Людзi

“Людзі”


На грузавіку было напісана: “Людзі”.

 У школу мне было яшчэ не скора, але чытаць я ўмела, пазнавала літары і магла скласці іх у словы. “Кніжка-малышка”. “Сокі-воды”. “Звязда”.

Грузавік вынырнуў з-за павароту, і мінуўшы луг і дачны пасёлак, трохі збавіў хуткасць каля гаю, дзе заканчвалася асфальтаваная дарога і пачыналася грунтавая.  Машына была колеру хакі, з зацемненымі вокнамі, над кузавам быў нацягнуты брызент, а на брызенце жаўтлявай фарбай былі выведзены літары – “л”, “ю”, “д”…
– Людзі, – прачытала я.
Тут у мяне саслаблі ногі, а ў страўніку запякло, як быццам я глынула кіпеню.
– Мама!.. – прашаптала я.

Мамы побач не было, яна працавала ў горадзе па размеркаванні, і я бачыла яе толькі па выходных. Яна прыязджала ранішняй электрычкай і разам з натоўпам дачнікаў ішла па дарозе, трымаючы ў руцэ сумку, поўную гарадскіх прысмакаў. Маму я пазнавала здалёк  і ляцела насустрач, кідалася ёй на шыю, а яна абдымала мяне і смяялася, ад яе пахла кветкавай парфумай.

Сёння працоўны дзень, а гэта значыць, што мама не прыедзе.

Грузавік знік за гаем, пакінуўшы над дарогай шызае воблачка выхлапу, бензінавы смурод – і страх. Страх меў уласнае імя, і гучала яно так: Эвакуацыя.

Так склалася, што ўсё сваё дзяцінства я нечага баялася. Спачатку я баялася свяцільні, якая вісела ў залі нашай гарадской кватэры. Свяцільня мела металічны корпус, які ўвесь час цьмяна пабліскваў, а мне мроіліся злыя святлівыя вочы Пачвары. Потым я пайшла ў дзіцячы садок, дзе мне расказалі пра гонку ўзбраенняў, і я пачала баяцца Бомбы. Атамнай. У тое лета я займела новы страх: Эвакуацыю.

Страх нарадзіўся ўвесну, незадоўга да свята Першамаю. Тата сядзеў на кухні і слухаў прымач "Акіян". Прымач, падобны да невялікай валізкі з ручкай, меў драўляны корпус, на якім  былі напісаны назвы гарадоў, што гучалі, як паэма – Дрэздэн, Хельсінкі, Варшава, Прага, Кіеў, Браціслава, – а зверху вытыркалася антэна, якую можна было выцягнуць амаль да столі.

Штовечар, калі на дварэ цямнела і ў кватэрах запальвалі святло, тата сыходзіў на кухню, ставіў на стол прымач і клаў побач пачак цыгарэт “Космас”. Прымач хрыпеў, сіпеў і трашчаў, тата прыціскаў вуха да драўлянага корпуса, круціў кольца і нахіляў антэну то ў адзін бок, то ў другі. Часам скрозь трэск і скрыгат можна было расчуць музыку, а часам – далёкія галасы, якія неразборліва бубнілі.

У той вечар галасы, прадраўшыся скрозь свіст і скавытанне глушылак, паведамілі штосьці важнае. Тата паклікаў на кухню маму, мама – бабулю.

А потым пачалася мітусня. Мама адвяла мяне ў ванную і ўключыла душ. Мяне гэта здзівіла, бо я зусім нядаўна мылася і яшчэ не паспела запэцкацца. Пасля душа мама паклала мяне ў ложак і прынесла з кухні бутэлечку ёду.  Узяўшы запалку, на якую было туга наматана вата, мама апусціла яе ў  бутэлечку і намалявала ёдам сетачку ў мяне на грудзях.
– Навошта гэта? – спытала я.
– Так трэба.
У яе на грудзях таксама была намалявана ёдавая сетачка.

Потым усе пілі чырвонае віно. Бабуля выцягнула з буфета бутэльку і моўчкі разліла яе змесціва па шклянках. Мяне таксама прымусілі праглынуць лыжачку віна, разбоўтаўшы яго з вадой у кубку.
– Гадасць! Я не буду, – пратэставала я.
– Гэта лякарства. Так трэба.

Назаўтра мяне не пусцілі гуляць  на вуліцу і цэлы дзень не адчынялі вокны. А ўвечары мы ўсе разам селі глядзець праграму "Час". Дыктар бадзёрым голасам расказаў, як ва ўсіх кутках нашай вялізнай Дзяржавы грамадзяне рыхтуюцца святкаваць Першамай.
– Сволачы, – казала бабуля, ківаючы галавой.
Потым былі навіны пра Замежжа. На экране тэлевізара беглі людзі з транспарантамі і кідалі ў паліцыянтаў  камяні і бутэлькі, а паліцыянты па адным валілі іх на ходнік і лупілі дручкамі. Здавалася, замежнікі толькі і робяць, што ходзяць на дэманстрацыі і б'юцца з паліцыяй. Прынамсі, у навінах пра Замежжа заўсёды паказвалі вулічныя бойкі.
– Сволачы, – гаварыла  бабуля.

У тыя дні ў дзіцячай маёй душы варухнуўся нованароджаны Страх, які пачаў хутка  расці і мужнець. Вядома, мне ніхто нічога не расказваў. Сама дацяміла, слухаючы гутаркі дарослых. Дзесьці штосьці выбухнула, і цяпер нельга збіраць грыбы і ягады, нельга выходзіць з дому, калі ідзе дождж, а прадукты з магазіна трэба правяраць нейкім "лічыльнікам", гародніну з дачы таксама.
 
