КIымафэм ежэгъэ аргъоир

Гъэмаф. ПсыутIэм пэIулъ хъупIэм хэт къэгъагъым ипсы IашIу аргъоир ешъо. ПкIэшъэхъум пкIашъэр ешхы. Дунаим идэхагъэ тегущыIэх. Аргъоим зиплъыхьи къыIуагъ:
- З-з-з-з! З-з-з-з! Сыдэу дунаир дэхэ дэда!
- Ары дэд,- гъуашхэзэ макъэ къыгъэIугъ пкIэшъэхъум.

ПсыутIэм шынэгъакIэ зиIэ жьы фабэу къытекIыгъэм аргъоим ытэмэ цIыкIухэр ыгъэсысыгъэх, пкIэшъэхъум ытхыцIэ рычъагъ. Ащ гухахъоу хагъотагъэм язэдэгущыIэгъу лъигъэкIотагъ. ПкIэшъэхъум зикъудыизэ къыIуагъ:
- Зэрэтхъагъор!
- Ныбджэгъуныгъэ зэдытиIэмэ дэгъуба?
- Дэгъу, зэдытигъаI,- джэуап къытыгъ пкIэшъэхъум.

- Сэ сызэрэнасыпышIор къеушыхьаты мы гъэмафэм сыкъызэрэхъугъэм.
- Сыда мыгъэрэ гъэмафэр гъорекIорэм зэрэтекIырэр? Тхьапэхэр яIашIугъэкIэ зэфэдэх, аIо,- ытхыцIэ зэфищэзэ пкIэшъэхъум ыгъэшIэгъуагъ.
- Ар дэгъу! Тхьапэхэр илъэс реным зэрэIэшIухэр дэгъу дэд!

ПкIэшъэхъум ынэхэр къыригъэкIыгъэх:
- Илъэс реным аущтэу щытэп! Гъэмафэм ыуж бжыхьэ, етIанэ кIымаф, етIанэ гъатхэ. Гъатхэр къызихьэкIэ ары ныIэп пкIашъэхэр къызежьэхэрэр, ау а уахътэр джыри чъыIэ, бжыхьэм - гъожьы мэхъух ыкIи IэшIухэп. КIымафэм пкIашъэхэр щыIахэрэп, аIо, ау ар сэ слъэгъурэп.
 
- ЩымыIахэуи? - ыгъэшIэгъуагъ аргъоим.- Сыда ар къызыхэкIырэр? Адэ къэгъагъыхэр?
- Къэгъагъи, уци щыIэп. КIымафэм зэкIэ осым чIеухъумэ, - пкIэшъэхъур ишIэныгъэхэмкIэ аргъоим дэгуащэщтыгъэ.
- Шъыпкъэуи?- ыгъэшIэгъугъ аргъоим. - Адэ осыр сыда?
ПкIэшъэхъум ос ылъэгъугъэп, хьацIэ-пIацIэхэр кIымафэм мэчъыех, ыкIи ар зыфэдэр ышIэрэп, ау зэрэфыжьыр къыфаIотагъ.

- Зыми ымылъэгъугъахэуи?
- Бзыухэмрэ, хьакIэ-къуакIэхэмрэ алъэгъугъ. ЗэраIорэмкIэ, кIымафэр чъыIэ дэд. Бр-р-р. - пкIэшъэхъум, чъыIэр зыфэдэр ышIапэрэм фэдэу, зиутIыIугъ.
- Осыр фыжьэуи! Ар сэ зэрэслъэгъун фалIэр!
- Къыбдэхъущтэп. ХьацIэ-пIацIэхэм алъэгъун алъэкIынэу щытэп. Тыхэчъыещт. КIымафэм тэчъые, тыкъэущыжьымэ - гъатхэ.

Аргъоим ыгу рихьыгъэп кIымафэм зэрэхэныщтыр.
- Ары шъхьаем сэ сычъыенэу сыфаеп. Учъыезэ анахь гшъэшIэгъонхэр блэбгъэкIын плъэкIыщт.
ПкIэшъэхъум аргъоир зыгъэгумэкIырэр гурыIощтыгъэп. Ежьым псыбэ зыкIэт пкIашъэм нахь гушIуагъо щыIэу ышIэрэп.

- Ары шъхьаем, кIымафэр джыри тымышIэрэм щыщ, - мэгубжы аргъоир.
- СищыкIагъэп. ЩыIэныгъэр - гъэмаф, кIымафэр - чъыем ипIалъ.
Аргъоим пкIэшъэхъур шIотхьамыкIэу, шIозэщыгъоу ылъытагъ. Адрэм аущтэу ылъытэщтыгъэп, ау аргъоим ыгу къыдеIэу ныбджэгъум риIуагъ:
- Угъуашхэзэ уищыIэныгъэ огъакIо. УзыкIэхъопсырэ щыIэп.

