Перизада

Гьикая
               
Насира заз вичин мехъерик теклифайла, за, са декьикьадани эглеш тавуна, тадиз туьквен галай патахъ еримишна. Жуван эвленмиш жезвай дустуниз кутугай са савкьватни къачуна, зун Насиран хайи хуьруьз фена. Хуьруьв агакьдалди заз гагь назик ширин сесиналди лугьузвай манийрин, гагь, дагъларин дагьаррай авахьзавай гужлу вацIун къати ван хьиз, хуьруьн кьилел хкаж жезвай зарб кьуьл ийидай макьамрин ван къвезвай.
Ингье зун мехъерик ква. Мехъер... Мехъер... Мехъер... Яраб вуна шад тийидай рикI ава жал?! Яраб шумудни са жегьилдин к!вале куькIуьнзаватIа ви экуь чирагъ къе!.. Мехъер!.. Вун жегьил уьмуьрдин бахтлу умудрин дерин чешме я. Вун жегьилрин уьмуьрда сифте кам я, къуй а кам гегьеншди, мягькемди ва бахтлуди хьурай. Къуй зи дуст Насиран уьмуьрни, и мехъер хьиз, экуьвилелди ва шадвилелди фирай!
Багъда тарарин серинрик акъвазнавай са десте рушари лезги халкьдин мани «Перизада» лугьузвай:
               ...Перизада, перез-перез,
               Яр къвезава хъуьрез-хъуьрез...
Зи дустунин сусан тIварни Перизада я, и манидин тIварни. Амма и свас манийрик квай Перизада тушир. Перизада... Перизада... Вун вуж тир? Вучиз ваз рушари къенин  юкъузни мехъерик манияр лугьузма? Зун къвез-къвез хиялри кьулухъ, алатна фейи девирриз, чIугвазвай...
***
Акваз-такваз хъуьтIуьн эхир жезвай. Вирида яран сувариз гьазурвилер аквазвай, амма Аслана хъуртал, пурпу чилиз тIвалар сухиз, гъвечIи куткун храз башламишнавай. Гъилери тIваларикай, са манийвалнн авачиз, алчудриз, куткун хразвай, амма рикIи, лагьайтIа, агъзурралди ийизвай хиялрикай вичиз авай са рушан уьмуьрдин рехъ илигзавай. Хиялар... Хиялар... Гьикьван хиялар авуртIани  цава-чиле къекъвейтIани, уьмуьр дегиш жезвач. Вичин яхцIур  йисан уьмуьрда лежбервал авур, туьрездилай гъейри, маса затI такур Асланан рикIяй гьикьван хиялар фенайтIа... Туькьуьлбурни, шадбурни... Гагь адаз цан цадайла чиликай къизилар авай гетIе жагъайди хьиз жедай, гагьни са юкъуз Асанбег хандин варарихъ фу тIалабиз фидайди хьиз жедай. Хиялри инсан зайифарни ийида ва ара-бир руьгьни хкажда.
Гуьрчег хъсан буй-бухах авай, акьул-камалдизни экснк тушир Перизада Асланаз авай са багьа савкьват тир. Адан гьамиша хияллу вилер акурла, Асланаз мадни фикир жедай. Бубади ру¬шан рикIикай хабар кьазвай, амма вичивай адаз са жуьрединни куьмек гуз тежезвайди бубади рушаз лугьузвачир. Бубаднни рушан рикIе гьардан рикIе са жуьре дерт авай, амма и дердер мукьва, лап мукьва тир. Кесибвилелди вичин югъ няни ийизвай хзанда чIехи хьайи рушаз вичин къвезмай уьмуьр вилел цуьк алайдаз хьиз аквазвай ва адаз а уьмуьр буьркьуь яцраз тIвал кьван такIан тир.
- Агакьай рушан буба хьунухь хупI четин тушни?- вичи вичик веревирд ийизвай Асланани. - Гада тиртIа, акьван дерт тушир. - И арада ада, тIваларин кIвенкIвер алчудриз, чикьер ийиз куткундин кIан хразвай.
- Я итим, - и ванци Асланан хиялар кьатIна. - Я итим, кIва¬лиз мугьман атанва, ваз ви куткундин гъиляй затIни аквазвачни? - нарази тир гьалда лагьана папа.
Аслан, хразвай куткун авайвал туна, дегьрени вахчуна, кIвализ хъфена. Адаз, вичин хиялрин юкьвалай атIана лугьуз, са тIимил такIан хьанвай, гьавиляй ам, мугьман вуж ятIа хабарни такьуна, кIарцIин гурарай винелди акьахна. Мугьман акурла, Асланан атIугънавай чиниз экв аватна ва ада тадиз мугьмандин гъил кьуна чуькьвена. ИкI анжах уьмуьрлух дустагъ атIанвай кас-
диз, вич азад авунин гьакъиндай хабар агакьайла, шад жеда.
- Сабир, вун гьинай, и чкаяр гьинай? Де лагь кван вуч хабарар аватIа ви Шеки-Ширванда, - икI лагьана, Аслана мугьман хушвилелди хъуьцуьгандал ацукьарна ва вич канаб рухунал, кIаник затIни квачиз, ацукьна.
Сабир адан лап куьгьне хванахва тир. ГъвечIи чIавалай етим яз чIехи хьайи адакай гила ашукь хьанвай. И кеспини адаз Шекида са мергьяметлу касди чирнай. Анай хтайла, ашукьди, хуьрера къекъвез, вичин кьил хуьз хьана. Вичин манийра ада халкьдин агьвалдикай, дуланажагъдикай, халкьдиз авай зулум-зиллетдикай лугьузвай, гьавиляй ам девлетлуйрин ваъ, кесиб халкьдин
дуст тир. Ашукь Сабир гьа вич хьтин кесибрин панагь хьана.
Сабиранни Асланан дуствал квелай башламиш хьанайтIа лугьун четин тир, амма абуруз чпиз чеб гзаф бегенмиш тир ва абурун арада авайди халисан дуствал тир. Аслана садра ашукьдиз кIвализ теклифнай, абуру геждалди са квекай ятIани суьгьбетар авунай, гьанлай кьулухъ абур кIеви хванахваяр хьана. Сабир, хуьруьз хтайла, сифтени-сифте Асланан патав къведай. Ингье, гилани, вич вири лезги ва азербайжан хуьрера хушвилелди кьабулзавай ашукь Сабир Шеки патарай Лезгистандиз хтанва.
Нянин тIуьн авурдалай кьулухъ, Сабира вичиз акур-такурдакай суьгьбетар авуна. Гзафни-гзаф мехъеррал жезвай ада, гьелбетда, мехъеррикайни ихтилат кудна. Мехъерин тIвар кьунмазни, дикъетдивди яб гузвай Перизададин чин яру хьана, на лугьуди, ашукьди адан мехъерикай ихтилатзава. Адаз вичин чин кузвайди хьиз авай. Лацу ва кьелечI якIарин гуьрчег чиник яр акахьайла, Перизададин къекъифнавай хъуькъверин кьилер, къула авай жуьгьенар хьиз, аквазвай. Гьавиляй ада, и кар гьисс авурди
