Исмаил Семенов. Акътамакъ

ДОРОГОЙ ЧИТАТЕЛЬ!
Поскольку произведения репрессированного поэта до сих пор не изданы в оригинале, а в выпущенных книгах имеется и инородное "творчество", здесь выставляю оригинал лирической поэмы, романа в стихах, АКЪТАМАКЪ, на Карачаево-Балкарском (Тюркском) языке.



СЕМЕНЛАНЫ  ИСМАИЛ
/Джырчы Сымайыл/
 1870(77)-1981

АКЪТАМАКЪ
Сюймеклик дeстаны



Биринчи башы
АЙША – ХАНЫМ  АРИУ,  АКЪТАМАКЪ

Айлана бардым да, джюрюй бардым да,
Ой, кёрдюм, тенгле, хан чабакъ.
Хей!
Тынч джюрегими къозгъады, алан,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Балдыраджюз, дейме, – къышны къысханы,
Юсюнге джаууб джабалакъ.
Хей!
Хатхумда джанар шынкъарт джакъгъанды,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Марал кийикни  ызладым, алан,
Къаягъа аркъан атаракъ.
Хей!
Сер джашаууму сейир этгенди,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Кюн ачылгъанды, джаз башланнганды,
Джел булутланы чачаракъ.
Хей!
Даулет – Герийни къызыды, дейле,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Ой, джарыкъ тангым  атады, дейме,
Танг белги кёкню сызаракъ.
Хей!
Учундургъанды бу джохар чачлы,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Ой, Минги Тауда – марал кийигим,
Аугъа тюшмейди, къачаракъ.
Хей!
Чёрчек  джаш кибик этгенди мени,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Муну уа  къараб кёргенлей, алан, –
Тёнгегим сынлай къатаракъ.
Хей!
Да Сары Джашны армау этгенди,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Бу маралгъа  уа  киши тиялмаз,
Ой  да, кесине базаракъ.
Хей!
Да, кёкюрегимде  джаз чакъдыргъанды,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Анга къалыннга  джылкъы  берликме,
Сыйлы келечи саларакъ.
Хей!
Тотур джиб бла тутханды мени,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Сюек багъасы уллуду, дейле,
Халкъ айтыулада айтаракъ.
Хей!
Кёклеге тартхан мурат бергенди,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Къуриентлеге   энчи къарарма,
Хар керегине  чабаракъ.
Хей!
Да, манга къанат  битдирди, алан,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Къуриент джашла къызджёнгер болуб,
Аякъгъа къалкъыб  Шам Къабакъ.
Хей!
Хан Семенлеге алай келир да,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Алтындан тюхтюй тюйдюрдюм,  алан,
Чыгъар чачына тагъаракъ.
Хей!
Сюймекликни уа  бир танытды да,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Аны уа  алай  тутарма, дейме, –
Джумушха джалчы аларакъ.
Хей!
Ой, джохар джаллы,  ой,  генджа тайым,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Къарнашына  уа  аджир берликме,
Алтын  ат керек саларакъ.
Хей!
Сау  Юч  Ёзенге  хапар болгъанды,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Ой, аны мындан алыб кетерме,
Лабада юйле саларакъ.
Хей!
Джаннган  хатхума  аязча  къакъгъан,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Шейит – Ханым  а  ашхыды,  дейле,
Анга кёл эте, айтаракъ.
Хей!
Джюрек кёзюмю ачдырды, алан,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Аман – Ныхытдан ауарма, алан,
Къарт – Джуртну джолун тутаракъ.
Хей!
Бюгюлмез, тынмаз бир хал бергенди,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Элине алай барырбыз, дейме,
Келин орайда тартаракъ.
Хей!
Ансыз болмазмазлай этгенди мени,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Джюз атлы бла барырма, дейме,
Джюз пайтон  байракъ тагъаракъ.
Хей!
Хауада Ташча тартханды, алан,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Санчар сууда уа  къош салдым, дейме,
Кичкине къолда чачаракъ.
Хей!
Джерайыгъымы кенге кергенди,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Темир къадама болса да, алан,
Кёрюк эритир, джагъаракъ.
Хей!
Болмаз болдурур бир кюч бергенди,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Ой, Джумарыкълы – Тёбеди, дейме,
Абиширлени кенг къабакъ.
Хей!
Дунияны аулар бир кюч бергенди,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Азау тенгизде кемеле, дейме,
Джелпекни джелге бураракъ.
Хей!
Къалын джюрекни назик этгенди,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Ой, Тогъуз кёлде чегетле, дейме,
Къанатлы гюрюн джаяракъ.
Хей!
Деу кёкрегими  джукъартды, алан,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Уллу Къарт – Джуртда,  ой,  Къабхакъ Башы –
Багъатырланы кенг къабакъ.
Хей!
Тар дуниямы кенге кергенди,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Эки Суу Ара алаша болур,
Суу къобса, беджен къураракъ.
Хей!
Тамам байлады нюр байлау бла,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Къылыян  Аягъы – кенгирек, дейле,
Ой, Суу  Джагъасы – тарыракъ.
Хей!
Башдан чыгъарды салпы кирпикли,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Абишир тауну къушлары, дейме,
Къаяда уя саларакъ.
Хей!
Умут кергенди, мурат бергенди,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Гондарай сууда – чаукала, дейме,
Ой, Хурла кёлде – чокъуракъ.
Хей!
Джибек бугъоу бла такъгъанды мени,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Хазар тенгизде кемеле, дейме,
Джелге джелпегин ачаракъ.
Хей!
Ой, джюрюр, учар, джюзер кюч берди,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Сабыр тёнгекни уятыб, алан,
Хатхуда шынкъарт джагъаракъ.
Хей!
Тамам байлады бу джохар чачлы,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Къалын деселе – болумум, дейме,
Тукъум деселе – Хан Къабакъ.
Хей!
Манга аталмай  къаллыкъ  а болмаз,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Бу джюрек  деген  а тюрлю кёре эм,
Тёнгекни чарпыу чарпаракъ.
Хей!
Дармансыз ауруу джукъдурду манга,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Агъаштанны  уа  буз эригени
Черек суууна саркъаракъ.
Хей!
Акъылны, кёлню къыйгъанды, алан,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Кёкге къарасам – джулдуз кёзбауу,
Джерге къарасам – керамат.
Хей!
Эслемеучюмю эслер этгенди,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Ой, кёзден – кёзге  бетлешалмайма,
Бугъуб къалады, къачаракъ.
Хей!
Къарт – Джурт джанына сагъайтды мени,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Сюймеклик деген не тюрлю  эди –
Ой, отдан суугъа атаракъ.
Хей!
Кёлге, джюрекге бичим бергенди,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Тепсесе,  къарам  къатаракъ, дейме,
Къараса,  джюрек учаракъ.
Хей!
Обур  ау  бла байлады, алан,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Аджикъол чатда кийикле, дейме,
Къаярда туякъ атаракъ.
Хей!
Да, джан джигиме битгенди, алан,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Башха къызланы  кёрмез болгъанма,
Тойдан – оюндан таяракъ.
Хей!
Ханс арасында лана гоккалай –
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Дуния кенге керилиб, алан,
Сагъышым – алам джыраракъ.
Хей!
Бир сейир халгъа тюшюрдю  мени,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Къадау Ташны  уа  къарасы, дейме, –
Сагъышны кенге тартаракъ.
Хей!
Кёкден тюшгенча, алай башхады,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.

Теберди сууда  уа  агъанакъ, дейме,
Уллу Лабада – дууадакъ.
Хей!
Джумлай аламны сюер этгенди,
Айша – Ханым  ариу,  Акътамакъ.







 


экинчи башы
ЛАНА ГОККА

Ой, лана гокка чагъады,
Булбул джыры бла биргелей.
Хей!
Джюрек дегенинг кесин  ачады,
Сюймеклик келиб киргенлей.

Сенсиз джашауум бош эди,
Тар ёзеними кенгсинир,
Хей!
Сени кёргенли болгъанма, ариу,
Бютеу дунияны тенгсинир.

Сенсиз джашауум бош эди,
Билген затымдан къайтмайын,
Хей!
Джулдузлу  кече  кёкге аралыб,
Сени атынгы айтмайын.

Сенсиз джашауум бош эди,
Керти джарыкъны кёралмай,
Хей!
Башынгы кёкге тартхан сезиуню,
Къалын джюрек бла сезалмай.

Сенсиз джашауум бош эди,
Минги тау бла сёлешмей,
Хей!
Сюймеклик деген сезиу хазнаны,
Къадау Таш  бла бёлюшмей.

Ой, лана гокка чагъады,
Джаз джылыу къарыу алгъанлай.
Хей!
Кюнлей – кюнюме алай киргенсе,
Хатхума ёртен салгъанлай.

Сенсиз джашауум бош эди,
Саным, джюрегим уянмай,
Хей!
Джулдуз тюшгенлей, сюймеклик сезиу,
Хатхума келиб таянмай.

Сенсиз джашауум бош эди,
Кече  джулдузгъа къарамай,
Хей!
Хар этген ишим  юренгеч  болуб,
Къуандырыргъа  джарамай.

Сенсиз джашауум бош эди,
Чегет ауазын эштмейин,
Хей!
Залыкъылдыны сары чагъыуун,
Эслерге  болум джетмейин.

Сенсиз джашауум бош эди,
Бир – сюре, бирде – къачарлай,
Хей!
Сени бла бирге джангы чакъ келди,
Кёлню, джюрекни ачарлай.

Ой, лана гокка чагъады,
Къарамны бура  кесине,
Хей!
Акъсыл – кёксыман бет тартылгъанлай,
Бютеу чагъыны юсюне.

Сенсиз джашауум бош эди,
Болса да кюнюм, салкъыным,
Хей!
Сени кёргенли алай болгъанма,
Аламгъа тартыб акъылым.

Сенсиз джашауум бош эди,
Къобандан  таууш алмайын,
Хей!
Андан тутулгъан сейир макъамны,
Сюймеклик джыргъа салмайын.

Сенсиз джашауум бош эди,
Къар къаблан бла къарашмай,
Хей!
Ол да менича бир джан болгъаны,
Билген затыма джарашмай.

Сенсиз джашауум бош эди,
Чам – накъырда сёз айтыучу,
Хей!
Джасамма  болуб, тойлагъа  джюрюб,
Кёз ачыб, ойнаб къайтыучу.

Ой, лана гокка чагъады,
Кёксюл кёк бла бетлешиб.
Хей!
Теджелген къызла  мыдах болалла,
Биз экибизге дертлешиб.

Сенсиз джашауум бош эди,
Сейир  умутла этмейин,
Хей!
Санга тыйыншлы  саугъала излей,
Таурух  аламгъа  кетмейин.

Сенсиз джашауум бош эди,
Керексизлеге  терилиб,
Хей!
Сени кёргенли алай болгъанма,
Илячин кибик  керилиб.

Сенсиз джашауум бош эди,
Муратны кенге тартмайын,
Хей!
Бир къуанчдан да тыйылмагъанлай,
Баш  булджутууну атмайын.

Сенсиз джашауум бош эди,
Узакъ къарамым  джетмейин,
Хей!
Джукъусуз кече танга деричи,
Джарыкъ муратла этмейин.

Ой, лана гокка чагъады,
Олсагъат кёзге илиниб.
Хей!
Да хапарыбыз айгъакъ болгъанды,
Сау Юч Ёзеннге билиниб.

Сенсиз джашауум бош эди,
Мал этиб, стауат къурагъан,
Хей!
Сени кёргенли алай болгъанма,
Бу кёк джюзюне къарагъан.

Сенсиз джашауум бош эди,
Аламдан  таууш алмайын,
Хей!
Минги тауууму  угъултусуна,
Танг ала къулакъ салмайын.

Сенсиз джашауум бош эди,
Кам суугъа акъыл бёлмейин,
Хей!
Джёге терекни тюбюн байлагъан,
Чырмауукъ хансны кёрмейин.

Сенсиз джашауум бош эди,
Хатхуну сезиу кермейин,
Хей!
Гёбелекгени ол сыртындагъы,
Сейир суратны кёрмейин.

Ой, лана гокка чагъады,
Башха гоккагъа къаратмай.
Хей!
Бир кере кёрген унуталмазлай,
Къоялмаз кибик джаратмай.

Сенсиз джашауум бош эди,
Тойда, оюнда, тенгимде,
Хей!
Сени кёргенли учар болгъанма,
Бу джети кёкню кенгинде.

Сенсиз джашауум бош эди,
Хауадан оюм алмайын,
Хей!
Муратларымда  юйюнге  барыб,
Къолунга джулдуз салмайын.

Сенсиз джашауум бош эди,
Ай  джарыгъына сагъаймай,
Хей!
Кёксюлдюм кёкде джулдуз джабыугъа,
Учунуу бла  къарамай.

Сенсиз джашауум бош эди,
Сейирсинмейин буз таугъа,
Хей!
Тюшюнмегенлей,  бош къарагъанлай,
Алайдан акъгъан буз суугъа.

Ой, лана гокка чагъады,
Джыртаргъа кёзюнг къыймазлай.
Хей!
Ариу Акътамакъ,  алай болгъанма,
Сенден джанымы тыймазлай.

Сенсиз джашауум бош эди,
Тойладан безий къайтыучу,
Хей!
Сени кёргенли алай болгъанма,
Атынгы джырда айтыучу.

Сенсиз джашауум бош эди,
Чегинден ары чыкъмагъан,
Хей!
Дуббукъ джюреги къалкъыуда тургъан,
Сезиу чагъы бла чакъмагъан.

Сенсиз джашауум бош эди,
Къамагъа кезлик тагъылыб,
Хей!
Билек кючюме ышаныр болуб,
Джигитге атым айтылыб.

Сенсиз джашауум бош эди,
Муратха къанат кердирмей,
Хей!
Сюймеклик деген бу джохар чакъны,
Джюрекге, кёлге сездирмей.

Ой, лана гокка чагъады,
Джарыкъ кюн бла къараша.
Хей!
Сен да аныча  джарыкъ дуниягъа,
Бир джасау  кибик джараша.

Сенсиз джашауум бош эди,
Насыбха кёзюм джабылыб,
Хей!
Сени бла бирге бир хауа  келди,
Къуанчха къучакъ ачылыб.

Сенсиз джашауум бош эди,
«Учхан, сюрюннген» дегенлей,
Хей!
Сени кёргенли тюрлю болгъанма –
Бютеу дунияны  сюйгенлей.

Сенсиз джашауум бош эди,
Сейирсинмейин кёгетге,
Хей!
Чынар бюртюкню  ючгюл халына,
Ырнык джилекге – чегетде.

Сенсиз джашауум бош эди,
Булбул чыпчыкълай таралмай,
Хей!
Муртху терекни къызыл чагъына
Санга ушатыб, аралмай.

Ой, лана гокка чагъады,
Толгъан Ай бла эришир.
Хей!
Да сен ариуну табыб алалсам,
Кёлюм кёк бла тенглешир.

Сенсиз джашауум бош эди,
Терс джары къарам бургъанлай,
Хей!
Сени хауанга киргенли бери
Болдум нюр таякъ ургъанлай.

Сенсиз джашауум бош эди,
Багъалы кёрюб кёлдегин,
Хей!
Сени билгенли  къарам керилди,
Кёрюрге излеб кенгдегин.

Сенсиз джашауум бош эди,
Ташха «тау эдинг» деялмай,
Хей!
Сары – морсыман чапхын шайлыкъны,
Тамыр сырларын билялмай.

Сенсиз джашауум бош эди,
Тюшюнмей тангны атханын,
Хей!
Къызгъылдым  бетли керамат джая,
Кюнню тау артха батханын.

Ой, лана гокка чагъады,
Кёз къарагъанлай айырыр.
Хей!
Акътамакъ ариу, сени табмагъан,
Къадаргъа джалкъа къайырыр.

Сенсиз джашауум бош эди,
Ой, ишде, ууда, шогъайда,
Хей!
Да мындан ары,  Алтынкекелли –
Сен къайда болсанг – алайда.

Сенсиз джашауум бош эди,
Къарамны  кенге кермейин.
Хей!
Нарат бутакъны къар къапламасын,
Джасама кибик  кёрмейин.

Сенсиз джашауум бош эди,
Къышны «къыямут» билгенлей,
Хей!
«Апсатыдан» – деб джаныуарланы,
Уулукъла кибик кёргенлей.

Сенсиз джашауум бош эди,
Эски сокъмакъда баргъанлай,
Хей!
Сени кёргенли дуния тюрленди
Кёкню джанкъылыч джаргъанлай.

Ой, лана гокка чагъады,
Джулдуз чагъы бла тенглеше.
Хей!
Да джибек бетлим, тынгылаб турма,
Джууукъ – тенг бла кенгеше.

Сенсиз джашауум бош эди,
Къала бегинде сур кибик,
Хей!
Сени кёргенли  джукъа болгъанма,
Тюз джараланнган джур кибик.

Сенсиз джашауум бош эди,
Джаядан чыкъгъан окъ кибик,
Хей!
Сени кёргенли алай болгъанма,
Сенсиз кюнлерим джокъ кибик.

Сенсиз джашауум бош эди,
Хар затха сейир этмейин,
Хей!
Джаратылгъанны бирлеш болгъаны,
Мени  ангыма джетмейин.

Ой, лана гокка чагъады,
Тауну, чатны да джасайды.
Хей!
Сюймеклик деген бу сезиу, алан,
Джан ёзегингде джашайды.

Сенсиз джашауум бош эди,
Кюнде – кюнюме тёллениб,
Хей!
Сени кёргенли  джюрек тешилди,
Макъамгъа, джыргъа кёллениб.

Сенсиз джашауум бош эди,
Джанкъозгъа кёзюм  джетмейин,
Хей!
Тёгерегинде къарны ариулаб,
Кюн урур кибик этмейин.

Сенсиз джашауум бош эди,
Кёр, сангырауча джашагъан,
Хей!
Сени кёргенли алай болгъанма,
Сезиу чулгъанчха  ушагъан.

Ой, лана гокка чагъады,
Аны джыртмагъыз, онгмасын!
Хей!
Биз экибизге болушлукъ керек,
Заран этерик болмасын!

Сенсиз джашауум бош эди,
Ийнар, джыр айта, безирей,
Хей!
Энди уа санга этген джырларым,
Джан тамырымдан седирей.

Сенсиз джашауум бош эди,
Къая бла, тау бла сёлешмей,
Хей!
Бу дунияда бютеу болгъаннга,
Заран салмаздан  илешмей.

Сенсиз джашауум бош эди,
Эслемей Хакъны бергенин,
Хей!
Сени кёргенли алай болгъанма,
Сейир этдире кёргеним.

Ой, лана гокка чагъады,
Бир  – акъ, бирде  уа – кёксюлдюм.
Хей!
Халкъ мени санга кёбсюне, мен да,
Сени кесиме кёбсюндюм.

Сенсиз джашауум бош эди,
Джаш джыйынлагъа тыйыла,
Хей!
Джыр – кюу айта да, лахор бардыра,
Гюрюбюз кенге джайыла.

Сенсиз джашауум бош эди,
Аламгъа  къулакъ салмайын,
Хей!
Айтылмагъанны эштирлей болуб,
Андан керамат алмайын.

Сенсиз джашауум бош эди,
Эменлей тура,  тирелиб,
Хей!
Сени кёргенли тюрлендим, ариу,
Онгум, болумум  керилиб.

Ой, лана гокка чагъады,
Кёлюмю тюрлю ойната.
Хей!
Сюймеклик деген келе кёреме,
Ичингде  сезиу къайната.

Сенсиз джашауум бош эди,
Тенгсинмегеним тенг болуб,
Хей!
Сени кёргенли чегим ачылды,
Бу джерайыгъым кенг болуб.

Сенсиз джашауум бош эди,
Джарашмагъаннга илешиб,
Хей!
Сени кёргенли халым тюрленди,
Кёлюм кёк бла тенглешиб.

Сенсиз джашауум бош эди,
Джулдуз чагъына къарамай,
Хей!
Муратха миниб,  джюрекни джагъыб,
Чексиз аламны  тарамай.

Ой, лана гокка чагъады,
Кёз къууандыра кёргенлей.
Хей!
Манга сюймеклик алай келгенди,
Къангкъаз къанатын кергенлей.

Сенсиз джашауум бош эди,
Джюрек безлерим тотланыб,
Хей!
Сени билгенли ачылдым, ариу,
Сезиу чулгъаула къатланыб.

Сенсиз джашауум бош эди,
Эрикген джашау сюрюрлей,
Хей!
Сени кёргенли  болгъанма, алан,
Джерни  басмайын джюрюрлей.

Сенсиз джашауум бош эди,
Кёклеге басхыч салмайын,
Хей!
Баргъан булутну соруугъа тутуб,
Дуниядан  хапар алмайын.

Ой, лана гокка чагъады,
Назиклик  бере  джюрекге.
Хей!
Дуния хазна керек тюйюлдю,
Джангыз сюйгени керекге.

Сенсиз джашауум бош эди,
Керексизле бла къарашыр,
Хей!
Сени кёргенли болгъанма, алан,
Тау джитилеге джанашыр.

Сенсиз джашауум бош эди,
Джюрек ауазын эштмейин,
Хей!
Сезиу дегенден хапарсыз эдим,
Бир зат кёлюме джетмейин.

Сенсиз джашауум бош эди,
Муратха бичим салынмай,
Хей!
Насыб къалагъа элтир джолланы
Болгъан джерлери табылмай.

Ой, лана гокка чагъады,
Баш къусуб акъны агъындан.
Хей!
Джаратхан манга тигим этгенди,
«Сюймеклик» деген чагъындан.

Сенсиз джашауум бош эди,
Сансыз затланы сан этиб,
Хей!
Да сени манга къадар бергенди,
Джаныма къошар джан этиб.

Сёз бла макъамдан сурат салгъанма
Хар эштген сени сыйларча,
Хей!
Халкъны эсинде къаллыкъбыз, алан,
Тюз Меджнун бла Лейляча.














ЮЧЮНЧЮ БАШЫ
АКЪ ДУУАДАКЪ

Ой, Акъ Дууадакъ, сейирсе,
Къыяуунг болмай бичимде,
Хей!
Булутлу кёкде джанкъылыч  кибик
Сен тенглеринги ичинде.

Бир кёргенимлей тутулдум,
Джюрегим санга тёллениб,
Хей!
Татлы, ачы да къатыша тургъан
Бир тюрлю халгъа бёлениб.

Аталгъан атынг Айша – Ханымды,
Атагъан атым – Акътамакъ,
Хей!
Айбатлыкъ атынг – Акъбулут, дейме,
Накъырда атынг – Хан Чабакъ.

Джаздагъы атынг – Джанкъозду,
Джайдагъы атынг – Чын Сурат,
Хей!
Къачдагъы атынг – Кёксюл Кёгюрчюн,
Къыш атынг – Ариу Джохарат.

Тансыкълыкъ атынг – Айтолгъан,
Талпытхан атынг – Шах Мёлек,
Хей!
Эркелетирге – Джан Чохум, дерме,
Ушакъгъа кирсек – Тау Джилек.

Сюймеклик атынг – Сурахай,
Ариулукъ атынг – Толгъанай,
Хей!
Аралтхан атынг – Акъбоюн Чаука,
Таралтхан атынг – Акътотай.

Таудагъы атынг – Сарасан,
Тюздеги атынг – Ланады,
Хей!
Элдеги атынг – Бийче Келинди,
Отоу юйюнгде – Сырмады.

Сыйлатхан атынг – Хан Бийче,
Къаратхан атынг – Таумарал,
Хей!
Субайлыкъ атынг – Акъ Дууадакъды,
Учундургъанынг – Алтынджал.

Тангдагъы атынг – Кюбюрчек Гинджи,
Кюнортадагъы – Джан  Джигим,
Хей!
Ашхам заманда  Хур Мёлек дерме,
Джассыда – Алтын  Джюджегим.

Ёлтюрме мени антыма,
Былай джууукълаш къатыма,
Хей!
Атынгы айтыргъа тартыныб, алан,
«Акътамакъ» дедим атынга.

Ой, чакъгъан балий терегим,
Ёмюр дуниямда  керегим,
Хей!
Сенден башханы излемез болдум
Сенсе – Аллахдан  тилегим.

Сени кёргенли, болгъанма,
Къаяны сыгъыб, суу алыр,
Хей!
Ой, Акъ Дууадакъ, сени табмасам
Болумум, онгум азалыр.

Сени кёргенли болгъанма,
Туура джартымы табханлай,
Хей!
Биреулен келиб эки кёзюмден
Бир мутхуз ауну атханлай.

Махарда кёзлеу сюзюлюр,
Тауладан буз, къар юзюлюр.
Хей!
Сени табмаса, бу Сары Джашны
Джюреги, джаны эзилир.

Къачама десенг – къачылмай,
Бир джерден бир джакъ табылмай,
Хей!
Сюймеклик деген  алай келеди
Ырхы келгенлей, тыйылмай.

Джелпек джелпекди – джел тарай,
Улан уланды – къыз къарай.
Хей!
Хар джылы сёзюнг,  джылы къарамынг
Мени джаныма бек джарай.

Алтын къамады – билерим,
Сени кибикди – тилерим,
Хей!
Акъ Дууадагъым, эсингде болсун
Бир сенсе – мени излерим.

Уллу Кам сууну – тазасы,
Джагъада болур гарасы.
Хей!
Хан Къабакъгъа  уа сёз табалмазса
Джокъду сырында къарасы.

Халкъ ючюн десенг – сюелген,
Къуанч, бушууда – кёрюннген.
Хей!
Хансеменледе табыллыкъ тюлдю
Учхара ишге бёлюннген.

Джазымда десенг – сабаным,
Къачымда десенг – согъумум.
Хей!
Акъ Дууадагъым, бир кёб болгъанды
Санга айтырым, сорурум.

«Огъайынг» болур  – ауруум,
«Хо» дегенинг а  – саулугъум,
Хей!
Сени къолунгда турады, ариу,
Мени чагъыуум,  къуулугъум.

Ой, адеб  десенг – саламда,
Бу оюм  десенг – къаламда.
Хей!
Да мени кибик сени кёлтюрлюк
Табаллыкъ тюлсе  аламда.

Ой, джанкъоз десенг – джаз бла,
Ашыкъ десенг а – саз бла.
Хей!
Трамсемен улу Сары Сымайыл
Хош боллукъ тюлдю аз бла.

Ой, кёкде булут тыярма,
Кюннге салкъынлыкъ болурлай,
Хей!
Чыммак бетинги кюн кюйдюрмейин
Тургъаны кибик турурлай.

Шам – Учкуланды  келиринг,
Минги тау къараб башындан,
Хей!
Семен Къабакъда алай джашарса
Нюр тёге  кёзден, къашынгдан.

Кавказны джерин ауладым,
Чегетин, сыртын, къолларын,
Хей!
Сени амалтын  сюер  болгъанма
Къарт – Джуртну ташлы  джолларын.

Не «огъай», не «хо» болмайын,
Джюрекде тынгы къоймайын,
Хей!
Дарман табылмаз ауруу салгъанса
Къутулур амал болмайын.

Сен умутуму байлама,
Учхара оюм ойлама,
Хей!
Сюйгенни сюйген насыб табады
Джангылыч джолну сайлама.

Трам - Семен болса къабагъынг,
Хан Семен болур адамынг,
Хей!
Башынга – окъа, юсюнге – дарий
Бизни тыбырда табарынг.

Керексиз сёзле  тышлансын,
Бушуу джюрекни ташласын,
Хей!
Акъ Дууадагъым,  ариу къарамынг
Бери бурула башласын.

Ой, мени бла ойнама,
Уста къыбдынг бла къын  биче,
Хей!
Менден башхада «келин» боллукъса,
Мени юйюмде – «Хан Бийче».

Ой, Къызгъыч сууда суу чыпчыкъ,
Сай джерде  балыкъ уулайды.
Хей!
Да «айтханыма сыйынмайса» деб
Джулдузхан  анам джаулайды.

Бу къыз дегенинг – теджелген,
Келечи тили – эгелген,
Хей!
Сенден башхагъа урунмам, алан,
Этсин этерин этелген.

Ана дегенинг – къалады,
Джанынга джанын салады,
Хей!
Алай юйлениу чакъгъа киргеннге
Джюрек оноучу болады.

Кёб джашасынла анала,
Сыйлы болсунла атала,
Хей!
Алай сюйгеннге тыйгъыч  салыныб
Этилмесинле хатала.

Келечи десенг – болумсуз,
Салыб барсам а – орунсуз,
Хей!
Сезиу тюйюмчек хатхуму тыкълаб
Эриб  барама  чурумсуз.

Тубан  басханда – чыкъ урур,
Сёз джайылса уа – иш турур.
Хей!
Халкъны аузуна тюшсек а, ариу,
Джазыу ёбгелеб сырт бурур.

Ариуда «ауруу» кёб болур,
Сюйген ызындан  айланыр.
Хей!
Артха туруучу джашладан тюлме
Манга акъылынг байланыр.

Ой, Морх Сыртында – Рапа Чай,
Къобуб джагъасын чачмайын.
Хей!
Ариу къыз болгъан юйге уа, алан,
Къалмаз «уручу» чабмайын.

Ой,  джетген къызны – бериудю,
Тилегенлени – кёрюудю.
Хей!
Сабан кёзюуде орулмай къалса
Мюрзеуге боллукъ – чириудю.

Излеген затынг – табылыр,
Къызгъаннган затынг  – къабылыр.
Хей!
Мени аллыма чабаргъа базгъан,
Дунияда  къайсы табылыр?

Турна Ауузда – ырнык къаз,
Кичкине Къолда – субай наз.
Хей!
Сени кёргенли чакъгъанды, дейме,
Бу джюрегимде джашил джаз.

Тирмен Башында – джел болур,
Суу саркъыулары – кёл болур.
Хей!
Ой, сюймеклик бла къурулгъан юйюр
Джайыла - бара эл болур.

Малкъа суу бла  Къобан суу –
Бурунташ  деген – ауушха.
Хей!
Чыммакъ Дууадакъ, нек тынгылайса
Бёлюнмей джюрек тауушха?

Азгек Башында – къаяла,
Муху джанында – чегет бар.
Хей!
Биз экибизде – джандетден келген,
«Сюймеклик» деген хурмет бар.

«Ашыкъса» – делле, саз бериб,
Тёрге салдыла,  баш  кёрюб,
Хей!
«Сюйгенсе»  деб  а сени берселе
Джашарыкъ эдим  къаш  кериб.

Ой, таугъа чыкъдым, талмайын,
Къош салдым къачха къалмайын,
Хей!
Энди дунияда джашамаз болдум
Сени тёрюме салмайын.

Ныгъыш айтыугъа кирмейин,
Заманнны  зыраф иймейин,
Хей
Келечилени алсанг а, ариу,
Мени джаныма тиймейин.

Къара Башына къар болур,
Аякъ джанында тар болур.
Хей!
Сёз джюрютюуге бел байлагъан  а
Къарауз кёллю,  зар болур.

Сени кёргенли болгъанма,
Кёзюм кёрюрюн  кёрмезлей,
Хей!
Мени кесинге байладынг, алан,
Азатлыгъымы бермезлей.

Къарамым кенге керилди,
Бу Юч Ёзени тар болуб.
Хей!
Мурат – тарта да, болум – тыя да,
Санга джюрегим зар болуб.

Айдамал Кёлдю – къарарым,
Къонгур джылкъыды – багъарым.
Хей!
Да тик сызгъагъа  тартханса мени
Ёрлемей джокъду мадарым.

Тенгизге кирсем – чабакъма,
Къаягъа минсем – ыргъакъма.
Хей!
Хурла кёлюнде букъсанг да, ариу,
Илиниб тартар къармакъма.

Битимни ёзю – урлукъду,
Джууртну дамы – къорлукъду,
Хей!
Джетген чагъында, джашха, къызгъа да
Бир – бирин табыу – джорукъду.