- Ар шъыпкъэп! Сэ сызыфашхэрэр хьампIырашъо сыхъунэу сыкIэхъопсышъ ары. Джы сыпкIэшъэхъу шъхьаем, сызэрэщытыщт шъыпкъэр - хьампIырашъу!
- УхьампIырашъу, ара? ЗэрэхъурэмкIэ, о убыбышъущт, ара?
- Адэ ары, делэ цIыкIу. Анахь макIэу сшIэшъущтыр джары. Уиу, къызэрэсшIошIырэмкIэ, кукэлкэ сызыщыхъущт уахътэр къэсыгъ, коконым зыкIоцIысщыхьан фае. Ащ хьампIырашъо сыхъугъэу сыкъикIыжьыщт.

Аргъоим зэхихыгъэр ыгъэшIэгъуагъ. Зэрэфэзэщыщтыри, зэрежэщтыри риIуагъ. Ежьыр, кIымафэр зыщыщыр къыфэзыIотэщт горэм зыIуигъэкIэн ыгу хэлъэу, ежьагъ.
- Фэсакъ, а «зыгорэм» земыгъэшх. Ахэмэ якIэсэ дэд уикъош аргъойхэр, - къыфэгумэкIэу къыкIэлъыджагъ пкIэшъэхъур. «ХъяркIэ тызэIокIэжь», - зэраIуи, зэбгъодэкIыгъэх.

Аргъоим пхъашъо горэ зытырихъуагъ, ыкIи джэнэт бзыужъыеу (синица) мэзым хэс хьамлыумэ яуIурэм, мэкIэ-макIэу екIолIагъ. Бзыужъыем ар лъэш дэдэу щыщынэщтыгъэ, ау гу къызIэпишIыхьи, мэкъэ чанкIэ еупчIыгъ:
- З-з-з-з! О убзыу лъэшын фае. Убгъэжъа?
- Сэри?...- лъэшъу ыгъэшIэгъуагъ зэупчIыгъэм, етIанэ ыбгъэгу къыригъэпшыгъ. - Ары, сыбгъэжъ, пIоми хъущт. Загъорэ... Ау, нахьыбэрэм, сыджэнэт бзыу. Оры? Ухэта?
- Сыпхъашъу. ГущыIакIэ сэшIэ, - аргъоим ышъхьэ къызэриухъумэщтым гъэшIэгъоны къыригъаIорэр, ау псэр IашIуба!- О кIымафэр плъэгъугъа?

- КIымафэри? Адэ, слъэгъун.
- Сыда зыфэдэр ар?
- ГущыIакIэ зышIэрэ пхъашъом дэеу ынэмэ алъэгъуа?
- Сэ сыныбжьыкI, гъэмафэм сыкъэхъугъ, джыри зи слъэгъунэу игъо сифагъэп.

Бзыужъыем ышIэрэр къыIотагъ: кIымафэр зэрэчъыIэр, псыутIэр зыщтыкIэ мылы зэрэхъурэр, къалэм дэт унэмэ яшхьангъупчъэмэ сурэтхэр атыришIыхьэу зэрэщтыхэрэр, къолэбзыумэ апае къэлэдэсмэ шхапIэу ашIыгъэхэм гъажъо къызэрэратакъорэр, ар зэрэIашIур... Осыр къыхьэу жьыбгъэ къепщэмэ, бзыу тамэхэм атиз мэхъу ыкIи онтэгъу ешIых, ар зэрэгомыIур.

- Осыр сыда зыщыщыр?
- Осыр - гъэжъо фыжь, уашъом къехы.
- Уашъоми? Уашъор нэкIыба! НэкIым къизыщта?
- Ары.
- ГъэшIэгъон дэд! Осыр слъэгъунэу сыфай!

Бзыужъыем тэмаозэ аргъоим риIуагъ:
- СшIэрэп, зыгорэм шIогъэшIэгъон дэдэми, сэрыкIэ - пщынэныгъ. Ау тыгъэр тхъагъо.
Тыгъэр аргъоим ыгу зэрэримыхьырэр, ытамэхэр зэригъэгъушъырэр къэIогъу имыфэу, жьыбгъэу къепщагъэм, пхъашъор тыридзыгъ, ар бзыужъыем зелъэгъум, къыубытынэу хьацIэ-пIацIэм ыуж илъэдагъ. Аргъоим елбэтэу чэгъэ зэжъу горэм зыщигъэбылъыгъ.