хьиз, гагь са хъуькъвел, гагь муькуь хъуькъвел гъил эцигиз, кьу-
лу-кьулухъ кIвалин пипIез ялзавай. Инай псисдин зайиф экуьнал-
ди адан дегиш хьанвай рангар кьатIуз хьун мумкин тушир. Амма
рушавай и кIвалах я бубадикай, я ашукьдикай чуьнуьхиз хьанач.
Дуьньядин уькIуь-цуру акунвай ашукьдиз рушан рикIе авай къалабулухдикай аян хьана. Ада Перизададин гуьгьуьлар ачухарна, рушан фикирар дегишарна кIандайди гьисс авуна."
- Аминат вах, - лагьана Сабира рушан дидедиз,- дегьлизда авай зи гьебеяр гъваш кван. - Гьебеяр гъайила, ашукьди Перизададиз вичи савкьват яз гъанвай келегъа ва япагьанар пишкешна. Перизададиз шад хьанатIани, адан чиниз ранг хтанач.
Асланни, гъамуни кьунвайди хьиз, аквазвай. Мугьман ксун патал туькIуьрнавай кIвализ хъфейла, Сабира Асланан дерди-гьалдикай хабар кьуна. Яшариз Аслан чIехи тиртIани, ада дуьньядин и кьил а кьил язавай Сабиран гафариз къимет гудай, гьавиляй ада ашукьдиз вичин гъам-хажалатдикай лагьана.
- Ваз чизва, Сабир, захъ авай-авачир девлет - им тек са Перизада я. Руш агакьайла, бубадин мурад ам са чкадал секинарун я, яни гъуьлуьз гун я. Ваз зи къунши Селим лап хъсандиз чида, адан гада Гьажибала данарбан я. Хуьруьн-кIвалин сиве Гьажибалани Перизада чеб чпел элкъвенва лугьуз ван гьатнава. Рушани хиве кьазва. Зунни и кардиз акси жезвач, вучиз лагьайтIа
гьар са бубадин мурад вичин велед динж ва бахтлу хьун я. Амма - я Селимани заз куьтIзавач, адаз мехъер ийидай такьатни авач, я завайни зи авай са руш къураба яз кIваляй акъудиз жедач. Четинвилер гзаф жезва, амма завайни бубайрин адетриз кIур гуз жедач. Заз хуьруьнбуру вуч лугьурай?
Ащукь Сабир фикирдик акатна. Адаз лугьудай гаф жагъизвачир. Эхирни ада вич пакад юкъуз Селимаз мугьман жедайди ва вичи и карда кьве патазни вичелай алакьдай куьмек гудайди лагьана
- Заз Перизададихъ пул кIанзавайди туш, амма руш кIваляй акъуддайла, адал са къат цIийи партал кьванни кIандачни? Атай-хъфей мугьмандиз тIуьн-хъун гана кIандачни? - арза ийизва Аслана
- Аслан стха, - лагьана Сабира, - Къуба патай са девлетлудан мехъерикай заз теклиф ава. Гьелбетда, зун анай гъилер галтадариз хкведач, зани квез са куьмек ийида, - секинарна ам ашукьди.
Сабир къуншидин кIвализ фейила, Селима Гьажибаладиз шаламар илигзавай, адан паб Эслиди гьар рангунин гъаларикай кьветIелар хразвай.
- Гила, нехирдив фейила, Гьажибалади са рипе къуьлни къачуда гьар са калелай, гьар юкъуз фу-ядни алатда,- лугьузвай Селима папаз. - Аллагьди гайитIа, белки, цIинин йисуз чи никIяй са тIимил кьванни бегьер артух вахчудайвал жен.
- Артух хьайитIани, ам вавай Асанбег ханди вахчудайди я, - сефилдиз жаваб гузвай Эслиди. - Ваз амукьдайди анжах жуваз артухан зегьметар чIугун я.
И сеферда за адавай са тIалаб-минет ийида, гада эвленмишзава лагьайтIа, белки, ам са кIус кьванни регьимлу жен. Шаз ада, Алиман гададиз мехъер ийидайла, бегьем хатур авурди я, Алимаз гилани кьуд-вад рипе къуьл ама.
- Асанбег ханди гьич садазни гьакI гьавая гьалал ийидайди туш, килиг цIи ада гьакьван кьвед вахчудачтIа... Алима мад кьве йисуз хандин балкIанрин рамагарни хуьн хъийида.
- Чавайни вахчурай, зазни гьахьтин са кIвалах гурай.
И арада Селимаз фадлай чпин патав акъвазнавай ашукь Сабир акуна ва ам кIвачел акьалтна.
- За куь ихтилатдиз манийвал гудайвал тушир, - тадиз лагьана Сабира, - Гьавиляй заз салам тагунай багъишламиша. Идалай гъейри, заз кIанзни-такIанз зун куь ихтилатдин шагьид хьана.
- Къайгъу туш, къайгъу туш, - гъуьлуьн паталай жаваб гана Эслиди,- чаз вакай чуьнуьхдай сир авайди туш. Вун жуван кIвалинди хьиз я.
Хваш-беш авурдалай гуьгъуьниз, Селима чай хъун теклифна. Чай хъвадайла, Сабира мехъерин ихтилат хъувуна.
- Ваз чна вуч лугьун, лежбердин кIатI техилдай ацIудалди, ам, куьгьне хьана, чкIинни ийида, - башламишна' Селима. - Жуван къул тирвал кIвач гадарна кIанда. Гьажибаладиз мехъер ийидай вахтни хьанва, ингье къад йиса гьатнава, хуьре рушарни ава, амма чахъ авай вири девлетдихъ са нянин межлисни ийиз жедач. Гена, шукур хьуй аллагьдиз, гида гададикай нехирбап
хьанва, са рипе къуьлни артух жеда, тIуьнни алатда. ЯтIани, бес рушаз тухудай жигьизар кIанда, тукIвадай лапагар, шекер, дуьгуь.. Бес ибур авачиз ваз руш ни гуда?
- Куьне гададиз вуж це лугьудайвал я? - хабар кьуна Сабирa.
 - Валлагь, Сабир стха, Гьажибаладиз Асланан руш кIанзава, амма чна гьелелиг чIал-затI кутунвач.
- Заз чиз Селим стха, куьне рушак са лишан кутуртIа хъсан я. Адет яз, руш авай кIвализ илчияр къвез-хъфидайди я, гададизни рушаз чпиз чеб кIан хьайила, мехъер исятда алакьзавачтIани, са тупIал кьванни акалдай ман. ИкI хьайила, куь рикIни секин жедай, абуруни атай-хъфейдан гаф атIудай.
- Ви меслят дуьзди я,- фикир авуна, жаваб гана Селима. - Амма Аслан рази  жедатIа чидач. Са йисалди акъваздатIа яраб?
- Асланахъ галаз зун рахада, - жаваб гана Сабира.
Бирдан и арада  абуруз ширин сесиналди  лугьузвай манидин ван атана. Им пенжерда ацукьна мани лугьузвай Перизада тир. Сабир, къарагъна, дакIардал фена. Перизадади, далу пенжердин цлаз гана лугьузвай:
Къацу багъдин юкьвал алай*
пIииид тарцяй къарагъай ких.
Вун ахварай акурлахъди,
зи пIузаррал эляна пих.