Айюлю Чатда – наныкъ бар,
Аймат Джагъада – балыкъ бар.
Хей!
Да мени  кёксюл кёзлеримде  уа  –
«Акътамакъ» деген  джарыкъ  бар.

Айбат дегенинг – къаратхан,
Суу  ариу деген – аралтхан.
Хей!
Сюймеклик деген, къауракъ   аурууду
Джанны, санны да  арытхан.

Гондарай  сууну –  джаны джар,
Акъ Айры  десенг – джолу тар.
Хей!
Акъ Дууадагъым, санга айтырыкъ
Акъылда  бир кёб  ташам  бар.

Ёмюр дегенинг – терк бара,
Джашлыкъ дегенинг – дуугара.
Хей!
Келлик заманнга оноу этейик
Джашау болмасын учхара.

Белимде алтын къамам бар,
Къолумда мермер къалам бар.
Хей!
Сен эслемеген  кенг джюрегимде
Сени ойнатыр алам бар.

Бир юйюресе – он болур,
Тери иленсе – тон болур.
Хей!
Сюймеклик ишде тюз атлам этсенг
Ёмюр джашауунг – онг  болур.

Генджа тай десенг – асыуу,
Бёрю джортуду – барыуу.
Хей!
Сен джара салгъан Сары Джашны  уа
Азыб  барады  къарыуу.

Къошум  Лабаны белинде,
Халым – бюртюкча, келиде.
Хей!
Малымы  атыб, кетер болгъанма
Хапар алыргъа, элинге.

Мал, мюлк дегенинг – алдауду,
Керти  насыбдан  джаллауду.
Хей!
Сюйгенин табыб  джан  джарымаса
Ёмюрюнг – узун джылауду.

Ой, Акъ Башында  къар джатар,
Акъбек  кёклеге  баш  тартар.
Хей!
Акъ Дууадагъым, сени  кёрген  а
Джюрек тынчлыгъын терк атар.

Шах Мёлек, санга сюйюнюб,
Ушадым   кёкге чыкъгъаннга,
Хей!
Разы болалмам сёз джюрютгеннге
Санга  бир тик сёз айтханнга.

Сени кёргенли болгъанма,
Дуниягъа джангы туугъанлай.
Хей!
Джыйырма бла он джыл чакълыны
Бир сени сакълаб тургъанлай.

Сен – джансыз тюзню кёзлеую,
Мен – суусаб болуб, излеген,
Хей!
Сен – насыбымы алтын ачхычы
Мен – сенден аны тилеген.

Морхдады,  дейме,  Аман Чат,
Аркъа Сарады – Лабада.
Хей!
Белгили бир сёз эштдирмей, алан,
Къойгъанса мени  арада.

Сюйген, сюймеген сугъула,
Джалгъан тыйгъычла къурула,
Хей!
Чакъ кюнлерибиз  кетиб баралла
Бизге сыртлары бурула.

Болджал хапарны тыяйыкъ,
Боллукъгъа бичим къыяйыкъ.
Хей!
Сюймеклик деген мелхум сабанны
Мюрзеуюн бирге джыяйыкъ.

Сени кёргенли, болгъанма,
Джулдузгъа  ыргъакъ атарлай.
Хей!
Теркге – тенгизге тартсанг да,тейри,
Сени биргенге батарлай.

Ой,  Бадыкъ суучукъ – арыкълай,
Уллу Маркъадан сюзюлюр.
Хей!
Бизни байлагъан  нюр джибни, алан,
Бек тартыб турсанг, юзюлюр.

Ой,  кече  десем – джукъусуз,
Кюндюзюм десем – умутсуз.
Хей!
Кёлюм орналмай, ишге кёл салмай
Болуб къалгъанма тутхучсуз.

Джасакъчы келсе – илгениу,
Кюнаман келсе – тирилиу,
Хей!
Сюймеклик келсе, шынкъартлай джана –
Ариугъа  джесир  берилиу.

Мени кёзюмю ачханса,
Кечеде чакъгъыч  чакъгъанлай,
Хей!
Кюнлей – кюнюме  хауа бергенсе
Тёбен аязы къакъгъанлай.

Барайым десем – джарашмай,
Бармасам – кёлюм сорушмай,
Хей!
Акъ Дууадагъым, онгсуз  этгенсе
Бир талпыу этиб  болушмай.

Сени  кёргенли  болгъанма,
Тогъуз Кёл  таба барыучу,
Хей!
Санга ушатыб суу кюзгюсюне
Тансыкъ кёз бла къараучу.

Багъатырлада – кешене,
Тюбюнде чалман эшиле.
Хей!
Къачаннга дери турлукъ болурса
Бир – тюйюле, бир – тешиле?

«Къара сюймеклик»  дейдиле,
Обур  ау  кибик  басханнга,
Хей!
«Къара сезиу» деб айтыучандыла
Бу сюйген  заран  чабханнга.

Гинасыу Бийче, айтсанг а,
Энтда не хыйла  къурлукъса?
Хей!
Не – джылытмайын, не – ыхдырмайын
Къачаннга дери турлукъса?

Гинасыу кибик  тайгъанлай,
Сёзню сыйдамын айтханлай,
Хей!
Акъ Дууадагъым,  онгуму алдынг
Тюз чыкъмаз таргъа тыйгъанлай.

Акъылны серге бардыра,
Хатхуда ёртен джандыра.
Хей!
Къачаннга дери турлукъ болурса
Джуабсызлыкъ бла къандыра?

«Огъай»  сёзюнге тюртюле,
Джюрекни кючден сёнгдюре,
Хей!
Бёгек халымдан  бошадым, алан,
Кесими санга дженгдире.

Сюймегенлерим – сёлеше,
Агундаларынг – кюреше,
Хей!
Сени терсине тарта болурла
Изленмегенле – бирлеше.

Таугъа таяннган – уу марар,
Тюзню джюрюген – кенг къарар,
Хей!
Сенича алдыр къызны сюйгенни
Кёлюн басаргъа  не джарар?

Беллаулу  Къая – булутха,
Мен – бу битмеген умутха.
Хей!
Сабда  турмагъан  балта  кибиксе
Къыяу салгъанлай  муратха?

Алтынчач эдим, халкъ билген,
Энди чалбашлы болгъанма,
Хей!
Бир санга  айта, бир сени излей
Таргъа бегиниб  къалгъанма.

Къамагъа бичакъ тагъылыр,
Бичакъгъа  къама  тагъылмаз.
Хей!
Да Семен улу такъмакъ болмазлыкъ –
Аны бюгерге джарамаз.

Ой, сый бермеген – сый алмаз,
Уллу кёллюде дам болмаз.
Хей!
Мени дуниям джарты турады
Сен табылмайын ол толмаз.

Акъ Дууадагъым, болгъанма,
Сени амалтын  ёлюрлей,
Хей!
Зарауатлыкъны  не тюрлюсюн да
Ажым этмейин  кёрюрлей.

Ой, Бийчесында  ханс барды,
Джукълатыб ачыу кесерик,
Хей!
Сени  тюшюнмей турур ючюннге
Болгъанма аны излерик.

Сени амалтын – талашыу,
Минг дженгиш болду, минг  дауур.
Хей!
Багъатырладан  къыз тилегенни,
Ой, тили болур минг джауур.

Буу Ёлген суудан  ётюучю,
Беш Кёз кёлледе джюзюучю,
Хей!
Деу Сымайылны къалай да этдинг
Былай кемсизлик этиучю?

Ой, Садырлада – Быкъылы,
Гаралы Къолду – балыкълы.
Хей!
Сенича ариу болалмаз, алан,
Къаты джюрекли, къылыкълы.

Сени  кёргенли  болгъанма,
Сезиуюм  кёзге тюртюлген,
Хей!
Сени амалтын  болурма, алан,
Семен къабакъдан  сюрюлген.

Ой,  аслан  кибик  кёкюрек,
Тебер болгъанды   бу джюрек.
Хей!
Да Семенлеге сени атасам
Джашауда башха не керек?

Джюрюген  джолум  тау джолду,
Джашагъан тийрем тар къолду.
Хей!
Шо былай узун созуб турурча
Суу Ариу, санга  не болду?

Ой,  Гидам сууда – эришиу,
Джыгъышыу бла сермешиу.
Хей!
Акъ Дууадагъым, къачан боллукъду
Бу арабызда  келишиу?

Тенглеринг бла къош болуб,
Агундаларынг тил булгъай,
Хей!
Энтда къаллай бир турлукъса, алан,
Таш гинджи кибик, кёз алдай?

Сени  кёргенли  болгъанма,
Кёклеге къанат  керирлей,
Хей!
Кесинге ушаш Чолпан Джулдузну
Алыб саугъагъа  берирлей.

Уллу  Чырандан – Къызыл   Суу,
Къобанны башы – Учкулан.
Хей!
Сау  Юч  Ёзен  да  бирден тиллениб,
Санга  зар болду эр, улан.

Сен  а оюнну бардыра,
Тюрлю джууабла чалдыра.
Хей!
Уллу кёллюден  кетиб къалмагъын
Мени палахха къалдыра!

Хар ким этгенин табады,
Этгенинг къайтыб урады.
Хей!
Уллу кёллюлюк къолай зат тюлдю –
Акъылны терсге бурады.

Джаш чагъы дженгил агъады,
Ахсыныр заман терк  келир,
Хей!
Да мени былай суутуб турсанг
Оюнунг санга не берир?

Ой, накъут – налмаз  джанмайды,
Алтын къабына джыйылмай.
Хей!
Сары Сымайыл не этсин, алан,
Калак   болуб  а  джайылмай.

Ой,  джезге оюу  салдырдым,
Отоу юйюнгю  джасаргъа,
Хей!
Сюймегенледен заран джетмезлей
Алыб кетерме Махаргъа.

Юч Ёзен деген – Къарачай,
Учкулан,  Къарт – Джурт,  Хурзукду.
Хей!
Биз экибизни къуанчында  уа
Бары да  ёрге  турлукъду.

Джюз джёнгер бла  барырма,
Да сени алыб чыгъаргъа,
Хей!
Умутум  барды,  кюеулеб барыб
Алгъыш аякъны алыргъа.

Тюрлю муратла – басынчакъ,
Кёкрегим  десенг – ахсынчакъ,
Хей!
Акъ Дууадагъым,  сёзюмю айыр
Джангылгъан болур абынчакъ.

Джазлыкъда  болур   къой бышлакъ,
Ташкёпюрде  уа – бал эрик.
Хей!
Мени сууутуб  сансыз  къалгъанлай
Болуб къалмагъын  «ах» дерик.

Таш  Юзюлгенде –  ташлыкъ бар,
Дуут джанында – ашлыкъ  бар.
Хей!
Къарт – Джурт  элинде  бир ариу  барды –
Анга  джан  атхан  ашыкъ бар.

Учкулан элни адамы –
Орну бла сёзю, саламы.
Хей!
Ой,  сюйген адам,  кёкге учарлай
Кенг болур аны аламы.

Акъ Дуадагъым, джюрюсенг,
Къанатлды къанат кергенлей,
Хей!
Джюрек  дегенинг  тебиучю бола
Сени узакъдан кёргенлей.

Алмалы къая – Малкъарда,
Ой, Къонакъ къая – биздеди.
Хей!
Мени акъылым сендеди, дейме,
Сеники – тауда, тюздеди.

Сени кёзюнге  къарасам,
Хатхуму  бургъу бургъанлай.
Хей!
Башхала  сени  къалай тилерле
Мен былай эте тургъанлай?

Ой, кюнде  кюнюм  булутлай,
Кетерге тартхан  умутлай.
Хей!
Аман джюрек да сени даулайды
Борчун излеген чуутлай.

Сюйгенни кёлю къалыучу,
Сюймеген чалдыу салыучу.
Хей!
Бу тынгылауунг,  болджал салыуунг,
Джанны тёнгекден алыучу.

Къадар элтгенча  онгума,
Чыракъ  джанганча  джолума,
Хей!
Да сен ариугъа  алай  тюбедим
Джулдуз тюшгенча  къолума.

Ой, Сымайылны этгенсе,
Да мындан ары тёзалмаз.
Хей!
Сени  табмайын, бу дунияда
Джашаудан татыу алалмаз.

Элинге болдум тарыгъан,
Узакъдан кёрсем – джарыгъан.
Хей!
Кёралмай къалсам болама, алан,
Мыдах кёз бла къарагъан.

Ой, Акъ Дууадакъ,  залимсе,
Не бёгекни да  бюгерлей,
Хей!
Да мени кибик бир Трам - Семенни
Акъылын серге иерлей.

Джур къаялагъа  джол  салыр,
Ызындан баргъан минг талыр.
Хей!
Да мен илишан алыб атханны
Мени къолумдан  ким алыр?

Уллу Кам бла Учкулан,
Ой, Къобан  къатыш – Азаугъа.
Хей!
Акъ Дууадагъым, бирге атлайыкъ
Юйлениу деген джашаугъа.

Джан – Джигим, сени кёргенли,
Акъылгъа келди алджашыу,
Хей!
Къыяр къамагъа кезлик такъгъанлай
Хар  ненг да  манга  джарашыу.

Чымырта отун джандырмам,
Нарат отунду излерим.
Хей!
Хауанг – хауама,  тукъум – тукъумгъа – 
Сенсе – Аллахдан  тилерим.               

Башха къызлагъа кёр болдум,
Болсанг да бираз  къатыракъ,
Хей!
Бу сюймекликде мен алгъа кетдим
Сен  а къалгъанса артхаракъ.

Азгек кёллеге элтейим,
Суу кюзгюсюне къарарлай.
Хей!
Айтчы, Джан – Чохум, не зат этейим
Сени джанынга джарарлай?

Болджал сезиуню бузмазмы?
Талпыу дегенинг азмазмы?
Хей!
Сени амалтын мен ёлюб кетсем
Тукъумум сенден сормазмы?

Сени кёргенли болгъанма –
Тюз къанат  битиб учарлай,
Хей!
Тёгюлген нюрюнг алайды, дейме,
Тот джюреклени ачарлай.

Айдамал кёлде мал болур,
Малкъа сууунда тал болур.
Хей!
Санга барыучу сары джоргъамда
Ашалып тюшген нал болур.

Гоначхир  десем – толкъунлу,
Теберди сууу – боркъуллу.
Хей!
Да сайлай туруб, къалыб кетмегин
Деб  джюрек  болду къоркъуулу.

Сени кёргенли, сынадым,
Ахсыныу деген солууну,
Хей!
Ийнан, ариуум, кёлтюралмайма
Бу белгисизча  турууну.

Ой,  хали  десенг – дамыды,
Той башчы  десенг – чамыды.
Хей!
Сюймеклик десенг – айтыб  айтылмаз –
Адамны  къаны, джаныды.

Джарашыу сюйген – джалынчакъ,
Джарашыусузунг – абынчакъ.
Хей!
Кел,  Акъ Дууадакъ,  кесиме тюбе
Болма быллай бир тартынчакъ.

Бал суучу  джюзюм эзгенлей,
Алтынчы алтын сюзгелей,
Хей!
Джюрек  да  алай  билгенин  этер –
Турур  сюйгенин сюйгенлей.

Сени  кёргенли – алайма,
Башха сагъышы болмагъан,
Хей!
Бу бегиу бла  бегиб турсанг а
Муратым болур толмагъан.

Сюйгени болгъан – сагъышлы,
Кёзюнден – тамчы тамышлы.
Хей!
Семен Къабакъда  келин болсанг а
Эрке болурса, алгъышлы.

Кийеринг болур джибекден,
Тарлыгъынг болмаз керекден.
Хей!
Ёмюр джашауну  алай джашарса
Насыб тёгюле келбетден.

Къызыл  Къалада  – къырыкъ  баш,
Таш Юзюлгенде  –  урукъ таш.
Хей!
«Черноморланы » саудурур  санга
Бу сен сакълатхан Сары Джаш.

Къошунг,  юзгеренг бек болур,
Джаллы чабмазлай,  тиш кере.
Хей!
Узунг сенчангдан таууш этерсе
Джумушчулагъа  иш бере.

Джылкъынг, сюрюуюнг – джайылыб,
Джалчынг тыбыргъа  байланыб.
Хей!
Бийче Келин деб, атынг айтыла
Алай джашарса  сыйланыб.

Бизде керилиб джашарса,
Атлыла ойнар арбазынг,
Хей!
Бугъала бишер къазанларынг бар,
Къатынгда – джууукъ базарынг.

Пайтон атларынг джортсала,
Къонгураулары къагъылыр,
Хей!
Бу былай сыйлы къалай болду деб,
Сюймегенлеринг къарылыр.

Тегенеклиде – джамчычы,
Къумукъ устасы – къыл бурур.
Хей!
Да сен джандыргъан бу Сары Джаш а
Бир тутханында чын турур.

Эшик артына тартмайма,
Санга тёр – дейме,  тарх кибик.
Хей!
Битмез сакълаудан  айланыр болду
Бу сары башым, чарх кибик.

Топал – Къаягъа ёрлейим,
Абаз ауушдан энейим,
Хей!
«Джер джюзюн аулаб кел» дей эсенг да –
Сен излегенни этейим.

Мысты Башында – Къара кёл,
Бабуш келеди джюзерге.
Хей!
Джара салса да, сен тартхан джибни
Кёзюм къыймайды юзерге.

Кел, суутмайыкъ джюрекни,
Этейик бизге керекни,
Хей!
Бу джохар чагъы онгуб  къалмасын
Сюймеклик деген терекни!

Чагъыудан сора – агъыуду,
Заман бошуна кетмесин,
Хей!
Бизни марагъан учхара къауум
Табалау сёзюн этмесин.

Сёзчюле сёзден тыйылыб,
Узун тиллери къыйылыб,
Хей!
Бир юйюр болсакъ, алай джашарбыз
Кенг джайылыб, сау джыйылыб.

Кямар ишлетдим саугъагъа,
Къумукъдан келген устагъа.
Хей!
Да, минг бюсюреу этеме, алан,
Сени ёсдюрген атагъа.

«Уллу къазанда бишген эт,
Чий къалмаз» дейле айтыула.
Хей!
Шам тукъумунга джарашалмайды
Сёз бериб, артха къайтыула.

Сюйюуню джокъду дарманы,
Болджал – аманны аманы.
Хей!
Сен беклик тутуб, кетиб барады
Чакъгъан  джашлыкъны  заманы.

Ой, таугъа чыкъдым, къош салдым,
Сабанлыкъ тала, тюз алдым,
Хей!
Акъ Дууадагъым, санга тутулуб
Уллу палахха мен къалдым.

Ариуум, тутма солундан,
Тыйгъычны кетер джолумдан.
Хей!
Сени башхагъа ататмаз ючюн
Кёб зат келликди къолумдан.

Сёлешсем – айтыр сёзюм бар,
Иш десенг – ишни  баджаргъан.
Хей!
Ийнан, ариуум, болуб тураса
Керти насыбдан алджагъан.

«Хо» сёзге болур учунуу,
«Огъайынг» болур  сындырыу.
Хей!
Акъ Дууадагъым,  ачыкъ сёлеш  да
Битсин бу аякъ тайдырыу!

Кел, Къадау Ташха  барайыкъ,
Юсюне ышан сызайыкъ.
Хей!
«Алайда тилек толады» дейле,
Биз да  аны бир сынайыкъ.

Хутий суууна элтейим,
Къайнар гараны кёрюрлей,
Хей!
Эки  айтхылыкъ бир бетлешигиз
Мен сизге сейир этерлей.

Ой,  джау чырагъым сёнгерлей,
Буштукъда джауу битерлей.
Хей!
Обур Агунда, не этдинг манга
Таймай ызынгдан джюрюрлей?

Сенде да барды бир ышан,
Мендеги кибик, азалмай.
Хей!
Андан тураса болджалла сала
«Хо» деб къояргъа базалмай.

Ой, мени  санга сёгелле,
Агунда къауум, къызгъаныб.
Хей!
Аллынга келген насыбны тюртме
Джалгъан тенглеге ышаныб.

Ашыкъны иши – джыр, кюудю,
Кимден да илхам алыныр.
Хей!
Алай джюреги бирни сюеди –
Ол джангызына табыныр.

Табыннганым да сен болдунг,
Олду тенглени къыйнагъан,
Хей!
Зарджюреклени къулакъгъа алыб
Болмагъын артда къыйналгъан.

Сени сайладым  кёбледен,
«Тюшгенсе», дедим,  «кёкледен»,
Хей!
Хур – къыз деб алай  табындым, алан,
Сен  а бек  болдунг  бекледен.

Келген насыбдан юркмейин,
Къадарны  артха  тюртмейин.
Хей!
Акъ Дууадагъым,  джуабынг келсин
Боллукъну болмаз этмейин.

Муратны менден айырмай,
Джазыугъа  джалкъа къайырмай,
Хей!
Тыбырдан чыгъар оюм эт, дейме,
Аягъыбызны тайдырмай.

Хурзукъ чайпанды – тюртюлю,
Къысхач Башыды – тюлкюлю.
Хей!
Къызыл  Аууш  а санга ушайды –
Топрагъы  болуб  кёчюулю.

Къылыян сырты – шхилдиден,
Мара аягъы – чегетден.
Хей!
Да былай эте бошадынг, алан,
Хансемен деген бёгекден.

Тюрлендим,  ауруу тийгенлей,
Ичимден джаныб кюйгенлей.
Хей!
Бир  суу алыб да чабмайса, алан,
От салгъанынгы билгенлей.

Ой, диним десем – умметим,
Джорукъну тутуу –  адетим.
Хей!
Бу сюймеклик бла  кетиб къалгъанды
Ол «аслан»  деген  келбетим.

Илячин къанат кергенлей,
Кюн таякъ джарыкъ бергенлей.
Хей!
Бютеу дуния джылтыраб - джана
Сени  бир къараб кёргенлей.

Тубанлы кёлде – кёзбаулукъ,
Гидам суунда – алдырлыкъ.
Хей!
Акъ Дууадагъым, мени этгенсе
Джанны ортагъа салдырлыкъ.

Тюшге, тюннге да киргенсе,
Къайгъынг башымы алгъанды,
Хей!
Эмилик атха кишен салгъанлай
Хан - Семен улу болгъанды.

Илкичке байтал байласам,
Гыбытда айран чайкъасам,
Хей!
Менден насыблы болурму эди
Сени биргенге къартайсам?

Болмазлыкъ  затынг  «оу» болсун,
Боллукъгъа –  ачыкъ  джол  болсун,
Хей!
Биз экибизге заран саллыкъны
Бютеу ишлери сол болсун.

Тёбен Къабакъда – къышларынг,
Бийчесында уа - джазларынг,
Хей!
Бизге аталсанг, эште турлукъса
Хакъ ашыкъланы сазларын.

Ой, Суфри Тауда – гуждарла,
Самурда – балыкъ къалтырай.
Хей!
Былай болджалла сала турсанг а
Къалыб кетерсе  къарт къызлай.

Ой, Кёл Башында   булут бар,
Кенг Чат Башында,   джел ура.
Хей!
Да,  Сары Джашны бек  къыйнасанг да
Ийилмез башы тик тура.

Къаракъул – Къабак айбатды –
Теберди тюбю – кенг джалпакъ.
Хей!
Да сени сакълай, ургъанды, алан,
Хончаларыма акъ къырпакъ.

Келечим десенг – сёлешген,
Хурджуннга кёре келишген,
Хей!
Акъ Дууадагъым, алай болгъанма
Санга  бир кемсиз  илешген.

Келчи,  ариуум,  кетейик,
Къабагъынг  къалсын къарашыб,
Хей!
Хан Семенлада алай джашарса
Тийре,  хоншу бла джарашыб.

Махар Башында – Тар аууш
Абаз базаргъа барыргъа.
Хей!
Джырлар кюбюрчек алгъанма санга
Сюйсенг, тынгылай турургъа.

Къызгъа сый бериу – адетим,
Игилик джары – иннетим.
Хей!
Сени кёргенли тюрлю болгъанды
Халкъгъа белгили келбетим.

Энчилеб чам ат атасанг,
Мени кесинге санасанг,
Хей!
Менден насыблы ким болур эди
Сен манга джылы къарасанг?

Муккурдан сюек сорулмаз,
Хурдада сыйдам табылмаз.
Хей!
Агундала бла кенгешме, алан,
Ала бла узакъ барылмаз.

Айтырынг болса – кесиме,
Салырынг болса – эсиме.
Хей!
Сюймеклик къала – экибизгеди
Башха кирмесин ичине.

Уллу Лабада джер алдым,
Пурустоп бла келишиб.
Хей!
Санга салынныкъ энчи юйюнгде
Джашарса  Кюн бла эришиб.

Лаба башында – ариу джер,
Санга тохана салырлай.
Хей!
Эски  къалала  айтылгъан  кибик
Халкъны аузунда къалырлай.

Ой, бу Сары Джаш болгъанды
Сюймеклик отдан чыгъалмаз.
Хей!
Сени табмайын  бу дунияда
Джашаудан татыу алалмаз.

Ой, халал тенгим  Хаджирет,
Сагъышларымы  чачханды.
Хей!
Да энди манга Кюн салам бериб,
Алам къучагъын ачханды.

Къууанчда къанат битеди,
Кюнюм учуна ётеди,
Хей!
Кюз артларына болджал салгъанса
Энди заманым джетеди.

Ой, кёкге джулдуз себгенме,
Сен  кече  чыгъыб къарарлай.
Хей!
Сюймеклик манга къанат бергенди
Саулай аламны тарарлай.

Ой, кёкге басхыч салгъанма,
Къара булутну чачаргъа.
Хей!
Кел, Акъ Дууадакъ,  бирге  ёрлейик
Тейри  эшикни ачаргъа.

Кел, булут бла джел болуб,
Къыйырсыз кёкню къаяйыкъ,
Хей!
Джангур болуб а, бу сюймекликни
Бютеу дуниягъа джаяйыкъ.

Ой,  Атчабханны – таласы,
Юсюнде  болур  забасы.
Хей!
Дарий джасалыб, сени сакълайды
Унух атамы къаласы.

Джюз пайтон  бла барырма,
Юйюнгю аллына джол салыб.
Хей!
Сюймегенлеге алай къарарма
Ышаргъан, кюлген бет алыб.

Джюз атлы  атын ойнатыр,
Юйюнгю тогъай  къуршалаб,
Хей!
Къарт – Джурт эли да сени ашырыр
Кёз джашлы болуб, къучакълаб.

Ой, Трам Къабакъда той болур,
Сени сыйынга  аталыб,
Хей!
Ючаякълада къазанла къайнай
Хурбай  саханла  джасалыб.

Башынга  ачха  тёгюлюр,
Бу сабий – балыкъ  джыярлай,
Хей!
Кюеу нёгерле ат оюн этер
Сен байракъ тагъыб тыярлай.

Джау джиб асылыр орамда,
Джигитле ёчню  алырлай,
Хей!
Къызджёнгер къатын, сени атынгдан
Ары саугъала салырлай.

Ауларынг алай алыныр,
Миллетге саугъа чачылыб,
Хей!
Къарагъанланы  армау этерсе
Ол чыммакъ бетинг ачылыб.

Ауунгу аллыкъ анамды,
Айтыры – алгъыш,  саламды,
Хей!
Сен аякъ саллыкъ  джибекли отоу
Насыбха элтир аламды.

Къарам къарамны тутханлай,
Джюрек  джюрекге  чарпханлай,
Хей!
Сюймеклик тенгиз толкъун бурады
Теркге – тереннге тартханлай.

Арт – Къол таууду олтургъан
Таш Орун тауну белинде.
Хей!
Сен орналлыкъ а – Семен Къабакъды,
Уллу Учкулан элинде.

Уштулу сууду ыз бузмаз,
Акъ суудан суусаб ёз тутмаз.
Хей!
Санга айтылгъан бу сёзлени  уа
Ёмюр кетсе да, джер джутмаз.

Сени кёргенли, болгъанма
Саулай дунияны ауларлай,
Хей!
Къызгъанч  Къадарны джагъалаб тутуб,
Андан насыбны дауларлай.








Тёртюнчю башы
САРАСАН

Ой, уучу десенг – уулаучу,
Тау тик къоймайын аулаучу.
Хей!
Сарасан Кийик болгъанды, тенгле,
Кесин тутдурмай джанлаучу.

Кёк Сарасаннга зар болдум,
Ызындан бекге тыгъылыр.
Хей!
Бу деу санларым суу – салам болду,
Джибиген джюнлей сыгъылыр.

Сарасан Кийик букъгъанды,
Анга джол къалай табайым?
Хей!
Бу джюрегими  тюрленнген халын,
Къаллай  сёз бла айтайым?

Джашлыкъ дегенинг бир чагъар,
Джюрек дегенинг бир джанар.
Хей!
Сюймеклик деген – чокъуракъ кёзлеу,
Андан  ичиб  а ким къанар!

Ой,  алашаны сюймедим,
Джюрегим тартды мийикге.
Хей!
Да алай  бла тюртюлдюм болур,
Багъатырланы бийликге.

Кёзлерим аны сайлады,
Оюмум аны ойлады.
Хей!
Тейри эшиги ачылгъан кибик,
Нюрю бла  мени  байлады.

Ой, къызгъан темир  тюйюлюр,
Кесилген ырхы тёгюлюр.
Хей!
Да Сарасанны табалмай къалсам,
Дуния къара кёрюнюр.

Бир – къыямутлай ийире,
Бир – кюз кюнюллей кюйдюре.
Хей!
Терслик этсе да – тюз этген кибик,
Кесин сюйгенден сюйдюре.

Малгъа къарагъан джюн сатар,
Сабан ишлеген ун тартар.
Хей!
Сюйген  адам  а  сезиу ишлейди,
Ол джарлы андан не татар?

Талалы  Стауат – къош толу,
Кёксюл Кёл  десем – къуш толу,
Хей!
Аны сагъынсам,  деу джюрегимде,
Дуния къадар хош толу.

Быкъылы таугъа – тагъайым,
Джаланнга барды  огъайым.
Хей!
Айтхан сёзюмю бу Сарасаннга,
Джетдиралмайды шогъайым.

Башым болгъанды сер кибик,
Ёзен буугъанды кёр кибик.
Хей!
Эки сюйгенни тюбешдирмеген
Бу не адетди? – дер кибик.

Агунда къауум,   кёз эте,
Учхара  адам,  сёз эте.
Хей!
Сюймеклик ишни тубан басханды,
Алтынны бетин джез эте.

Ой, тишге  сорсанг – джыртыудан,
Къыргъыгъа сорсанг – артыудан.
Хей!
Сюймеклик деген джашха сорулур,
Ол билир излеу,  джортуудан.

Атны басханын джер билир,
Ат джерни халын эр билир.
Хей!
Сюймеклик деген аурууну, тенгле,
Кесин къабдыргъан сер билир.

Ой, Чоллакъ  тауду  шорбатлы,
Тегенеклиди – наратлы.
Хей!
Эки сюйгеннге заран этгенинг,
Болур  Аллахдан  налатлы.

Кюзде кийиз бёрк кийилир,
Къышха тери тон тигилир.
Хей!
Кёзюую бла  иш этиледи,
Заман  алджатхан   инджилир.

Ой, «сылагъан къол тюртюлмез»,
Сюйгеннге  питна  этилмез.
Хей!
Джылла  созулгъан болджалла  бла,
Иш  битиуюне  джетелмез.

Ой, таш атханнга – аш атыу,
Джауну аллында – тиш къатыу,
Хей!
Сюймеклик келсе – булгъаныб  туруу –
Хатхуну  басыб минг асыу.

Ой, артдан айтхан  билинмез,
Бетден айтыучу сюйюлмез.
Хей!
Сюймеклик деген алтын  джиб, алан,
Ёмюр узуну юзюлмез.

Ой, заман тауну тюз этер,
Джашлыкъ дегенинг терк кетер.
Хей!
Заманнга кёре джюрюмегеннге,
Къаты къадардан дерт джетер.

Ашалгъан къая таш болур,
Эзилген бюртюк  аш болур.
Хей!
Керим Аллахны буйругъу болуб,
Сюймеклик келген – джаш болур.

