часам настойлівы, здаралася, нават, напірысты. Але далікатна смелы, ласкава настойлівы, яго напорыстасць, калі да якой заляцаўся, заключалася хіба што ў прадпрымальнасці ды дасціпнасці. Можа, калі й хітраваты быў ён з імі, ды ніколі – нахабны. Сам грэбаваў нахабнікамі, гідзіўся іх.
А тут жа... Кабета адна ў вялікім горадзе, сустрэла знаёмага аднавяскоўца...  Узрадавалася, даверылась. А ён з пацалункамі!
   “Фф-ф!” – выдыхнуў ён з грудзей задушлівую хвалю сораму. Пажылыя салідныя людзі, у яе ўнукі, у яго скроні сівыя, у вёсцы настаўнікам, аўтарытэт... Яна паважае, давярае, а ён... Яна й адказала яму з павагі... ды ад нечаканасці!
   Пасля яго праступку абое адхінуліся, паселі роўненька ў сваіх крэслах і, як нашкодзіўшыя школьнікі, не пазіралі адзін на аднаго.
   “Мабыць, сядзіць і думае: што гэта было?! – сароміўся ён. – Хіба яна магла чакаць?”
   Не павярнаючы галавы, асцярожна, каб не заўважыла, бакавым зрокам зірнуў на яе. І стала відно: магла!
   На яе твары ў профіль, у кароткім пробліску ліхтара на нейкім пераездзе, выразна выхапілася мройлівая ўсмешка.
   “Не гневаецца, не абураецца...”
   І тады, адчуўшы палёгку, у новым прыступе дзёрзкасці, трошкі яшчэ баючыся, ён узяў яе руку ў сваю. Яна не адхапіла рукі, адказала кароткім прывітальным поціскам.   Ручка была маленькая, сухая, гарачая і дужая.
   – Не крыўдзішся? – прагаварыў ёй на вуха.
   – Яшчэ чаго! – адказала яна і жартаўліва торкнула яго кулачком у бок. Адчула, што залішне ўжо фамільярнічае, збянтэжылася і засмяялася ад няёмкасці. Ён таксама засмяяўся. Спачатку, як і яна, – у замяшанні, з ветлівасці, потым – па-змоўніцку, ад узаемаразумення і лучнасці.
   Над спінкай пярэдняга перад імі крэсла ўзнялася мужчынская галава ў капелюшы, паўглядалася міргаючы, прамовіла: “А-а, маладзёж...” – і знікла.
   Яны пазналі таго дзядзьку з гомельскага вакзала. Як ён там апынуўся? Калі?
   – Дзядзька, вы ж казалі, вам у Магілёў, – азвалася Зоя. Вусатая галава зноў узнялася над сядзеннем.
   – Ну, у Мігілёў. Дак цераз Мінск жа! – і зноў прапала.
   Зоя прытулілася шчакою, прашаптала:
   – У Магілёў жа з Гомля прамы поезд ходзіць! Цераз гэты... Доўск, я ездзіла.
   – У Магілёў цераз Доўск. У Мігілёў – не, у Мігілёў цераз Мінск. – Яны зноў пырснулі смехам.


   5.
   Аляксей Пятровіч Данілюк упершыню ў сваім жыцці не ведаў, як сябе паводзіць з жанчынай. Увесь багаты вопыт пажыццёвага халасцяка і лавеласа патрабаваў працягу і развіцця. Але той сумнеўны вопыт застаўся недзе ў далёкім-далёкім мінулым, ён ужо й забыўся, калі тое было... Апошняе каханне ці, лепш сказаць, “каханейка”, недарэчнае і, бадай, няшчырае, скончылася балюча, непрыгожа, амаль трагічна, і ён, – так атрымалася, – паматляўшыся па “вялікіх будоўлях” Сібіры, наспытаўшыся прафесій і спецыяльнасцей, напрацаваўшыся і набамжаваўшыся, асеў, нарэшце, у Забораўцы, у непарушным статусе бабыля.
   “Не п’е, не курыць, да баб не ходзіць”, – гэта пра яго. “Стары настаўнік”, – так ужо даўно кажуць пра яго вяскоўцы. Ключавое слова тут “стары”, хоць напачатку жаночая палова прыглядалася было да яго, як да проста настаўніка, “нічога сабе мужчынку”. У яго нават два кароткія забароненыя раманы былі з замужнімі настаўніцамі. Дык то калі было, яны ў зморшчаных бабуль ператварыліся. Вось і ён...   Неяк незаўважна перайшоў у лагер “старых”, незаўважна і бязбольна, нават з прыемным супакаеннем.