Кьилихъ галай кирибишин
цIал аватна кайидай яхъ.
  Зун бубади ваз тагайтIа,
кьисмег хьана, кьейидай яхъ.
- Селим стха, - лагьана Сабира, ацукь хъувурла,- и дуьньяда дерт-гъам авайбур гзаф ава. Зун гзаф чкайра, гзаф чилера къекъвена, амма заз лезги халкьдин ихьтин манийрин ван гзаф къвезва. И манийри зи сес кьурурзава, заз дуьнья дар ийизва.
Маса  халкьарихъни гзаф ашукьар, шаирар ава, абуруни гуьзел чIалар туькIуьрзава, амма чи лезги халкь, лагьайтIа, вири ашукьар я: и манияр вирида туькIуьрзава ва вирида лугьунни ийизва. Перизадани са  ашукь, са шаир я. Ада исятда вичин рикIе авайди манидалди лугьузва; манияр, лагьайтIа, захъ гзаф ава. Амма Перизадади, чи халкьди яратмишнавай гуьзел жавагьиррикай хкяна, гьа и легьзеда вичин гъам-дерт кьезилардай бендер лугьузва. Им адан илгьамдихъ авай са алакьун я.  Гьакъикъатдани аданни Гьажибаладин арада авайди чIехи муьгьуьббат я. Ихьтин муьгьуьббат хуьниз чун вири буржлу я.
Яран сувариз хуьр яргъай, куькIуьнна кузвайди хьиз, аквазвай.  Са тIимил мукьув агатай касдиз мукьвал-мукьвал алай чан алай бубуяр хьтин, чебни, на лугьуди, шагьварди юзурзавай цуьквер хьиз, гагь са патахъ, гагь муькуь патахъ алгъизвай цIаяр аквадай. Хуьруьн кьилихъ галай кьакьан тепедал кIватI хьанвай аялрин кIеретIди, вирида сад хьиз, цавуз барбияр ахъайзавай. КIвенкIвер авунвай яргъи лашарал акьалжнавай кIарасдикай раснавай элкъвей фарфалагар зарбдиз чилихъ галукьаила «вувв… вувв » ийиз, хуьруьн кьилелай, цIай кутунвай тарелкаяр хьиз, физвай. Яру хьана кузвай хуьрел цава гумадин булутар алчуд жезвай. КIвалерин къаварал ярар гваз къекъвезвай жегьилрин шад хъуьруьнни къивер гузвай сесер тфенгрин къукърумар ийизвай ванерик какахьна. Абуру залум хъуьтIуьн азиятрин эхир ва гуьлуьшан гатфарин эвел жезвайди тестикьарзавай.
Перизададини, тIвалунал иски пек-лек акьалжна, са тIимил кьван чIулав нафтни илична, яр акъудна. Къавун чIереяр тирвал къекъвезвай Перизададин вилер Селиман кIвалерал алкIанвай, адавай, къавал Гьажибала акун тавурла, эхи ийиз жезвачир. «Яраб  ада яр акъуддач жал?- фикирзавай Перизадади. -Ваъ, ваъ, - секинарзавай мад ада вич, - Гьажибалади вич гужуналди мичIивиле твач. Мегер хуьре яр акъуд тийидай кIвал жедани? Гьамани жегьил гада авай кIвал? Ваъ, акI хьайитIа, - адаз гьич садрани гатфар жедач!» И магьледа анжах са Селиман кIвал тир мичIиз аквазмайди. Бирдан Перизададиз анай аскIан къавалай цIун ишигъ акуна. КIарцIин гурарай винелди кьакьан къавал Гьажибала экъечIна ва гьасятда ам Перизададбурун кIвалерихъ килигна. Чеб чпиз акурла, абуруз акьван шад хьанвай хьи, абур гьатта сад садан къаншардиз къаварин мукьвал алай чIерейрал атана. Чпин сиверай келимани акъудначиртIани, абуруз чпин рикIерин сирер чизвай, гьавиляй абуру, гафар галачиз, анжах сада садалай вилер алуд тавуналди, рикIин  хиялралди суьгьбетзавай.
Муьгьуьббат ничхирдиз ухшар я, ада инсанрин рикIяй  рикIиз бахтлу хиялринни умудрин гегьенш рехъ тухуда. Муьгьуьббатдин рекье гьикьван манийвилер хьайитIа, ам гьакьван мягькем жеда. Перизададин муьгьуьббатни четинвилерал гьалтнавай, амма ада вичин рикIин гьисс мадни гужлу хьун патал муьгьуьббатдин лувар - рикIин деринрай акъатзавай манияр - ахъа авуна бахтунихъ лув гузвай. Чанда ашкъидин гьевес къизгъин хьайила, Перизадади
манийралди вичин кIани ярдиз дерди-гьал ийидай. Ингье гилани
ада, явашдиз куьтягь тежедай дердерин ухьт аладарна, чIередаллай Гьажибаладиз са чIал лагьана:
Яр кузава ярдин гъиле
кьуд патахъди чукIуриз нур.
Вуч аватIа ярдин рикIе,
ийиз икьван гуьгьуьлар кур?
Гьажибала къавун юкьвал хъфена, амма тадиз элкъвена, чIередал хтана, ада Перизададиз жаваб гана:
Зи рикIе са хиял ава -
кIанид хьунухь и дуьньяда.
Жибинда са закIал ава
вахъ акалдай, Перизада.
 Перизада, тек са закIалдин тIвар кьурла, мадни пашман хьана ва зайиф ванцелди, туьтуьна шел акIанваз; ада гьайифдивди давамарна:
Са девлетни жедач тухуз
Эхиратдиз - чIулав суруз,
гьикьван шеда авач лугьуз,
рази я зун гьакI гъил вугуз.
Гьажибаладик тIимил къалабулух акатнавайтIани, ада Перизададиз вичин вафалувал гьич садрани дегиш тежедайди хълагьна:
Ваз чир хьухь за эцигдайди
зи чан-жигер бахтлу рекье.
Ви цIай я зун алугдайди,
маса ният твамир рикIе.