Талпыгъан къайыкъ – кемелей,
Тенгиз  борандан ётерлей.
Хей!
Ашхы умутха талпыгъан  адам,
Муратларына джетерлей.

Ой, эрмен десенг – чёгючге,
Чуут десенг а – ёнкючге.
Хей!
Сюйген дегенинг – джулдуз  ушакъгъа,
Кёзлери барыб кёрмючге.

Ташлы  Талада  азыу  бар,
Ой, Ташлы Сыртда   къазыу  бар.
Хей!
Эки сюйгенни бир этер ючюн,
Аллахдан келген джазыу бар.

Ой,  шат дегенинг – махтауну,
Джасакъчы десенг – къармауну.
Хей!
Да насыб болуб, аталырмамы
Юсюбюздеги чырмауну?

Сарасан ариу алайды –
Кирпигин къагъа къарайды,
Хей!
Хар къарамы да, джылы джангурча,
Джаннган хатхума джарайды.

Къач басыб, чегет  агъады,
Тюлкю тешикге бугъады.
Хей!
Арыгъан атха къамчи тийгенлей,
Огъары джел да къагъады.

Не  «хо» деб  насыб илешмей,
Не  «огъай» болуб   кенглешмей,
Хей!
Халал тенглерим,  арсар болгъанма,
Ышаныу кёлге  джерлешмей.

Сюзюлген алтын – окъады,
Тиленнген къыз а – кукады.
Хей!
Да, обур ауу джокъ эсе муну,
Бу мени къалай тутады?

Ой, тауну къары юзюлсюн,
Джараклы чабыр тизилсин.
Хей!
Бир – чакъырыугъа, бир – ыхдырыугъа  –
Къачаннга дери тёзюлсюн?

Ючкюл Суу болду къобарлай,
Толкъуну  беджен  джабарлай.
Хей!
Муратым толуб  болалырмамы
Бу Сарасанны табарлай?

Джолгъа чыкъгъанда, къакъ керек,
Джауунг чабханда, джакъ керек.
Хей!
Джетген уланнга,  ой,  джетген  къызгъа
Сюймеклик деген чакъ керек.

Чагъыудан сора – агъыуду,
Заман  седиреб  кетмесин,
Хей!
Бизни марагъан учхара къауум,
Табалау  сёзюн этмесин.

Аманнга болур турдуруу,
Къачханнга болур къуудуруу.
Хей!
Чыртда амалы болмагъан зат  а –
Сюймеклик деген къуууруу.

Лыббыр тутмайды сенегим,
Этилелмейди  керегим,
Хей!
Дармансыз ауруу тийгенди манга,
Эриб барады джюрегим.

Ой,  Къобан сууу келеди,
Къыйыргъа кёмюк къайыла.
Хей!
Бизни ишибиз  асхады, тенгле,
Бир – ачыла, бир – тыйыла.

Келечим къайтса – кёллениу,
Джылы сёз айтса – тёллениу,
Хей!
Керти да  къыйын иш  кёре  эдим,
Бу сюймекликге юрениу.

Джыры джырлана  кёлюмде,
Аты айтыла тилимде,
Хей!
Халкъны аралтхан ариу тюрсюню,
Джукъуну къойгъан  кёзюмде.

Сарасан Ариу болгъанды
Бютеу джанладан багъалы.
Хей!
Къылыкъ алдырыб къойдум да, махтай,
Андан болгъанды хауалы.

Ой, не этсе да, джан – джикди,
Терслик этсе да – тюз кибик,
Хей!
Ол болгъан джерде,  боранлы къыш да –
Иссиси дженген кюз кибик.

Айтыргъа сёзюм джетмейин,
Джюрегим сабыр этмейин…
Хей!
Аны табмасам, болаллыкъ тюлме,
Башымы алыб кетмейин.

Сарасан ариу – мийикде,
Аркъан джетмейди атаргъа.
Хей!
Да къарайма да,  болаллыкъ болмам
Ансыз дунияда джашаргъа.

Трамсеменледе ёз барды,
Оюм  этдирир сёз барды.
Хей!
Сарасанда  уа – тартхан ариулукъ
Морсуллу – джашил кёз барды.

Шиндик ишлейме  ныгъышха,
Къартла олтурур турушха.
Хей!
Тутхан ишими къораталмайма
Акъылым  кетиб сагъышха.

Сюрме къолумдан  тюшюучю,
Буруу  терс  джары  тешиучю.
Хей!
Бу сюймеклик  а бола кёреме
Адамны санча этиучю.

Ой, джюрек сырым дау болуб,
Джарсыуум кёзге  ау  болуб.
Хей!
Джулдуз анам да  алай къарайды
Бет джарытмайын,  джау болуб.

Манга азыракъ тийилсин,
Къаршчы тургъанла ийилсин.
Хей!
Бу юйге кирлик – Сарасан ариу
Ол билликлеге билинсин.

Бийчесындады  отлауум,
Битиб битмеди  сакълауум.
Хей!
Халал тенглерим,   бу сюймекликни
Бир ауур болду джакълауум.

Сюрюуюм – гелеу отлаугъа,
Кесим – умут бла сакълаугъа.
Хей!
Сюймеклик ауруу онгуму алыб
Ушаб къалгъанма джалкъаугъа.

Ой, шохум – тенгим басынсын,
Барысы мени джакъсынсын.
Хей!
Бир келечи бла ишим бармайды
Джыйын джыйылыб барылсын.

Сарасан ариу – сайлауда,
Кёрген – кёргенни байлауда,
Хей!
Сары Джашынг да, чырылдаб джана
Джашагъан элин  аулауда.

Аны  башхада кёралмам,
Ансыз  джашаугъа тёзалмам,
Хей!
Биз экибизни байлагъан джибни
Гёджеб болсам да, юзалмам.

Ой, Чолакъ Тауда  ыз  барды,
Азмыш  бузунда  сыз  барды.
Хей!
Къарт – Джурт элинде,  джюрегим тартхан
Сарасан кибик къыз барды.

Бу Сары Джашда ёз болур,
Халкъ тынгылагъан сёз болур.
Хей!
Сарасанда  уа – алдыр ариулукъ,
Хурла Кёл кибик  кёз болур.

Ой,  Даулет – Герий  алайды,
Хар тилегенни сынайды,
Хей!
Тукъуму – джугъу, болуму деб а,
Кюеулюк  алай сайлайды.

Тукъумда  болмаз  къырыгъым,
Адамлыгъымда – джырыгъым,
Хей!
Юч Ёзеннге да айгъакъ ашыкъма
Билинир мени къылыгъым.

Бу сыр къазыула  къоюлсун,
Бу сёз къалаула оюлсун,
Хей!
Бизге тутулгъан табсыз иннетле
Ой, таугъа, ташха  джоюлсун.

Семенде – къара  тынгылау,
Багъатырлада – оюмлау,
Хей!
Эки тукъумгъа сёз джюрюгенден
Орналалмайды  огъурау.

Дыбыртдыу  къауум,  дыбырдай,
Къургъакъ сёзлени  гырылдай,
Хей!
Джулдуз анамы къатышдырдыла
Кире, чыгъа да, шыбырдай.

Келечи деген – джумулгъан,
Къыз  къауум десенг – къубулгъан.
Хей!
Андан  башхагъа уруннукъ тюлме
Болгъанма  анга тутулгъан.

Ахмыш Бузлукъда –  буз болур,
Гара Ауузда туз болур.
Хей!
Да Сары Джашны акъылында  уа
Сарасан  атлы  къыз болур.

Тауум орнундан тепмейин,
Джерни тутхучу кетмейин,
Хей!
Бу Сарасанны  ычхындырмазма
Тюз  ахырзаман  джетмейин.

Къаманы алдым,  «къыннга»  деб.
Джырым айтылды,  «анга» деб,
Хей!
Кёк Сарасаннга  къадар тюбетди
«Саугъа этеме санга» деб.

Сёзле келелле  тауладан,
Макъам саркъады сууладан,
Хей!
Да  аны алай сайладым, тенгле,
Айырыб бютеу  джанладан.

Гоначхыр  Суудан – макъамы,
Суфри  Тауундан –  сёзлери,
Хей!
Аны джырларын манга айталла,
Бу Юч Ёзенни джерлери.

Самур  Сууундан   харс чыгъа,
Сауру  Джухда  чартлата,
Хей!
Къараукъ  тау да джырларын  эте,
Махар  Сууна  джырлата.

Сарасан  десем – Джер джырлай,
Къалмай таулары, тюзлери.
Хей!
Аны амалтын ашалды, тенгле,
Деу джюреми безлери.

Минги Тау – булут чалгъанлай,
Джанкъылыч – кёкню  алгъанлай.
Хей!
Сарасан  ариу – манга джарашыу
Кюмюшге  алтын  салгъанлай.

Дуббургъа «тау» деб  таянмам,
Кёрмегениме   ийнанмам,
Хей!
Бу ишде манга чырмау болгъанны
Джуукъ, тенгди  деб  сыйламам.

Сюйген адамынг – джан – джикди
Джанны джашатхан  къорууду,
Хей!
Сарасан ариу,  хатхуму кериб
Мени солутхан солууду.

Ол мени эки кёзюмдю,
Халкъгъа айтылгъан сёзюмдю,
Хей!
Башха болмайын,  джигиме джетиб
Чархымы тутхан  ёзюмдю.

Сарасан ариу – муратды,
Мен суратлагъан суратды,
Хей!
Трам - Семенледе къаршчы чыгъарыкъ –
Джуукълугъундан  азатды.

Сюймеклик тенгиз тюбсюздю,
Сезиуюнг тарта тереннге,
Хей!
«Джазыкъ»  демейин не айтырыкъса,
«Сюймеклик  бошду» дегеннге?

Асланды дейме – ууларым,
Гебенди  дейме – тартарым.
Хей!
Да  Хан Къабагъы оноуун этсин
Олду  Семеннге  атарым.

Сюйгеннге хурмет этилсин,
Аны айтханы эштилсин,
Хей!
Сюймеклик деген сеирлик сезиу
Хар джюрекге да эшилсин.

Терс оноу этиу джарашмаз,
Тюз джолну баргъан аджашмаз,
Хей!
Бир Сарасанды  джюрегим тартхан
Башхагъа  джаным  джанашмаз.

Ой, джангы чалман эшилсин,
Тюйюмчек болгъан тешилсин.
Хей!
Бизге аталлыкъ – Ариу Сарасан,
Джулдуз анама эштилсин!






Бешинчи башы
ТЮБЕДИМ СЮЙГЕН КЪЫЙЫННГА

Ой, беш джылымда – бешикге,
Да он джылымда – джыйыннга,
Хей!
Бу отузунчу джылымда, алан,
Тюбедим сюйген къыйыннга.

Бошбоюн болуб бошадым,
Атамы мюлкюн ташладым,
Хей!
Мермер къаягъа ёшюн салгъанлай,
Бир къыйын ишни башладым.

Ой, Къара  тауну – къаясы,
Арпа  бозаны – маясы.
Хей!
Да кёз алдагъан бу кёгюрчюнню,
Къарт – Джурт элдеди уясы.

Ой, Минги тауну – бузлугъу,
Этеклеринде – буулугъу.
Хей!
Багъатырлада кёреме, алан,
Бу ариулукъну  урлугъу.

Къыямут десенг – учхалакъ,
Балдраджюз десенг – джабалакъ.
Хей!
Хан Семенлагъа келин болурму,
Айтхылыкъ ариу Акътамакъ?

Хандар Къабакъда   кенгеш бар,
Борбай танытхан дженгеш бар,
Хэй!
Акътамагъымы огъурамайла,
Аны амалтын  демлеш бар.

Багъатырлары – адетге,
Айша – Ханым  а – адебге…
Хей!
Бу  Дууадакъны бизге атагъан,
Сормай кирдикди джандетге.

Ой, джазны чагъы башласын,
Джерни къыш суукъ ташласын,
Хей!
Сюйген нёгерим келечим  болуб,
Анга   сёлеше  башласын.

Ой, аны  кёрген – аралыр,
Да, аны сюйген – таралыр,
Хей!
Ол табылмайын къалса  уа,  алан,
Бу джашау деген къаралыр.

Къаягъа  ыргъакъ атханлай,
Багъыргъа ойуу къакъгъанлай…
Хей!
Джюрек иши  уа  къыйын кёре эм,
Боранда  джелпек   такъгъанлай.

Келечим  тура – туракълай,
Семенле мени – уракълай,
Хей!
Хан келин кибик аны кёреме,
Башхасы  къалсын – узакълай.

Тиленнген къызынг – излеген,
Сюйген джарлы  да  – тёлеген.
Хей!
Тийре келинле,  къошбаш кенгеше,
Манга къызланы  теджеген.

Ой, теджелгенле онгсунла,
Уллу насыбдан толсунла,
Хей!
Мен сайланныкъны сайладым, алан,
Башхала алай къалсынла.

Ой, Таштюйгенни –  къазгъаны,
Чокъуракъ кёлню –  сызгъаны.
Хей!
Акътамакъ  ишни  узакъгъа созду,
Болурму  башха базгъаны?

Умутум кенге  керилиб,
Къарамым анга тигилиб,
Хей!
Да зыраф болуб барама, тенгле,
Мадар этигиз  биригиб!

Ой, къолундагъы джюзюгю,
Зумурат ташлы, джашилли,
Хей!
Эки эшмеси табаннга джете,
Сыфаты десенг – акъ шилли.

Ол юсюндеги чебгени –
Сейир этдире кёргенни.
Хей!
Да  баш  юсюнде  тутар эм, алан,
Бу къызны манга  этгенни.

Чилле джайлугъу – тигилген,
Тигиую  кёзге илиннген.
Хей!
Да муну табсам  учхан  боллукъма,
Табалмай къалсам – сюрюннген.

Акъ Къыз кесине къаратхан,
Сау Юч  Ёзени джаратхан.
Хей!
Аны «хо» сёзю джюрек джарытыр,
«Огъайы» болур  къаралтхан.

Ой, Огъарыдан буз  эрир,
Секиртме суугъа тёгюлюр.
Хей!
Муну кёргенни,  бир башха къызгъа,
Къайдан  акъылы  бёлюнюр?

Талалы  Стауат – чегетде,
Кёксюл Кёл десенг – арада.
Хей!
Туз кибик алай себилди, тенгле,
Бу кеси салгъан  «джарагъа».

Ой, Таш Къаядан ёз алдым,
Бёгеклик  джолгъа  кёл салдым,
хей
Энди  уа «сюйген» хапар джайылыб,
Джунчуулу болуб  мен  къалдым.

Быкъылы тауда – минг кийик,
Аркъан атаргъа базмадым.
Хей!
Бу Юч Ёзенни къармаб айланыб,
Аны кибигин табмадым.

Ташлы  Къалада – кенг джолла,
Ташлы  Сырт десенг – отлаула.
Хей!
Башха къызны  уа  учундуруред,
Мен анга салгъан махтаула.

Тёшню орнатдым ортагъа,
Чалкъыны алдым табларгъа.
Хей!
Ой,  чыммакъ къыздан джара  алгъанма,
Джакъ табылмайын джакъларгъа.

Къуриент къызы болгъанды,
Бу Юч Ёзенни кюзгюсю,
Хей!
Чын табакъ кибик, алай сыйдамды,
Болмай къырыгъы, чизгиси.

Сюек саяуча – къоллары,
Кепге салгъанча – санлары…
Хей!
Тынгы табдырмай  алай  тарталла,
Къарт – Джуртну  айланч  джоллары.

Джалпакъ Къол Башы – тау джити,
Джалпакъ бла Мырды – ёзенле. 
Хей!
Махдау  алыргъа тыйыншлыдыла,
Сюймеклик отха тёзгенле.

Джюрекден тыкъсыу кетмейин,
Акъылда алджау битмейин, 
Хей!
Тёнгек акъылгъа джалкъа къайырыб,
«Тохда» дегенни эштмейин…

Танг десенг – мычыб атханлай,
Кюн  десенг – джанны сыкъгъанлай.
Хей!
Къара сюймеклик мени къысханды,
Туура да азар къысханлай.

Алтынкекелли тутулуб,
Джашил кёзледен  урулуб…
Хей!
Быллай  «залимге»  оноу джокъмуду,
Бир тёре кенгеш къурулуб?

Ой, сюйген болдум – кюерге,
Болджал – джаныма тиерге,
Хей!
Халими билиб, уста болгъанды,
Башымы чарсха иерге.

Ой, анга  таракъ  этдирдим,
Кюмюшге оюу сыздырыб,
Хей!
Абар устагъа  кюзгю  ишлетдим,
Юсюне атын джаздырыб.

Кямары келди  Къумукъдан,
Къубачы  уста,  Джумукъдан.
Хей!
Тюймеси бла сапинкалары –
 Алтын сатыучу чуутдан.

Белги джюзюгюн къырдырыб,
Атын джаздырдым юсюне,
Хей!
Къаншау нёгерим – ана джуугъу,
Элтиб берликди кесине.

Дарий алгъанма Согъумдан,
Бу хоншу – тийре къарашыр,
Хей!
Къара Тенгизден инджи келтиртдим,
Ол акъ бетине джарашыр.

Тиширыу деген  джан – джикди,
Эркиши деген –  къорукъду,
Хей!
Заманы бла бир – бирин табыу,
Халкъда джюрюген джорукъду.

Айланма Тауда джел барды,
Ёзен тюбюнде эл барды.
Хей!
Бу Сары Джашны  хатхусунда  уа,
Сезиу къайнагъан  кёл барды.

Кесине тюбер онг болмай,
Джюрек да  тёзюб – туралмай…
Хей!
Ой, «эр – намысдан, ат – къамчиденди» –
Халкъны адетин бузалмай…

Къысхач  Башында джар болур,
Тогъуз  Кёл  Башы – тар болур.
Хей!
Сюйген дегенинг сюйгенине  уа,
Джюрекден, кёлден  зар болур.

Ой,  Сюнгю тауну чыпчыгъы, 
Салыннгыч суугъа эниучю.
Хей!
Акътамакъ ариу  кече  тюшюме,
Тюрлю сыфатда  келиучю.

Джантуугъан таугъа – тагъай бла,
Махдау, юсюне миннгеннге.
Хей!
Бу къыз  амалтын,  акъылым туруб,
Ушаб къалгъанма мискиннге.

Сюек багъасы уллуду,
Эллеге хапар джайылыб.
Хей!
Менден  а къалын алай барыр да,
Окъа сёзюм бла къайылыб.

Мен джерни къазыб кирейим,
Кёкге басхыч бла ёрлейим,
Хей!
Джерден – якъут таш, кёкден – джулдузну,
Алыб къолуна берейим.

«Тиленнген» хапар  джайылды,
Халкъ бир аууздан тиллениб.
Хей!
Акътамакъ ариу – бизге аталлыкъ,
Хан  мухуру  бла  энлениб.

Къама, кезлик деб айырмай,
Хар джерде эним танылгъан,
Хей!
Да манга ёшюн уруш этерми,
Бу Юч  Ёзенде эр, улан?

Сюймеклик деген – шынкъартды,
Джюрекни эмген аурууду.
Хей!
Джохар Акътамакъ – Трам - Семенледе,
Ханбийче болур ариуду.

Угъулту таууш келеди,
Огъары тийре табадан,
Хей!
Джикге  джетерлей алай согъады,
Бу Долаланы Абадан.

Сюйгеннге макъам – дарманды,
Ансыз къалыуунг аманды,
Хей!
Бир –  мыдах этген, бир – къуанч берген,
Бу «джашлыкъ» деген  заманды.

Ой, боз джылкъыгъа къараучу,
Къаблан ууна барыучу,
Хей!
Ёхдем Сымайыл энди  болгъанды,
Джохар Маралын мараучу.

Къаргъашил тауду – алаша,
Юсюнде болур – ауушу.
Хей!
Гара Ауузда къулакъгъа келе,
Акътамагъымы тауушу.

Бадыкъ Кёлледе – суу кюзгю,
Къарасанг кёзюнг тоймагъан.
Хей!
Къарт – Джурт элдеди, Акътамакъ ариу,
Мени джашаргъа къоймагъан.

Акъсаут суудан уртласам,
Орнуна келе къарыуум,
Хей!
Бу джандет джерде бир бек тутады,
«Акътамакъ» деген  ауруум.

Болджалла сала, атлата,
Не тарбууннга тыйылдым!
Хей!
Юйден ёнгелеб, хауле болуб а,
Туу санларымдан къыйылдым.

Тауда, ташдады туруум,
Къозу къулакъды – шхуурум.
Хей!
Бу эки тукъум тик турсала да,
Анга келмейди  сууурум.

Джюрек тебеди,  «атма» – деб,
«Бош чурумладан къатма» – деб,
Хей!
«Джаратхан санга эшик  ачханды,
Ол эшигинги джабма» деб.

Келечим джолда къалгъанды,
Талагъы тургъан  ат кибик,
Хей!
Элмырза  бла Таугерий, дейме,
Кёл этедиле, джакъ кибик.

Сакълауду, дейме,  джашауум,
Дыккыдан  ары – ашауум.
Хей!
Игиликге  уа  болурму, алан,
Сюймеклик джолну  башлауум?

Хаджибей Башы – булутда,
Джарлы джюрек да – умутда.
Хей!
Пайтон атланы талагъы турду,
Кюн - кече къала хамутда.

Мурсалай сата сатыучу,
Джабышыб ала алыучу.
Хей!
Бу Акътамакъны белгисизлиги –
Аякъгъа кишен салыучу.

Арбаз дегенинг – киришден,
Фатар дегенинг – кёрюшден.
Хей!
Бёгек Сымайыл муал болгъанды,
Къалыб турады хар ишден.

Акътамакъ ариу – тутханды,
Нюр керамат бла тартханды.
Хей!
Аны кёргенли ёхдем джюрегим,
Эски болумун атханды.

Ой, Айрымканны  бусагъы –
Джел урса болур ушагъы.
Хей!
Субай санлары, ариу сыфаты –
Джокъ Акътамакъны къошагъы.

Бетинден нюрю – агъарлай,
Ол чингке бели – сынарлай,
Хей!
Тейри адамы, бу къыз амалтын –
Къама къынындан чыгъарлай.

Мысты Башындан – Хатуука,
Ёзеннге ызын бурады.
Хей!
Къайры барсам да, не зат этсем да,
Акътамакъ эсде турады.

Къанауат къумач ёзлюдю,
Джиби тутарлай кючлюдю.
Хей!
Акътамагъымы  окъа бёркюнде,
Къулакъ такъгъысы ючлюдю.

Тогъуздан тюйген – тюймеси,
Бешден чалыннган – чалыуу.
Хей!
Сюймекликни уа  бола кёре эм,
Бергенден аслам – алыуу.

Малымы салдым – санаугъа,
Къарамаз болдум айтыугъа,
Хей!
Анга саугъала алыр ючюннге,
Тебредим уллу Батыугъа.

Анда  тюрк  базар – хапарды,
Миллет сатарын – сатарды,
Хей!
Сюймеклигинге саугъа къошулса,
«Сюймеклик арбанг» – тартарды.

Ой,  да  базаргъа  тебредик,
Ёгюз арбала джегилиб,
Хей!
Тенглерим къызгъа кёз – къулакъ болсун,
Ишим къалмасын сёгюлюб.

Согъумда – алтын сюзюучю,
Батыуда – толкъун кесиучю,
Хей!
Къарачайда  уа  – ариу Акътамакъ
Кёргенни армау этиучю.

Эрменли сартла – сатыучу,
Алалмагъанла – азыучу.
Хей!
Акътамагъымы къолан кёзлери –
Джанны, тёнгекни джагъыучу.

Чилле джаулугъу – кёз байлай,
Сапинкалары къалтырай,
Хей!
Ариу Акътамакъ алай тебседи,
Чолпан джулдузча джылтырай.

Тыхтеннге Башы тарытыр,
Узун Къол Джагъа арытыр.
Хей!
Джохарджаллыда аллай  нюр барды –
Кёзбайланнгыны джарытыр.

Чалылы Чатда батыу бар,
Джангылыч джолдан къайтыу бар.
Хей!
Джюрек ишинде,  «узайгъан болджал,
Ара бузар» деб айтыу бар.

Акъ Дууадакъгъа кёлюм зар,
Тюбешалмайма, болум тар.
Хей!
Салыб барыргъа джюрек тартады,
Акъыл  а дейди: «адет бар».

Лана гоккады кёз тартхан,
Тау джитисиди къаратхан.
Хей!
Акътамакъ ариу болгъанды, тенгле,
Кёрген – кёргенни аралтхан.

Аны бир кёрюб ким къалыр,
Мёлек сыфатха кёл салмай?
Хей!
Уста ишлеген сурат кибикди,
Къараб турурлай, кёз алмай.

Ой, къоркъакъ таргъа киралмаз,
Акгыллы  оюм  эталмаз.
Хей!
Эки джюрекни байлагъан болджал,
Ишни  къолайгъа элталмаз.

Кемсиз этеме, тёзмейин,
Кече,  кюн умут юзмейин.
Хей!
Ариуну сюйюб болджал сакълагъан,
Къалмаз джанындан безмейин.

Шорбат шыкъыртдан юркгенлей,
Кёгюрчюн аугъа тюшгенлей,
Хей!
Бети къызара  джунчуб  къалады,
Накъырда  сёзню  эштгенлей?

Эриген алтын созулур,
Андан да  окъа  согъулур.
Хей!
Сары Сымайыл – анга тутулгъан –
Ол  бургъан джары бурулур.

Суу секиртмеде бет джуудум,
Ыпчыкъ ауушда солудум.
Хей!
Джохар Мёлекни чокъуракъ сыйын,
Сёлешгенледен къорудум.

Маркъада – асыл отлаула,
Хауасы десенг – тин берир.
Хей!
Акътамакъ кибик алтын хазнаны,
Къарт – Джурт тышында ким кёрюр?

Джазлыкъ элинде – Юнюсдю,
Саз тартыб ийнар айтыучу.
Хей!
Келечилерим болдула, алан,
Джуаб алалмай къайтыучу.

Агана деген – ташлыкъды,
Джери тиклиди отлаугъа.
Хей!
Халал тенглерим, тёзалмаз болдум
Бу бошалмагъан сакълаугъа.

Сулахат Башы – къадама,
Бир талай тауну – битиши.
Хей!
Ол  алай  къулакъ салмайын турса,
Болур сезиуню  кетиши.

Таудан эннгенме ырбыннга,
Къошум джалчыгъа – аманат.
Хей!
Мени кёзюмде бу Джаз Тауукъну,
Хар халиси да аламат.

Садырла десенг – чыкълыды,
Чабыр джибийди тангында.
Хей!
Сюймеклик деген джашайды, алан,
Сюйген адамны джанында.

Нахара сууу къобханды,
Толкъуну къыжгъыл чёб болуб.
Хей!
Суратым анда къалгъа эд, тенгле,
Анычаларым кёб болуб.

Джарылгъан  бузну – чартлауу,
Ой, хан байракъны – къарлауу,
Хей!
Кёб адам айтхан  ариу къызны  уа –
Адетде кибик – чарлауу.

Кюн сюйген ёрге къараучу,
Мураты  кёкню аулаучу.
Хей!
Трамсемен  улу андан болгъанды,
Суу ариуланы сайлаучу.

Ой, къабакъ десенг – безгиси,
Сарай десенг а – кюзгюсю.
Хей!
Ариу Акътамакъ болур кибикди,
Къыз ариулукъну юлгюсю.

Къаяда къаблан джатханлай,
Къамагъа бичакъ такъгъанлай…
Хей!
Бизге  аталса  джашарыкъ  эди,
Талада  гокка  чакъгъанлай.

Дууадакъ кибик сюзюлген,
Къарагъан кёзге илиннген.
Хей!
Акътамакъ ариу башха тюрлюдю,
Чын сурат кибик ишленнген.

Джохар чачлары бурулуб,
Юсюне чачакъ къуюлуб…
Хей!
Халал тенглерим, кетер болгъанма,
Бу къыз амалтын джоюлуб.

«Дамсыз» – деб киши айтмаздан,
Джашадым  намыс  атмаздан,
Хей!
Муну кёргенли тёзюмюм къалмай,
Сабырым  кетди  къайтмаздан.

Гоначхир суудан къарасанг,
Кулухур  Башы кёрюне.
Хей!
Джанымдан тойдум, халал тенглерим,
Кече,  кюн мынга бёлюне.

Къору  Башыды – юркерлей,
Къарабек Аууш – ётерлей.
Хей!
Акътамакъ ариу мени алджатды,
Эл къозур тели этерлей.

Кърымгерий  къабакъ  къуу болду,
Энди алайы джеклиди.
Хей!
Акътамакъ бла сёлешдирмейле –
Сакълауллары беклиди.

Чынар бюртюкде – ёз тутуу,
Къарагёгенде – къат татыу.
Хей!
Болсун, болмасын, аны кёргеним –
Джаннган хатхума – минг асыу.

Къум  Башы тауда джел улуб,
Кулухур  Башы тик туруб.
Хей!
Сюймеклик  деген кючлю кёреме –
Ичинге тюшюб, джик буруб.

Ой,  джер салгъанма  генджагъа –
Тауну башында тангларгъа.
Хей!
Да,  кёзден – кёзге бир келелмедим,
Таша муратын англаргъа.

Къотур Бекленнген – къая ран,
Кёргенни сагъыш этдирген.
Хей!
Акътамакъ ариу онгуму алыб,
Хакъ зарауатлыкъ джетдирген.

Тартыш излесенг – чегетден,
Шхылды десенг – къаядан.
Хей!
Сингирим аслам тартылды, алан,
Гёджебле тартхан джаядан.

Айланма тауда джел барды,
Ёзен тюбюнде эл барды.
Хей!
Бу Сары Джашны хатхусунда  уа,
Сезиу къайнагъан кёл барды.

Ой, къагъай джелде «шуу» болур,
Сууургъан джери къуу болур.
Хей!
Сюймеклик ишде узайгъан заман,
Эки джюрекге уу болур.

Абу Миннгенни – къуу – шууу,
Гондарай сууну – шуу – шуу.
Хей!
Белги берилиб, белги алсакъ да,
Таймайды кёлню бушуу.

Къууанчда – шогъай, тенг болур,
Ачыуда джууукъ – дженг болур.
Хей!
Ариу Акътамакъ таргъа тартса да,
Алайы манга кенг болур.

Тангым атады алланыб,
Кюнюм батады таралыб.
Хей!
Аны узакъдан кёрмеген кюнюм –
Кёзбайланнгыча къаралыб.

Ой, ёхдем башым – къатышхан,
Тёнгегим десенг – къарышхан.
Хей!
Акътамакъ бла Сары Сымайыл –
Бир – бирлерине джарашхан.

Агъаштан таудан  буз эрий,
Малкъар черекге къуюла.
Хей!
Боллукъ иш  эсе, бир болса эди,
Джюрек сёнгюнчю, тыйыла.

Аджи Къол Чатда  чыпчыкъ гюр
Тютю сууунда эштиле...
Хей!
Терслик этсе да, тюзча кёреме,
Джюрегим анга тешиле.

Азап ауушда – турнала,
Лаба сууунда тюк  арта.
Хей!
Ол – джайдакъ,  мен  а джаурлу болдум,
Таджал кёлтюрмез джюк тарта.

Бодуркъу тауду  къаялы,
Габулу Чат суу – макъалы.
Хей!
Аны сакълагъан Сары ашыкъны,
Къырпакъ тутханды сакъалы.

Семенле десенг – кётенли,
Барыу – келиую четенли,
Хей!
Джулдузхан анам  аууз тутханды,
Хапарыбызны эштгенли.

Ой, Минги тауда гыйы бар,
Чегетде бёрю джыйы бар.
Хей!
Бу къыз тилеуде, тукъум тенглеуде
Бир кёб керексиз къыйын бар.

Азыкъап суучукъ – ётерлей,
Кенглиги – атлаб кетерлей.
Хей!
Нелляй гюнахым болуред, алан,
Сюйген къыйынлыкъ джетерлей?