   “Стаптаўся”, – у думках пасмейваўся з сябе. Але сёння... Што здарылася сёння?
    Гэтая Зоя, – ён даўно з прыемнасцю паглядаў на яе пры сустрэчах у школьным калідоры.
   “У маладосці, мабыць, была сімпатычная”.
   Яна і зараз падабалася яму выглядам – валасамі чарнявая, фігурка з тонкай, як у дзяўчыны, таліяй і шырокая ў клубах; прамы востранькі носік, чорныя, заўсёды нейкія смяшлівыя вочы, а галоўнае, падбародачак. Ён у яе выступае крышачку наперад, дапаўняючы цікаўны выраз чорных вачэй, выдае нейкую вясёлую задзірыстасць і выклік.  Калі б не паспелая скура на твары, не зморшчынкі ля вачэй і вуснаў – па фігуры маладзіца ў самым саку. Ды што маладзіца – дзеўка. Яму, знатаку і аматару жаноцкай вабнасці, як было не паглядаць. Ён і паглядаў, але грэшных думак і блізка не меў.
   А сёння, у гэтым цягніку, у яго зрок памяняўся. Або розум. Вачмі ж не аслеп, і зморшчыны разбірае, і ўсе іншыя пазнакі ўзросту. Вачамі бачыць. Але не заўважае.   Суцэльнае вядзьмарства. Яна, вядома, маладзейшая, але не настолькі, каб так ад яе ачамярэць.
   Ён не такі наіўны, каб не разумець, што справа не ў ёй.
   Сівізна ў бараду – чорт у рабрыну. Няўжо гэта той выпадак? Ён крадком пазірае на спадарожніцу і міжволі любуецца ёю. Не, чорт ні пры чым. Якая сівізна, калі дыхаецца вольна, рукі наліліся сілай – так бы й падцёгся на турніку, – а ў грудзях хлапечае трымценне.
   І гэтая Зоя тут ні пры чым. Ён памаладзеў яшчэ да спаткання з ёю. Яшчэ на могілках. І назаўтра, калі ехаў у Гомель, і потым, пры сустрэчы на вакзале з ёю, яго жывіла гэтая маладая сіла...
   Поезд пастаяў-пастаяў у Бабруйску і з новым імпэтам разагнаўся па рэйках. Зоя спала, даверліва і сонна-бездапаможна прытуліўшы галаву да яго пляча. На процілеглым канцы вагона ў змроку ладкаваліся, ніяк не маглі паўсядацца, новыя пасажыры.
   «А што, – лёгка, па-заліхвацку, з выклікам, раптам ускінуўся ён, –“какие наши годы”!»
   У запоўненым вагоне было душна. Яшчэ ў Гомелі яна адразу, як селі, распранулася, белы плашчык вісеў на кручку каля акна. На той жа кручок яна павесіла сваю сумачку з чырвонымі пеўнямі.
   “Дзе я бачыў гэтых пеўнікаў?” – рассеяна падумаў ён, выпадкова, разам са светлавым блікам, слізгануўшы позіркам па сумачцы. Але пытанне растала ў грукаце сустрэчнага таварняка.
   Ціхенька, каб не разбудзіць, ён правёў даланёй па яе плячы і праз тонкую тканіну сукенкі адчуў цяпло яе цела, і здзівіўся сваёй памяці, якая не забылася той далёкай юнацкай пяшчоты. Ён у думках ласціў гэтую чужую, выпадковую сваю спадарожніцу, як некалі Тую з маладосці.
   Як тую? Ніякіх “як” – гэта Яна і ёсць!
   Распалавіненым сваім розумам ён прагна аб’ядноўваў два жаноцкія Сусветы ў адзін і быў рады, рады гэтаму свайму “раздваенню асобы”.
   Жанчына ўздыхнула, паварушылася. Яна не спала! Прыкідвалася соннай і слухала яго прытоеную ласку. З асалодай слухала, гэта адчувалася нават па стрыманым яе дыханні.
   Ён прысланіўся шчакою да яе валасоў.
   – Прыйдзеш... да мяне сёння... у госці?