Ярдин гафари гьевесламишнавай Перизададиз вичин рикIелай къван алатайди хьиз хьана. Гьар са гаф веревирд ийиз, ада вичин бахтлу гележегдик умуд кутазвай. Адан вилерикай вич свас хьиз атIлас-либасдалди безетмишна Гьажибаладиз тухуз, рушари сусаз ва чамраз хушбахтвилин манияр лугьуз карагзавай.
Перизадади виридалай геж къавалай кул алтадна. «Чи кIва-
левай шар-пепе гьуьлуьз фий, гьуьлевай мал-хазина - чи кIвализ»
гафар лугьун адан рикIелай фенач ва рикIяй и гафарихъ «Гьа-
жибаладбурун кIвализни» гафар гилиг хъувуна, ам къавалай эвичIна. .
КIвале бубадини ашукь Сабира, яран суварин суфрадихъ ацукьна, суьгьбетзавай. Суьгьбетар кьери хьайила, ашукьди чуьнгуьр гъиле кьуна. Ада Эслидикайни Керемакай са машгьур чIал лагьана. Са гафни ахъай тавуна яб гузвай Перизадади вич Эслидив, Гьажибалани Керемав гекъигзавай. Эслидин дерт-гъамуникай ва Керем дили-дивана яз чуьллера гьатуникай лугьузвай
бейтерин ван хьайила, Перизададиз вичин рикI гъута кьуна чуькьвейди хьиз хьана, адан вилериз нагъв хъиткьинна. Рапрап гузвай накъвари кьежирнавай вилерикай адаз анжах ашукьдин юзазвай пIузарар аквазвай, манидин ван, лагьайтIа, адаз къвезмачир. Перизада, садазни хабар тавуна, кIваляй экъечIна. Айвандик ацукьна, ада мад вичин уьмуьрдикай фикирар ийизвай. Хъуькъверилай авахьзавай накъвар аязди кьурурна, амма адаз вичиз
мекьи тушир - рикIяй физвай хиялри беден, ифирнавай шишини хьиз, кузвай.
Перизададин хиялар «ну-ну» ийизвай аялрин ванери кьатIна. Ада, хъуткьунна къарагъна, кIвализ хъфена, аялриз кIерецар, зурар ва какаяр гъана. ЧIижерин кулуни хьиз ван ийизвай аялрин керетI куьчедай винелди чпин чантайриз яран паяр кIватIиз ахмиш хьана.
                ***
Гуьзел гатфари тIебиатдал чан хкизвай. Гьатта такабурлу дагъларни, къуьнерихъ къацу махпурдин япунжияр галай пагьливанар хьиз, аквазвай. Тара-тамуни чпин къацу валчагъралди дамахзавай. ЧIурара явашдиз цIийи таза векь хкаж хьана, никIерани къацар акьалтна. Дагъларай авахьна къвезвай гуьзгуь хьтин яд хъвазвай къушарини, шад манияр ягъиз, гьарма сад вичин кIвалахдал машгъул элдиз цIийи гатфар мубарак ийизвай.
Перизадади, няни жедалди никIин амай са гъвечIи чкани эчIена куьтягьда лугьуз, гьерекатзавай. Асланани, вирида хьиз, вичиз авай са чIиб чилиз къуьл вегьенвай. Къван квай и чиляй адаз сифте йисара затIни акъвазнавачир, иниз килигна, ада ник, къванер кIватIна, михьна ва иесидин гъил алай чили, гьикьван лагьайтIани, хизандиз са кьас фу гузвай.
Перизадади эчIей чIуру хъчар шеледа туна гьазурна, юкь дуьзарна тик акъвазна ва ам хуьр галай патахъ килигна. И арада адаз кьулухъай вичиз фадлай таниш сесиналди «нянин- хийирар» лагьай ван атана. Ванцелди элкъвей адаз Гьажибала акуна.
- Хийирар ваз аллагьди гурай, - шаддиз салам кьуна Перизадали. -  Амма вун икьван геж гьина авайди я?
- Кьве мал нехирдикай хкатнава, заз чидайвал, кIама авай гапIалдик кума. - ИкI лагьана, Гьажибала акъваз хьана. Адаз вичин ярдиз са вуч ятIани лугьуз кIанзавай, амма, гьамиша хьиз, и сефердани регъуьвиляй адай гаф акъатзавачир. Адет хьанвайвал, сифте Перизадади гаф куддай, ахпа адан гафари гьевесламишай Гьажибалани уях жедай. И кардин гъавурда авай Пери-
задади чуькьни ийизвачир, ада генани Гьажибаладик хкуьрун кьетIна:
- ГьикI хьана; вун акъваз хьана хьи, тахьайтIа, ваз малар
вахъ къекъвена кIанзавани? Эгер абур угърийрин гъиле гьатайтIа, ваз гьич абурун чIар фейи тумни жагъидач, зарафатна Перизадади.
           - Зун исятда фида, - ялиз-ялиз гафар акъудзавай Гьажибалади. Ам Перизададин зарафатрин гъавурда акьунвай, ятIани вичин рикIе авайди адавай ачухдиз лугьуз жезвачир. - Амма...заз лугьудай са гаф авай.
- Низ лугьудай?
- Гьелбетда, ваз. Бубади лугьузвайвал, чи мехъерар, ашукь Сабир хтайвалди башламишда.
- Эгер ашукь Сабир хтун тавуртIа, мехъерар тавунни мумкин
яни?- мадни хкуьрзавай Перизадади.
- Ваъ, Перизада. Мехъерар, са куьнизни килиг тавуна, башламишда. Амма ашукьди вичикай хабар ганва, ам исятда Къубада са жегьил хандин мехъерик ква. Перизада! - Гьажибала явашдиз рушав агатна. - Гила мад ваз якъин аквазва: чи бахт, чи гележег чи гъиле ава. Гила чун садавайни я и дуьньяда, я агъа дуьньяда къакъудиз жедач. - Гьажибалади, Перизададин гъилер вичин гъилера кьуна, давамарна. - Перизада, зи шадвал, гумрагьвал, уьмуьрдал икьван рикI хьун анжах гьамиша вакай фикирар авуналди я. Ви михьи муьгьуьббатди заз дуьнья маса патахъ элкъуьрна къалурзава, зак ада лувар кутазва, гьавиляй, кIандатIа ваз кьин хьуй, ви муьгьуьббатдиз зун лайихлуди тирди за зи вири уьмуьрда вафалу муьгьуьббатдалди тестикьарда!