 Бзыужъыер ежагъ, ежагъ... IумыкIыжьы зэхъум аргъоим орэдыр къыхидзагъ:
- З-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з!
- Щыгъэт, сшъхьэ огъэузы.
- З-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з!
- Икъущт… Сфызэхэхыжьырэп!
- З-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з-з!

Бзыужъыер езэщи, IубыбыкIыжьыгъ. Аргъоим игъэбылъыпIэ ыбгынагъ. Уф! Къэгъэгъэ псы IашIум ешъуи, зигъэрэхьатыгъ. ОшIэ-дэмышIэу цызэ цIыкIу чъыгым къелъэтэхыгъ.
- О ухэта?- аргъоир еупчIыгъ ащ.
- Сыцыз. О сыдэу уцIыкIу дэда. Узэрэзэхэсхырэр ыкIи узэрэслъэгъурэр сэгъэшIагъо.

Ау аргъоир зылъыхъурэ джэуапыр ары шIоIофыр:
- КIымафэр плъэгъугъа?
- Слъэгъугъэ.
- КIымафэр слъэгъунэу укъыздеIэн плъэкIыщта?
- Сыдэщтэу?
- Уицы шъэбэ цIыкIу зыхэзгъэбылъхьанышъ, кIымафэр екIыфэ сыщыпсэущт.

Ар цызэм ыгу ыхьыгъэп. Сыд ар зыщыщыр? Бжыдзэм фэдэуи? Ау аргъоим зи къымыIоу цызэм иц зыхигъэбылъхьагъ.
- Уиджэдыгу зэрэшъабэр… зэрэфабэр... ЕмыкIу къысфэмылъэгъу.
- КъекIурэп! Сыфаеп! Пшъхьэ щыгъэзый!- цызэм зиутхыпкIыгъ, зыгъэчэрэзыгъ. Ау аргъоим макъэ ымыгъэIоу, цы шъабэм зыхиушъэфагъ. Цызэм къычъыхьэ зэпытыщтыгъ, иджэдыгу фэбагъэ, ау ухэсыныр псынкIэгъо дэдагъэп. Зы пчэдыжь горэм цызэр набгъом къызекIым, дунаир фыжьыбзэу аргъоим ылъэгъугъ.

- Ос къесыгъ!- кууагъэ ар мэкъэ чанкIэ, ыкIи джэдыгум къыхэпкIыгъ.- З-з-з-з!- орэдыр къыхидзагъ, ау чъыIэ дэдэти, ычый къэузыгъ, къэпсыгъ. ОшIэ-дэмышIэу ытэмэ цIыкIухэр фэмыгъэсысхэу, дыигъэ фэдэу къыщыхъугъ, чъые къекIугъ. ЫнапIэхэр зэтримыпIоу, баIо зэригъэлъэгъу шIоигъоу чъыем тIэкIу пэуцужьыгъ, ау фырикъугъэп, хэчъыягъ. Ащ пчыхьапIэ дахэ ылъэгъугъ: къэгъагъ псы IашIум ешъоу, псыутIэ чыIум ыкъошхэм ягъусэу щыбыбэу, иорэди мэкъэ чанкIэ къыIоу:
-З-з-з-з-з!

ИнэIосэ пкIэшъэхъоу хьампIырэшъо дахэ хъугъэр къыщыгушIукIызэ къебыбылIи, сэлам къырихыгъ, блэгъэ дэдэу бзыужъыери зыгорэм еуIущтыгъэти, ащи сэлам рихыгъ, етIанэ зэкIэм къэушIункIыгъ. ХьацIэ-пIэцIэ орэдыIор пхъэшъо зэгочыгъэм дэфагъ, ау къэущыгъэп.
Аргъоир чанэу къычIэкIыгъ. ЗыкIэхъопсыщтыгъэр къыдэхъугъ: кIымафэр зыфэдэр зэригъэшIагъэ, ос фыжьыбзэри ылъэгъугъ.

Гъэмафэр къызэсым хьакIэ-къуакIи, хьацIэ-пIацIи - зэкIэ къэущыгъэхэм, аргъоим икъэбар зэхахыгъ, ащ ичаныгъэрэ, икъаигъагъэрэ агъэшIагъоу гъэ псаум рыгущыIагъэх.
Цызэу къэбарыр къанэзгъэсыгъэм ариIуагъ:
- Уфэе дэдэмэ узыкIэхъопсырэр къыздэбгъэхъун плъэкIыщт, Iамали, кIуачIи зэбгъэгъотыщт. Ау лъэш дэдэу укIэхъопсын фае.