   Яна далёка адхінулася і цёмным, як ноч, позіркам утаропілася яму ў вочы.
   – А людзі?
   – Прыйдзі, як сцямнее.
   Яна паглядала моўчкі.
   – Прыйдзеш?
   – Чаго пытаецеся?
   – Хачу ведаць...
   – Прыйду, не бойцеся, – і адвярнулася.
   Тады ён прыгарнуў яе да сябе, ужо не баючыся, а яна ўтульна ўладкавалася ў яго абдымках і надоўга сцішылася. Мабыць, напраўду заснула.
   Аднойчы яму падалося, што яны нясуцца праз ноч, адны ў пустым вагоне. Але па вагонным праходзе праплылі светлавыя перакошаныя прамавугольнікі з вакон, там-сям выхопліваючы звешаныя з поручняў на праход рукі сонных людзей, і мроя знікла. Ён здзіўляўся, чаму столькі незлічоных гадоў калеў душою ў адзіноце? Як мог? Яна жыла побач, на адной з ім вуліцы!


   6.
   У Мінску, мабыць, сонца яшчэ не ўзышло, у бруднаватым акне віднелася шэрае неба, і было цяжка зразумець: ад хмар яно шэрае ці ад ранняга, яшчэ начнога, досвітку.   Насустрач падплываў перон з пасажырскім саставам на суседняй ветцы. Яны спыніліся якраз насуперак шыльды “Мінск – Масква”. На асфальце перона стаялі лужыны: ці дажджом наліло ці палівальная машына праехала, было не ясна.
   Ужо паўставалі з крэслаў людзі з разнастайнымі сумкамі, чамаданамі, торбамі, рукзакамі, з заспанымі, нічога не разумеючымі каназлівымі дзецьмі на руках і ў праходзе, нецярпліва імкнуліся ў тамбур, да выхаду.
   – Не спяшы, выйдзем апошнімі, – прамовіў ёй тайным паніжаным голасам. Яна, была ўжо ўскочыўшы, таропка прасоўваючы рукі ў рукавы плашча, – пакорліва села.
   Калі на праходзе застаўся невялікі хвост людской чаргі, пайшлі па праходзе і яны.
   – Хто ж бы ета мне памог... – ні да каго не звяртаючыся прамармытаў дзядзька ззаду. Нязручна абвешаны пакункамі, прасоўваўся ён па праходзе з чамаданам насторч перад сабой.
   Яны й забыліся на яго!
   – Мы, мы паможам! – з жывой гатоўнасцю адазвалася Зоя.
   Яна падавала дзядзькавы манаткі зверху, з тамбура, яе “напарнік” прымаў і ставіў на зямлю. Не адрываючы вачэй ад пакункаў, дзядзька стаяў на пероне і, нібы лічыў, прыгаворваў:
   – От так. От так. От так, – і, калі ўвесь ягоны багаж апынуўся ўнізе, задаволена пакруціў галавою:
   – От, правільна, маладзёж! – разагнуўся, падняў вочы на памагатых, і недаверлівы цень прабег па ягоным твары. Доўга заклапочаным позіркам паглядаў ён то на Зою, то на яе спадарожніка, пакуль заклапочанасць не змянілася на нейкую зацятую падазронасць.
   – Бавайце, дзядзечка! – азірнулася Зоя, як адыходзілі.
   – А... Ну хай сабе, хай сабе, – разгублена прамармытаў той, а потым з нейкай насмешлівай іроніяй дадаў ужо за іх спінамі, нібы самому сабе, –пляменніца!
   Але яны пачулі.
   – Чаго ён? – здзівілася Зоя пакрыўджана. Падняла галаву і запнулася.
   На яе збянтэжана паглядаў стары забораўскі настаўнік Данілюк. Яшчэ чарнявы, але з сівымі скронямі і з патухлымі вачамі пажылы мужчына. Не той малоец, што жартаваў у Гомлі, што гадзіну таму трымаў яе ў абдымках, а гэты – з сівымі скронямі і патухлымі вачамі...
   “Чаму ён збянтэжыўся?” – падумала Зоя. – Мо хустку крыва надзела?” Узяла пакунак пад паху і, папраўляючы на галаве хустку, раптам зразумела: ён убачыў тое, што і яна. Па аслабленых сваіх руках, па раптам прывычна занылай паясніцы зразумела, каго бачыць ён. Не расчаравалася, не зашкадавала, – апатыя агарнула душу: казка скончылася.