Темир Хан Шура – талалы,
Бурунсат аууш – гаралы.
Хей!
Аны  кёргенли болгъанды, тенгле,
Бу джюрек  терен  джаралы.

Хасан Къой Сюрген – ауушду,
Джоллары ташлы – бурушду.
Хей!
Акътамагъымы туруу, тенгле,
Ханбийче кибик турушду.

Ой, Уллу Камда – берекет,
Хурзукга къуат салады.
Хей!
Учкулан десенг – Минги Таууна
Таяныб тургъан  къалады.

Къарт – Джурт десенг а – беш джикди,
Къарачай  джуртну – бешиги.
Хей!
Насыбмы берир,  мыдахмы этер,
Манга ачылгъан эшиги?

Ой,  сюйген ауруу тюрлюдю,
Кёзюнге джукъну эслетмей,
Хей!
Джюрек сюйгенни табхандан  башха,
Бир тюрлю бир зат излетмей.

Нарат чегетде солум бар,
Учкулан сууда толуу бар,
Хей!
Сюйген хапарны эштген тукъумда,
Борбайны, сырны соруу бар.

Джюрюучю болду келечи,
Тохдаусуздула  келиуле,
Хей!
Мени аузуму  къаты джокълайла,
Семен тийреде келинле.

Ой, Шам Къабагъым, сау болсун,
Айтхан  сёзюмдю – айтырым:
Хей!
Чексиз аламгъа чыкъгъанма, тенгле,
Джокъду джолумдан – къайтырым.

Джуукъ юй болсун – Къуриент,
Бизге аталсын – Акътамакъ,
Хей!
Да мындан ары мени къыйнамай,
Оноуун этсин Хан Къабакъ.

Ол  ариулукъну  урлугъун,
Алыб  бачхама себмесем…
Хей!
Тутхан ишими битдирмей къоймам
Белгили ёлюб кетмесем.

Джердеги джасар джарашмаз,
Кёкдегин алыб такъмасам,
Хей!
Да, берч джюрекли боллукъма, тенгле,
Айша – Ханымны табмасам.

Аны ол алдыр кёзлери,
Ол шош айтылгъан сёзлери…
Хей!
Аны кёргенлей  тебиб  тебрейле,
Бу джюрегими безлери.

Гебен сюйредим джатакъдан,
Болушлукъ алдым Аппакъдан.
Хей!
Эки сюйгеннге терс сёз айтыуну,
Эштир болурса  акъмакъдан.

Келиде бюртюк артылыр,
Тирменде джарма тартылыр,
Хей!
Джюрек да  билген  ишин  этеди –
Сюймеклик чарсха батылыр.

Сюймеклик деген – тенгизди,
Теренден – терен тартады.
Хей!
Кюнюм – умутсуз, кечем – джукъусуз,
Тангым  къыйналыб  атады.

Нарсана  джаны – наратлы,
Таууунда болур къанатлы.
Хей!
Ариу Акътамакъ джесир этгенди,
Болалмай къалдым азатлы.

Айтылгъан сёзню эштмейин,
Этер ишими этмейин,
Хей!
Кеси аллыма сёлешир болдум,
Бу джарсыуларым битмейин.

Батыу былай деб, батханма,
Алгъынгы халны атханма,
Хей!
Сюймеклик деген зем – зем суундан,
Гоппан толусу тартханма.

Башым тутмайды – оюмгъа,
Кёлюм бармайды оюннга,
Хей!
Энтда къаллай бир тёзейим, тенгле,
Керексиз сезиу джоюмгъа?

Сюймеклик ауруу – къуургъан,
Джанны, санны да суургъан,
Хей!
Бу  ёртен  алай бош джагъылмайды,
Болур бир Аллах буюргъан.

Алтын бетлиди мыйыгъым,
Кёкча кёксюлдю кёзлерим,
Хей!
Бу тау эллеге таурух болгъанды,
Мен анга айтхан сёзлерим.

Тёшню бегитдим батдырыб,
Чалкъы тапладым чакъдырыб.
Хей!
Да уллу кёллю этгенме, дейме,
Миллетге атын айтдырыб.

Ой, джаныу десенг – билеуден,
Май джыйыу десенг – гелеуден.
Хей!
Сюймеклик деген тюрлю ышанны –
Башхасы джокъду  тёлеуден.
               
Асыл дегенинг –  адетге,
Ийлениб  болур адебге.
Хей!
Акътамакъ ариу  хапар ийгенди –
Не айтыр, бу джол,  себебге?

Айгъыр  Суу  чёрчек болады,
Джаз бурнун  джерге  къаратса.
Хей!
Бу къыз къуанчмы этеди, алан,
Джанымы  кемсиз  таралтса?

Азмычды дейле,  билгичлей,
Сёлешген сёзю – дженгишлей,
Хей!
Мындан башхагъа урунуу болмаз –
Неси да манга тенгишлей.

«Кюйюз этеди кергичде,
Кийиз басады джегенде,
Хей!
Он бармагъында он чемер бар», деб,
Хапар джюрюудю ёзенде.

Ой, къыз дегенинг алайды –
Джашны тёнгегин ойнатхан.
Хей!
Акътамакъ болду мени хатхумда,
Сюймеклик къазан къайнатхан.

Талала   Стауат – тау шайлы,
Къышда да   бетин атмайды.
Хей!
Джуукъларындан тартыныб, тенгле,
Айтырын  ачыкъ  айтмайды.

Чегетде зыккыл гаммешле –
Мюйюзлери бар тийсили.
Хей!
Акътамакъ ариу аллай асылды,
Табылмаз кибик чийсили.

Ой,  Къум Къалада суу барды,
Къум  Суу дейдиле атына.
Хей!
Акътамакъ ариу уллу кёллюдю,
Джуукълашдырмай къатына.

Сёз чыгъа тёшден – къыйырдан,
Айтыу болмайын хайырдан,
Хей!
Бу сюймекликни джакълар амалтын,
Болгъанма  джалкъа  къайыргъан.

Эр болса джауум – сермешге,
Къарт болса – сабыр кенгешге.
Хей!
Агундалагъа  амал  табмайма,
Къалай тартайым дженгишге?

Сюйген сюйгеннге табыныр,
Арагъа кирген абыныр.
Хей!
Сезиу дегенинг бирде – сериуюн,
Бирде  топ  окъча къабыныр.

Кёб къуулгъан  уу – татыулу,
Кёб изленнген зат – асыулу,
Хей!
Сакълатхан къыз да – сыйлы болады,
Болджалгъа  болмам  ачыулу.

Бичакъ устасы – билеген,
Тери устасы – илеген,
Хей!
Сюйген деген а – иш – кюч демейин,
Болур сюйгенин излеген.

Азау Тенгизге барады,
Къобан суу  толкъун къайнатыб.
Хей!
Акътамакъ Ариу  бир кёб турады,
Бу болджал сёзню чайнатыб.

Муху суу алай келеди,
Ауазы кибик, шош саркъа.
Хей!
Къачаннга дери былай турайыкъ,
Мен айта, ол да  баш тарта?

Келинчик шахар – тенгизде,
Джагъагъа кеме тагъылыр.
Хей!
Айтхан сёзюме къулакъ салмаса,
Къызгъан сезиуле чагъылыр.

Келген келинни – аягъы,
Тукъум тёрени – «таягъы».
Хей!
Къуриент къызы – гинасыу кибик,
Тынгылагъанды биягъы.

Махар  суу  десенг –  асыулу,
Уллу Кам  сууу – батыулу.
Хей!
Да "онгдан" тайыб "солгъа" баргъанны,
Джашауу болмаз татыулу.

Бир – кирпик къагъа, джандыра,
Бир – тынгылау бла  къандыра.
Хей!
Ариу дегенинг къыйышма болур,
Тюрлениую бла талдыра.

Ариу дегенинг ёч болур,
Айта да, къайта турургъа.
Хей!
Не саз джетмейди, не сёз ётмейди
Муну акъылын бурургъа.

Кёклеге ыргъакъ атмасам,
Андан бир саугъа тартмасам…
Хей!
Боллукъ тюйюлме, джаннган джулдузну,
Алыб, бойнуна такъмасам.

Ёзенги эзе аякъны,
Эки къолум да –  джюгенде...
Хей!
Джюрекни басар асыу табама
Аны узакъдан кёргенде.

Сюйгенни сюйген сезеди,
Сюймеген сёз бла эзеди.
Хей!
Быллай ауруугъа тутулгъан,  алан,
Джан тебрениуге тёзеди.

Танг белгисинде –  тюш къууу,
Къушлукъ заманда – иш тутуу.
Хей!
Сюер заманда сюймей къалгъанны,
Хатхусун буар  кёб бушуу.

Къайгъым,  сагъыш ым  битмейин,
Джюрегим сабыр этмейин…
Хей!
Бу  ауруудан  а къутулуу  джокъду,
Сапыран Турнам джетмейин.

Эки Арасы – ышыкъды,
Уу хайуан энер къышларгъа.
Хей!
Аур болса да сюймеклик джюгюм,
Кёзюм   къыймайды  ташларгъа.

Ой,  балдыраджюз  кетгенлей,
Буз сюммеклери эрирле.
Хей!
Аны джюрегин джумушатырлай,
Джазгъы кюнле да келирле.

Ышаныу барды,  сёз тутар,
Тирелиуюн да бир атар.
Хей!
Джаз чагъы джерге хауасын джайса,
Аны кёлю да джумушар.

Малкъар  таулагъа  атландым,
Мермер таш алыб къайтыргъа.
Хей!
Кёлюнге джетер сёз табылмайды,
Муну махтауун айтыргъа.

Аргъыш дегенинг – бир къышлыкъ,
Бачха байлыгъынг – джыл ашлыкъ.
Хей!
Акътамакъ  ариу тынгылаб тура,
Озуп  барады  бу джашлыкъ.

Санларым тюрлю джаналла,
Джюрек  а – андан бытдырды.
Хей!
Тыйгъыч дегенинг – гебенча болду,
Иш тюзелиу а –  лыппырды.

Джашаялмазлай болгъанма,
Бир башха хыйсаб этмесем.
Хей!
Адам къозурукъ тели болама,
Джан – Чакъны алыб кетмесем.

Сюйген джюрекде ёз барды,
Сюймегенледе  кёз барды.
Хей!
Акътамакъ кибик тартхан ариула,
Сау дунияда да аз барды.

Акътамакъ ариу алайды,
Иссиси дженген джай кибик.
Хей!
Тепсерге  чыкъса  алай  чыгъады,
Кюренлеб тийген   Ай  кибик.

Белимде алтын къамам бар,
Ой,  джыргъа уста анам бар.
Хей!
Эжиучюлери – эки эгечим,
Баджаралмайды келечим!

Тыхтеннге  Башы,  Минги  тау –
Бир – бирлерине ушагъан.
Хей!
Да менден сора ким болур, тенгле,
Ёртенлеб  джана джашагъан?

Гондарай  бла  Нахара,
Абу  Миннгенден  саркъыучу.
Хей!
Бу келечим да  хый – мый болгъанды,
Тюбсюз – башсызча  айтыучу.

Ючкюл  Сууунда – Тапанта,
Гара  Аузда –  Малкъарды.
Хей!
Муну кёзлери  тау кёлле кибик,
Чачлары десенг  джохарды.

Сюйген ауруудан сытылдым,
Суу кёмюк кибик джутулдум.
Хей!
«Акътамакъ бла  Сымайыл» деб  а
Айланч сёзлеге тутулдум.

Хурзукда  Гюрджю тукъумду,
Согъумда  сатыу  этиучю.
Хей!
Сюймеклик ауруу, ауурду, алан,
Тёнгекге, саннга  ётюучю.

Узункъол – Джагъа  джар  болур,
Къуршоу  Башында   къар болур.
Хей!
Былай сюйюб да, табмай къалгъанны,
Ёмюр джашауу  тар болур.

Ой,  белиндеги кямары,
Сырма кюмюшден къуюлуб.
Хей!
Тойубузгъа  уа   келирле, алан,
Юч  Ёзен бирден джыйылыб.

Агъач келини – къакгъычы,
Тыйын тонланы – такъгъычы.
Хей!
Хан Семенлени мекамында  уа
Ойма темирден басхычы.

Сюйген джюрекни кёмюрю,
Туу  къазанланы къайнатыр.
Хей!
Тюзелген ишни зауукъ ёмюрю
Бал чайырланы чайнатыр.

Къашха  Аджир  тау – джатакъды,
Ыпчыкъ  Ауушу –  белинде.
Хей!
Бу сюймеклик бла джашар болгъанма,
Тамам аманны кеминде.

Кюкюртлю тауда – кюкюртдю,
Нызылы Къолда – зыкала.
Хей!
Акътамагъымы джырын джырласам,
Эжиу этелле шоркъала.

Эмилик атха  мингенме,
Аузлукъ  истем этмеген.
Хей!
Джюрекде сюер тамыр джокъ эсе –
Сёзлерим анга  джетмеген.

Тамаллы сезиу – джыллагъа,
Учхара сезиу – айлагъа.
Хей!
Алтынджал ариу,  уста кёреем,
Кесин сюйдюрюу хыйлагъа.

Эрчох Тау десенг – кёрюннген,
Джолоучат бла къараша.
Хей!
Акътамагъымы субай санына,
Не зат кийсе да джараша.

Ой, маздыкъланы  сабаны,
Джылында эки орулгъан.
Хей!
Биз экибизден башха ким болур,
Быллай бир ушаш  согъулгъан?

Ол – бийче дейме,  мен – хандар,
Джарашыу деген – кёр бизден…
Хей!
Анга,  эриксе  тынгылай турур,
Чокъракъ келтиртдим  тенгизден.

Элбашы Тауда – къанатлы,
Джазда уясын этеди.
Хей!
Джазыу бергенни алалмагъандан,
Насыб ёнгелеб кетеди.

Сёзюме къулакъ тикмесе,
Бир башха болур табары.
Хей!
Сюймеген бла джашау къыйынды,
Ол заман болур азары.

Ору  Башында – буз джатар,
Топал  Къаяда –  кюч  азар.
Хей!
Акътамакъ ариу,  тынгылаб турса,
Бу джазыу бизге не джазар?

Кычкыдар гыйы буз тауду,
Къылыч  Къар  Къая – тюрленмез.
Хей!
Марагъан къауум  бош марайдыла,
Менден башхагъа терилмез.

Тыйылсын  анга  илешген,
Джолдан джалласын  эришген.
Хей!
Ариу Акътамакъ – бизге аталлыкъ,
Бош кюрешеди кюрешген.

Биреуге  барыб  джалынмам,
Керексиз атлаб – абынмам.
Хей!
Мал, мюлк, кириде кемлигим болуб,
Бир башхалагъа табынмам.

Ат керек десенг –  кюмюшлю,
Арбазым десенг – киришли.
Хей!
Аллыма чабхан болуб къалмасын,
Халкъ арасында бедишли.

Ыпчыкъ Ауушу – Къышхыда,
Къатында болур  эки суу.
Хей!
Болджал салыу бла бираз алджатды,
Акътамакъ деген  гинасыу.

Беллаула  Бузлукъ эрий  да,
Алибек  Суугъа къуюлур.
Хей!
Сюймеклик деген бу чарпыудан  а,
Не чёрчек сан да къыйылыр.

Уллу Малкъарда  Нарт – Уста,
Атын чарышда ойнатыр.
Хей!
Бу Айсуратлы,  бу Джулдузкёзлю,
Кёблени къанын  къайнатыр.

Юч джылым ётдю  джоргъача,
Кюнле акъдыла  шоркъача.
Хей!
Сакълатыу бла этгенди мени,
Къаядан  къобхан  уркъача.

Сакълаудан болмай табарым,
Суу – салам болду санларым.
Хей!
Да «Сары  Джаш»  дер  къуат  къалмады,
Тынгысыз ата тангларым.

Танг аласында тау башла,
Булут  аууна  кирелле.
Хей!
Эки тукъумну чола сёзлери,
Ишни  серине  иелле.

Бал чибин десенг – къауздан,
Англашыу десен – аууздан.
Хей!
Кеси бла бетден – бетге келелмей,
Турама джуаб  алмаздан.

Чалкъыгъа чыкъдыкъ  Урумгъа,
Къуру  ханс джайдыкъ дорбуннга.
Хей!
Кюнаман джетмей къалырмы, алан,
Деу джашла салгъан дырыннга?

Акъылым Къарт – Джурт джолунда,
Тапланнган  чалкъым – къолумда,
Хей!
Джюрекде десенг – ариу Акътамакъ,
Джыры айтыла  аузумда.

Накъырда эте тенглерим,
Ишге хылеудю билегим,
Хей!
Джулдузгъа ушаш къызгъа урундум,
Джетерми Кёкге тилегим?

Дёлю ёзенде шыкъырт бар,
Келин келгенде чыкъырт бар.
Хей!
«Акътамакъ ариу джылы къарайды
Сары Джашха» деб, шыбырт бар.

Ой, бетим десенг – бурушда,
Юйдегим десенг – урушда.
Хей!
Акътамагъымы огъурамайла,
Хансеменланы турушда.

«Ариуда ауруу – къош» дейле,
«Сюймеклик хапар – бош» дейле.
Хей!
«Юйнгю тутар бирин келтирсенг,
Джашауунг болур хош» дейле.

Джумушчу сюйген – джалчыгъа,
Къуллукъ излеген – алчыгъа.
Хей!
Манга ханбийче керекди, алан,
Бий чибин кибик – балчыгъа.

Ашыкъ делле да,  саз тартдым,
Алгъыш делле да,  сёз айтдым.
Хей!
Сюйген хапаргъа ийнанмай эдим,
Энди тобагъа мен къайтдым.

Ариу къызланы тенгсинмей,
Кесими таудан кемсинмей,
Хей!
Асыры чуубаш  болгъан  эм, тенгле,
Айтылгъанланы  кюйсюнмей.

Акътамакъ ариу онг алды,
Хауалылыгъым кенг къалды.
Хей!
Бютеу къызланы дертин алырлай,
Манга кишенни ол салды.

Энди къалгъанма сюйюнмей,
Кёзюм башхагъа илинмей.
Хей!
Тойгъа – оюннга, ишге – кючге да
Алгъынча эсим  бёлюнмей.

Ой,  гюнах къайтыб урады,
Кёбню гюнахын алгъанма.
Хей!
Айтылгъанланы излемей, алан,
Кесим изленмез болгъанма.

Аманаузда – буу джыйы,
Сауру  Джуху – гыйыды.
Хей!
Къыз тиширыугъа берилген сый  а,
Берген адамны сыйыды.

Ой,  эркишиге – не джашау,
Тиширыууна къырылмай?
Хей!
Джюрек дегеннге не  тебиу барды,
Сюймеклик бла  джырылмай?

Джугъутурлу  Кёл – уучугъа,
Турна  Ауз  а – къушчугъа.
Хей!
Ариу Акътамакъ манга джарашыу –
Саз  джарашырлай   джырчыгъа.

Сулахат  Башы –  кириш тау,
Алибек – сууну  тазасы.
Хей!
Акътамагъымда бир  сюйюм  барды,
Болурлай халкъны хазнасы.

Кёз тиер кибик ишленнген,
Хар къарам анга бёлюннген.
Хей!
Керти ариулукъ бола кёре эм,
Нюр кераматха бёленнген.

Къызны къолунда эшиу бар,
Уланда темир тешиу бар.
Хей!
Ол тынгыласа, санларым тюшюб,
Хатхуму тутхан юшюу бар.

Аджи Кетгенде – бир  къышлыкъ,
Сары суу  андан тёбенди.
Хей!
Не "хо" болмайын, не "огъай" болмай,
Бу мени армау этгенди.

Къарачай  тилни  эштмейди,
Энди  арабча  джазмасам.
Хей!
Аны излерге таукел болмаз эм,
Адамлыгъыма базмасам.

Архызда салдым джазлыкъны,
Андан  таб джерни ким табар?
Хей!
Акътамакъ ариу  бизге келгенлей,
Ол сюймегенле тил къабар.

Гулухор Аууш –  джырыкъча,
Гоначхир анга джуукъча.
Хей!
Мен ёртен болуб  джаныб бошадым,
Акътамакъ  алкъын суукъча.

Ой,  Бугъой Чатды кёз тартхан,
Бузундан суула къуюлуб.
Хей!
Аны кёргенлей тюрлю болама,
Бютеу санларым къыйылыб.

Къуандыр бла Сакин  суу,
Араларында –  ауушу.
Хей!
Суу таушундан къулакъгъа келе,
Джохарджаллыны тауушу.

Сулджа Къалада – аскерле,
Сафда туралла, эр кибик.
Хей!
Къуриент къызда бир сюйюм барды,
Кёкден тюшгенди дер кибик.

Ой,  Къарамыкъда – кенг къабакъ,
Къырымгерийни  патары.
Хей!
Мени не тюрлю байлагъанындан,
Джокъду  Джан Джикни  хапары.

Тубанлы Кёлде  бабуш бар,
Гидам суунда  таууш бар.
Хей!
Акътамагъыма барыр джолумда,
Аякъ таярлай  аууш бар.

Аман - Ныхытды къыш тайгъакъ,
Джазда таш къоркъуу салыучу,
Хей!
Къарт - Джурт элине джюреги тартхан
Болур бу джолну алыучу.

Ишлеялмайма ишими,
Ашаялмайма ашымы.
Хей!
Аны амалтын кермез болгъанма
Бу алтын сары къашымы.

Юйюрю – халкъда  махдалгъан,
Акътамакъ десенг – айтылгъан.
Хей!
Эки тукъум да тенгиш  эдиле,
Болса сёзледен къайтылгъан.

Кёз къакъмай  кечем кетиучю,
Кёл джазмай  кюнюм  ётюучю.
Хей!
Болуб болмайын, къоюб къоймайын,
Бу къыз джанымдан этиучю.

Джазда къарасанг – джанкъозду,
Джайда къарасанг – тюртюдю.
Хей!
Аллах джаратхан бютеу джанладан,
Муну  сюйюмю тюрлюдю.

Кёргенлей бетге къан ура,
Къайгъымы къуанч чачмайды.
Хей!
Муну кирити  лагъымлы болду –
Этген ачхычым  ачмайды.

Ой, абезекге чыкъмайды,
Къол джабхычларын иймейин,
Хей!
Тепсеген джашла кемсиз  этелле –
Къоллагъа  къолу  тиймейин.

Башха къызлача юркмейди,
Ол абезекден къачмайды.
Хей!
Салпы кирпигин джарым джабханлай,
Талгъыр кёзлерин ачмайды.

Накъырда сёзню – эштмезча, 
Джашлагъа кёз – къаш тешмезча.
Хей!
Ариу Акътамакъ алай турады
Ата юйюнден тепмезча.

Ана къарнашы – тышында,
Тукъум келини – джанында.
Хей!
Сакълаууллары  сакъ  турадыла,
Кёз – къулакъ болуб, къатында.

Джуукълашыргъа болмайын,
Муратым  толуб, онгмайын.
Хей!
Ийне джутханнга ушадым, тенгле,
Санымда этим къалмайын.

Узункъол Джагъа джар болур,
Къуршоу Башында къар болур.
Хей!
Былай сюйюб да, табмай къалгъанны,
Ёмюр джашауу тар болур.

Хутий  Дуппурда  аууш бар,
Хутий Дорбуннга барырлай.
Хей!
Да былай болуб мен къалай къалдым,
Бир аны сакълаб къалырлай?

Къашха Аджир тау  джатакъды,
Ыпчыкъ Ауушу – белинде.
Хей!
Бу сюймеклик бла джашар болгъанма,
Тамам аманны кеминде.

Беллаула Бузлукъ, эрир да,
Алибек суугъа къуюлур.
Хей!
Сюймеклик деген бу ауруудан а,
Не чёрчек сан да къыйылыр.

Кяфыр суу – толкъун бурмайды,
Къызылчыкъ  ырмакъ – толмайды.
Хей!
Адетге кёре, эки сюйгеннге,
Тюбеб  сёлешиу болмайды.

Акътамакъ мени асхатты,
«Болур», «болмазы» билинмей.
Хей!
Менден къалгъанла бир тынч туралла,
Бу сюймекликге бёлюнмей.

Ой, чепкен десенг – боюнга,
Юзгере десенг – къоюнга.
Хей!
Юйлениу десенг – джюрек тартханнга,
Миллет басыныб тоюнга.

Нызылы къолда – бал четен,
Архызда – джылкъы отлауум.
Хей!
Иш былай барса, тейри, тенглерим,
Болур  къыйынны  къатлауум.

Юй – юйюр бола тенлерим,
Табылалмайын – керегим.
Хей!
Кёз башхаланы эслемей, алан,
Ауруу табханды джюрегим.

Джохар чачлары – эшмеде,
Окъа бёрк джаба къашларын.
Хей!
Акътамакъ ариу  армау этгенди,
Бу Юч Ёзенни джашларын.

Нартджол Ауушду – мал сюрюр,
Нахара сууду – ыз керир.
Хей!
Джангыз Акътамакъ болгъанды, тенгле,
Манга насыбны келтирир.

Аман Ныхытды джол кесген,
Къары юзюлюб къуюлса.
Хей!
Акътамакъ ариу таукел боллукъ эд,
«Оноучулары» тыйылса.

Ой,  анга юйле ишледим,
Тенглерим маммат болгъанлай.
Хей!
Насыбым тутуб къаллыкъ эд, алан,
Аны тёрюме салгъанлай.

Къошну кёчюрдюм  Чучхурдан,
Алайда джаллы кёб чабар.
Хей!
Акътамакъ ариу бизге келгенлей,
«Оноучулары» тил къабар.

Бетлешиу десем – тартына,
Джууукълашдырмай къатына.
Хей!
Не «огъай» демей, не «хо» болмайын,
Бу ишни ийди артына.

Бугъой Чатыды къаратхан,
Юсюнден буз суу саркъытхан.
Хей!
Битмеген болджал болуб турады,
Бу ишибизны чарпытхан.

Аны кёргенли болгъанма,
Джюрек ауруу бла шагъырей.
Хей!
Болджал салыуу – къыз оюн болуб,
Сынай болурму, безирей?

Къыз адетиди сый тартыу,
Ёз тыбырына бек къатыу.
Хей!
Тилеген джашны халын сынарлай,
Тутхучсуз сёзню кёб  айтыу.

Къуриент бийче аджашмаз,
Башха бла кёзю къарашмаз.
Хей!
Ариу Акътамакъ – Хан Къабакъгъады,
Башха къабакъгъа джарашмаз.

Ой,  да аллыма чабханла,
Тил даурбазны къакъгъанла.
Хей!
Махдана туруб болуб къалмагъыз,
Сермеш джеринден къачханла!

Аллыма чабхан тёлленмез,
«Болур» джууаб бла кёлленмез.
Хей!
Тау къушну тутар болгъан ариуну,
Шорбатха кёзю илинмез.

Къайсыды  мени  джыгъарыкъ,
Билек кючюмю сынарыкъ,
Хей!
«Акътамакъ бла Сымайыл»  деген
Джулдуз кёпюрню къырарыкъ?

Тохана юйге тыйыншлы
Джатмагъа разы болалмаз.
Хей!
Ашыкъ Трам - Семен айта тургъанлай,
Башха адамгъа баралмаз.

Джетсинле, дейме, тенглерим,
Бурун  урмасын  кенглерим.
Хей!
Ишни узатмай этер ючюннге,
Къайырылгъанды дженглерим.

Кюкюртлю  тауда  къазыу бар,
Ой, Тар – Ауушда  азыу бар.
Хей!
Юйлениу деген сыйлы тёреде,
Насыб бериучю джазыу бар.

Джазыу бергенни – алыуду,
Халиге – бичим салыуду.
Хей!
Не да къадаргъа къулакъ тикмейин,
Джолундан тайыб къалыуду.

Эки джаны да  ойлаша,
Акъыл, оюм да къайнаша,
Хей!
Ёмюр дегенинг алай джашалыр,
Кёзле кёзле бла къараша.

Ой,  бизге  джандаш  болгъанла,
Шогъайым бла тенгимди.
Хей!
Бу ишде манга ёрге турмагъан
Башха болмайын – кенгимди.

Джуукъ дегенинг тайгъанды,
Ушатмагъанын айтханды.
Хей!
Да алай бла  Семен Къабагъы
Сары  Сымайын  атханды.

Къаршчы чыкъгъанны унамам,
Ансыз мен юйюр къурамам.
Хей!
Джуукъ да, тенг да муну эштсинле,
Эштмеучюлеге къарамам.

Келечим кетди сёз алыр,
Джуаб келтирди, кёл салыр.
Хей!
Аны адебли джуабын эштиб,
Анга джан атмай ким къалыр?

Джюз пайтон бла барлыкъма,
Къарт – Джуртха тизгин салдырыб.
Хей!
Ат туякъ таууш, келин орайда,
Халкъны сейирге къалдырыб.

Атаны сёзю –  онгартхан,
Ананы сёзю –  ойлятхан.
Хей!
Акътамагъымы  джылы сёзлери –
Джюрек джигими ойнатхан.

Кичкине къол бла Акъ Тёбе,
Акъ Киштик таудан келелле.
Хей!
Акътамагъымы берген джууабы,
Муратны джууукъ этелле.

Ой, Тогъуз Кёлде – тогъуз нюр,
Ичинге хузур сингдириб.
Хей!
Акътамакъ Ариу хапар ийгенди
Оюмун манга билдириб.

Гедеж суу десенг – эмилик,
Къобса, ташланы аудура.
Хей!
Джохар  Акътамакъ белги бергенди
Манга насыбны джаудура.

Узун джюрюдюк бу джолну,
Энди къыйыры кёрюндю.
Хей!
Юч джылдан аслам сакълаб тургъаннга
Насыбдан юлюш бёлюндю.

Пайтонга окъа тизилсин,
Ичи джибек бла тигилсин.
Хей!
Акътамагъыма  айтхан сёзлерим
Юч Ёзенге да билинсин.

«Ата, ана» дей тиллендим,
«Элим», «джуртум» дей тёллендим.
Хей!
Къуриент Къызны кёргенли бери,
Алам чагъына  кёллендим.

Штулу  Суууду   ыз бузмаз,
Акъ  Суудан сусаб ёз тутмаз.
Хей!
Анга айтылгъан бу сёзлени  уа
Ёмюр кетсе да джер джутмаз.

Къуанчда къанат битеди,
Кюнюм учуна ётеди.
Хей!
Да кюз артына болджал салгъанды,
Энди заманым  джетеди.

Мысты, Хатука – тар аууш,
Кенгден эштиле суу таууш.
Хей!
Къуриент къызны кемсиз излейме,
Джаратхан Аллах,  сен болуш!

Таулада тагъай  салмасам,
Тюзде пайтон бла бармасам.
Хей!
Да ёлюб кетсем эки джылагъыз,
Ол Акътамакъны  алмасам!

Ой,  суу джоргъагъа минейим,
Темирден кюбе киейим.
Хей!
Аны  дуниягъа къошхан анагъа
Джюз минг бюсюреу этейим!








Алтынчы  башы
ОЙ, АКЪТАМАГЪЫМ АЛЛАЙДЫ

Ой, Актамагъым аллайды, дейме, –
Ханбичелени бийчеси.
Хей!
Быллай ариуну бир кёб болады
Сюймегени бла тилчиси.

Тогъуз Кёл Башы, Джитиле Бели,
Этеклеринде – Тогъуз кёл.
Хей!
Бу Сары Джашны былай сакълатса
Анга не айтыр Къарт – Джурт эл?

Быкъылы таугъа – керкиу джол бла,
Ташлы Сыртына – тюзюллей.
Хей!
Алтын джибине сууурду мени
Саяу къолунда инджилей.

Чынды – экили къайишден, дейме,
Арба кегейи – кюрючден.
Хей!
Тукъум – тиреле, ол – болджал сала
Тюнгюлдюм насыб юлюшден.