- Зун вахъ инанмиш я, Гьажибала, - жаваб гана шад хьанвай Перизадади. - ТахьайтIа, за ваз зи рикIин сир гудайни мегер!
Жегьилри геждалди чпин дерди-гьалдикай суьгьбетна, ахпа Гьажибала агъуз, кIамуз, эвичIна, Перизадани шеле гваз хуьруьз рекье гьатна. Хуьруьн кIанихъ галай чIурув агакьайла, Перизададин къаншардиз са атлу атана ва садлагьана ада балкIан рушан вилик акъвазарна. Перизададик къурху акатна, ам кьулухъди гадар хьана; чин хкажна винелди килигна ва балкIандал алайди
акурла, ам, тади гьалда фитедин пипIелди вичин чин кIевирна, са патахъ элячIна хъфена. КIвализ агакьайла, вичин кIула авай шеле муьхцуьн вилик вегьена, инихъ-анихъ килигна, на лугьуди, адан гуьгъуьниз къачагърин са десте къвезвай, Перизада тадиз чукурна кIвализ хъфена. Рушаз вичин кьезил жендек агъадай виниз зурзазвайди аквазвай, иниз килигна, ам са геренда айвандик
ацукьна. Амма адак квай зурзун, хъуьтIуьн цикIиз живедал алайдак квайди хьиз, хкатзавачир. И арада адан дидени цурун гетIе гваз гурарай винелди экъечIна.
- Я чан руш, - хабар кьуна дидеди,- вуна хкай шеле, вахчун тавуна, къецел туна хьи. - Патав атай дидедиз, вичин руш зурзаз акурла, кичIе хьана.- Я Перизада, вахъ вуч хьанва, вал гьал аламач хьи, чан руш? Чина авай рангарни атIана, вун, сас сарал текъвез, акI вучиз ава? Вун кефсуз яз тахьуй гьа!..
- Валлагь, диде, кефияр авач, мекьи фул акатай хьтинди я, - табна Перизадади. Адавай, вичел вуж гьалтнатIа, лугьуз жезвачир - и карди дидедин рикIизни туькьуьлвал гудай. «Къуй са зи рикIе хер хьурай»,—фикирзавай Перизадади.
Дидеди руш тадиз кIвализ хутахна, куз-куз чай гана ва, «вун юргъун хьанва» лагьана, ам, кавалдин юкьва туна, ксурна. Перизададизни и арада архайинвал кIанзавай, адаз вичин рикIяй физвай хияларни масабуруз аквазвайди хьиз тир. «Тахъ-пахъ, тахъ-пахъ» ийиз кIвалахзавай рикIини, на лугьуди, руша ийизвай фикирар чарабуруз маса гузвай.
Кьилни кваз кIевирна, Перизада ксана. Амма и йифиз адаз ахвар къвезвачир. «Вучин-гьикIин?» лугьуз, агъзурралди вичи вичиз гузвай суалри куьлягьдай вегьенвай ам югъ малум жедай чIавуз суст хьана ва адаз ахвар акуна. Ахварай адаз, вичинни Гьажибаладин мехъерин юкъуз вичи ярдихъ галаз кьуьл, ийидайла, са нин ятIани таквадай къуватлу гъили вичин къирдин фите
кьуна, цавуз акъудиз акуна. Фитедин са пай Гьажибаладин гъиле гьатна, амма адавай вичелди чIугваз жезвачир. Садлагьана хъуткьунарай Гьажибаладин гъиле фитедай акъатай са чIук амукьна. Перизада вич къвердавай цавуз хкаж жезвай, и арада адаз фитедай акъатнавай тIеквендай яргъай хьиз чилел мет-кьил
гатазвай Гьажибала акуна... Перизада, гьарай акъатна, ахварай аватна.
БалкIандал алай итимдини ва и йифиз акур ахвари мадни
гуьгьуьлар чIурай Перизада, вичин кефияр авач, лугьуз, багьна
кьаз, са шумуд юкъуз кIваляйни экъечIнач.
***
Ашукь Сабир хтайвалди, Гьажибалади тадиз вичин буба Асланан кIвализ ракъурна. Селимазни вичин гада гад агакьдалди эвленмиш хьана кIанзавай. Адаз вичин хсуси лежбервилин фикир авай: Перизада кIвализ атайла, гатун кIвалахар къизгъин вахтунда куьмек гудай са кас артух жеда. Асланан мурад анжах вичин руш вичиз кIани гададихъ галаз бахтлу хьун тир. Къавумар мехъер фад башламишунал рази хьана ва хемис югъ лишанрин югъ тирди малумарна.
Лишанарни гьалавар алатна. Вири мукьва-кьилияр, миресар эвленмиш жезвай жегьилрал дамах ийиз шад тир. Гьажибаладизни вичи лап цавун гьуьндуьрда лув гузвайди хьиз авай. Амма тек са Перизададин рикI секин тушир. Адан рикIел, на лугьуди, залан мармардин къван алай - гьакьван пашманзавай Перизада. ЯтIани, ада масабуруз вичин рикIин сир ачухарзавачир ва вичин пашманвални чарабуруз чир жедайвал ийизвачир. РикIи рикI
незвай адаз йифди аквазвай ахварарни лап писбур тир.