Але самай жудаснай была Эвакуацыя. Аднойчы я пачула, што ў Эвакуацыю вывозяць цэлыя вёскі і нават гарады. Астатняе дабудавала маё ўяўленне: прыязджаюць вайскоўцы з аўтаматамі і выганяюць усіх на вуліцу. Потым дарослых запіхваюць ў адзін грузавік, дзяцей – у другі, і вязуць праз цёмныя лясы са страшнымі мёртвымі дрэвамі, якія свецяцца ўначы.  Я баялася, што забяруць маму.

А цяпер на дарозе з'явіўся ваенны грузавік з надпісам "Людзі", а гэта значыць, што пачалася Эвакуацыя.  Зараз яны праедуцца па суседняй вёсцы, вырашыла я, а потым вернуцца ў дачны пасёлак. За намі.

Я падхапіла цацачнае вядзерца і шуфлік, з якімі гулялася, і ледзь не плачучы, пабегла дадому.
– Бабуля! – закрычала я, убегшы на падворак.
Бабуля не азвалася. Пэўна, пайшла да суседкі. Альбо яе ўжо эвакуіравалі.

Цяпер я адчувала сапраўдную паніку. Трэба хутчэй бегчы і хавацца. Дзе? У шафе? Там адразу знойдуць. Тады ў павеці. А лепш на гарышчы, дзе звалены старыя дошкі – можна так зашыцца, што нізавошта не адшукаюць. Я ўжо ўзялася была за драбіны, але раптам успомніла, што па ўсім падворку параскіданы мае цацкі. Вось дурніца! Калі яны пачнуць гойсаць па дачных участках, то заўважаць цацкі і адразу здагадаюцца, што тут ёсць дзеці. Трэба ўсё схаваць!

Я кідалася па двары, падхоплівала з зямлі цацкі  і валакла іх у хату – лялька, яшчэ адна лялька,  мячык, жоўты пластмасавы певень на кольцах, дзіцячы часопіс з вясёлымі карцінкамі, плюшавы мядзведзь...

Потым, трохі засопшыся, я агледзелася – што яшчэ схаваць, каб падмануць Эвакуатараў? Мае дзіцячыя сукенкі, калготкі і штонікі, якія бабуля памыла і кінула на шнурок сушыцца. Гэта таксама трэба прыбраць з вачэй далоў! Я падскочыла да шнуроў, нацягнутых паміж старымі яблынямі, і прынялася сцягваць з іх вохкую, непрасохлую бялізну.

– Ты што робіш?! – бабуля ішла з агарода, выціраючы аб фартух рукі, запэцканыя зямлёй і травой.  – Ты што ўздумала?
Тут я разраўлася ўголас:
– Там машына! Яны прыехалі. Эвакуацыя пачалася. Да мамы хачу!
Бабуля раззлавалася. Яна наогул лёгка ўпадала ў гнеў, але гэтак жа лёгка лагаднела.
– Ты што вярзеш? Якая эвакуацыя? Не чапай бялізну! Параскідала ўсё, расшпурляла. А я ж табе дам!..

Эвакуацыі ў той дзень не адбылося. Грузавік з надпісам "Людзі" больш не прыязджаў.

Вечарам мы з бабуляй пайшлі праз лясок да ведамаснага прафілакторыя. Каля прафілакторыя размяшчалася кацельная, у кацельнай мелася дзяжурка, а ў дзяжурцы быў тэлефон, з якога можна было пазваніць у горад. Вядома, дзядзька-вахцёр дазваляў гэта не ўсім, а толькі сваім сябрам. З бабуляй яны сябравалі.

У дзяжурцы было горача і парна, пахла лазняй, на вузкім падаконніку стаялі гаршкі з паўзучымі раслінамі, а на сценах віселі каляровыя плакаты. Я сядзела каля рассохлага пісьмовага стала і чакала, пакуль бабуля дазвоніцца да горада. Званіць трэба было цераз "дзявятку".  Бабуля круціла тэлефонны дыск і пераканаўшыся, што лінія занята, націскала на рычажок і набірала зноў.

Мяне не адпускала пачуццё трывогі. Што зараз робіцца ў горадзе? Мабыць, там пачалася Эвакуацыя, і тату з мамай пасадзілі ў грузавік ды павезлі...

Вахцёр толькі-толькі заступіў на дзяжурства, і настрой у яго быў лагодны. Ён няспешна расклаў на стале газету, выняў з кішэні пінжака вялізны, з кулак, грыб-смаржок і паклаў яго на газету. Потым яшчэ адзін. І яшчэ.
– Вось, набраў па дарозе, –  сказаў вахцёр. – Першачкі. А грыбы сёлета будуць.
–  Вы іх з'ясце? – спытала я.
–  Зараз паглядзім.
 Вахцёр адчыніў шуфляду і выцягнуў адтуль нейкі прыбор, падобны да татавага прымача, толькі з цыферблатам і стрэлкай, а збоку была прымацавана трубка на провадзе.
– Зараз-зараз, – вахцёр паднёс трубку да грыбоў.
Прыбор пачаў трашчаць, зусім як татаў прымач, стрэлка заскакала. Вахцёр задаволена кіўнуў.
– Парадак! Можна есці.
Бабуля зноў крутанула дыск, і пачуўшы доўгі гудок (лінія вольная), хутка набрала наш хатні нумар.
– Алё!
Яна працягнула мне слухаўку.
– Ну, гавары.
Калі я пачула ў слухаўцы мамін голас, у мяне адлягло ад сэрца. Усё добра. Грузавік да горада не дабраўся. Бацькоў не забралі.
– Мама, – сказала я і заўсміхалася. – Прывітанне, мама!