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме, –
Бабуш сюрюуде къангкъазлай,
Хей!
Шах Мёлек манга табылмай къалса
Ёмюрюм кетер джангызлай.

Тот тауну къаргъа басыучу, дейме,
Азмышдан суула агъыучу.
Хей!
Айкюрен Къызны джылы сёзлери
От джюрегими джазыучу.

Танг аласында таугъа таянсанг, –
Джерайыкъ  кенге керилиб.
Хей!
Бир джукъа болуб къалгъанма, тенгле,
Джюрегим анга терилиб.

Инген алысын  джумушакъ болур,
Шхылды десенг – гыджырды.
Хей!
Семен Къабакъны бу тирелиую
Джаратмаз кибик  къуджурду.

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме, –
Кёргенни барын байлайды.
Хей!
Саяу санлары, асыл тукъуму –
Андан бу къадар сайлайды.

Джугъутур Мюйюз – бу тау дегенинг,
Юсюне къолай ёрлетген.
Хей!
Айландыра да, джюрюте, тенгле,
Болду кесине термилтген.

Тогъуз кёл десенг – дуния джандет,
Къарасанг  къарам тоймазлай.
Хей!
Туу санларыма ауруу сингенди
Джашар онгуму къоймазлай.

Ой, Лобанлыны тёбен джанында –
Гырмык тартылгъан  антауум.
Хей!
Бу чын суратны  джагъалар кибик,
Кючлю болурму джантауум?

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме, –
Джарым ышарыб къараучу.
Хей!
Да къама, кезлик, сермеш дейдиле –
Асламды муну мараучу.

Салыннган Сууну – уюуу, дейме,
Чубар Азауну – шуу – шууу.
Хей!
Алтынджалымы табмайын къалсам
Болур хатхуну бушуу.

Шагъил Чайпанда – лобан тёбеле,
Чачырауукълай кёбгенлей.
Хей!
Ийлеу былай деб, ийледи, тенгле,
Ызындан ызчы этгенлей.

Суугъа киргенни  ышымы – кылды,
Тёзюуге кёлюм джарашды.
Хей!
Муну кёргенли ол бёгек халим
Алгъынгы халдан аджашды.

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме, –
Адеб – намысын джоймагъан.
Хей!
Кепден чыкъгъанча ол чын сюеги
Мени тынгымы къоймагъан.

Ой, Чирик къолда – суусарла, дейме,
Уллу Кам таба ётюучю.
Хей!
Акътамакъ ариу тойгъа келгенлей
Бу халкъны армау этиучю.

Акъ Къая Сыртда бёдене болур,
Сауру Джухда буз турур.
Хей!
Тейри, болгъанма  ол акъ къолунда
Урчугъу кибик бурулур.

Ырбынны ётмей таугъа чыкъмазса,
Къыйынсыз насыб табмазса.
Хей!
Сюйген къызынгдан не зат чексенг да
Аны джюрекден атмазса.

Ой, Акътамагъым  аллайды, дейме, –
Джюрек тёрюмде джашагъан.
Хей!
Къолан кёзлери, ол чын сюеги
Чархымы байлаб бошагъан.

Ой, Танышханда – буз болур, дейме,
Ташлы Гарада туз болур.
Хей!
«Сюйюм» дегенден былай согъулгъан
Да мунуча уа аз болур.

Чучхур сууунда къум балыкъ тутдум,
Къылы тилиме батханды.
Хей!
Аны кёргенли  кёзюм ачылыб
Тангым джангыдан атханды.

Къара къауалгъа отлукъ таш керек,
Ансыз чакъдырмаз сампалы.
Хей!
Ишибиз туура чола болгъанды,
Табылалмаса амалы.

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме, –
Къыяуу болмай бичимде.
Хей!
Арпа сабанда будай къылчыкълай –
Къыз тенглерини ичинде.

Джугъутурлу кёл кераматлыды,
Алайда эркин солум бар.
Хей!
Бир тутхан ишин тамамлаучуда
«Адамлыкъ» деген болум бар.

Кендир сатыучу эбзеле кибик,
Барыр болгъанма элине.
Хей!
Мени халымы кёзю бла кёрсе
Бир джылыу урур кёлюне.

Ой, «гокга кёрген кёзге асыуду»,
Барыб къарайым кёзюне.
Хей!
Гинасыу кибик хаман тайгъанлай
Ийнанмаз этди  сёзюне.

Ой, Актамагъым аллайды, дейме, –
Минг къыз джумушун этерлей.
Хей!
Айны къатына алыб салсанг да
Аны эслетмей кетерлей.

Турна Ауузда Малкъар джашайды,
Ташдан артылыб сабаны.
Хей!
Эки тукъумгъа сёз джюрютюучю
Болур адамны аманы.

Даламут  Башы сейрлик болур,
Байтал Чабхан суу – арыкълай.
Хей!
Джуабсыз къалсам – джауар булутлай,
Джылы сёз эштсем – джарыкълай.

Чучхур Башы  уа – тау алашады,
Юсюне чыкъсанг – тамаша.
Хей!
Къачаннга дери былай турайыкъ
Узакъдан, кенгден къараша?

Ой, Акътамагъым  аллайды, дейме,
Бютеу къызладан сайланыб.
Хей!
Юйленнген, джалан бирден тиллениб
Анга кёллери байланыб.

Шагъил  Чайпандан тау болмаз, дейме,
Анда уулукъ мал табылмаз.
Хей!
Сюйген адамгъа эсин байлагъан
Джашау джолунда абынмаз.

Башы Къара Тау – къаралгъан, дейме,
Ачыу Чат – суула арасы.
Хей!
Къол иши бла айтылад, дейле,
Акътамагъымы анасы.

Батай устагъа такъгъыч ишлетдим,
Айбат кийимин асаргъа.
Хей!
Да тау артындан  марджан келтиртдим
Джохарджаллыгъа тагъаргъа.

Ой, Акътамагъым  аллайды, дейме,
Къарасанг къарам тоймазлай.
Хей!
Аны бир кере кёргенден сора
Джашауунг ансыз болмазлай.

Ачхы  Сырт десенг – Бурмамыт таба,
Байкъыт Къабакъда – абазла.
Хей!
Ол Сары Джашны алкъын билмейди –
Семенле сёзден таймазла.

Ышыкълы Къышлыкъ – абаздан толу,
Абрек ауушдан ётелле.
Хей!
Быллай сюймеклик сынамагъанла
Джарымай  ёлюб кетелле.

Аны къарамы алайды, дейме,
Кёзюнге нюрюн урдуруб.
Хей!
Къыбыла джандан къакъгъан джел кибик
Тюрлю джылыу бла толтуруб.

Ой, Акътамагъым  аллайды, дейме,
Ол чингке бели тартылыб.
Хей!
«Сюйрелген къыз» деб,  cёзюн этелле
Cюймегенлери  зарланыб.

«Сымайыл, айтма, кёлтюрме» дейле,
Айша – Ханымны бу къадар.
Хей!
Да берген сыйым – кеси сыйымды –
Бу сыйны башха ким табар?

Ой, Къызгъыч сууну толкъуну ойнар,
Чучхур сууунда суу къайнар.
Хей!
Акътамакъ кибик алдыр ариула
Тинте,  къарай да кёб сайлар.

Ой, Гондарайда тартыш битеди,
Тау артында  уа – нар терек.
Хей!
Къарт – Джурт элинден бир сатан – ариу
Учкуланчыгъа бек керек.

Ой, Акътамагъым  аллайды, дейме, –
Сыйына сыйны къошдургъан.
Хей!
Керексиз бир сёз эштгенлейине –
Кёз къарамы бла шошдургъан.

Ой, Акъ Айрыны – джар джолу, дейме,
Мырды суууну – тар къолу.
Хей!
Хан Балыгъымдан  хапар келмейди
Билинмей онгу не солу.

Абишир тауда  – муккур къаяла,
Загъызан таба сырт бериб.
Хей!
Башха къызлагъа къалай къарагъын
Бу Шах Мёлекни бир кёрюб?

Тепсерге чыкъса алай чыгъады,
Акъ турна кибик  сюзюлюб.
Хей!
Аны кёргенлей тюрлю болама
Бир сейир сезиу сезилиб.

Ой, Акътамагъым  аллайды, дейме, –
Балий терекни чакъгъаны.
Хей!
Сёлешеген сёзю, чыкъгъан ауазы –
Суу шоркъаланы акъгъаны.

Доммай Ёлгенде суу айланч барды,
Акъ Къая Сыртда – чалыла.
Хей!
Акътамакъ ариу алай башхады –
Сарасан кибик таныла.

Нахара бла Гондарай суула,
Абу Миннгеннге къарагъан.
Хей!
Семендерле  уа  келинлик излей
Тукъум – джукъ къоймай тарагъан.

Излегенлеге бюсюреу – ыспас,
Керилир болсун къашлары.
Хей!
Сайларын сайлаб бошаб турады
Алтынкекелли джашлары.

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме, –
Джанынгдан юлюш этерлей.
Хей!
Аны амалтын тауладан аууб,
Сууланы джырыб ётерлей.

Акъла Башында къар болур, алан,
Чыгъыллыкъ джолу тар болур.
Хей!
Да  бу  ариугъа умут байлагъан
Менден сора да бар болур.

Ой, тёббедегин  тёбен эндирген,
Къаяны чачыб таш этген,
Хей!
Сары Сымайыл энди болгъанды
Аны неден да баш этген.

Дженгиу – былай деб дженгенди, алан,
Тутуу – былай деб тутханды.
Хей!
Кесинден башха джукъ кёрмез кибик
Кёзюме бир  ау  атханды.

Ой, Акътамагъым  аллайды, дейме, –
Кирпиги салпы – зырмады.
Хей!
Башха келинлик бош излейдиле
Бизге аталлыкъ – Сырмады.

Сауруу  Джухда – буз къая, дейме,
Илине барсанг – минг тая.
Хей!
Сюймеклик деген алай кёреме
Бир – учура, бир – сан къыя.

Азап ауушда – Азап  ырмагъы,
Джан – джаны нарзан суу болуб.
Хей!
Кёб сайлагъан  къыз  онгуб  къалады
Ёре турукълай,  къуу болуб.

Ой, сайлаучуда  хынч джатар, дейле,
Ол хар айтханнга  баш  тартар.
Хей!
Заманы озгъан къызгъа  уа, алан,
Халкъ «Агунда» деб  ат атар.

Ой,  Акътамагъым аллайды, дейме, –
Тархха салсанг да, джарашыр.
Хей!
Акъыл сёзю бла, джулдуз кёзю бла
Эм онглула бла къарашыр.

Аман  Ауузну – джагъасы, дейме,
Ой, Махар сууну – гарасы.
Хей!
Ишни узайтыб былай тургъаны –
Джаннган хатхуму джарасы.

Ачыкъап  Ырмакъ буздан сууукъду,
Джаланджюк суугъа саркъады.
Хей!
Джан Чохну нюрю джиб бла тартханлай
Мени кесине тартады.

Къауракъ къумач кийимлик болур,
Басылгъан джюнден – джамчыды.
Хей!
Мынга айтылгъан хар сёзюм, алан,
Джюрекден тамгъан тамчыды.

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме, –
Учар къанатла кердирген.
Хей!
Тот джюрегими эшигин ачыб
Манга бу джырны этдирген.

Джолоу Чатыды – тубанлы, алан,
Сюнгю таууду – боранлы.
Хей!
Джашау дегенинг бир тюрленди да
Бу ишге ёшюн салгъанлы.

Ой, Ташлы  Сыртны – эниши, дейме,
Тирмен  Башыны – битиши.
Хей!
Баш  айландырыр бир нюр джаяды
Джохаратымы  кюлюшю.

Сюймеклик деген учууду, дейме,
Аягъынг джерге джетмейин.
Хей!
Джюрек сюйгенни алдыр сыфаты
Кече,  кюн кёзден кетмейин.

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме,
Бабушлу кёлде – дууадакъ.
Хей!
Эки эшмеси табаннга джете,
Бети десенг а – чыммакъ акъ.

Эркиши деген – ёксюз кибикди,
Тиширыу джанын джакъмаса.
Хей!
Не онглу джаш да мууал болады
Джюрек сюйгенин табмаса.

Ой, Минги тауда булут турады,
Тюгел тёббесин джабмайын.
Хей!
Халал тенглерим, насыб тутармы
Бу суу – суратны табмайын?

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме, –
Кёлюмю кёкге тартарыкъ.
Хей!
Атасыз ёсген джашны юсюне
Кюрен нюр ауун атарыкъ.

Тау шайлыкъ десенг – Талалы Стауат,
Кертме излесенг – Хурзукга.
Хей!
Да джауорунну азсыннган, тенгле,
Къалыб кетеди базукга.

Кёб сайлагъан къыз болмазны сайлар,
Керексиз джерге бел байлар.
Хей!
Сюйген адамны  инджитген, дейме,
Джангылыч  ишин  кёб ойлар.

Сазчыгъа керек – уста бармакъла,
Сыбызгъычыгъа – солууу.
Хей!
Сюйген адамгъа сюйгени керек –
Ансыз болалмай болууу.

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме, –
Чепкени окъа сырылыб.
Хей!
Кесим эсирик этгенме, тенгле,
Кемсизлик этиб, къырылыб.

Учкулан эли – ара талада,
Тёб – тёгереги тау болуб.
Хей!
Да бир кёб къызны кёлю къалгъанды
Барысы манга джау болуб.

Кюн тийсе Айны ким эслер, алан,
Акътамакъ кёзню къаматды.
Хей!
Бир мени тюл да, бютеу ёзенни
Кесине джити къаратды.

Узун  Къол Тардан – Уллу Кам таба,
Ташкёпюр джолдан – Къалагъа.
Хей!
Балхам  салыб  а  байлар болурму
Бу кеси салгъан джарагъа?

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме, –
Джибек къашлары къыйылыб.
Хей!
Аны кёргенлей тюрлю болама
Сёзюм аузумда тыйылыб.

Джунчугъан тёрем болмаучан эди,
Муну къатында – къатышдым.
Хей!
Джюрек сынчыуну билмеучен эдим –
Энди аны бла танышдым.

Серегурача болгъанма, тенгле,
Тёгерекдегин билмезлей.
Хей!
Ариу Акътамакъ этгенди мени
Кёзюм башханы  кёрмезлей.

Даламут  Башы  чакъ болур, дейме,
Алайда уу мал сакъ болур.
Хей!
Адамлыкълары толу болгъанла
Эки сюйгеннге джакъ болур.

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме, –
Тартынса  бети  къызара.
Хей!
Чыммакъ къолу бла чачагъын  ууа,
Кирпигин  къагъа, ышыра.

Уллу Чырандан  Къызыл суу чыгъар,
Къобанны башы – Учкулан.
Хей!
Сау Юч Ёзен да бирден тиллениб
Анга зар болду эр,  улан.

Къарауукъ тауда – бузлу джар, дейме,
Къотур тауда  уа  аууш бар.
Хей!
Къобан джанына барсанг а, алан,
Макъам юретген таууш бар.

Хасан  Къой  Сюрген  ауушдан  аууб,
Хутютай таугъа чыгъайым.
Хей!
Уллу Ёзен бла Басханнга эниб
Анга окъа тоб алайым.

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме, –
Бармагъы къызыл къыналы.
Хей!
Акъ чепкенини этек къайымы
Оюулу окъа сырмалы.

Къум Арада  уа – талала,  дейме,
Алайда чарсха бир къара!..
Хей!
Къызгъанч къадарым, бир умут бер да
Джаннган джюрекге бир джара!

Таугъа таянсам – тюрлениу, дейме,
Ёзеннге энсем – эс джыйыу.
Хей!
Ой, сюймекликни татлысы кёбдю
Алай асламы – джан къыйыу.

Огъары Инджик,  ой  Тёбен Инджик –
Араларында тик болур.
Хей!
Тиширыу деген,  ой  эркишини
Джанын джюрютген джик болур.

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме, –
Накъырда сёзге  баш  тарта.
Хей!
Эм уллу сыйгъа тыйыншлы болур
Муну ёсдюрген шам ата.

Кюнлей кёзюне къарасам эди,
Аны къолундан ашасам,
Хей!
Дунияда башха не керек эди,
Ёмюрню алай джашасам?

Ол – бийче болур, мен – хандар, дейме,
Джарашыу деген – кёр бизден!
Хей!
Анга, эриксе тынгылай турур
Чокъракъ келтиртдим  тенгизден.

Къаллай тёрге да джарашырчады,
Уста къыйгъанча къыйылыб...
Хей!
Семен къабакъда той этилирми
Юч Ёзен бирден джыйылыб?

Ой, Акътамагъым аллайды, дейме, –
Айтыб айтылмаз болуму.
Хей!
Рахман Аллахха тилек этгенме,
Къуру къайтармаз къолуму.

Мысты Башында –  къанатлы  уя,
Хатуука Аууш – ётерлей.
Хей!
Акътамагъымы бир сёзю керек
Мен муратыма джетерлей!

Улан дегеннге не джашау барды,
Сюйген  къызына  табынмай!
Хей!
Джюрек дегеннге не тебиу барды
Сюймеклик  бла  къабынмай!

Ой, джая садакъ атар болурму,
Толу болмаса сагъайдакъ?
Хей!
Ёмюр джашауда татыу къалырмы,
Табылмай къалса Акътамакъ?




Джетинчи башы
СУРАХАЙ

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Чиллеси  Шамдан  алыннган.
Хей!
Хар оюууна – сени къол ызынг,
Хан мухур кибик  салыннган.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Джылла ишленнген хазнача.
Хей!
Чачакъны буугъан  кюмюш минчакъла –
Сени танытхан  тамгъача.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Къоймайды кёзню къаратмай.
Хей!
Собалакъ санда  джохар  чиллени,
Ким къалаллыкъды джаратмай.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Кёргенни сейир этдире.
Хей!
Киши тиймеген нюр джаягъынга
Уста  тигиуюн  джетдире.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Къарамны тартыб къаратхан.
Хей!
Мёлекге ушаш бир хауанг барды,
Халкъ бары бирден джаратхан.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Чыммакъ бетинге джараша.
Хей!
Ауур окъалы тикген чепкенинг,
Аякъларынга чалыша.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Тохдаб къарата кёргенни.
Хей!
Нохта  бауун  а  ханча  берир эм,
Да сени манга  этгенни.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Джерни сызады узундан.
Хей!
Сени айырыб алай сайладым,
Сау Къарачайны къызындан.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Омакъды чачакъ тюйгюсю.
Хей!
Сени кёрюб да джанмайын къалгъан,
Болур адамны  тюрлюсю.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Тигиую кюнде джылтыраб.
Хей!
Мен – темир къармакъ, сен – алтын чабакъ,
Къолгъа тюшмейин, сылджыраб.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Саркъгъан къанаты юч болур.
Хей!
Джашлыкъда  юйюр къурмасанг, ариу,
Къартлыкъ  заманынг  кюч  болур.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Чын сюегинге джараша.
Хей!
Минги тау бла башха таулача,
Къалгъанла  сенден «алаша».

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Чачагъы болуб тюйюлген.
Хей!
Сени кёргенли алай болгъанма
Бир тюрлю халгъа кёмюлген.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Уста  тигилиб тигиши.
Хей!
Багъатырладан чыгъармы, алан,
Сары Ашыкъны  юлюшю?

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Оюуу – гокка таласы.
Хей!
Сени бир сёзюнг, джылы къарамынг –
Манга дуния багъасы.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Окъа бёркюнге  джарашыб.
Хей!
Сермеш, аралаш, къагъышыу  болду,
Джаш болгъан санга талашыб.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Окъа бёркюнге  тутулуб.
Хей!
Да сен ариуну табалмай къалсам,
Ёмюрюм кетер джутулуб.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Ариу тюйюлюб  мюйюшю.
Хей!
Сени  амалтын  къаугъа барады,
Къалмайын тартыш – тюйюшю.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Имбашха силдеу атылыб.
Хей!
Семен Къабакъгъа сен келин болгъун,
Джарыкъ орайда тартылыб.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Той джерге  агъын  атхалай.
Хей!
Сени кёргенлей тюрлю болама,
Хатхуму  тыкъсыу тутханлай.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Чачагъы кюмюш такъгъылы.
Хей!
Сюймеклик джетсе  кете кёреме,
Не онглуну да акъылы.

Сурахай,  чилле джаулугъунг –
Имбашдан саркъыб къанаты.
Хей!
Таб  хур къызны да болалмаз, алан,
Бу сени кибик сыфаты.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Мор чебгенинге  джарашыб.
Хей!
Сени кёргенли, къалгъанма, дейме,
Эсден, акъылдан аджашыб.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Эмен кергичде тартылгъан.
Хей!
Хар элисине  эки кёзюнгден,
Ол ариу къарам атылгъан.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Табанларынга джетеди.
Хей!
Сени кёргенлей  хатхум бууулуб,
Кёзюм къарангы этеди.

Сурахай,  чилле джаулугъунг –
Чемер къолунгу  кюзгюсю.
Хей!
Сау дунияда  къыз ариулукъну,
Болур кибиксе – юлгюсю.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Акъ чилледенди чачагъы.
Хей!
Сени амалтын болгъанма, алан,
Семен Къабакъны къачагъы.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Кюмюшю келген Басхандан.
Хей!
Да къантор атны талагъы турду,
Сени  ызынгдан  чабхандан.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Бетинги нюрюн тамамлай.
Хей!
Сени кёргенли  бу тар  ёзеним –
Учсуз – къыйырсыз аламлай.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Суу гокга кибик  агъаргъан.
Хей!
Айтхылыкъ ариу, джангыз сен болдунг,
Мени акъылдан чыгъаргъан.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Чачагъы омакъ тюйюлюб.
Хей!
Хансеменлеге келин болсанг а,
Джашарса кюнлей сюйюнюб.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Окъа чепкеннге тёгюлюб.
Хей!
Сени кёргенли армау болгъанма,
Акъылым  санга  бёлюнюб.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Кёз джауунг кетген кийиминг.
Хей!
Бек сюйюб  тиге  болуренг, ариу –
Анга  да  кёче  сюйюмюнг.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Тепсеуде ариу къалтырай.
Хей!
Тойгъа киргенлей  къызла ичинде,
Джанкъылыч кибик джылтырай.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Башхаланыкъын озады.
Хей!
Сен къабындыргъан Сары Джаш, алан,
Адамлыгъына базады.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Къанат учлары – белингде.
Хей!
Къалгъанла бары джокъ кибик болуб,
Къарамым сени юсюнгде.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Кече да, кюн да тигилген.
Хей!
Да джау чыракъны джарыгъы бла,
Анга нюр хауанг тёгюлген.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Ич джаулугъунгу кёргюзтмей.
Хей!
Джаным сау болуб, къоймазма сени,
Семен Къабакъгъа  киргизтмей.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Кёбме тигиу бла тигилген.
Хей!
Чиллеге алтын халы къошулуб,
Джылтырар  кибик  этилген.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Мор чуругъунга джетеди.
Хей!
Да абезекге тутханлайыма,
Джюрек адаргы этеди.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Санынга ариу джарашыб.
Хей!
Тойдагъылагъа гурушхам барды,
Нек туралла – деб, къарашыб.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Мангылайынгы  ачмайын.
Хей!
Да мени бла бир бетлешсенг а,
Юркген мараллай къачмайын.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Джулдуздан юлгю келгенлей.
Хей!
Къачаннга дери тынгыларыкъса,
Джанны экиге бёлгенлей?

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Чачагъы  ариу  тагъылыб.
Хей!
Сени кёргенли къалгъанма, алан,
Джюрегим, кёлюм чагъылыб.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Атламынг сайын къалтырай.
Хей!
Тигишлеринде алтын  халысы,
Тюз кесинг кибик джылтырай.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Акъылны башдан тайдыра.
Хей!
Мени ёмюрлюк байладынг, алан,
Атынгы кюнлей айтдыра.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Кесине тарта, «тийсин» – дей.
Хей!
Джулдузхан  анам  тыйын алгъанды,
«Келлик келиним кийсин» – дей.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Уста къол ызынг танылыб.
Хей!
Сени атынгы эштгенлейиме,
Къургъакъ пашотча къабыныб.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Ау алыннганда тешилсин.
Хей!
«Акътамакъ бла Сымайыл» деб  а,
Той таууш  кенге эштилсин.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Чачагъы тюрлю тюйюлюб.
Хей!
Келечим къайтмай, бир хапар айтмай,
Къалгъанма башым ийилиб.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Чиллеси  болуб  багъалы.
Хей!
Бу джаш дегенинг сени кёргенли,
Болду джюрекден джаралы.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Ортасы – Чына чилледен.
Хей!
Сени кёрюрге келелле дейле,
Адамла  узакъ  элледен.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Бизни отоугъа джарашыр.
Хей!
Сени амалтын  болгъанма, алан,
Нёгерлерим бла  талашыр.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Имбашларынгдан саркъаракъ.
Хей!
Къара тизиуча  салпы кирпикле,
Кёлекгелерин атаракъ.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Айча тартады кесине.
Хей!
Менден башхагъа аталалмазса,
Башха келмесин эсинге.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Акъ гокка чакъгъан чат кибик.
Хей!
Сени кёргенлей тёнгек ойнайды,
Тесукъа этген ат кибик.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Тынгы бермейди джюрекге,
Хей!
Хар абезекге тутханым сайын,
Чачагъы тийе билекге.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Окъа чепкенни джабады.
Хей!
Сени амалтын Сары Сымайыл,
Бир кетмез ауруу  табады.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Кюмюш токъмакъла дженгдириб.
Хей!
Сюймеклик ауруу джукъдурдунг манга,
Джиликге дери джетдириб.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Алтын  тюйменги джабханлай.
Хей!
Сени тюшюнсем алай болама,
Къантор ат чарсха чабханлай.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Кямар бауунга илине.
Хей!
Сени табмасам тюшюб къаллыкъма,
Бу зар – зурланы  тилине.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Ханбийчелеге тыйыншлы.
Хей!
Чачагъындагъы кюмюш минчакъла,
Ючгюл къыйыш бла къыйышлы.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Атлагъанынгдан бёлюне.
Хей!
Да мени башдан чыгъардынг, алан,
Хаман тюшюмде кёрюне.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Чилле къурт созуб чиллесин.
Хей!
Мен былай шынкъарт джана тургъанлай,
Сени ким базыб тилесин?

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Гокка ханс ийис джайгъанлай.
Хей!
Да, сени кёрсем атлаялмайма,
Аягъым бузда тайгъанлай.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Башынгдан бизде алынсын.
Хей!
Да санга менден кёсеу тюшюб а,
Джюрегинг менлей къабынсын!

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Къол джабхычынга бурула.
Хей!
Айтолгъан ариу кимледенди деб,
Тукъум сырларынг сорула.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Кёзюме ургъан джарыкълай.
Хей!
Сен  Къобан сууча къарам тутуучу,
Сенден къалгъанла – арыкълай.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Чемер къол ызынг танылыб.
Хей!
Сени кёргенли абзырагъанма,
Болумгъа чырмау салыныб.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Саныма  исси урдура.
Хей!
Къачаннга дери былай турлукъса,
Мени ызынгдан къуудура?

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Ол акъ бетинги байлагъан.
Хей!
Да санга дери мен эдим, алан,
Теджелгенлени сайлагъан.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Акъ къуш къанатча керилиб.
Хей!
Да деу Сымайыл эриб барады,
Джюреги санга термилиб.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Хатхуда солуу къысдыра.
Хей!
Къачаннга дери былай турлукъса,
Келечилени ыхтыра?

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Манга этмезни этдирлик.
Хей!
«Сюйреген» затны сюймейме, алан,
Болма ол кюнге джетдирлик.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Саяу къолунга  тийише.
Хей!
Оноуубузну нек эталмайбыз,
Келечим  бла  келише?

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Сенден башхагъа къаратмай.
Хей!
Келечилени алсанг а, алан,
Манга  ай,  джыл да санатмай.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Хан Семенлада тешилсин.
Хей!
Ол алтынсыман джохар чачларынг,
Бизни отоуда эшилсин.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Кёз тийдирмезлик   джабыуунг.
Хей!
Мен тутханымы кючлю тутама,
Къачаргъа джетмез къарыуунг.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Юлгюсюн уста алырлай.
Хей!
Къолан кёзлеринг алай къарайла,
Кетмезден эсде къалырлай.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Джанкъылыч кибик джылтырай.
Хей!
Сени кёргенлей,  ётгюр джюрегим,
Къум балыкъ кибик къалтырай.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Чынадан келиб арасы.
Хей!
Да Сымайылны ангыларыкъды,
Менича джаннган джарасы.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Ариулугъунга джарашыу.
Хей!
Джаным сау болуб къоярыкъ тюлме –
Болмасын сенде алджашыу.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Чыпчыкъ оюула тигилиб.
Хей!
Джууаб этмесенг сынар болгъанма
Джашау дегенден тюнгюлюб.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Къымылдауунгдан  бёлюне.
Хей!
Чыммакъ булутдан   Ай  къарагъанча,
Нюр бетинг алай кёрюне.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Тойда алынныкъ  ау  болсун.
Хей!
Биз экибизге чырмау болгъаннга,
Джаратхан Аллах джау болсун.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Агундаланы чюйюрте.
Хей!
Бир къауумлагъа кёлекге болуб,
Зарджюреклени  инджите.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Кесинден къарам алдырмай.
Хей!
Бу Юч Ёзенни тагъаландырдынг,
Къартны, джашны да къалдырмай.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Акъ кёгюрчюнлей,  къаратыб.
Хей!
Бу сенде болгъан алдыр сыфатны,
Бютеу Къарачай  джаратыб.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Кёгюрчюн къанат кергенлей.
Хей!
Сени кесиме нюзюр этгенме,
Джангыз бир къараб кёргенлей.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Чачагъы ариу салына.
Хей!
Керти адамны сёзю турмайды
Бир – бериле, бир – алына.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Чакъ заманынгы – белгиси.
Хей!
Сен мен айтханнга къулакъ салгъанлай,
Келир  кюнлени  игиси.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Алдыр кючюнгю къатлагъан.
Хей!
Мени сени бла сёлешдирмейле,
Бир кёбдю сени сакълагъан.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Кёз къаматады ариудан.
Хей!
«Хо» сёзню айт да мени бир къутхар,
Бу багъылмазлыкъ ауруудан.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Къарагъан анга тутулуб.
Хей!
Мор сахтияндан тизиу чурукъла
Кюмюш джасар бла бууулуб.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Имбашларынга  атылыб.
Хей!
Сени  кёргенли  танылмаз болдум,
Къара  сюймеклик  къатылыб.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Эшмелеринги джабханлай.
Хей!
Дуния деген джандет болур эд,
Сени тюбелек табханлай.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Мюйюш тюйгюсю – чох болуб.
Хей!
Насыб джолубуз ачылсын, алан,
Бу болджал къайгъы  джокъ болуб.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Къайын къызынга тешилсин.
Хей!
Шам Къарачайгъа къоду къычыртыб,
Тоюбуз алай этилсин.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Суу секиртмени эскерте.
Хей!
Ол имбашынгдан саркъгъан къанаты,
Чыммакъ бойнунгу  эслете.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Байракъ  кибикди – кёзюмде.
Хей!
Бир сенден башха киши турмайды,
Сен арсар этген эсимде.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Хан байракъ кибик  джасаулу.
Хей!
Сени сюйюб да табалмай къалгъан
Болур акъылдан алджаулу.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Санга  къарамны бурдургъан.
Хей!
Джангыз сен болдунг деу джюрегиме,
Сезиу хауаны урдургъан.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Сый бердиреди къолунга.
Хей!
Кел, созмагъанлай бирге чыгъайыкъ,
Бу сюймекликни джолуна!

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Акъ турна кёкде баргъанлай.
Хей!
Сенсиз заманым – саз бла ушакъ,
Мыдах макъамны тартханлай.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Адамлыгъынгы таныта.
Хей!
Хан Къабакъгъа  уа  джарашырыкъса,
Нюрюнг тийрени джарыта.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Бу сюймекликни – белгиси.
Хей!
Акъ Сары  бла  джарашыр, дейле,
Кел, бирге болсун экиси!