Гзаф вахтара Перизада кьилди кIвале жедай, ам, булахдал фидайлани, вичин таяр-туьшер гьалт тавурай, лугьуз, я виридалай вилик, я гуьгъуьнилай физ хьана. Перизада гъуьрчехъанди къурху кутунвай жейран хьиз авай, адавай сакIани вичин рикIиз сабур гуз жезвачир. Гагь-гагь ам, хайи дидедикайни катиз, муькуь кIвале геждалди чинеба шехьдай. Дидеди гьикьван хабарар
кьазвайтIани, адаз рушавай жаваб жагъизвачир. Перизадади, лагьайтIа, гзаф дериндай гъам чIугунивди са гьихьтин ятIани хаталувал гуьзлемишзавай. Амма и кардикай садазни хабар авачир ва садавайни кьатIуз хьунни мумкин тушир.
Садавайни?.. Ваъ, ваъ! Анжах са кас ава дуьньяда, адаз гафар лугьун, я тахьайтIа, ишара авун герек къведач, ам гьасятда гьи кардин хьайитIани, гьи гьиссдин хьайитIани гъавурда гьатда. Адан тIвар диде я. Яраб, гьина велед хьайитIани, мукьвал ам алани; тахьайтIа, яргъал, адан тIал гьисс тийидай, а тIалдик вич тIа тежедай, а тIалдин себеб чир тийидай диде ава жал!.. Лугьуда хьи, фекьиди инсандин руьгьдин тIал секинарда, жерягьди бедендин тIал атIуда, шаирди рикIин гьиссер михьи ийида, халис дустуни кIевяй акъудда. Амма абур вири инсандиз вичин хайи дидеди эвезда. Ада веледдин дертни кьезиларда, шадвални артухарда. Ам дарманни я, себебни. Адан гаф запаб я, кар - суваб.
Гила дидеди руша эхиримжи сеферда эчIей хъчарин шеле гваз
хтай югъ рикIел хкана. Гьа югъ - къенин югъ, - Перизададин мецелай, ясдик акатнавайдан хьиз, са шад келима атаначир. «Амма вучиз садлагьана а юкъуз рушан фикирда и кIвалах гьатна?» - фикирзавай дидеди.
Эхирни рушавай дидеди мад хабар кьуна. Перизада гзаф кIевиз акъвазна, са гафни лугьун тийиз, амма диде рушалайни кIевиз акъвазна. Перизададиз лугьун тавуна маса чара амачир, ам садлагьана, ван акъатна, шехьна ва вичи вичин мет-кьил гатаз лагьана:
- Зун хуьруьн кьилихъ галай чIурал агакьайла, зал балкIандал алай Асанбег хан гьалтна. Ам яргъалди зи чиниз килигна, зун элячIна хкведайлани, ам заз килигзамай. Гьа йикъалай кьулухъ заз ахварарни аквазва, аквар гьаларай, зи бахтунал байкъуш ацукьнава.
- Я чан дидедин, ада ваз лагьай гаф-чIал авач хьи, ваз вучиз кичIезва?- секинарна ам дидеди. - Белки, вири крар хъсан жен, вуна ваз туькьуьлармир. - Амма хандин ягьсуз къилих чизвай диде вич кисна.
…Саласа виридалайни саламат югъ я, лугьуз, и юкъуз Гьажибаладинни Перизададин мехъер башламишна. Экуьнлай далдам-зуьрне илигнавай Селиман кIвале межлис гур тир. Къуншидаллай Асланан кIвални шадвилив ацIанвай. И кьве кIвалин арада авай куьче лап гьа базардиз ухшар тир: ина виликди-кьулухъди хунчаяр гвай хуьруьнвияр къекъвезвай, фадлай ихьтин шадвилер
такунвай аялри гуьлгери гъуьруькай чранвай таза ва мичIи яр янавай шуьреяр незвай, чамарчийри чпин балкIанрин къайгъуяр ийизвай, кьасабчиди гьаятда тукIунвай гьерелай хъицикь алажзавай, ашпазди жагъундин кIане кьве керпичдин кьатIунал чIехи къажгъан эцигнавай. Идаз-адаз буйругъар гузвай Селимни ва адалайни шад хьанвай Эсли, къугъвазвай шенпIияр хьиз, сад садалай алчуд жезвай. Кацин тум хьиз, инихъ-анихъ физвай Эсли хунчаяр кьабулизни агакьзавай.
Цеквер хьиз, гьарнихъ физвай, амма гьарма вичин са кардал машгъул хьанвай, рикIер шадвилив ацIанвай инсанри чпивай и шадвал вахчудайдакай гьич фикирни ийизвачир. Мегер мехъерик квайдан рикIел ихьтин чIуру фикир къведани? Тухзавайла, гишинвал рикIелай фида, шадзавайла—туькьуьлвал. Шад инсанди вичин патав хаталувал - гвайди гьисс ийидач, адан фагьум-фикир
къуьруь жеда.
Югъ нисинилай алатайла, Асланан кIвализ нуькверарни галаз Асанбег хан атана. Къачагърин десте хьиз, абур, садални алукь тавуна, кIвализ гьахьна.
- Асанбег ханди ви руш Перизада вичиз гун буйругъзава, - лагьана нуькверди Асланаз.
- Зи руш Селиман гада Гьажибаладиз ганва, къе мехъерин югъ  я, - жаваб гана Аслана.
- Вуна зун алай чкадал нин тIвар кьазва, алчах? - ханди Асланак кьуьл хкечна. Ахпа ам нуькверрихъ элкъвена: - Квез ван хьанани? - ягьанатдалди хъуьрена хан. - Руш нехирбандиз гудалда. Ахьтин цуьк тевледиз хас туш, къуй ада вичелди зи тавханаяр гуьрчегаррай. - Ханди нуькверриз кьил юзурна, абур, гъуьрчехъанди гьалдарай кицIер хьиз, Перизада гъиз фена.
Нуькверри Перизада галчIурна хандин патав гъана. Бедбахтвал кьилел къведалди фикирди кьурурнавай Перизадади гила вич викIегьдиз къалурзавай. Вичин рикIе авай дердиникай Гьажибаладиз хабар хьун патал, ада, виридаз ван жедайвал, манидалди лагьана:

