Сарой кабиласи, уруги хакида

Ушлик Камчи Сарой амакининг илтимосига биноан
      
                «Киличин ташлади беклар нихоят,
                босилди тулпорлар,
                тиглар сурони
                урхога урганган тилларда оят,
                туркийлар таниди комил Худони
                киличлар занглади ...
                фалокат хушёр,
                туркийлар кувватни берди ерларга....”
                (Ш.Рахмон «Туркийлар»)

«Упкаси катта саройлар»,  «сонсиз (сон саноги йук) саройлар»-дейишади халк ичида. Туркларнинг «Эртугрул» киносериалида туркманларнинг Кайи уруги энг жанговар кабила сифатида тавсифланади.
Узбек уруглари ичида бундай кабила сарой уругидир. Чор Россияси, сунгра большовай динсизлари-ю, калтабин олимлари халкнинг уз уруги келиб чикиши ;акидаги талаб-истакларини эскилик саркити сифатида караб, бу талаб-истакларни орзу ва армонга айлантирди. Бунака фикрловчи кишилар хозир хам бор.
Совет замони урисларида уруг аймок суриштириши шалок мазах килинган улар узларини «Иван не помняющий своего рода» хам дейишади. Бу урисларга кушилган олимларимиз хам шундай йулдан бордилар.
Мана энди узбеклар уз тарихини урганишга киришмокдалар. Аммо, бунгаям ;али куп ишлар килишимиз керак. Чунки, совет тарихчилари булгаб ташлаган остонамизни тозалаш учун жуда тоза сувлар керак.
Биз, саройлар хакида гапирётувдик.
Жанговарлик, тугма ватанпарварлик сарой уруги либоси. Гарчи Узбекистон ;удудида сон жи;атидан энг катта кабила ;исобланса-да, ;озирги кунда уларнинг тарихини биров ёзганини эслолмадим.
Бу уруг вакиллари бежизга «Упкаси катта» дейилмайди. Туркий халклар ичидаги энг кадимги бу уруг вакиллари Ной пайгамбарнинг катта угли Айоз (ивритда Иафет, арабчада Ёфас)дан бошланади ва бутун дунёда энг куп дейилишига хам асос бор. Туркларнинг кадимги битигига кура инсоният Ай ота ва Ай онадан таркалган.
Инжилдаги Иафет дейилиши арабча Ёфасдан кадимийрок. Энг биринчи ёзма манбалар идеографик ёзув дейилади. Бунда товушлар эмас белгилар оркали фикр билдирилган. Шунинг учун туркийликдан йирок Европа олимлари Нойнинг катта углини Иафет дейишади. Геродот ;ам Ионияликлар деган кабилани айтади. Аслида бу ердаги Иа, Ио туркий Ай, Ой. Фет эса Гит, Гет, Гетнинг товуш узгарган шакли. Гит – Угузлар маъносини беради. Яъни, Иафет дегани Угузларнинг отаси дегани булади. ;акикатда ;ам тугри, чунки Угузхоннинг отаси исми ;ам – Ай каган.
;озирги инглизларда Ай дегани менни билдиради. Туркийда Ай бу ёкка кара дейилгандаям кишини билдиради. Немисларда Айн – бир ракамини билдиради. Яна узакка борсак Айозга бориб такаламиз.
Айоз – шимол, совукни билдирган. Ривоятга кура Ной пайгамбар катта углини Арабистонга нисбатан шимолга, осмонтида булутлари борлигидан Ой кам куринадиган улкага юборади. Бу хозирги Туркистон – Узбекистон. Айоз сузини биз кейинчалик Аёз деб кетганмиз. Туркларда Аёз деган угил бола исми хозирам бор. Туркманлар, узбекларда бу исм Аваз шаклини олган. Ойхоннинг макони, Укуз (Амударё) дарёнинг нариги тарафи хозирги Балхнинг шимоли, Александр Македонский кайта тиклаган Ойхонтепа – Окс Искандария ша;ри булади. Авгон сузининг узиям аслан туркий Ойхондир.
Бизга руслар оркали кириб келган Европа сузиям асли Ойропа – Ой Эр Алпа булади. Юнон, рим тарихчилари планетани Ойкумена ;ам дейишган. Бу суз аслида Оймаконнинг бошкача, бузилган тлаффузидир. Мана шу Ойкумена – туркийларнинг барчаси Ой отадан таркалганлари десак хам тугри булади.
Ой хам куёш хам нур таратади. Иккиси ;ам туркийлар учун мукаддас муъжиза. Мисол учун биз узбеклар Кунгабокар деган усимликни коракалпоклар Ойгабокар дейишади.
Бундан 4800 йил аввал яшаган Угузхон турк халкини кавмларга булган ва бу анъана хозирга кадар давом этиб келмокда. Шу даврдан олсак Угузхоннинг иккинчи угли исмиям Ой.
Энди Сар сузига келсак, бу суз хам Ойни билдиради. хозирги пайтда осмондаги Ой ва йилнинг бир ойи сифатида Ойкут (якут), мугул тилларида кулланилади. Аммо, корейсларда энг кадимги вариантда Сар – кишини англатади.
Хозир араб тили оркали  айтаётганимиз Сурия хам аслида туркий Сария. Сурхон хам Сарахон, Сирдарё эмас Сардарё.
Алп Эмиш, Алпомиш – кунгиротларнинг бадиий кахрамони булган. Саройлардаги кахрамон Сар эмиш. Юртимиздаги энг кадимги маконлардан бири Сармишсой. Саройлардаги достон Ойсулув. Саройлар – узбекларда, киргиз, козокларда хам бор. Коракалпоклардаям булса керак. Уйгурларда Сари сифатида туркманларда хам Сари сифатида булиши керак. Узбекларда Ай сифатида турган кисми Андижондаги Ойим кишлогини айтса булади.
Сон-саноги йук саройлар хакикатда дунё буйи ёйилиб кетган. Туркий тил коидаларига мувофик икки, уч узак сузлар бир-бирига елимланади ва уз маъносини саклаб колади. Геродот айтган туртта исм – ТарГитАй, АрпаксАй, ЛипоксАй, КолоксАй сузларидаям Ай бор. Турк булмаган тарихчилар, турк булган совет тарихчилари уларга кушилиб бу сузлардаги бугинни нотугри кучириб, исмлардаги маънога мантикий ечим тополмаганлар. Мисол учун улар охирги бугинни «Сай» деб укишади. Эх, бир бугин тагига канча тарих ётганини билсангиз эди!
 Сардиния, Саракуза, Сарагоса, Сараево, Олтин Уртанинг пойтахти Сарой Бату, кейинчалик Сарой Берка, Сарицин, Сарград буларнинг барчаси саройлар асосий роль уйнаб асос солган ша;арлар.
Айхон, Ойхон Европа тилларида Йохан, Иоган, Уиган, Иган, Иван. Веътнам пойтахти ХанОй хам ОйХонни билдиради.
Саройлар хакикатда сон-саноксиз. Мисол учун ХитОй сузидаям саройлар борлиги куринади. Араблардаги Расули Акрам кабиласи КурАйш хам саройга бориб такалади. Расули Акрам Ибро;им пайгамбар авлоди. У кишининг ивритдаги исмлари Авраам, Аврахам.