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Бютеулей джабыб юсюнгю.
Хей!
Заман джетгенди,  айыр,  ариуум,
Сабий чагъынгдан эсинги.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Махтау салырлай  аламат.
Хей!
Бу сенде болгъан алдыр ариулукъ –
Аллахдан келген керамат.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Джулдуз джабыуча, юсюнгде.
Хей!
Талгъыр кёзлеринг  мени кёрсюнле,
Бир мен турайым эсингде.

Сурахай, чилле джаулугъунг –
Имбашларынгдан саркъгъанлай.
Хей!
Сени сюйгенли болгъанма, алан,
Айдан нюр кюрен тартханлай.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Кюннге кюндешлик этерлей.
Хей!
Ол  аны къысхан  Кёк Сарасаннга,
Халкъдан  бюсюреу джетерлей.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Хар къарышы – бир суратды.
Хей!
Сюймеклик атлы бу джол а, алан,
Башха  болмайын Сийратды.

Сурахай, чилле джаулугъунг,
Кесине тартыб къарамны.
Хей!
Сени амалтын джырыб чыгъарма,
Джер джюзюн къой да, аламны.






Сегизинчи  башы
АЛТЫН БУЛЧУКЪ

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Бир кёрген къайта – къайтырлай.
Хей!
Къарачай тилде сёз табалмайма,
Махтауларынгы айтырлай.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Энчи эн бла къыйылыб.
Хей!
Сени хауанга киргенме, алан,
Сен салгъан кепге къуюлуб.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – санга кёзю аралгъан.
Хей!
Якъут таш кибик сейирсе, ариу,
Дунияда бек аз табылгъан.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Халкъ сейиринге къарагъан.
Хей!
Тюбер онг болмай, келечим онгмай,
Болгъанма санга таралгъан.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен –  темир кесме  бурууу.
Хей!
Да былай созуб турсанг болмазмы,
Къызгъан джюрекни сууу?

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Кишиге сормай танылгъан.
Хей!
Мен – сен таянныкъ темир багъана,
Ашыкъ ат бла айтылгъан.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – джанларында мермери.
Хей!
Акътамакъ ариу, сени табмасам,
Болур насыбны кетери.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Уста къол бла къыйылгъан.
Хей!
Мен – сени ючюн кёбге тёзерик –
Сюймеклик таргъа тыйылгъан.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – сени кёкге тиреген.
Хей!
Энди билеме нечик  болгъанын,
Бир Шах – Мёлекни тилеген.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Оюуунг уста къыйылыб.
Хей!
Санга тюбесем азыб къалама,
Сёзюм тамакъда тыйылыб.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – таласында  къоз терек.
Хей!
Да сени табсам  Шах – Мёлек ариу,
Дунияда башха не керек?

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Назиклик бла танылгъан.
Хей!
Мен – сени ючюн болмаз болдурур,
Джан – джиги санга тагъылгъан.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – башынгдагъы  джабхычынг.
Хей!
Уста ишленнген  кюбюр  кибиксе,
Тас болуб къалгъан ачхычынг.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Халкъ сейир этиб къарагъан.
Хей!
Мен – сен ышаныр, абджытмаз бёгек,
Джюрегин сезиу тарагъан.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – алтын суулу бояуу.
Хей!
Сюймеклик  ишни  бола кёре эм,
Атлысы  бла  джаяуу.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мийикден къараб туруучу.
Хей!
Мен – сени байлар джумушакъ булут,
Джазда тёбен джел къууучу.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – къабыргъада  оюууу.
Хей!
Сюймеклик  чакъгъа  келгенни, ариу,
Болады сезиу джойууу.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Джангыз Тереклей  сыйланнган.
Хей!
Мен – сен эслерик ашыкъма, ариу,
Умуту санга байланнган.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – бачхасында  кертмеси.
Хей!
Акъылны башдан ала кёреме,
Сюйген заранны джетмеси.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – къабакъ тыйгъан  къадауу.
Хей!
Бу бирлешиуню  джолу  узайды,
Узакъ созулду сакълауу.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Ариудан кёзню арытыр.
Хей!
Мен – сен къарарыкъ къызгъылдым  тангма,
Ол акъ бетинги джарытыр.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – тамалыны тутхучу.
Хей!
Бизничаланы кёб болуучанды
Тийгичи бла ургъучу.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Аралгъанлагъа аралмаз.
Хей!
Мен – сени кёкде тутарыкъ  кючме,
Айтылгъанлагъа  къарамаз.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – киришини кюзгюсю.
Хей!
Сени сыфатынг башха болмайын,
Болур ариулукъ юлгюсю.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Джулдузгъа  кюрен салыучу.
Хей!
Мен – эл таныгъан  ашыкъ  Сымайыл,
Тауладан макъам алыучу.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – эшигинде  джасауу.
Хей!
Инджилгеними кёзге тюртгенди,
Хончаларымы  къырауу.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Джулдузну нюрюн сыйыргъан.
Хей!
Мен – сен эслерик  алтынбаш  джашма,
Аслан кекелни къайыргъан.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – санга къарай сюйюннген.
Хей!
Хар ышанынг да кёкден тюшгенча,
Бир мёлек кибик кёрюннген.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Айны джарыгъын онгдурлукъ.
Хей!
Мен – джолдан  таймаз  Семен  улума
Бир тутхан  ишин  толтурлукъ.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – бугъойунда  къарауул.
Хей!
Да  санга  мени  тюбетмейдиле,
Бир кёб болгъанды сакълауул.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Кёклеге тартыб кетерлей.
Хей!
Мен – ариулукъдан талпыу  алыучу,
Сюймеклик джырла этерлей.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – кёз – къулакъчы, къараучу.
Хей!
Джулдуз анам да, сен да бирчасыз –
Тинтиучю бла сайлаучу.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Кёкде джылтыраб, джанарлай.
Хей!
Мен – сен эслерик  тау къушма, ариу,
Къанатын джайыб джакъларлай.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – къаймасыны оюуу.
Хей!
Сюймеклик келсе, бола кёреме,
Эсни, акъылны тайыуу.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – хазна толу гёзени.
Хей!
Тоюбузгъа  уа  келликди, ариу,
Бютеу Къарачай Ёзени.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Джулдузла санга  аралгъан.
Хей!
Мен – сени ючюн неге да хазыр,
Санга узакъдан таралгъан.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – сени тутхан къадама.
Хей!
Бизге аталыб,  Хан Семенлада,
Келин болгъа  энг анама.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Джолунга  джулдуз  джайдырлыкъ.
Хей!
Мен – окъа сёзге атынгы салыб,
Халкъгъа джырынгы  айтдырлыкъ.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – санга тийген  танг чагъы.
Хей!
Сюймеклик  чакъны бола кёре эм,
Аслам – къарасы,  аз – агъы.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – бачхасында чынары.
Хей!
Бизге  аталсанг, боллукъ тюйюлдю,
Кёкден нюрюнгю  азары.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Аузгъа тюшюб тиленнген.
Хей!
Мен  сени  тыяр – темир багъана,
Орнундан таймай тирелген.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – башынгдагъы кюнлюгюнг.
Хей!
Кёб тилетсенг да,  кёб сакълатсанг да,
Трам  Къабагъыды  келлигинг.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Кюренинг кенге чачылгъан.
Хей!
Мен – сен ариудан керамат тартхан,
Джюреги  санга ачылгъан.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – терезени  джабхычы.
Хей!
Унутма, ариу, не киритни да
Табылмай  къалмаз  ачхычы.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Тиерге кёзюнг къыймагъан.
Хей!
Мен – сени ючюн этмези болмаз,
Джанын да сенден тыймагъан.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – къабыргъада  къамасы.
Хей!
Къуриент къызгъа джарашмай къалмаз,   
Трам  Семенлени тамгъасы.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Кюн таякъ тийсе тюрленнген.
Хей!
Мен – алам чакъгъа  къолун узатыб,
Аллахдан  сени  тилеген.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – арасында  чырахтан.
Хей!
Къачанга дери былай турайыкъ,
Миллетни этиб къаратхан.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Кёргеннге къуанч берирлей.
Хей!
Мен – эскерилир  бёгек атлыма,
Сени тюшюнге кирирлей.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – башынгдагъы акъ булут.
Хей!
Акътамакъ ариу, нек тынгылайса,
Этдирмегенлей бир умут?

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Ариулукъ ючюн ишленнген.
Хей!
Мен – сени кёрюб,  кёзю ачылыб
Сюймеклик джыргъа тилленнген.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – бугъойунда  оюгъу.
Хей!
«Энчимсе»  деген сёзню айтханны
Джокъду айыбы – буюгъу.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Кёз къарагъандан тоймагъан.
Хей!
Мен – сени ючюн джоюлур болгъан,
Ышаныууну къоймагъан.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – сенден кёзю къамагъан.
Хей!
Ариу Акътамакъ, къачан болурса,
Мени энчинге санагъан?

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – чегетинде кийиги.
Хей!
Адам насыбын кеси къалайды –
Ол болур минер мийиги.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – исси кюнню таягъы.
Хей!
Насыб бериучю джазыуну, дейме,
Бери бурулсун аягъы.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – терен кёкню кёксюлю.
Хей!
Сюймеклик  дауда  бир  сен боллукъса,
Алтынкекелни  ёкюлю.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – тамалында къадау таш.
Хей!
Алай учхара тюйюлдю, ариу,
Санга тутулгъан Сары Джаш.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – танг белгини къызылы.
Хей!
Шам - Къарачайда ариу къыз кёбдю,
Сен – ариуланы асылы.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – кече джаннган джулдузунг.
Хей!
Сен тюшюнюрлей, къыяуум джокъду,
Не да халимде бузугъум.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – башынгдагъы  акъ булут.
Хей!
Сени ызынгдан айлана, ариу,
Кылды болгъанма, хакъ – сылыт.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – аны ара аркъауу.
Хей!
Мен – байракъ тутхан  Трамсемен улу,
Сен – хан байракъны къарлауу.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – джазда тийген джылы кюн.
Хей!
Къачаннга дери эте турлукъса
«Бюгюн, тамбла, бирсикюн»?

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – джангур тыйгъан саркъгъысы.
Хей!
Сенича бекден сезиу тартханны,
Тарталмаз болур тартхысы.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – кёкде баргъан илячин.
Хей!
«Ашыкъ Исмаил – джазыуунг»,  ариу,
Тюзюн  айтады эгечинг.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – тёбен, джылы  аязынг.
Хей!
Бу Сары Джашны къолундан тутсанг,
Джашауда таймаз аягъынг.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – джангур булут, джауарыкъ.
Хей!
Не бек къачсанг да къачаллыкъ тюлсе –
Хансемен болса  къуарыкъ.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – тамал тутхан къадама.
Хей!
Кёлкъалды этиб, мыдах болгъанма,
Башханы айтхан анама.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – баш джитиси, къыйылгъан,
Хей!
Джазыуну тюртюб терсге кетгенни,
Джолу болады тыйылгъан.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – таласыны тюртюсю.
Хей!
Бу ариулугъунг кёкденди дерлей,
Сенде – сыфатны тюрлюсю.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – темир ара багъана.
Хей!
Дуния хазнасын базманнга салсанг,
Джеталмаз сени багъанга.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Нюр керамат бла чертилген.
Хей!
Мен – сени къорур – къылкъыяр къама,
Сабына ойма этилген.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – арбазында тереги.
Хей!
Сары Сымайыл санга джаннганды,
Сенсе дунияда кереги.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Хар кёлде къайгъы чачарыкъ.
Хей!
Мен – сен тынгылар, таралгъан сазма,
Кюнлей кёзюнгю ачарыкъ.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – санга сюйюб къараучу.
Хей!
Керти сюймеклик боранлай келиб,
Болур джюрекни тараучу.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Назиклигине къаратхан.
Хей!
Мен – тенглик этер, ашыкъ Сымайыл,
Халкъ сазын, сёзюн джаратхан.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – санга тийген джылы джел.
Хей!
Къууанчыбызгъа  келирле, ариу,
Къуриентле бла Къарт – Джурт эл.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Уста ишленнген  джасарыкъ.
Хей!
Мен – ышаныллыкъ  къадама къала,
Сен ойнай – кюле джашарыкъ.

Сен – тохананы алтын булчугъу,
Мен – мекямыны хузуру.
Хей!
Сюймеклик деген – джюрек кесамат,
Ёмюрге къаллыкъ мухуру.








Тогъузунчу  башы
АЙТОЛГЪАН
Айтолгъан ариу барады,
Тенглери бла  суу алыб.
Хей!
Аны кёргенлей  тюрлю болама,
Бютеу тёнгегим  шаушалыб.

Ой, гокга кюннге ачылыр,
Андан джаз нюрю чачылыр.
Хей!
Муну табалмай къалсам а, тенгле,
Хатхума ачы чанчылыр.

Къыз джыйын лахор этеди,
Мен да къарайма  аралыб.
Хей!
Сёлешир умут эте эм, алан,
Турмай узакъдан таралыб.

Ой, ишни билген – устады,
Ишни билмеген – бузады.
Хей!
Мени келечим «хапдемез» болду,
Алай бла заман озады.

Байракъны тутхан  айгъакъды,
Сюймеклик джолу  тайгъакъды.
Хей!
«Иесин» табыб «джер» салынмагъан,
Ой,  мени кибик «джайдакъды».

Ол къарамыды сер этген,
Дунияны анга терилтген.
Хей!
Айтолгъан  ариу болгъанды, дейме,
Къурч джюрегими эритген.

Ой, эринчекни эр алмаз,
Алса да хазна  кёл салмаз.
Хей!
Да  бу  ариугъа  кёл салмазлыкъ  а,
Бу дунияда табылмаз.

Айтолгъан ариу  кюледи,
Къолуна алыб гёгенни.
Хей!
Туура джауларым келеди, тенгле,
Анга «сюйрелген" дегенни.

Сай суу тенгизге джеталмаз,
Сюймеген насыб табалмаз.
Хей!
Джюрек тартханны мени  къолумдан,
Дунияда бир кюч  алалмаз.

Джумарыкъ джырлай джырында,
Гуждар сызгъыра эжиуде…
Хей!
Субай бусакъла – аяз ушакъда,
Ол былай чыкъгъан кёзюуде.

Чабыб барыр эм аллына,
Къайтмаз болур эм артына.
Хей!
Ой "ат - къамчиден, эр - намысданды",
Мен адамладан тартына.

Адетге кёре – атлауум,
Тёреге кёре – джашауум.
Хей!
Багъатырладан «юлюш» алалсам,
Кёз къаматыр эд джашнауум.

Айтолгъан ариу барады,
Тенглери бла ойнаша.
Хей!
Аны бир кёрген къала кёреме,
Кёз чыракъ барыб, къараша.

Кёзлеу саркъады тёбеннге –
Чегет кючлеген ёзеннге.
Хей!
Мени  сезиуюм ушайды, тенгле,
Аллах  сынаугъа  бергеннге.

Ой, къызла алай ойнайла,
Джандет къушлача, керилиб.
Хей!
Айтолгъан ариу араларында,
Кёзюнге башха   кёрюнюб.

Кирген сагъатда – кийиминг,
Чыкъгъан заманда – акъылынг,
Хей!
Айтолгъанда  уа,  бу эки зат да,
Табханды, дейме, тамалын.

Сыфаты десенг – кюзгюдю,
Акъылы бла уа  – билгичди.
Хей!
Сёлешген сёзю эсде къалырлай,
Акъыл бурурлай – тийгичди.

Кёзлерим  анъа тутулгъан,
Сезиуден саным уулгъан.
Хей!
Джуукъ барсам  а,  солуум чыкъмай,
Болуб къалама  буулгъан.

Ол Семенлеге аталса,
Айтыу болур эд зауугъум.
Хей!
Аллах буюруб  насыбым  тутуб,
Аны бла болур джазыуум.

Ой, кёзде тургъан – джуукъду,
Узакъда къалгъан – суукъду.
Хей!
Муну кесине бура билген а,
Насыб къаласын къурлукъду.

Ой, аны къараб кёргенлей,
Тебеди джюрек безлерим.
Хей!
Теджелген къызла алай къалсынла,
Олду дунияда излерим.

Джюрегинг таргъа тыйылса,
Хатхуну тыкълар ахсыныу.
Хей!
Муну амалтын тёзмезим джокъду,
Излемегенлей джакъсыныу.

Айтолгъан ариу барады,
Суу гёгени бла – къолунда.
Хей!
Ол тохтаб къабар тюртю болсам эд,
Аны джюрюген джолунда.

Ой, бузгъа дертли – джыгъылгъан,
Таргъа ачыулу – тыгъылгъан.
Хей!
Мен да бу къызгъа дертлиме, тенгле -
Болгъанма джандан тагъылгъан.

Анга сёз айтхан – джау кибик,
Къайгъым,  сагъышым – тау кибик,
Хей!
Кёралмай къалгъан кюнюмде, тенгле,
Бу эки кёзюм ау  кибик.

Хар затха амал табыучу,
Хар ишни джолгъа салыучу,
Хей!
Сары Сымайыл энди болгъанды,
Арсарлыкъ басыб къалыучу.

Эки тукъумда – суукълукъ,
Болалмаз кибик джуукълукъ.
Хей!
Трам къабагъында ийлене, тенгле,
Болгъанма, тейри, тулукълукъ.

Къачырыу бетге джарашмай,
Тукъумла кёзге къарашмай,
Хей!
Эки арада тирелиб къалдым,
Акъылым андан аджашмай.

Намыс бар болса – асыу бар,
Намыс кетгенде – джарсыу бар.
Хей!
Бу тамадала нек эштмейдиле –
Биз экибизге джазыу бар!

Огъургъа тотур табылыр,
Огъурсуз адам къабылыр.
Хей!
Къыз намысына сёз айтханны  уа,
Бети бедиш бла джабылыр.

Ой, сырт сагъайдакъ – атарыкъ,
Бел сагъайдагъынг – джасарыкъ.
Хей!
Кимни, нени да бир орну  барды –
Болмайыкъ  билмей  джашарыкъ.

Хар зат орнунда керекди,
Терс джерде болгъан – ирекди.
Хей!
Бу къызны манга Аллах джазгъанды,
Джан шагъатым да – джюрекди.

Ой, мурат этдим, керилдим,
Джылы сёзюне терилдим.
Хей!
Болджал созула, заманым оза,
Джау чыракъ кибик эридим.

Сюнгю къорукъдан  джанлаучу,
Ол джетмез джерни марлаучу,
Хей!
Багъатырланы беклик къаласын,
Алаймы «чачса»  «мараучу»?

Тукъум къарнашды сакълатхан,
Джохарджаллыны  алджатхан.
Хей!
Ол юйленмейин къызны бермейле,
Олду бу ишни асхатхан.

Ой, келлик келин джашнасын,
Майлы тепсиден ашасын.
Хей!
Мени хазнамы бери берсин да,
Сюйгени кибик  джашасын!

Оюмсуз джигит – зауаллы,
Оюмлу кёсе  – сакъаллы.
Хей!
Къарнашы джангы адет чыгъарыб,
Болгъанды халкъдан «акъыллы».

Тукъум къарнашды оноучу,
Аны акъылын бузуучу.
Хей!
Ол къарнаш деген болгъанды, тейри,
Асыры бурун сугъуучу.

Балчы четенин сакълайды,
Джигит генджасын махдайды,
Хей!
Сюйген адам да, сюйгенин джакълай,
«Къама, кезлик»  деб тохдайды.

Тыш адам болса бар эди,
Анга айтырыкъ сёзлерим.
Хей!
Да къарнашына не айтырыкъса,
Манга тюшерик – тёзерим.

Ой,  сёз  созулса  иш турур,
Сюймегенинг да тиш урур.
Хей!
Аны кёрюб да  бир башха къыз бла
Юйюр джашауун ким къурур?

«Хагокга  къараб – къына сал»,
 «Анагъа къараб – къызын ал»,
Хей!
Муну анасы бек айтылады,
Анга ушайды Алтынджал.

Ой,  Джолоу Чатда – илячин,
Мийикде уя къурады.
Хей!
Не – кече,  не – кюн  эсимден кетмей,
Айтолгъан алай турады.

Семен улуну  насыбын,
Джангыз бу болду – къурарыкъ.
Хей!
Ой, «асыл азмаз, генджа арымаз» –
Айтолгъан сёзюн тутарыкъ.

Ой, миз къабджыкъда турмайды,
Тешиб чыгъады, илине.
Хей!
Сюймеклик деген джашырылмайды,
Халиден, кёзден  билине.

Ишибиз алгъа барлыкъ эд,
Бу «болджал» джолдан бурулсакъ.
Хей!
«Тил тутулгъанлай,  бет «ох» дегенча» –
Агундаладан къутулсакъ.

Сулахат Башы – кириш  тау,
Акъсаут болур  тюбюнде.
Хей!
Ол да  менича  тынгысыз болуб,
Мен кёрюнейим тюшюнде.

Айтолгъан ариу къарайды,
Къолан кёзлери сюзюлюб.
Хей!
Хар къарамында бу джюрегими,
Джангы тамыры юзюлюб.

Ариуну кёрюу – асыуду,
Халынга бичим салыуду.
Хей!
Ариулукъ джанны кёкге тартады,
Кёралмагъанлыкъ  – джарсыуду.

Ой,  «тарх амалтын чарх таяр»,
Къыз ючюн улан джан джояр.
Хей!
Дуния бирден къаршчы чыкъса да,
Сюйгенин атыб ким къояр?

Бир тюрлю ышан – кёлюмде,
Тюрлю ариулукъ – кёзюмде.
Хей!
Айтолгъан ариу сездирген сезиу –
Джанны, тёнгекни ёзюнде.

Ой, чынар десенг – джайылгъан,
Нызы десенг а – къыйылгъан.
Хей!
Аны кёргенли болгъанма, тенгле,
Ашдан – суудан да тыйылгъан.

Махдалмагъан къыз – баштёбен, 
Махдалгъан, дейле  – эсирик.
Хей!
Таб  эсирикден  ары  эсе да –
Сюйюб чегерме джесирлик.

Сериуюн аяз, Къарт – Джуртдан
Учкулан таба урады.
Хей!
Аны кёргенли  хатхумда, тенгле,
Бир тюрлю тюйюм турады.

Мен кёкге ыргъакъ аталсам,
Салкъын булутну алалсам...
Хей!
Аны бу джерден алыб кетерем,
Хауада мекям салалсам.

«Нартны къарты да – арт  болмаз»,
«Ёзден дегенинг –  бет атмаз».
Хей!
Да кюз артына болджал салгъанды,
Андан ары уа узайтмаз.

«Хуртда сыйдамгъа – эришди»,
Ой, «джулдуз айгъа – кюндешди».
Хей!
Бу арабызгъа кирген а, тенгле,
Антсыз адам  бла тенглешди.

«Сый минге тюл да – тиннгеди»,
Тинли адамынг – мингиди.
Хей!
Тинсиз дегенинг –  хауан кеминде,
Адам улуну кемиди.

Тёртюнчю джылгъа киргенбиз,
Суууй,  джылына, ёртенлей.
Хей!
Семен Къабакъ да бек терс турады,
Керексиз джерге  кётенлей.

Кесекле тийсе – тюртюге,
Солуу таралса – къайыннга.
Хей!
Да халал тенгле, не зат джарар да,
Сюймеклик деген къыйыннга?

Айтолгъан ариу алгъанды,
Саяу къолуна гёгенни.
Хей!
Керти кёлюм бла англаялмайма,
Сюймеклик джокъду дегенни.

Ой, Къулакъ Тауда – доммайла,
Уучуну джууукъ къоймайла.
Хей!
Таймайын къараб турсам да, алан,
Кёзлерим андан тоймайла.

Тешикни джауу – тыкъгъычды,
Кюени джауу  – къакъгъычды,
Хей!
Агундала уа  джаш къызгъа чюйре –
Ол - къарт къызлагъа  джабхычды.

Ой,  Урум тауда  отлау бар,
Сакълаул салыб, тиймезча.
Хей!
Бир сюймегеним хыйнымы этди,
Сюймеклик мени иймезча?

Ташчыда – темир къазыла,
Тифлисде – джазыу джазыла…
Хей!
Келиб узакъдан къараучу болдум,
Суу джоргъа бла, сызыла.

Айтолгъан ариу джырлайды,
Эжиу этелле тенглери.
Хей!
Сыныб кетерлей ингичкедиле,
Аланы чингке беллери.

Къара тауунда гюр барды,
Хазар тенгизде хюр барды.
Хей!
Айтолгъанда уа – тартхан керамат,
Айтыб – айтмазлай нюр барды.

Ой, джёге десенг – джай чагъар,
Эмен чапрагъын  кеч атар.
Хей!
Бу Чын Суратны ичинде, тенгле,
Сый чакъырыу бла хынч джатар.

Ауушха чыкъсанг – Маркъагъа,
Ёзенни барсанг – Доммайгъа.
Хей!
Джыйырма бла он джыл джашадым,
Да тюбемедим быллайгъа.

Къыбыла тауну – эмени,
Джонуб салгъанма узгъагъа.
Хей!
Аны кёргенли, къарамаз болдум,
Юч Ёзендеги  къызлагъа.

Айтолгъан ариу къарайды,
Булутсуз кёкге сюйюне.
Хей!
Ол къолундагъы гёген болсам эд,
Сормай кирирге юйюне.

Ой, анга дери болгъанла, –
Джел уруб алыб кетгенлей.
Хей!
Аралтыб къойгъан нюрлю тюрсюню –
Джюрек джигиме джетгенлей.

Ой, гыбыт къобуз уулдар,
Тери даурбаз дуулдар.
Хей!
Хар ким кесича таууш этеди –
Сюймеген не да гырылдар.

Маске узакъдан юреди,
Болмай къабарлай  къарыуу.
Хей!
«Къутсуз къутлугъа къуурукъ къарар» –
Анданды сёзню барыуу.

Ой, кезлик десенг – къыйыуу,
Къама десенг а – тыйыуу.
Хей!
Сау дунияны джырыб чыкъсанг да,
Болмаз бу къыздан ариуу.

«Ариуда ауруу кёб», – делле,
«Сюймеклик деген – ёт», – делле,
Хей!
«Ол суу ариудан санга не хайыр,
Башынгы алыб кет!» – делле.

Бу муратымы аталмам,
Тутулгъан джюрек къатмайын.
Хей!
Аны амалтын джер джарыр  болсам,
Къоймам  Джан  Джикни табмайын.

Айтолгъан ариу къарайды,
Къолун кёлекге этгенлей.
Хей!
Джюрек ауруум бошларыкъ эди,
Бу Джохарджаллы джетгенлей.

Ой,  «сала – сала тургъанынг,
Ала – ала  джашау этдирир».
Хей!
Анга айтылгъан сёз хазна, тенгле,
Мени муратха джетдирир.

Игиге  махдау  джарашыр,
Аман махдаудан  аджашыр.
Хей!
Айтолгъан ариу ашхыладанды,
Мен айтханлагъа ойлашыр.

Келечи салыу – адетди,
Адет – джашаугъа тирекди,
Хей!
Ийген  келечинг баджаралмаса,
Не зат этерге керекди?

Келечим болду – болумсуз,
Кесим барсам а – орунсуз.
Хей!
Да деу Сымайыл джукъа болгъанды,
Джюреги болуб къоруусуз.

Ариудан «ауруу» алгъаннга,
Бойнуна «хамут» салгъаннга,
Хей!
Халал тенглерим, оноу джокъмуду
Тёрт джыл «къауданны» чалгъаннга?

Ой, Къабхакъ Башы,  Къарт – Джуртда,
Джюрегим ары байлана.
Хей!
Генджа тайымы  налы ашалды,
Аны ызындан айлана.

Ой, мермер юйле ишлетдим,
Кюмюшден буруу салдырыб.
Хей!
Аллах буюруб бизге аталыр,
Халкъны сейирге къалдырыб.

Ой, «джаллы сюрюу» талансын,
«Гапыналарым» къалансын.
Хей!
Да, хан тукъумум, алтын кекелим,
Манга не  деб  а чарласын?

Ой, «хап» чыкъмаса,  «хир» болмаз,
Сабыр таусхан тёзалмаз.
Хей!
Джохарджаллы бла  джазыу  байлады,
Ол бауну киши юзалмаз.

Айтолгъан ариу сылайды,
Саяу къолу бла джаягъын.
Хей!
Багъатырлагъа кюеулеб барыб,
Алырмамы бал аягъын?

Джараланнганма, тенглерим,
Аны ол алдыр кёзюнден.
Хей!
Бу къызгъа  алай тутулуб къалдым,
Тартына айтхан сёзюнден.

Джилтинни арты от болур,
Темир тыгъылса, тот болур.
Хей!
Айтолгъан манга табылмай къалса,
Ёмюрюм къара чот болур.

«Айда  келгеннге – аякъды»,
«Кюнлей келгеннге – таякъды».
Хей!
Да хар кюн сайын былай джюрюсем,
«Таякъ тиери» – айгъакъды.

 Ой, не этейим, тенглерим,
Бир тюрлю хауа алгъанма.
Хей!
Джохарджаллыны  обур аууна,
Чыкъмазлай тюшюб къалгъанма.

Таугъа таянсам – мийикге,
Пердан джерлесем – кийикге.
Хей!
Джулдуз джарыкъдан  мухур салгъанма,
Семен Къабакъгъа кирликге.

Сайлагъанымы – сыйлауду,
Джюрек сырымы – англауду.
Хей!
Тыгъыч салгъанны, халкъда болгъанча,
Чюйре къарам бла джаулауду.

Сары Семенден – келбетим,
Ачыкъ тазады  – иннетим.
Хей!
Семен атауул бош  тынгылайды –
Олду  дуния джандетим.

Джарыгъан кёлде – джарыкълыкъ,
Къарангы кёлде – джазыкълыкъ.
Хей!
Да, бу Джумарыкъ болмагъа эди
Бир болмагъаннга азыкълыкъ.   
         
Айтолгъан ариу ойнайды,
Джохар чачлары бёлюне.
Хей!
Дууадакъ кибик, чыммакъ бойнунда,
Сохуран мынчакъ кёрюне.

Джазлыкъ чебгени дарийден,
Джаулугъу акъсыл джибекден.
Хей!
Джохар эшмеси этекге джете,
Дженг къайырылыб билекден.

Бал чибин  балда  ёледи,
Сюйген сезиуден кюеди.
Хей!
Трамсемен къабакъ  бош кюрешмесин,
Ол – джюрегиме иеди.

Тохана юйле ишлетдим,
Къанджалдан ойма этдириб.
Хей!
Аны Семеннге атамай къоймам,
Бу Юч Ёзенге эштдириб.

Ой, бичен десенг – гелеуге,
Аргъыш десенг а – эменнге.
Хей!
Ариу дегенде – Багъатырлагъа,
Асыл излесенг – Семеннге.

Айтолгъан ариу кюледи,
Бийче къонгурау къагъарлай.
Хей!
Бу бизге келсе болур эд, алан,
Семен Къабагъы чагъарлай.

Мийикни чертдим ёрлерге ,
Генджаны тутдум джерлерге.
Хей!
Айтолгъан ариу – манга джарашыу –
Башха  базынмаз   излерге.

Хан Семенледе кенгеш бар,
Борбай танытхан дженгеш бар.
Хей!
Айтолгъанны уа  кёбле излейле,
Аны амалтын демлеш бар.

Ой, ишим къалды битмейин,
Башымдан сагъыш кетмейин…
Хей!
Муну чуруму – ол суу ариуду,
Къутулуу джокъ ол джетмейин.

Ой, сюйген деген – джаныучу,
Сюймеген андан къаныучу.
Хей!
Аны билгинчи  деу  аслан эдим,
Излегеними табыучу.