   “Развіднела, дык і агледзеліся, – млява падумалася ёй. І зусім нелагічна вывела:     – Мінск табе не Гомель, не той клімат”.
   Да Забораўкі на аўтобусе ехаць яшчэ дзве гадзіны. З чыгуначнага вакзала да аўтастанцыі дабіраліся ў метро, ішлі пёхам. І ні слоўкам не перакінуліся. Гэтая мінская раніца сцерла з іх твараў той малады флёр, якому паверыў вусаты дзядзька ў паўзмроку начнога вакзала там, у Гомелі.
   Маўчалі, як чужыя, нібы й не было ў іх начной прыгоды.
   У аўтобусе паселі на розныя сядзенні, хоць былі вольныя месцы. Не наўмысна – неяк так атрымалася.
   Да Зоі падсела маладая цыганка ў даўгой квяцістай спадніцы, але насуперак іхняй адвечнай цыганскай традыцыі, ні пагадаць не прасіла, ні іншага чаго – сядзела з роўнай спінаю і моўчкі паглядала чорнымі, як слівы, вільготнымі вачамі ў акно.
   “Прыкідваецца, – чамусь нядобра касавурылася на цыганку Зоя, – ці нешта ўкрадзе... ці вошай падпусціць!”

   7.
   Аляксей Пятровіч адчуваў тамленне ў грудзіне. Нібыта нябачная рызінка абматала яго сэрца і выцягвала душу вонкі з цела. Рызінка цягнулася назад, у процілеглы ад руху аўтобуса бок. Прывязаная да нечага трывалага за даляглядам, яна расцягвалася на кіламетры, і здавалася вось-вось парвецца. Перад паваротам на Забораўку яна і парвалася. Аляксей Пятровіч нават пачуў, як тоненька тынькнула рызінка. Сэрца вызвалілася ад прывязі, але палёгкі не было. Наадварот, сонечная раніца пацямнела, хоць сонца нікуды не хавалася. Пацямнела і ў душы. І паспакайнела.
   Дарога яму не сцеглася, але дарожная стома ўжо давалася ў знакі. На прыпынку ў    Забораўцы няёмка саступіў з прыступка на дарожны жвір і балюча патрывожыў вывіхнутую ў якуцкай шахце шчыкалатку – памяшаў рукзачок, зачапіўся за нешта ў аўтобусных дзвярах. Нічога. Ён агледзеўся навокал. У абодва бакі вуліцы ад прыпынку разыходзіліся нешматлікія пасажыры, якія раней злезлі з аўтобуса. Пайшоў і ён.   Крокаў за дваццаць паперадзе з важкаватай сумкай у адной руцэ і папяровым скруткам у другой дробненька крочыла Зоя. Не ведаючы, навошта, – паклікаў:
   – Зоя!
   Яна быццам не пачула.
   – Зоя Васілеўна! – узвысіў ён голас.
   Не спыняючы ходу, павярнула галаву.
   – Што?
   – Ты... – ён не ведаў, што казаць. – Давай... Давайце, сумку паднясу.
   – Ай, не... Лёгка! – адмахнулася яна і яшчэ хутчэй заперабірала нагамі, нібы ўцякаючы.
   Недаўменным вокам пазіраў ён услед. Аляксей Пятровіч бачыў не старую яшчэ, спраўную кабету, але не тую пяшчотную і палкую дзяўчыну, якую абдымаў.
   “Хай сабе, хай сабе”, – як той вусаты дзядзька, бяздумна мармытаў Аляксей Пятровіч, ступаючы па камяністай абочыне, ужо й забыўшыся на Зою.
   Невядома адкуль назбіралася дажджу і давялося паскараць хаду. І раптам яму стала ясна, да чаго быў прывязаны другі канец той рызінкі. Нават убачыў: прыадчыненыя весніцы з вуліцы ў пусты двор яго роднай хаты, утравелая сцежка ад весніц да ганку, аднастворкавыя бацькавы дзверы ў хату. Да дзвярной клямкі і быў прывязаны другі канец той рызінкі, якая там, у аўтобусе, парваўшыся каля яго сэрца, праляцела назад палову Беларусі і скамечаным жмуткам звалілася на ганак.

 1 снежня 2017