Азраилдив чан вугуда,
душман пехъи хьайитIа, за.
Амма цуьк яз зун тухуда
адалатсуз и дуьньядай.

«Чан»,- лагьана, чан гуда за,
Гьажибала, вун рикIеваз.
Белки, зи тIвар рушари кьан,
сад меце, сад чанда аваз.

Вилелай нагъв вегьемир, яр,
къуй душманриз дуьнья хьуй дар.
Алатда пас гапурдилай,
герек туш мад адаз къакъар.

Дагъларавай къайи булах
кьурадайд туш, Гьажибала.
Зун кьейитIан, зи муьгьуьббат
рекьидайд туш, Гьажибала.

***
И хабар агакьай Гьажибаладиз вичин рикIиз гапур сухай кьван тIар хьана. Туьтуьнив кьван ацIанвай адавай вичин вилерилай къвезвай накъвар кьаз жезвачир. Адаз Перизадади вичи вичиз инад ийиз кичIезвай. И кичIевал «алатда пас гапурдилай, герек туш мад адаз къакъар» гафари мадни гужлу ийизвай. Амма адавай вичин кIани ярдиз са жуьрединни куьмек ийиз жезвачир. Хандихъ нуькверар авай, адан къуватихъ галаз нивай гьуьжетиз жеда? Сифтедай адаз Перизададин патав физ кIан хьана, амма гьикI фида нуькверриз такуна? Идалай гъейри, бубадини ам акъвазарна:
- Ваз ханди ви кIарабрикай гъуьр авуна кIанзавани? Эха садра! Акван, эхир гьикI жедатIа. Белки, а алчахди регьим ийин, за хандин патав чи мирес Гьайдар ракъурнава. Эгер ханди вичин гаф кьулухъ вахчуртIа, за адаз вад гьер гуда ва вунани, са йисуз гьавая адан суьруьяр хуьда, лагьана, гаф гуда.
Амма алчах ханди вичин гаф кьулухъ вахчунач.
- За вуна лагьайвал лагьана,- ихтилатзавай хандин патавай хтай Гьайдара. - За куьтягьайла, ам зал гъутар гваз тепилмиш хьана: «КицIин хва, вазни ви нетIрен киле-хьтин Селим лугьудай къекъверагдиз заз гудай гьерер авайди яни? Заз бес кьадардин гьерерни ава, абур хуьдай чубанарни. За вич хьтин тум кьацIай данайрин кьил кьазвайди туш».
Шел-зум хьанвай дидедини бубади сакIани кьуна акъвазар тежезвай Гьажибала кIвале туна, дапIар агална...
***
Геж хьиз Асанбег ханди Перизададин патав фидалди вич, халис чам хьиз, чIагурзавай. Перизадади гьич са шандакьни  тийизвайдакай хабар хьайи хандин гуьгьуьлар мадни ачух хьана ва ада, вичи вичик мурмурар ийиз, мани язавай. Кьилел-кIвачел алукIна, хан Перизада авай кIвализ гьахьна. РакIар къеняй агал-
на, ада салам гана. Перизадади, регъуь амалар ийиз, салам кьабулна, чин маса патахъ элкъуьрна - адаз хан вичин патав атана, агатна кIанзавай. Хандиз кIанзавайдини и кIвалах тир.
Намус, гъейрат квахьнавай, дишегьлийрин чан кьазвай азраил хьтин ханди гьа и кIвале яраб шумудни са рушал беябурчивал гъанайтIа? Гзаф рушар хандин беябурчивиликай анжах кьакьан рагу ва дерин вацIу хкуднай, амма садрани залум хандин регьимди хкудначир. Адаз язух атун вуч лагьай чIал ятIа чидачир. Ашервили са гъвечIи легьзеда гузвай лезет патал адаз неинки инсанар
беябурун, гьакI абур телефунни са куьнайни тушир. Адан ягьсуз къилихди вишералди инсанрин рикIера хирер авуна, кIанибур чеб чпивай къакъудна. Уьлендиз аватайдавай гьикI анай экъечIиз жедачтIа ва ам алкIидай клей хьтин кьаради агъуз, уьлендин кIаниз, гьикI ялдатIа, гьакI Асанбег хандивайни вичи ийизвай чиркин, кьацIай крарал эхир эцигиз жезвачир, я адаз а кар кIанни ийизвачир, гена мадни ам чиркерин яцIара гьатзавай.
Вичи ийизвай вири кьацIай крар тIебии кIвалах хьиз аквазвай ва вичин угърашвилерай са жазани агакь тийизвай хан, вичин лавгъа гафар лугьуз-лугьуз, Перизададив агатна. Икьван мукьувай хан акурла, Перизададиз кичIе хьана ва вичин рикIе авай къаст кьилиз акъуд тежедайди хьиз хьайи ам гъуьргъуь хьана. Адан «гуп-гуй» ийиз кIвалахзавай рикIи динг гатазвай ван ийизвай, амма рикI акьван къанвай хьи, Перизададиз вичин рикI алай чкадал хъипре хкадарзавайди хьиз авай. Вергедалди гатанвайбур хьиз, зурзазвай кIвачер жендекдикай, на лугьуди, хкатзава ва ам ярх жез гьазур тир.
Бирдан ханди, ам кьулухъай къужахда кьуна, вичихъ агудна. Масадан гъил хкIурла, цавуз акъатай Перизададин чеб чпик какахьнавай гьиссер, фикирар, хиялар, умудар ва къастар чпин чкайрал хтана. Вич хандин кIвале вучиз авайди ятIа ва вичи вуч авун лазим ятIа, адан рикIел хтана. Къуьнерилай алтад жез хурудал къвезвай хандин гъилер винелди цавуз хкажна, Перизада садлагьана хандин къужахдай акъатна ва ам цлакай халичадин винелай хандин гапурар ва тфенгар куьрсарнавай пипIез фена.
«Гила ягъалмиш хьана виже къведач ва хандизни жуван ният чирна кIандач, - фикирзавай Перизадади. - Къуй а алчахди фикиррай, гуя зазни вичихъ галаз къугъваз кIанзава».
Перизададин гуьзелвили ва адаз мукьва хьунин къизмишвили кьил кьилелай алуднавай Асанбег хан рушаз, кьефесда  авай билбилдиз хьиз, килигзавай. Перизададин ачух чин ва келегъа алатнавай кьецIил гардан акурла, ханди вичин пIузарриз мез гана, ва  ам гъилер, лекьрен лувар хьиз, ахъа авуна, пипIе игис хьанвай рушал фена. Перизада мад адан хурукай катна. Ам къужахламишиз теспача яз атай хандин кьилел алай бармак чилел аватна. Гьикьван и легьзеда адаз Перизада кIанзавайтIани, ханди руш
алай чкадал вичин кьилел алай бармак хтIунун вич виляй аватдай кар яз гьисабзавай.
Гьавиляй къалабулух акатнавай хандиз тадиз чилел аватнавай бармак вахчуз кIан хьана, амма и арада Перизадади садлагьана цлакай куьрснавай гапур къакъарай акъудна, кьулухъай, кац хьиз, атана ва кьве гъилини вири къуват кIватIна хандиз тумунал кьван гапур сухна. ГурцIулдай хьиз зайифдиз «анцI» акъатна, хан месел ярх хьана. Перизадади гапур акъудна ва мад кьве сеферда, гуя адал чан хкведай, хандин алчах жендекдиз яна.
Хандин кIвале садазни такуна хьайи и гъвечIи сегьнедин иштиракчийри чIехи драмада чпин ролар дегишарна -  месел гуж авунвай Перизададин чкадал ивидай ктад хьанвай вакIаз ухшар авай хан ярх хьанвай. ЧIалахъда акьан тийидай кар авунвай Перизадади вичелай ихьтин кьегьалвал, дишегьлидиз хас тушир викIегьвал, гайи гафунал кIевивал, гьар гьихьтин хвайитIанн
итимдилай алакь тийидай эркеквал гьикI алакьнатIа лугьузвай.
Амма ибур вири хиялар тир, кар ада гьа вичи фагьумайвал авунвай «Иманни маса гуз жеда завай, амма намус ваъ! Намус амачир дишегьлини сад я, иеси амачир кицIни. АкI яшамиш жедалди, кьейитIа лап хъсан я. Гьажибаладиз тахьайла, за зун масадан гъиле твадач!» - лагьанай Перизадади, вич хандин кIвализ тухудайла. Са гъвечIи и легьзеда хьайитIани Перизададиз вичин гъалибвал акуна ва ада и кардал рикIяй шадвал авуна. Амма адаз вичиз гьатнавайди зулуматдин са гъвечIи кьил тирди чизвай, чIехи кьил аквазвачиртIани, ам патав гвайди ада гьисс ийизвай. Кьисас вахчудайбур гзаф авай...
Перизадади гапурдал аламай ивияр яргъандай са стIални аламукь тийидайвал михьна - алчах хандин ивидин стIални адаз вичихъ галукьна кIанзавачир - ва гапур дакIардал эцигна. «Гила заз зи чанни гьайиф къведач, алчах», - лагьана, Перизадади дакlap ачухна.
Ада эхиримжи сеферда Гьажибаладиз ван жедайвал мани язавай:
Цавай фидай вили лифер,*
вили лифер луж авуна.
Гурба-гур хьай алчах ханди
Чи вахариз гуж авуна.
Зун пенжердай килигайла,
вили лифре гуьне чалда.
Икьван кIани зун тахьайла,
 на нихъ галаз дуьнья гьалда?