Энди болгъанма – мараучу,
Узакъдан, кенгден къараучу.
Хей!
Мынга термиле кётюрем болсам,
Табалырмамы багъыучу?

Айтолгъан ариу ойнайды,
Тенглери бла тюртюше.
Хей!
Къыз лахору да кенг джайылады,
Накъырда эте, кюлюше.

Кечем кетмейди, сызлатмай,
Кюнюм ётмейди, сакълатмай.
Хей!
Гинасыу бийче сёзюн тутармы,
Къыйынларымы  къатлатмай?

Кёб сайлагъанынг – «оу» сайлар,
Сюймеклик кёлню бир байлар.
Хей!
Келген заманда аны юркютген –
Сокъураныб а,  кёб ойлар.

Ат солутууу джол тыяр,
Болджалла салыу онг къыяр,
Хей!
Онга барыуну эслеялмасанг,
Къадар, элтир да, сол джыяр.

Ой, солгъа кетиб къалмайын,
Насыбха кишен салмайын,
Хей!
Айтолгъан ариу ышаныр болур,
Сёзлерин  артха алмайын.

Кичгине тауну – къыйымы,
Башында – булут тыйымы.
Хей!
Дунияда болгъан бютеу ауруудан,
Джокъду сюйгенден къыйыны.

Айтолгъан ариу барады,
Эштеме табан къагъыуун.
Хей!
Бу къыз  къауум  а эсге салады,
Гокка таланы чагъыуун.

Аяз къагъады – «джелме» дер,
Къарт – Джурт  турады – «элме» дер.
Хей!
Ариу Айтолгъан кетиб барады,
«Сени дуниянг – менме»  дер.

Джулдуздан джарыкъ  алгъаннга,
Джау чыракъ джарыкъ бермейди.
Хей!
Бир кере муну кёргенни, алан,
Кёзю башханы кёрмейди.

«Къушну уясын джел тарар»,
Ёргедегиге кёз къарар.
Хей!
Халкъны аузунда былай чайкъалсакъ,
Бу къадар бизге не джазар?

Къара парийим сакъласын,
Ой, тору джылкъым отласын.
Хей!
Джандаш Хаджирет, созуб турмайын,
Энтда аузун бир джокъласын.

Адебим  – сёзде, саламда,
Болумум – джырда, къаламда.
Хей!
Да мени кибик аны кётюрлюк,
Табаллыкъ тюлдю аламда.

Ол – Адиш тауну гоккасы,
Мен – ол ёсерик таласы.
Хей!
Ким да эслерча джуукъ болгъанды
Биз экибизни арасы.

Айтолгъан ариу атлайды,
Къабхакъ тигине, бёчене.
Хей!
Муну кёргюнчю джашау эте эм,
Энди къалгъанма кечине.

Кёкрекни  сезиу чарпханлай,
Муратым кёкге тарханлай.
Хей!
Аны кёргенли болгъанма, тенгле,
Кёзледен ауну атханлай.

Сюймеген турсун  сёлеше,
Аман тенг къалсын эрише.
Хей!
Мен Айтолгъанны  энчи этгенме,
Джюрегим бла келише.

Мыджджыгъан тери тилинмез,
Морт тартхан ыргъакъ илинмез.
Хей!
Быллай сезиуню сезмегенлеге,
Сюймеклик деген билинмез.

Ой, боза джыккыр къайнайды,
Сыра гёгенде ойнайды.
Хей!
Семен Къабакъ да, кыскынык кириб,
Манга къызланы сайлайды.

Ой, сайлаучула сау болсун!
Джашар джерлери тау болсун!
Хей!
Мен табарымы табханма, алан,
Терс чыгъарыкъ да джау болсун.

Ариу Айтолгъан  барады,
Бетинден нюрюн тёкгенлей.
Хей!
Узакъдан къараб турама, тенгле,
Кёлюм адаргы  этгенлей.

Къайгъысыз адам – алгъышда,
Къайгъылы десенг – сагъышда.
Хей!
Тийре къартлагъа джумуш этерми,
Ол Семенланы ныгъышда?

Беллаулу къая джеллиди,
Сюйген  илгизлик  кёллюдю.
Хей!
Юзюлюб кетер дер кибик, алай,
Айтолгъан чингке беллиди.

Махар джанында – къара суу,
Тишинге тийсе – къамашыу.
Хей!
Узун къызланы джаратмай эдим,
Бу – орта бойлу, джарашыу.

Ой, ат керегим – кюмюшден,
Пайтон керегим – кюрюшден.
Хей!
Джаратхан Аллах джарты къоярмы,
Мени бу насыб юлюшден?

Айтолгъан ариу – кюнюмде,
Сагъыш кючлеген – кечемде.
Хей!
Къобхан суу кибик ургъан сезиу да –
Джаш джюрегими ичинде.

Наныкъ джетгенлей ашалыр,
Татыуу кетер бек бишсе.
Хей!
Алгъышда айтыр юй болур эдик,
Бу мёлек  манга  илешсе.

Айтолгъан ариу барады,
Сууу чайкъала гёгенде,
Хей!
Да муну кибик энди тууармы,
Уллу Къарачай ёзенде.

Пайтонну джоргъа атлары,
Мангылайлары къашхады.
Хей!
Сёзюнде – чемер, ишинде – джигер,
Бу къалгъанладан башхады.

Тау Артдан джибек алгъанма,
Отоуубузну джасаргъа.
Хей!
Джангыз тилегим, джангыз муратым –
Аны бла ёмюр джашаргъа.

Ой, анга багъа берирме,
Джумушчу джумуш этерлей,
Хей!
Аны тилеген ол башхала да,
Эсинден чыгъыб кетерлей.

Айтолгъан ариу барады,
Аякъ салыуун сакъ эте.
Хей!
Кюренин джая,  бу  тар  ёзенни,
Джандет бачхалай, чакъ эте.

Ой, Минги Тауну кюртлери,
Джазда болады эрири.
Хей!
Джазыу ариугъа къаты тиеди,
Не болур муну келири?

Салгъан болджалы – кюз арты,
Тынгы табмайма кемсизден.
Хей!
Къалыннга барлыкъ къой сюрюуюме –
Къозу къошула эгизден.

Батдалпашада – илипин,
Тюгел джетмейди арыкъгъа.
Хей!
Да аны табсам, чыгъыб къаллыгъем,
Къарангы джерден джарыкъгъа.

Къаягъа чыкъсам, ыргъакъ эм,
Ой, терен сууда балыкъ эм.
Хей!
Къуриент къызы бизге аталса,
Насыбдан толуб къаллыкъ эм.

Айтолгъан ариу барады,
Сый бердирирлей кесине.
Хей!
Сюймеклик ауруу анга да тийиб,
Мен орналайым эсине.

Халкъ билиб  джокъду аманым,
Асылды тукъум тамалым.
Хей!
Аны башхагъа ататмаз ючюн,
Бек кёб боллукъду амалым.

Мермер тохана салмасам,
Акъ бетин аяз эмерик.
Хей!
Айтолгъан ариу табылмай къалса,
Сары Джаш бушуу этерик.

Сезиу джюрекни ачады,
Джюрек да нюрюн  чачады.
Хей!
Къысхаакъыллыкъ этген а, алан,
Хазыр насыбдан къачады.

Учкулан таба къарарлай,
Акъылын манга байларлай,
Хей!
Керим Аллахым, сен алай этгин –
Ол Шам Семенни сайларлай.

Айтолгъан ариу узайды,
Тенглери бла сёлеше.
Хей!
Баш - башха тюбеб бир сёлешсем эд,
Эки арада келише.

Къуриент  къызы  байлады,
Сырымы ачыб кёреге.
Хей!
Аны амалтын болгъанма, тенгле,
Тарыгъыу берир тёреге.

Муратымдача ишленнген,
Хар халы  манга келишген.
Хей!
Муну таныб да болмазмы эдим,
Джюрегим  анга илешген?

Кюн батар джары бурула,
Ингирни тёрю къурула.
Хей!
Джукъусуз  кече  аллыма келе,
Башымы  басыб  соруула…

Айтолгъан ариу – эсдеди,
Алдыр сыфаты – кёздеди.
Хей!
Къагъай боранлай ургъан сезиуле,
Къыргъый санлада, ёздеди.

Ой, ат чарышха барайым,
Анда баш ёчню алайым.
Хей!
Джулдуз бийчени кесине энчи,
Тохана юйле салайым.

Ашыкъгъан болур – абыннган,
Ачыулу болур – къабыннган.
Хей!
Сюйген адам а бу сюйгенине,
Болур таймайын табыннган.

Учкулан бла Уллу Кам,
Къарт – Джурт башында "бетлеше".
Хей!
Зар агундала  Джохарджаллыма,
Джюрекден, кёлден дертлеше.

Танг аласында Минги Тау,
Угъулту таууш этеди.
Хей!
Шах – Мёлегиме башха къараса,
Джан тамырыма джетеди.

Тангым туракълай, атмайын,
Кюнюм созула, батмайын.
Хей!
Умут – къууалай,  джазыу – тиреле,
Излегеними табмайын…

Покунну – боран къаугъасы,
Ой, Адиш тауну – хауасы.
Хей!
Акъ Дууадакъны  манга тюбетиу –
Болур Аллахны саугъасы.

Айтолгъан ариу – джан джигим,
Бу дунияда керегим.
Хей!
Аны амалтын бир кёб болгъанды,
Хыршыланыучум, ирегим.

Ой, бир къауумла сезмейле,
Джандет хауаны ургъанын.
Хей!
Сюймеклик деген бу нюр байлауну,
Хатхуну къалай буугъанын.

Сюйген джюрекле – джарыгъан,
Аладан хурмет джайылгъан.
Хей!
Сюймегенле уа джазыкъ джанлалла,
Керексиз джашаб арыгъан.

Сюе билгенинг – тириллик,
Джарыкъгъа чыгъыб, кериллик.
Хей!
Да Аллах бериб, насыбым тутуб,
Айтолгъан бизге бериллик!

Танышхан десенг – къарыды,
Сюнгю тау десенг – джарыды.
Хей!
Сюймеклик десенг – дуния джандет,
Андан башхасы – арыды.

Кюндюзюм десенг – саламгъа,
Кечем десенг а – къаламгъа…
Хей!
Айтолгъан десем – сагъышым уча,
Учсуз,  къыйырсыз аламгъа.

Адамлыкъ деген сыйлатыр,
Ариулукъ деген сайлатыр.
Хей!
Сюймеклик деген джулдуз тартхыды –
Алам чагъына сагъайтыр.

Сюймеклик деген – аламды,
Аллахдан келген саламды.
Хей!
Ол керамтаха тыйыншлы болуб,
Аны сынагъан – адамды.







Онунчу башы
ХАН БАЛЫКЪ

Ой, мал алынмаз  къармаусуз, дейме,
Сюймеклик болмаз армаусуз.
Хей!
Да  Хан Балыкъгъа къармакъ атханма –
Илиниб чыкъсын чырмаусуз.

Урулур болсанг – уллу садакъдан,
Джыгъылыр болсанг – тор атдан,
Хей!
Сюерик болсанг – джулдуз ариуну,
Къабынныкъ  болсанг – чарс отдан.

Андан башханы излемез болдум,
Джангыз бир къараб кёргенлей.
Хей!
Сюймеклик манга алай келгенди,
Къанкъаз къанатын кергенлей.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Башхаларыны истемей.
Хей!
Сезиу ёртенде сюйюб джаннганма,
Сериуюн хауа излемей.

Бу къыз амалтын  таугъа  чыгъарса,
Джер тешикге да кирирсе.
Хей!
Джанынгы бер деб айтса да, алан,
Артха салмайын берирсе.

Бу къадар мени тутхан болмады,
Кёрмеген кюнюм – джыл кибик.
Хей!
Эки арада бир джиб тартылды,
Кёзге кёрюнмез къыл кибик.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Болалырмамы туталыр?
Хей!
Эки тукъумну чырмауларын да,
Алыб юсюмден  аталыр?

Ой, ат басханны джер билир, дейле,
Сезиуню сезген биледи.
Хей!
Бу манга келген керамат, тенгле,
Бир насыблыгъа келеди.

Кёрмегеними кёрюр болгъанма,
Хар зат бир джарыкъ бет алыб.
Хей!
Аны тюшюнюу мутхуз джерге да,
Джаз чагъы кибик чакъ салыб.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Илинирми да, къачмайын?
Хей!
Акътамакъ ариу бизге келирми,
Насыб  къаламы чачмайын?

«Ышаныу – ишге джаныу», дейдиле,
Аман  къуумну атханма.
Хей!
Ол алгъын баргъан джолумдан тайыб,
Сюймеклик джолгъа чыкъгъанма.

Себилген урлукъ чыгъады, алан,
Сезген сезиуюнг – урлугъунг.
Хей!
Джюрек айтханны тёнгек этерсе –
Керти юйюрдю – къурлугъунг.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Къармагъым къалды бурулуб.
Хей!
Юйде – анамдан, тышда – къабакъдан
Бизге тыйгъычла къурулуб.

«Тыйгъычны – оюу, ургъучну – джоюу» –
 Мен оноууму этгенме.
Хей!
Эски джашаугъа къайталмаз къадар,
Бек узакълагъа кетгенме.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Сылджырамазмы  къолумдан?
Хей!
Сёлешген алай сёлеше турсун –
Таярыкъ тюлме джолумдан.

«Себген урлугъунг – ындырынг», дейле,
Сёлешген – кесин танытыр,
Хей!
Керексиз сёзню сюрюучю, алан,
Бир кюн миллетни арытыр.

Эмен терекге таяннган  таймаз –
Сары Джаш тилни тохдатыр.
Хей!
Салыннган чырмау къаллай болса да
Сюйгенин андан атлатыр.

Ой, булут кюнню джабса да, алан,
Джайгъан джарыгъын тыялмаз.
Хей!
Беджен  болгъанны  къош – къош салсанг да,
Сюймеклик «ырхы» тыйылмаз.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Да сакълай – сакълай, арыдым.
Хей!
Муну амалтын  айланма болуб,
Къарт – Джурт элине тарыдым.

«Гокга сюйгеннге чыгъана кирир»,
Не ачыгъа да тёзерме,
Хей!
Барыр джолуму къая джабса да
Къаяны тешиб ётерме.

Ой, бу къыз ючюн этилмез болмаз,
Джер этекге да барылыр,
Хей!
Тау башындагъы,  джер этекдеги,
Суу тюбдеги да табылыр.

Джаныма ие болгъанды, тенгле,
Ансыз мен юйюр къуралмам.
Хей!
Да «батар болсанг – тенгизде батыу» –
Бу къыздан артха туралмам.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Ачымагъанлай къабармы?
Хей!
Ёртенча джаннган  Алтын Кекелли,
Бу Шах Мёлекни табармы?

Муратха  адам кеси барады,
Сокъмагъын кеси салады.
Хей!
Айтханнга къулакъ тигиб тургъанынг –
Насыбдан къуру къалады.

Ой, «баргъан джолну артына келир»,
«Къагъылгъан  къабакъ  ачылыр».
Хей!
Иннетин къаты тутхан адамны,
Джолундан тыйгъыч чачылыр.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Къармакъны истем этмейди.
Хей!
Аны кёрмеген кюнюмде, тенгле,
Бир зат кёлюме джетмейди.

«Болур», «болмаздан» безгенме, алан,
Акъылым болуб  къыяуча.
Хей!
Мени сезиуюм – сууджоргъа  кибик,
Аныкъы – къара джаяуча.

Керексиз сёзле къулакъгъа  джете,
Анданды болджал салыуу.
Хей!
Келечиме да тюз джууаб бермей,
Анданды суукъ къалыуу.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Джууукълашмайды, сакъ болуб.
Хей!
Муну урлугъу кёкденми келди –
Чыммакъ булутлай акъ болуб.

Мени бютеулей къуршалагъанды,
Тылпыуум олду дер кибик.
Хей!
Башымда башха сагъышым  къалмай,
Болуб къалгъанма сер кибик.

Керти болурму «обур  ау» хапар,
Бу къызда бир зат болурму?
Хей?
Хурзукда Ботай – Билгичге барсам,
Мени бу халдан къорурму?

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Къармагъым къуру чыгъыучу.
Хей!
Халал тенглерим, эриб бошадым
Табыгъыз манга багъыучу!

Ой, ат джериме башымы салыб,
Тауда танглаучу болгъанма.
Хей!
Муну тюшюне,  джукъусуз, ашсыз,
Мискиннге ушаб къалгъанма.

Хар этген ишим – аны ючюндю,
Хар атлагъаным – анга деб.
Хей!
Оюн ойнады, дейме,  къадарым –
«Бу кёзбау ариу – санга» деб.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Ташха илинсе – иш турур.
Хей!
Келечилеге ышанмагъанлай
Кесим  барсам а не болур?

Ой, «тыйгъыч болса – къыйгъыч керекди»,
Оюмну «таблау» – амалсыз.
Хей!
Бу Аллах берген сюймеклик, тенгле,
Болаллыкъ тюлдю тамалсыз.

Дуния бирден аллыма турса,
Ыхдырылмазма артына.
Хей!
Акътамакъ ариу, джарымым кибик,
Алай тартады къатына.

Ой, Хан Балыкъгъа  къармакъ атханма,
Бурулуб кетди, «къабмайын».
Хей!
Ауруу тийгенди, мадарым джокъду,
Муну дарманын табмайын.

Къара сюймеклик бола кёре эм,
Джюрекге  джилтин тюшгенлей,
Хей!
Тамакъны буугъан, хатху тыкълагъан,
Ичингде хыббил бишгенлей.

Къара сюймеклик эте кёре эм,
Не онглуну да бюгюлюр.
Хей!
Саны тозураб, кёлю абзыраб,
Джазыкъсынырлай кёрюнюр.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Джюзюб кетгенди, бурулуб.
Хей!
Мёлек шартындан, тик къарамындан
Къалгъанма, тенгле, урулуб.

Ургъу джангуру узун джаумайды,
Сюймеклик от да – алайды.
Хей!
Джангыз джашлыкъда, толкъунун чача,
Бу сезиу тенгиз къайнайды.

Ой, заманыбыз  кетиб барады,
Тукъумум салгъан чырмаудан,
Хей!
Да сары башым топлукъ болгъанды,
Сёз джетгенинден, къармаудан.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Ызына къайтыб тутулсун.
Хей!
Арабыздагъы бу чырмаула да,
Суу кёмюк кибик джутулсун.

Акъыл бериучю бир кёб болгъанды,
Къайсына эсни бёлейим?
Хей!
Тутхан джолумдан тайсынла, дейме,
Кесим джюрюб  бир кёрейим.

«Кеси джыгъылгъан джыламаз», алан,
Оноуну бизге къойсунла.
Хей!
Бизни сюзерге джойгъан кючлерин,
Хайыр ишлеге джойсунла.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Толкъун къоймайды, тартханлай.
Хей!
Анда бир сюйюм, бир чырай барды,
Джерге сары танг атханлай.

Ой, кийизчиге – теплеуюч, дейме,
Мюйюз устагъа  – миндеюч.
Хей!
Сары Джашха уа – ариу Акътамакъ –
Сюймеклик болуб  кючлеюч.

Мермер къаягъа ёшюн салгъанма,
Къоярыкъ тюлме чачмайын.
Хей!
Аллымы тыйгъан хар затны къырыб,
Сюймеклик джолну ачмайын.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Энтда илинмей кетгенди.
Хей!
Не «болур» демей, не «болмаз» демей,
Мени экили этгенди.

Тиленнген къызны хынчы болады,
Тилегенлени сынарлай.
Хей!
Да излегенин ачыкъ айтсын да,
Мен да болайым табарлай.

Аллах буюруб – хомухдан тюлме,
Кюкюрт  табылыр джюрекге.
Хей!
Не къыйын иш да – бир силдем болур,
Джандан сюйгени керекге.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Къабылы келсин тилекге.
Хей!
Кенг кёкюрегим тарлыкъ этеди,
Кёрюклей ургъан джюрекге.

 «Тархлыкъ кийгенинг туракълаб джюрюр» –
Асыл адебсиз  болалмаз.
Хей!
Кесим баралмай, келечим онгмай,
Болуб къалгъанма тёзалмаз.

Кёкге къарасам – джулдуз джабыуу,
Джерге къарасам – джашиллик.
Хей!
Эки сюйгеннге тыйгъычла салыу,
Болмазмы, тенгле,  джахиллик?

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Илине эсе  – илинсин.
Хей!
Да мени былай таргъа тыймайын,
Керти мураты билинсин.

Джохарджаллыма ышаныу барды,
Арада сёз бар, белги да.
Хей!
Бизни эштмеген  киши къалмады,
Учкулан, Хурзук,  эли да.

Агундалагъа къулакъ салмайын,
Мен айтханланы ойласын.
Хей!
Къолу бла этген окъа чалыу бла,
Мени кесине байласын.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Башха чабакъла къалсынла.
Хей!
Хан Семенле да сёзню къуумайын
Акъ Къызны манга алсынла.

«Сюйдюм» кетгенлей, «кюйдюм» джерлешир»,
Джюрек суутуу тохдасын.
Хей!
Да мындан ары аджашмагъанлай,
Иш табсын ахыр нохтасын.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Тюз балыкълагъа турсунмай.
Хей!
Багъатыр тийре сууукъду, дейле,
Келечилени онгсунмай.

Да «ёлю – джерге, къыз – эрге», дейле,
Келечи  бедиш  этдирмез.
Хей!
Къызы болгъаннга келечи барыр,
Ол юйге  айыб  джетдирмез.

Мени келечим тёрге салынсын,
Ангарылтырлай  – айтыры.
Хей!
Хансеменледен саламны элтиб,
Салам бла болсун къайтыры.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Суу секиртмени тюбюнде.
Хей!
Бу келечим да тынгылар болду,
Берчи болгъанча тилинде.

«Къытлыкъ басханда – дуббукълукъ болур»,
Сюйген къытлыгъы буугъанды,
Хей!
Кесинден башха  бир сагъыш къоймай,
Башымдан барын къуугъанды.

Армау болууну билмеучен эдим,
Энди устасы болгъанма.
Хей!
Кёре – кёрмеген,  эште – эштмеген,
Бир тюрлю болуб къалгъанма.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Чокъуракъ сууда сюзюлсюн.
Хей!
Мени байлагъан окъа чалыуу,
Семен Къабакъда юзюлсюн.

«Къауум болмаса – эзеу джокъ», дейме,
 «Джауум джаумаса – гелеу джокъ»,
Хей!
Джюрек тартмайын юйленсенг, алан,
Насыблы болур экеу джокъ.

Джанынг тартмаса джылыу болмайды,
Оджагъынг мыдых джанады.
Хей!
Аллах буюруб сюйгенин табхан,
Керти насыбдан къанады.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Кючюм джетмейди  тартаргъа.
Хей!
Сюймеклик джюгю ауур болса да,
Кёзюм къыймайды атаргъа.

Тагъай такъмайын таугъа чыкъмазса,
Балассыз гебен  тартмазса.
Хей!
Кюч салмагъанлай,  бу суу ариуну,
Бир излегенлей табмазса.

«Наныкъ сюйгенинг – айюге тюбер»,
Къыз тилеген да алайды.
Хей!
Муратны джолу тикли болады,
Адам кёб затха чыдайды.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Кёкенле суугъа бёчениб.
Хей!
Хапары келсе, учар болама
Джаным, саным да кючлениб.

Джанкъоз джазгъыда кюннге джан атар,
Къар эригинчи  баш къусар.
Хей!
Джашлыкъ  деген да алайды, тенгле,
Терк – чагъар,  чагъы – аз тутар.

Джаш заманыбыз кетиб барады,
Бош чырмаулагъа чулгъана.
Хей!
Бошауузланы сёз ырхысындан,
Бу  сары  башым булгъана.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Махар суу толкъун ойната.
Хей!
Джулдуз анам  а онгсуналмайды,
Кёлюмде ачыу къайната.

«Арадагъына джел урмаз» дейле,
«Алгъа чыкъма» деб айталла.
Хей!
Арадагъыла бир ёмюр джюрюб,
Джукъ кёралмайын къайталла.

«Арада бугъуу» – манга джарашмаз,
Ол орун болсун – башхагъа.
Хей!
Мен – сокъмакъ  салыр, джулдузну тартар –
Бугъуб  туралмам  ташагъа.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Къоймазма аны тутмайын.
Хей!
Да ана деген шах – тамыр, алан,
Не этгин сёзюн джутмайын?

Ой, ана деген  баш таджды, алан,
Анга болалмаз ачыуум.
Хей!
Акътамакъ ариу – джюрек иемди,
Ансыз къурулмаз джашауум.

Къасым къарнашым айтырыкъ болсун,
Болумну Джулдуз анама.
Хей!
Къаршчы тургъаннга, антым - ант, тенгле, –
Сары Джаш болур къадама.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Аны тутмайын болалмам.
Хей!
Саусузлукъ буугъан бу санларыма,
Бир башха дарман табалмам.

«Мийик оджакъны тютюню – кенге» –
Тукъумум  тилге  тюшгенди.
Хей!
Эки тукъумну хапарын, тенгле,
Бютеу Къарачай эштгенди.

«Асылгъан байракъ джангурдан джибир,
Джелден таралыр» дегенлей.
Хей!
Юч Ёзен бирден тагъаланнганды,
Биз экибизни билгенлей.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Къуру къайтыргъа джарамаз.
Хей!
Къуриент къызы, менден кюйсюнюб,
Киши кёзюне къарамаз.

«Бал сюйген айю – топлукъ бурунлу»,
Къыз сюйген джаш да алайды,
Хей!
«Огъайны», «хону» зараны джете,
Джарасын, мортун «джалайды».

«Къагъылгъан къабакъ – ачылыр» дейле,
Излеген адам – табаллыкъ.
Хей!
Бютеу дуния къаршчы чыкъса да
Болалмаз  мени  тыяллыкъ.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Ау салсам, мурат толурму?
Хей!
Джюрек ишибиз бузулуб къалса,
Башха бла джашау болурму?

Джюрек сюймесе татыу болмайды,
Не бай болса да фатарынг,
Хей!
Сезиусюз юйюр –  мыдых от кибик,
Тузсуз аш кибик – татарынг.

Ансыз джашаугъа бел байланмазды,
Ансыз насыбым – болмазды.
Хей!
Тукъумум былай терсинден тутса,
Алтын Кекелли – онгмазды.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Джюзюб турады, къабмайды.
Хей!
Аны кёргенли, не кече, не кюн,
Джюрегим тынгы табмайды.

«Бёрюню тюшю –  къозуду» дейме,
Уланны тюшю – къыз болур.
Хей!
Джарыкъ муратым  толмайын къалса,
Ёмюрюм – мутхуз ыз болур.

Джулдуз анама тилегим барды,
«Алтынбаш Улун» юзмесин.
Хей!
Шыбырдаулагъа  къулагъын тигиб,
Чыкъмаз  тарына  тюшмесин.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Тутула эсе, тутулсун.
Хей!
Этген тилегим къабыл болуб да,
Бу чырмау бары джутулсун.

Махар суунда суу таууш барды,
Чегетде болур къуш таууш.
Хей!
Сюйген къыйыннга тёзгенден эсе,
Аууб къайтыр эм минг аууш.

Ой, сюймекликни татлысы барды,
Алай асламы  ётлейди.
Хей!
Джаш заманларын  унутханлагъа,
Мени  айтханым  ётмейди.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Джараламазлай джюзгючюн.
Хей!
Кёзге тигилген  ким къала болур,
Сынамай тилни сюзгючюн?

«Джагъылгъан темир кюйдюрюр», дейле,
Кемсизлигимден  къоркъармы?
Хей!
Сансыз этгенча  эслемез болсам,
Кеси айланыб джокълармы?

Хар ишни эбин  биле эм, тенгле,
Бу ишде халым чолады.
Хей!
Да быллай кюнде джандашлыкъ этген,
Кимни да  тенги болады.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Умутсуз тюлме юлюшден.
Хей!
Акътамакъ манга багъалы болду,
Сары алтындан, кюмюшден.

«Ашалгъан къая таш болур»,  алан,
Тёнгегим эриб башлады.
Хей!
Къаплан  ууна джюрюучю  бёгек,
Алгъынгы халын ташлады.

Акътамакъ ариу, сёзлени эште,
Кёлю къала да, тынгылай.
Хей!
Шибижи тилли Семен  келинле,
Керексиз сёзню гырылдай.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Чокъуракъ сууда марай да.
Хей!
Джан аурууму эслетиб къойдум,
Анга таймайын къарай да.

«Джан бла тёнгек – къысха шагъырей»,
Заман дегенинг – окъ кибик.
Хей!
Да мындан ары бу барыу барса,
Муратха джетиу джокъ кибик.

Халал тенлерим, болушлукъ керек,
Тубанда джолдан тайгъаннга,
Хей!
«Тур» деген сёзню айтыргъа керек,
Джараусуз  сёзню айтханнга.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Бир таб  джюзеди, къыйылыб.
Хей!
Къабхакъ  Башына тарыб къалгъанма,
Башха джерледен тыйылыб.

Аллах  джюк берсе сынаб береди,
Кёлтюралмазны терилтмез.
Хей!
Къуриент къызы – ауур хазнады,
Ташыялмазгъа берилмез.

Ой, къол аязда тутарма, алан,
Юсюне букъу къондурмай.
Хей!
Бош тилле бургъан бу сёз боранны,
Отоу юйюне урдурмай.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Да келе – келсин, къабарлай.
Хей!
Башха болмайын, болгъанма, тейри,
Сезиуюм джерни джабарлай.

Аны табмайын къалай  къалайым,
Джартынгы кесиб атханлай.
Хей!
«Оноучула» да юсюмю басыб,
Этдиле джаллы чабханлай.

Аны сагъынсам – алам тартады,
Учунуу халны башлатыб.
Хей!
Джохарны манга джазыу тюбетди,
Тенгни тенгине ушатыб.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Туура тутулур заманы.
Хей!
Бу джюрек ишде ортагъа кирген –
Адам дегенни аманы.

Экеу билгенде таша къалмайды,
Сёз таркъаймайды, азайыб.
Хей!
Сюйген сюймеген арагъа кире,
Джюрек ишибиз узайыб.

Бу Джерде  болгъан бютеу хазнагъа
Бермем джангыз бир кюлюшюн.
Хей!
Мени джашауум анга аталды,
Къадар тыймасын юлюшюн.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Сылджырай келсин къолума.
Хей!
Бош тиреледи тукъумум, дейме,
Джюрегим тутхан джолума.

Сабийни  тутуб джюрютюу барды,
Чагъына келсе  – бошланыр.
Хей!
Мен сабийликден чыкъгъанма, алан,
Тыйылсам - джарам ашланыр.

Батхан кюн  атар тангны аллыды,
Тыйгъычла бары кетсинле.
Хей!
Тамада къауум халны оюмлаб
Ишни табындан этсинле.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Къармагъым тутмаз болурму?
Хей!
Акътамакъ ариу  бизге аталыб,
Этген муратым толурму?

Тукъумла – онга, солгъа тартханлай,
Биз да – арада,  керилиб.
Хей!
Ашыкъ Семенни – кёзю къарангы,
Джонулур сабча  керкилиб.

Хайырлы ишге  джол болсун, дейле,
Табсыз иш болсун тыйылгъан.
Хей!
Ой, биз экибиз – эгиз кибикбиз,
Ушаш  юлгю бла  къыйылгъан.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Къармакъ учунда – илгиги.
Хей!
Сюймеклик бла талашмагъанны
Джокъду къыйындан биллиги.

«Бузоу айнытмай – ёгюз джекмезсе»,
Къыйынсыз – насыб табылмаз.
Хей!
Сюйгенинг ючюн  не да чегерсе,
Ол  башхалагъа  айтылмаз.

Ой, «нарт атланса – къан къайтыр», дейле,
Хар ким эслесин хатасын.
Хей!
Акътамакъ ариу, «энчимди ол» деб,
Манга чам атын атасын.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Сакълагъанымы  билирми?
Хей!
«Тёзген тёш ашар»,  дейдиле, алан,
«Тёш ашар» заман келирми?