Урта Шаркдаги кадимги давлатни биз рус тили оркали Ассирия деймиз. Туркий тилда бу АйСарАй булгани мантикли. АйСар эса СарАйнинг тескари жойлашуви.   ;озир биз кизларимизга Ойсара деган исм куямиз.
Ибро;им пайгамбар Миср фиръавни Намруд билан учрашганларида, гузал жуфти халолларини «турмуш уртогим» эмас, синглим деб таништирадилар. Бу гапда ёлгон йук эди. Чунки турмуш уртоглари амакиларининг кизи эди. Исмлари эса Сарой.
Авра;ам сузидаям Ай сузи бор. Бу суз туркийда Айрам;ам. Рам –Бахт маъносида келади. Хуррам, БайРам, СайРам сузларида бор.. Туркийлар вакт утиши билан битта сузни такрорлайверадилар. Мисол учун БабаИлон, ИлонОта, НурОта булса Айрам – Эркут. Хозирги тилда БахтиЁр.
Айрам бутпараст кариндошлари - кабиласига карши чиккани учун унинг иккинчи маъноси «Хаммадан бошка фикрловчи, бошка йулдан юрувчи». «Йулимиз айро тушди», «Айрим», «Айирмачи» сузлари тагида АйРамхамма сузига бориб такалади. Олимлар чикиши хам хам насл –насабга боглик Сарой уругига тегишли иккита диний олимни айтиб утаман. Кашкадарёнинг Чим кишлогида кариндошлари яшаётган Мухаммад Исмоил Ал Бухорий, Тошкентдаги Корасаройлик Хаст Имом – Каффол Шоший.   
Узбекистондаги саройлар Тошкентда Корасарой, Яккасарой, Уртасарой, Наманганда Гурумсарой, Андижонда Ойим, Самаркандда Жом, Кашкадарёда Чим ва Сарой атамаси бор кишлокларда азалдан яшаб келмокдалар.
 

Давоми бор.
   
 

 

 
,


Рецензии