Зун дередин кафанраваз
гъилераллаз твах, жегьилар.
Зи дуьньядихъ вил галама,
сура пенжер тур, кIани яр.
Гила Перизададивай шел кьаз жезмачир, ам, мани ягъиз-ягъиз, шезвай. Мадни дерт артух хьайи Перизадади юкъуз вичи лагьай чIал башламиш хъувуна:

Вилелай нагъв вегьемир, яр,
къуй душманриз дуьнья хьуй дар.
Алатна пас гапурдилай,
герек туш - мад адаз къакъар.

Дагъларавай къайи булах
кьурадайд туш, Гьажибала.
Зун кьейитIан, зи муьгьуьббат
рекьидайд туш, Гьажибала.
И мани Перизададин эхиримжи мани тир. «Сагърай, зи кIани яр Гьажибала» - лагьана, Перизадади дакIардал алай кьецIил гапуp къачуна, месел кьенвай хандихъ элкъвена, «ваз лянет хьуй, къарагуьн, чи вахариз гужар авур» - къаргъиш авуна, вич хандин нуькверрин гъиле гьатдалди, вичи вичиз гапур сухна. Эхиримжи нефес акъатдайла, ада «вун масан я, дуьнья, амма намус мадни масан я» - лагьана, чан гана.
***
Перизада кьена. Ам игит яз кьена. Гьавиляй ам халкьдини рикIелай ракъурнач. Вичин кIани ярдиз вафалу яз, вичин намус маса тагана, гьахъсузвилихъ галаз хьайи женгинай, аслан хьиз, гъалиб яз экъечIай адаз халкьдин сивин яратмишунра гьич садрани рикIелай тефидай ва чIур тежедай гуьмбет эцигна.
Хандин чIуру ниятди чеб чпивай къакъудай, ахпа дили-дивана яз тамарани-чуьллера гьатай жегьилрикай лагьанвай чIалар низ туькIуьрнава? Гьелбетда, Перизада хьтин кьегьалриз. Ингье, Гьажибаладин мецелай Перизададихъ вири халкь шезава:

Ирид рипе накьвадик квай,*
 накьвадик квай гьамгадин чан,
кьена лугьуз хажалатмир,
эхир гьам я вирдан ватан.

Я манидал мурад-улма,
мурад-улма, Перизада.
РикIин къене тIал хьайи яр
гьикI твада бес чIулав сура?..

 ТупIухъ галай къизил тупIал,
къизил тупIал ифриз къаш хьуй.
Тавханада тек авай яр,
зи ширин чан ваз мугьман хьуй.

Тамарани-чуьллера манияр язавай Гьажибаладин ван халкьдиз къвезва, а сес халкьдин арада квахьнач, ам, мадни гужлу хьана, чкIана. Гуьгъуьнлай рушари мехъеррик, гьайифдивди Перизада рикIел хкиз, адаз теснифнавай манияр сефилардайвал лугьузва:
Яр, ви кIвализ кIвач вегьейла, *
Перизада, Перизада,
Самоварар зурзазава,
Перизада, Перизада.
Я свас аваз авач хьай яр,
Перизада, Перизада,
Дердерикди кьуразава,
Перизада, Перизада,
Чаз Кьурагьай гъайи бафта,
Перизада, Перизада,
Гуьзел ярдин бермекда тур,
Перизада, Перизада.
Чан гуьзел яр, чиг къвазава,
Перизада, Перизада.
Лацу бермек яйлухда тур,
Перизада, Перизада.
 
                ***
...Перизада... Перизада... Ингье гила заз вун чир хьаца. Чандилайни гъил къачуна намус хвейивиляй вакай къенин юкъузни чи гуьзел рушари манияр лугьузма. Багъдай мад «Перизададин» ван къвезва. Манидин тIварни «Перизада», зи дустуниз къе гъизвай свасан тIварни Перизада я. Мехъер я, шадвал я, бахтлувал я. Зи дустунин свас Перизада къе вичин кIанидан кIвализ кьилел михьи ва экуь цава бахтлу рагъ алаз, сивел шад хъвер алаз атанва. Атанва... Вичин хушуналди... Вичинни Насиран арада чIехи муьгьуьббат ава, лагьана...
Абуруз чпин бахтлу уьмуьр туькIуьрунин карда манийвал гудай гьич са касни жедач. Я Насира, я Перизадади чпин муьгьуьббат патал чанар къурбанд ийидач.
Вирида хьиз, мехъер куьтягь хьайила, зани эвленмиш хьанвай жегьилриз мехъер мубарак авуна ва абурув чпиз вафалу са кIвал ацIай аялар хьуй, лагьана, зун хъфиз рекье гьатна. Зун рекье хутаз абур кьведни гьаятдиз эвичIна. Хуьряй экъечIайла, зун кьулухъ элкъвена. Заз Насирни Перизада варцин патав гьа алай
чкадал гъилер кьуна акъвазнаваз акуна. Синел агакьайла, зун мад элкъвена, абур алай чкадал аламай. Яргъай заз Насира Перизада къужахда кьунвайди хьиз аквазвай. Яргъаз къакъатунивай кьвед сад хьиз аквазвай абур вафалу муьгьуьббатдиз эцигнавай гуьмбетдиз ухшар авай.
Эхь, муьгьуьббатди, халис ва бахтлу муьгьуьббатди, гзаф гуьмбетар яратмишзава. Абурукай сад Насиранни Перизададинди я.