Дийнале я эггара даза хул маьхедар мустафа ганижев

        ДИЙНАЛЕ Я ЭГГАРА ДАЗА ХУЛ МАЬХЕДАР    Мустафа Ганижев
                (жизнь –  самая большая ценность)

....Фуд из дийнале? Из да дийнаволаш гучахьа хилар саг. Наха дукха оалача тайпара аьлача – сага вахар. Иштта бежан, акха, оалхазар, лаьтта т1а хьат1адоала баьцов-г1а дахар.
....Дийнале массарел хьалха кхетама белгалдалар да – саго "са" даккхар, паьхкаш хьалюзаш, дег1а тоам хулача тайпара. Цигга белгалдоалар да "са" /душа/, цул совг1а цу "син" хул низ. Цу низах ала /низ/, - оал саго, "синаала", из яхилга да, эрссий метал "дух".
....Из кхетамче (понятие) хилара, са чудоалаш хилча, саго садоах. Саг "са" даха саца ваьлча, из белгало хул – саг дийна ца хилар. Са чу ца хилар да валар. Цо йоах дийнаца хилар, цунца чухьа са ца хилара. Са д1адахача – саг ваналг хул. Юххера оал, вай саго садахарца – дийна хилар гуча хилара. "Дийнале", оал вай г1алг1ай метта, эрссий деша духьал эквивалент эшандаь – "дийнале" (жизнь).
....Ц1аг1а садакъа хала ма хули вайна, садаккха хала хеталуш. "Хьаделал вайна кор, керда фо чудайтал вайна". Иштта наьха бахаре тоам боацаш, оамалта (нравст-венный) доацар дайча, тарадеш халача хьалах, оалаш моттигаш хул фо то1ац вайна. Из яхилга, наьха дикача уйла-нигатага доацилга. Фо та1ац вайна.
....Доккха садаьккхача, атто йоаг1а – хало г1елъеш. Цига хинна з1амига халонаш д1айодаш сага (наха) юхера, еррига аддалаш (суета) д1айоалаш. Из беркат да-кха, саг садаккхара, т1о1даь хинна дег1 мукъа-доалаш уйлаяра хула болх ба из, цу дег1а ена парг1ато йоацаш.
....Фу ала г1ерт вай? Вай г1ерт саг садоахаш дийнаволаш хилар кертера башхало я. Цох дийнале, оал вай (жизнь). Саго мукъа са мел даха, ший дийнале (жизнь) хилар, цунга хьакхоач, ваха, дуне даа чам хилар, вахарах гуча хул дукха хознеш, вахара доаг1а маьхедараш (ценности).
....Саг кхетаде дезаш ва массихана, эггара корта болача г1улакхах е х1амах, цар ший мах хилара. Из кхоачаш хул, цу цхьан сага мо деррига адама а. Цунга кхача хьожача, саго юстардоах даьсса е доашдоаца г1улакхаш е кеги х1амаш. Из кортбар дезаш, догдарца цунга кхача.
....Цудухьа саг хала веза къайле йоацаш, кхыча наха гуш, из наха дезаргдер хьаде г1орташ. Т1аккха масссане юкъар болх хул цунах. Беррига наьха, уйла дукха хилара, маьхе ерзаш хилара, цига хьаду диккаш (дела) диккале (качество) йолаш хургда.
....Кхы а саг декхар ва дикача белхага кхача дика диккашка, миччахьа мара ца хилара, ара 1алам гуча, г1алий урамашка, юрта, хьунаг1а, лоамашкахьа.
....Массанахь лохаш хозадараш, маьхедараш, уш хоздоацараш теркал ца деш, дикача х1амаех шийна гонахье (сфера) хьаеш, иштта дог-уйла лакхлу торонаш гулъеш.
....Цунах хьахула пайда, д1акхача хулаш цу сагага, наха, иштта т1ехьена, цох саги вахар дег1адоаг1аш Цу хьаькъа Дмитрий Лихачев йоах: «Аз духк лийхад из дош – деза дош садахар, са чудалар, ший гонахье йолаш, садаха. Эггар хьалха оалаш – хьалаха декхар хулаш, доазув д1ашерде садаха, из "динале" йолаш, сага вахар тоалургдолаш, х1аьта "дийнале" хилац кха а тоха доазув. Сага вахар шердар доазувнах болх пайдан а хилац. Цох сай уйла д1аоалаш йовзийта духьа, цун доазув шердала торо йий ца ховш. Фуннаг1а дале сага вахар тоадалар, шердалар, из маьхедола диккаш (дела) да, х1аьта а б1арг хьалбузаш хула г1улакхаш, дега даьтт хьоакхаш мо, цхьан тоама саг махбаь ца воалаш».
....Дунен т1а сага эггара маьхедар (ценность) фуд? Из да сага Дала янна дийнале (жизнь), цу сага шийна, кара доалахь. Из да саго хоастам бе доаг1аш шийга из ни1мат кхачара. "Дийнале" (жизнь) хул эргаш адамий хьал, садоалача х1амай, лаьт-тар хьалт1а доалача баьцаовг1а а.
....Иштта дийнале хулаш наьхаюкъарлен (в обществе), культуран, 1аламан, ший теха ха йолаш, яхача хана яьха дийнале, х1анзарча хана яха дийнале, иштта т1айоаг1ача хана яхаргйола "дийнале".
....Цул совг1а дийнале (жизнь) бухбоацаш къорга е гаьна яьаьха хул. Массихана б1аргаго хул, из хьалха цох ца дайнар гуш, дог деладе, догг1оздаккха. Цо вай адам цецдоаккхаш ший хозалах, шийга села хьаькъале дийнале гойташ, цунах махбе масси-хана вай низ д1ацакхоачаш, из ший мо кхы ца хилара.
....Из еррига я, из дийнале саго садоахаш вахара, из да са чудалар, дийна хила вахар духьоттарца (принципом). Цу дериганех "дийнале" оал,- фо чуувзаш садаха,  "са" (душа) чухькхаба. Из чухькхоаба низах – "синала" (дух).