Тюз  «бир алимге – минг залим» дерлей,
Тилеучюлери толгъанды.
Хей!
Бир къол бир къолгъа «тохда» дер кибик,
Бу  халым алай болгъанды.

Ой,  джангыз адам юй болмаз, тенгле,
Джангыз киши уа  бий болмаз.
Хей!
Бу Юч Ёзеннге кёз алдау болгъан,
Бизге аталмай къалалмаз.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Бир башха балыкъ къабмасын.
Хей!
Джулдузхан анам келинлик сайлай
Улуну джанын джакъмасын.

Къыйналгъан ашыкъ джыр  этер, алан,
Ачыулу алим – сёлешир.
Хей!
Бу къыз амалтын Семен улу да,
Бютеу дуния бла демлешир.

Да «джылан ургъан аркъандан къоркъар» –
Сескекли болуб къалгъанма.
Хей!
Тукъумда – гынтты, болумум – дыккы,
Джанны ортагъа салгъанма.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Олду кёлюмде джюзерик.
Хей!
Бизни байлагъан бу сезиу джибни,
Болаллыкъ тюлме юзерик.

«Аздан – аз ёлюр, кёбден – кёб ёлюр»,
Эски халымдан къайтханма.
Хей!
«Бизни къабакъгъа кирлик олду» деб 
Къасым – къарнашха  айтханма.

Джохарджаллыгъа тадж тыйыншлыды,
«Энчим» дериги – хан болур.
Хей!
Бу къыз,  Аллахдан аманат болуб,
Манга аталгъан джан болур.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
«Огъай» дегеннге – «огъай» бар.
Хей!
Кюеуджёнгерге барыргъа хазыр,
Джюзден  огъары  шогъай бар.

«Ийнанылмазны ийнаннган этер»,
Талпыусуз артха къалады.
Хей!
Иннет бузулмай барылыб турса,
Мурат толуун табады.

Да «эмиликге – къайиш бау» дерлей,
Тукъум арагъа алгъанды.
Хей!
Семен Къабакъны  джан аурутуу,
Мени тузакъгъа салгъанды.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Ариу келеди, джёбелер.
Хей!
Да муну ючюн болуб къалгъанма,
Тийреден, юйден ёнгелер.

«Тенгизде  батхан тюкден тутады» –
Эки эгечим – джандашым.
Хей!
Джюрек халымы тюз ангылайды,
Джанымдан сюйген къарнашым.

Сюйгеннге Аллах болушур, дейле,
Болушлукъ келмей къалмасын.
Хей!
Сёзлеге къараб, ариу Акътамакъ,
Джангы болджалла салмасын.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Суу секиртмеге айланыб.
Хей!
Ёмюрде бир къол тешалмаз кибик
Акъылым анга байланыб.

«Башха  – оюмлау, аякъгъа – джюрюу» –
Хар  затха керек – кереги.
Хей!
Алтынкекелге – Акътамакъ  керек,
Болурлай къанат, билеги.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Аны учуна илинсин.
Хей!
Бу суу ариугъа айтхан сёзлерим,
Сау Къарачайгъа билинсин.

«Джанмагъан джарыкъ бермейди», алан,
Сюймеклик деген – джаныуду.
Хей!
Сезиу тенгизни ичинде джюзе,
Зем – зем сууудан къаныуду.

Сюймеклик келсе дунияны бети,
Ариу бояудан толады.
Хей!
Хар кёрген затынг сейир этдире,
Кёз къуандырыр болады.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Учхара къабсын, ачымай.
Хей!
Сюйген адамны инджитген, алан,
Джашауда къалмаз абджымай.

Къаты къабукълу бир къоз кибикди,
Ичинде не бар – сезмезсе.
Хей!
Акътамакъ деген ариуну сюймей –
Манга джетгенни  билмезсе.

Эки кёзюнде тархан кюч барды,
Ол чыммакъ бети – мёлеклей,
Хей!
Акъ джаягъына къызгъылдым уруб,
Тюз джангы бишген джилеклей.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Нюзюр этгенме тутаргъа.
Хей!
Ол берлик  сусаб  таб  уу болса да,
Хазыр болгъанма джутаргъа.

Къатыннга къараб эрни билирсе,
Къызгъа къараб да  – уланны.
Хей!
Мен Акътамакъны табмайын къоймам,
Ётер болсам да аламны.

 Да «ата сыры – улунда» дейле,
«Ана сыры уа  – къызында».
Хей!
Акътамагъымы юйюр болуму,
Эсленеди къол ызында.

Чилле джаулугъу, ол окъа бёркю,
Устаны эбин билдириб.
Хей!
Тикген кийими хапар болгъанды,
Кёргенни сейир этдириб.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Тутарлай болсун ыргъагъы.
Хей!
Эки сюйгеннге зарлыкъ этгенни
Тютюнлеб джанар  чырагъы.

«Сёзден кёз чыгъар» дейдиле, тенгле,
Сюймейме сёзге киргенни,
Хей!
Сезиу тамыры къаранлай къалгъан,
Къайдан да билсин сюйгенни?

Акътамакъ ючюн Джерни ауларма,
Джер тешикге да кирирме.
Хей!
Орнун билмеген болса уа, тенгле,
Джерин эскерте билирме.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Хазырма тартыб алыргъа.
Хей!
Уста болсам да, сёз табалмайма,
Акъ Къызгъа махтау салыргъа.

Бир кюн къарасанг – бишген джилекди,
Башха кюн – къызыл наныкъды.
Хей!
Анга тюбеген,  обур аууна
Олсагъат тюшюб  къаллыкъды.

«Къарачай» десем – кёлюм  тёллене,
Минги тау бла биргеди.
Хей!
«Акътамакъ» десем – джаным учуна,
Тау джитиледен ёргеди.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Хатхумда солуу тыкъланыб.
Хей!
Ол тюбегенли  азар болгъанма,
Къайгъым – сагъышым къатланыб.

Къылычха къылыкъ къыйгъан Семеннге,
«Ах»,  «ох»   этиуле джарашмаз.
Хей!
Акътамакъ ариу энчим болгъанды –
Башха адамгъа  аджашмаз.

Сакълаугъа белни байладыкъ, алан,
Ашхы кюн къалмаз келмейин.
Хей!
Мен Акътамакъны энчи этгенме,
Башхагъа акъыл бёлмейин.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Сюзюле келсин, бюгюле.
Хей!
Экили бола, инджилдим, алан,
Бир – ышана, бир – тюнгюле.

Сёзден хойнухлай  башым айлана,
Чёмелтаякълай – бушуум.
Хей!
Джаш къызгъа айтса, къыз – аманатды,
Джакълауда болмаз джунчуум.

Уучу  излеген – маралны эти,
Ой, маралгъа  уа  – джан керек.
Хей!
Тукъум – бернеге, мен – сюймекликге –
Ара айырыр анг керек.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Тутаргъа болуб муратым.
Хей!
Аны амалтын тюрлендим, алан,
Салпыгъа тартыб суратым.

Улуул джеллей сезиу къайнайды,
Хахай этгенча – джюрегим.
Хей!
Аны тюртгенни – тюртер боллукъма,
Киши болмасын ирегим.

Сюйген адамынг бек багъалыды,
Къаршчылыкъ алыр къатылгъан,
Хей!
Мижеге байла теджелселе да,
Болаллыкъ тюлме джангылгъан.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Ашыгъыб келсин, сакълатмай.
Хей!
Акъ Къыз хатхума ёртен салгъанды,
Джанны джандырыб, джукълатмай.

Хайырсёлемез  болуб  къалама,
Аягъым тутмай  болджалдан.
Хей!
Джаным сау болуб табмайын къоймам,
Аллах сакъласын аджалдан.

Хар атламымда – халкъны джоругъу,
Хар айтыуумда – сюймеклик.
Хей!
Узаймай алай кетсин,   Я –Раббим,
Джюрегимдеги кюймеклик.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Къоярыкъ тюлме, тутмайын.
Хей!
Туура  чакъгъычлай чартлар болгъанма,
Бир къыйсыкъ сёзню джутмайын.

«Абындыу» дерлей абыныр болдум,
Сакълай да тура, тёзгенлей.
Хей!
Тилде джюрюген «болур», «болмазла»,
Таймайын джанны эзгенлей.

«Башы къызгъанны – ангы чёгеди»,
Да аллай кюннге джетмейик.
Хей!
Джулдуз чакъ кибик башланнган затны,
Мырдыгъа ушаш этмейик.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Тёзюмюм болмай сакъларгъа.
Хей!
Ол къарамындан урулуб къалдым,
Джакъ табылмайын джакъларгъа.

Анга деричи  Сары Джаш эдим,
Тыйгъыч болмагъан джолунда.
Хей!
Энди оюнчакъ болгъанма, тенгле,
Бу Шах Мёлекни къолунда.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Башха къармакъгъа кетмесин.
Хей!
Быллай ауруудан, былай сытылыу,
Таб  къанлыма да джетмесин.

Сипи  чыбыгъын анам алгъанды,
Джетген улум деб,  къарамай.
Хей!
Джулдуз анамы айтхан сёзлери,
Алтынкекелге  джарамай.

«Тутулгъан» деген былай болур эд,
Мындан къутулуб къалалмам.
Хей!
Анамы сыйы мийикде болсун,
Алай ансыз да болалмам.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Ышаныу басыб кёлюмю.
Хей!
Акъ Къызгъа джангыз махтау джарашыр,
Джокъду юсюнде сёгюмю.

Къарты болмаса тёр къуру болур,
Джаш болмаса  уа  эл къурур.
Хей!
Къарт бла джашы англашалмаса
Аллай миллетге не болур?

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Махар  джагъасы чакъ болуб.
Хей!
Болджал созула, джюрек сытыла
Алтын кекелге акъ уруб.

«Къой» дегенлеге «огъайым» барды,
Къаягъа ыргъакъ атханма,
Хей!
Ёрлеб - ёрлемей, эниб - энелмей
Бир тюрлю халда калгъанма.

Къызыннган адам тохдау билмейди,
Бу ауруу мени алгъанды.
Хей!
Багъатырланы ариу Акътамакъ,
Тулума мухур  салгъанды.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Да, келсин узун созмайын.
Хей!
Аллахдан келген бу кераматны
Болджал салыу бла бузмайын.

Оноучуланы  бири – «суу чапчакъ»,
Ол бири – «ёре турукъду».
Хей!
Акъыл бериучю была болсала,
Иш тепмезинде турлукъду.

Джюгенни тутар атлыды, алан,
Джюген кесиме берилсин.
Хей!
Оноучу къауум бизни унутуб,
Башха хапаргъа терилсин.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Илинсин, дейме, сакълатмай.
Хей!
Джашауун анга саугъа этгенни,
Гинасыулукъ  бла  алджатмай.

«Эмилик атха – ауузлукъ» дейле,
Тенглерим манга –  «къачыр» деб.
Хей!
Кёзюм къыймайды тарт –  соз этерге,
Билеги, къолу ачыр деб.

Кеси джанымдан артыкъды, алан,
Сюйреуден кёлюм азалыр.
Хей!
Джуугъу бериб, Юч Ёзен кёрюб,
Бизге ол алай аталыр.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Къачса да  узакъ кетмейди.
Хей!
Мени кесине байлагъанды да
Башыма азат этмейди.

Джаугъа тюбесем – джаучачар эдим,
Бёрюбасар эм – таулада.
Хей!
Бу къызгъа тюбеб, къум чабакъ болдум,
Чырпына тургъан, аулада.

Мени джазыуум – аны блады,
Ара бузгъанла кетсинле,
Хей!
Аллах буюргъан, джюрек тапыгъан,
Кюнле да бизге джетсинле.

Ой, узалгъан къол  тутулур, дейле
Артха тюртмесин къолуму.
Хей!
Къызгъанч къадарым джетерик болуб,
Чырмаусуз этсин джолуму.

Ой,  Юч Ёзеннге эштилир кибик,
Келин орайда тартылсын.
Хей!
«Сюйгенин табды Алтынкекелли -
Деб Къарачайда  айтылсын.

«Башланнган ишинг  битеди», дейле,
Барды ичимде бир ышан.
Хей!
Рахман Аллахым болушлукъ этсин –
Алгъанма керти илишан.

«Джек джерде солтан болгъандан эсе,
Джуртунгда  олтан  бол» дейме.
Хей!
Джюрек тартмагъан бийчеден эсе,
Джалан къалгъанынг онг,  дейме.

Къобан барады – «менлейин бар»,  дей,
Минги тау турад – «ёрге»,  дей.
Хей!
Огъары джел да бетиме ура –
Къуриент къызын  – «тёрге»,  дей.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Махар суу ариу шууулдай.
Хей!
Чал Минги Тауну буз бугъойлары,
Къоду быргъыча, угъулдай.

Махар башында гугук къычыра,
Ингирги аяз сезиле.
Хей!
Булутсуз кёкге толгъан  Ай чыгъа –
Акътамакъ кибик сюзюле.

Ой, Хан Балыкъгъа къармакъ атханма,
Тутар болайым, къоймайын.
Хей!
Семен Къабакъ да ойлашыр болсун
Насыб къаламы оймайын.








Онбиринчи  башы
БАЗАР ГИНДЖИ
Сен – шам базарны алтыны,
Мен – шатырыны салкъыны.
Хей!
Джангы джашаугъа чыкъгъанма,  алан,
Эскерилмейин  алгъыны.

Ой, сени кёбле  излейле,
Миллетге хапар  джайылыб.
Хей!
Да  бу  хатхугъа бушуу киргенди
Кёзюме кюрен къайылыб.

Ой, сени кёбле  излейле,
Кече, кюн демей, къадалыб.
Хей!
Сени джазыуунг – бизгеди, алан,
Аджашыб къалма,  алданыб.

Сен – шам  базарны  джибеги,
Мен – алтын,  кюмюш кереги.
Хей!
Сени кёре да къалай тынчайсын
Бу Сары Джашны джюреги?

Ой, сени кёбле излейле,
Да  излемезден кетсинле.
Хей!
Аллыма чабхан джигитле, санга,
Менича бир джыр  этсинле.

Ой, сени кёбле  излейле,
«Къалынны» тилге келтириб.
Хей!
«Сюймеклик» деб  а къайсысы айтды,
Сени менича кёлтюрюб?

Мен – шам  базарны  суулугъу,
Сен – алтын такъгъан  къуругъу.
Хей!
Да сеничагъа этилген болур
Эрмен устаны чуругъу.

Ой, сени кёбле  излейле,
Сезиу дегенни билмеген.
Хей!
Къызны «юйбийче» кёргенден башха
Бир затха акъыл бёлмеген.

Ой, сени кёбле излейле,
Таймай  эсинги  бёлгенлей.
Хей!
Ала бары да учхун болурла
Семен  келечи  келгенлей.

Мен – шам  базарны  кийими,
Сен – окъа оюу тюйюмю.
Хей!
Былай къарасанг санга ушайды
Бу толгъан Айны сюйюмю.

Ой, сени кёбле излейле,
Аладан бири болалмам.
Хей!
«Энчимсе» деб  а кесинг айтмасанг
Не бек сюйсем да, алалмам.

Ой, сени кёбле  излейле,
Керекни кесинг сайларса.
Хей!
«Хансемен» десенг, алтын джибинг бла
Сени сюйгенни байларса.

Сен – шам базарны  гёгени,
Мен – турушуну кёкени.
Хей!
Да Базар Гинджим, табсыз  болады
Ишни  созулуб  кетгени.

Ой, сени кёбле излейле,
Къолтукъ – къюн бла джюрюген.
Хей!
Быллай адет да болурму, алан,
Аллынга чабыб тилеген?

Эскиде, айыб болгъанды,
Тиленнген къызгъа уруннган.
Хей!
Энди Эресей аякъ басханлы
Адет да болду «бурулгъан».

Сен – шам  базарны татлысы,
Мен – ат ойнатхан атлысы.
Хей!
Деу тёнгегими  къуршалагъанды
Сезиуню къатдан  къатлысы.

Ой, сени кёбле излейле,
Ким болду сени онгдургъан?
Хей!
Да менден башха  къайсы болалды
Башынга джулдуз къондургъан?

Ой, сени кёбле излейле,
Этсенг  а бизге бир сынау!
Хей!
Алай бла, эрлай, ортагъа чыгъар
Ким – керти  эрди,  ким – къанау.

Сен – шам  базарны  гинджиси,
Мен – шам устаны  тилгиси.
Хей!
Да сюйген деген бола кёреме
Туура  кёзюнгю джингкиси.

Ой, сени кёбле излейле,
Акъылынг бери бёлюнсюн.
Хей!
Джюрек  ойнатхан  талгъыр кёзледе
Мени суратым кёрюнсюн.

Ой, сени кёбле излейле,
Унут, ариуум, аланы.
Хей!
Алтын ачхычны къолунга алыб
Ач Семенлада къалангы.

Сен – шам  базарны  табхасы,
Мен – тар къынланнган къамасы.
Хей!
Къалай чегилир,  не бла тёленир
Бу сюймекликни багъасы?

Ой, сени кёбле излейле,
Манга тюбеб бир кёрсюнле.
Хей!
Бу Базар Гинджи бизге аталлыкъ
Ол тилегенле билсинле.

Ой, сени кёбле излейле»  –
 «Джуукъгъа – тенге  джара» деб.
Хей!
Сары Джаш   десенг  алай излейди –
«Ёмюр кёзюме къара»  деб.

Сен – шам базарны  ийнеси,
Мен – кюмюшчюню юллеси.
Хей!
Сен джылы джазны чакъгъан тереги
Мен – исси джайны чиллеси.

Ой, сени кёбле излейле,
Нек чабышдыла  аллыма?
Хей!
Бу сени манга джетдиргенинги
Тилемез болдум  къаллыма!

Ой, сени кёбле излейле, 
«Этерикбиз» деб, «джашарыкъ».
Хей!
Сюймеген бла юйленсенг, ариу,
Болурса къууат атарыкъ.

Сен – шам  базарны мынчагъы,
Мен – терк устаны  бичагъы.
Хей!
Биз экибизге ачылыр болсун
Къадар дегенни къучагъы.

Ой, сени кёбле излейле,
Къабхакъ Башына джол салыб.
Хей!
Да  бу  хапарла къыйналла мени
Деу джюрегимден онг алыб.

Ой, сени кёбле излейле,
Нек чиркитмейсе, ыхдырыб?
Хей!
«Хансемен бла сёзюм барды» деб,
Кериге джолун тутдуруб.

Сен – шам  базарны  шербети,
Мен – тизгинини келбети.
Хей!
Сюйген адамда  харамлыкъ болмай
Таза болады иннети.

Ой, сени кёбле излейле,
Хапарларын бир сорайым.
Хей!
Хомух келечим мадарсыз эсе
Атанга кесим барайым.

Ой, сени кёбле излейле,
Табышлы, онглу кёрюннген.
Хей!
Сёз берген къызгъа джарашалмайды
Башха бирине бёлюннген.

Сен – шам базарны  алмасы,
Мен – джылтырагъан къамасы.
Хей!
Да Базар Гинджим, тынгылаб турма
Болмайыкъ зарла табасы.

Ой, сени кёбле излейле,
Ашыкъдырады заманым.
Хей!
Бу болджалынг бла,  джаным ашалыб
Кюренли болду къарамым.

Ой, сени кёбле излейле,
Келечи барыу – таймаздан.
Хей!
Къаты халинги менлей билгенлей
Тейри, къачарла,  къайтмаздан.

Сен – шам  базарны  джюзюмю,
Мен – чешмесини сюзюмю.
Хей!
Сени кёргенлей, арсар болама
Алалмай сенден кёзюмю.

Ой, сени кёбле излейле,
Хыйлаларынгы  билмейин.
Хей!
Сары Семеннге джетдиргенинги
Эслеялмайын, кёрмейин.

Ой, сени кёбле излейле,
Сёлешир болду къабагъым.
Хей!
Да башха къолда  энгеч  боллукъса,
Менде  уа – Алтын Чабагъым.

Сен – шам  базарны  шатыры,
Мен – кюреш этген  батыры.
Хей!
Да санга былай джол салгъанларын
Джараталмадым асыры.

Ой, сени кёбле излейле,
Алагъа заран джетмесин.
Хей!
Сёз бергенинги тукъумгъа билдир –
Башхасы  умут  этмесин.

Ой, сени кёбле излейле,
Келечи толуб тёрюнге.
Хей!
Ышандырыб  а  нек тарытаса
Къарамазынгы кёзюне?

Сен шам базарны  кёгети,
Мен – ёч алыучу  джигити.
Хей!
Насыб къаламы ачхычы – сенде
Сенсиз ачылмаз  кирити.

Ой, сени кёбле излейле,
Адетге кёре, джаратыб.
Хей!
Семен улу уа  алай излейди
Халкъны сейирге къаратыб.

Ой, сени кёбле излейле,
«Мени юй этер олду» деб.
Хей!
Ашыкъ Семен  а алай излейди
«Кёкге чыгъарлыкъ джолду» деб.

Сен – шам  базарны  хурмасы,
Мен – инджирини къатмасы.
Хей!
Сюймеклик деген арсар этсе да
Татлы  кёре эм татмасы.

Ой, сени кёбле излейле,
Келечи алыу тохтасын.
Хей!
Тыйылыб тургъан бу ишибиз да
Бираз аллына атласын.

Ой, сени кёбле излейле,
Сынама джашны тёзюуюн!
Хей!
Сюймеклик джырны  биргелей  джырлаб
Бирге эштейик эжиуюн.

Сен – шам  базарны  сюйюмю,
Мен – эшген кюбе кийими.
Хей!
Сюймеклик деген ауур кёре эм
Кюнлей тийгенлей тийими.

Ой, сени кёбле излейле,
Джууукъгъа – тенге  соруулай.
Хей!
Да Базар Гинджим, джангылыб къалма
Терсни кесинге джоралай.

Ой, сени кёбле излейле,
Къыз оюнларынг тохдасын.
Хей!
Болджал хапарны артына джетиб
Бирге  салайыкъ  нохтасын.

Сен – шам  базарны  гоккасы,
Мен – гокка  салгъан тапхасы.
Хей!
Да, Базар Гинджим,  санга билдирлик
Барды  джюрекни тахсасы.

Ой, сени кёбле излейле,
Къалмай  «бугъасы», «тюеси».
Хей!
Сен – алтын къабда кёрюнюр ташса
Менме – ол къабны иеси.







Онекинчи башы
АКЪБУЛУТ

Аптиек десенг – тийгичден,
Ой, генджа десенг – илкичден.
Хей!
Асыры азмыч тюлмюсе, алан,
Дерс алгъан кибик билгичден?

Бишген адамча – оюмунг,
Джери, орну бла – оюнунг,
Хей!
Накъырда сёзню таб къайтараса
Болмай керексиз къыйынынг.

Гокга талача чакъгъанлай,
Кёк нюрю кибик тартханлай,
Хей!
Ариу Акъбулут, мени тутханса
Джибек ауунгу атханлай.

Ой, къаназирни – бетлиси,
Хайыуан десенг – этлиси.
Хей!
Акъбулут бла Сары Джаш,  десенг –
Джарашырчады экиси.

Татыран тузлукъ – этгеди,
Уялыу, джибиу – бетгеди.
Хей!
Да сени кибик бийче уа,  алан,
Джаш джюреклеге – дертгеди.

Къошха тебресенг – чабыргъа,
Оноу дегенде – сабыргъа.
Хей!
Акъбулут ариу, былай  баш тарта
Нек джабышханса тыбыргъа?

Сыфатынг десенг – тартыучу,
Хар кёрген - кёрген  къатыучу,
Хей!
Алай ариулукъ дженгил сёнгеди
Сюймеклик болур  – къалыучу.

Сени сюйгенни сайласанг,
Джюрекни анга байласанг,
Хей!
Юйюр джашауунг къуанчдан толур,
Мен айтханланы ойласанг.

Ой, джилек десенг – бир кюнлюк,
Наныкъ десенг а – сагъатлыкъ.
Хей!
Этилир ишни узакъгъа созма
Салма джазыугъа сакъатлыкъ.

Таяр джер юй тюб болмайды,
Элек шоркъадан толмайды.
Хей!
Заманы бла юйленмегенни
Ёмюр джашауу онгмайды.

Такъызюк десенг – татаргъа,
Бу муртху десенг – ашаргъа.
Хей!
Сени кёрюб да бир башха бла
Болаллыкъ тюлме джашаргъа.

Кюннге джабыуну тартмазса,
Айгъа шымпылдыкъ такъмазса,
Хей!
Сюймеклик деген сезиуню, алан,
Къарагъан кёзден джабмазса.

Сюйгенни бети – тюрленнген,
Кёргенни эси – бёлюннген.
Хей!
Арабыздагъы сюймеклик, алан,
Бу Юч Ёзеннге – билиннген.

Тар чурукъ аякъ асхатыр,
Суу чырпы отну джукълатыр.
Хей!
Сюймеген бирге алдансанг, ариу,
Джазыуунг кёб кюн джылатыр.

Ой, ат излесенг – джоргъадан,
Суулукъ толтурсанг – шоркъадан.
Хей!
Ахыр сёзюнг бла белги баргенсе
Башхала тайсын ортадан.

Атасыз ёсген – атача,
Джашау эгеген – къамача,
Хей!
Сен манга уллу кёллюлюк этме –
Алтынкекеллинг – къалача.

Сенде – ариулукъ, къаратхан,
Менде – болумду, аралтхан,
Хей!
Бал бла джауча джарашырыкъбыз
Болмай инджитген, таралтхан.

Ой, къазан десенг – къулагъы,
Пух эчки десенг – улагъы.
Хей!
Да ёзенгиден джауур болдула
Аякъларымы балагъы.

Ура да бара Къарт – Джуртха,
Къайта да келе Махаргъа,
Хей!
Юч джылым джолда кетгенди, алан,
Кёлкъалды эте къадаргъа.

Аллахды джазыу бериучю,
Хар джанны ёзюн кёрюучю.
Хей!
Бизге оноучу керек тюйюлдю –
Джюрекди тюзню билиучю.

Ой, бола эсенг бол,  дейме,
Керти насыбдан тол,  дейме,
Хей!
Да мындан ары былай барса уа –
«Кимге да бошду джол»,  дейме.

Къарт Джурт элине тарытдынг,
Джюклю къадырлай арытдынг,
Хей!
Акъбулут ариу, бу болджалынг бла
Манга  ай,  джыл да санатдынг.

Хар затда марда болады,
Марда билмеген онгады,
Хей!
Онгуб къалгъандан болмагъын, ариу,
Болур заманынг толады.

Этиллик ишге – талпыуду,
Къуугъун болса – чабыуду.
Хей!
Джетген къызгъа да буйурулгъаны –
Орну бла  эрге  барыуду.

Ёре къайыкъды батыучу,
Джел тутхан джелпек – тартыучу.
Хей!
Бу сен таныгъан Сары Джаш, алан,
Болмаз сёзюнден къайтыучу.

Къурманлыкъ бугъа – ючдеди,
Адамлыкъ – сёзде, ишдеди.
Хей!
Сюйген адамны сёзюн эштмеген
Зар – зурну сёзюн эштеди.

Ой, тубан кёзню къаралта,
Толгъан  Ай  десем – аралта.
Хей!
«Джуукъ ёртеннге – узакъ суу»,  дерлей
Мени битдирдинг,  таралта.

Ой, булут басса – джауумгъа,
Гугук къычырса – къууумгъа.
Хей!
Бу «сюйген» хапар джайылгъанлай а
Къуурт киргенди тукъумгъа.

Джел урмай чегет чайкъалмаз,
Суу къобмай толкъун чайпалмаз,
Хей!
Сюймеклик келмей джюрек джанмайды
Анга «бошду» деб айтылмаз.

Тойгъа тебресенг – чурукъгъа,
Тонунгу ассанг – къурукъгъа.
Хей!
Сени ызынгдан хауле айлана
Ушадым эмен урукъгъа.

Таза кёзлеуден  – ичерим,
Буу терисиди – бичерим.
Хей!
Эм ариугъады – джюрек илешим,
Джангыз сен болдунг излерим.

Сагъышым десем – эритген,
Муратым десем – терилтген,
Хей!
Акъбулут ариу болгъанса, тейри,
Узакъ насыбха  термилтген.

Аслан да артха турады,
Чабар джаллыдан таяракъ…
Хей!
Тукъум – бир джандан, зарым – бир джандан,
Сен да – болджалны къыяракъ…

Тепси керекди чарагъа,
Балхам керекди джарагъа.
Хей!
Талай кюн болду  джууаб  иймейсе
Ким кирген болур арагъа?

«Урлукъну» алыб къолунга,
«Джерге кёмерге» кёз къыймай,
Хей!
Къачанга дери турлукъ болурса
Халкъгъа тынгылаб, эс джыймай?

Келиде джарма урулур,
Къакъ эт аязда тутулур.
Хей!
Да былай сюйюб табалмай къалгъан
Суу кёмюк кибик джутулур.

Илячин бюртюк чёплемез,
Сары Джаш «къатын» излемез,
Хей!
Анга керекли  –  Ханбийче къызды
Башхагъа кёзю илинмез.

Ой, как излеген – чёмючге,
Айгъакълыкъ сюйген – кёрмючге.
Хей!
Сени терсейтген агунда Хапсат
Бузмай ушайды дюккючге.

Ой, аны кибик болмагъын,
Тыбыр таш кибик къалмагъын,
Хей!
Мени сёзюмден башханыкъын а
Чыртда къулакъгъа алмагъын.

Джау чыракъ джана эрийди,
Джукъланыуу  да болады.
Хей!
Джандырыб турсанг – арты не болур –
Ол оноуунга къалады.

Ой, чалкъы десенг – чёгючден,
Да дырын десенг – сенекден.
Хей!
Мен сууугъанлай, хапар джайылыб
Себеленирсе элекден.

Саяу  атылыр – керилиб,
Къорукъ тохдатыр – тирелиб.
Хей!
Сени къарамынг саяуча тийди –
Къоруналмадым, терилиб.

Хуна джанында – терегим,
Къарасауутлу – керегим.
Хей!
Акъыл айтханны тёнгек этмейди
Эмилик болуб джюрегим.

Джерк бояу керек – териге,
Мухур керекди – тёреге.
Хей!
Бёгек джашха  уа – ариу къыз керек,
Чыгъарыр кибик кёреге.

Агъачны тюзю – аркъаугъа,
Тала ачыгъы – отлаугъа.
Хей!
Акъбоюн ариу, нек джарашханса
Тыбырны башын сакълаугъа?

Джумушакъ керек  – зыбыргъа,
Джарак  керекди  – чабыргъа.
Хей!
Хандар Семеннге Ханбийче керек –
Къадалыб турма тыбыргъа.

Бир Хур Мёлекге ушадынг,
Джюрек нюрюмю ашадынг.
Хей!
Туу санларымы суу – салам этиб
Деу къууатымдан бошадынг.

Джаз Тауукъ дедим атынга,
Ышаныб бардым къатынга.
Хей!
Уллума демей, онглума демей
Бойсундум  сени шартынга.

Хуна джанында – шапталым,
Къаназирденди къапталым.
Хей!
Да арабызгъа сугъулганнга уа
Бек дженгил чартлар сампалым.

Берген сёзюнгден таймайын,
Башха келечи алмайын,
Хей!
Къуриент къызы, бери бурулчу
Хатхума джара салмайын.

Асыры къаты кёллюсе,
Нюр ургъу болуб  уруунг,
Хей!
Къамиш джагъалы чокъуракъ кёлча
Чайпалмаз болуб туруунг.

Сылтау болгъанны тизесе,
Умутну таймай кесесе,
 Хей!
Ойнай, джюджекни буугъан сабийча
Мени тылпыусуз этесе?

Балауз чыракъ джанады,
Кюн тау артына батады.
Хей!
Санга термиле, ариу Акъбулут
Тангым джукъусуз атады.

Сен джемджегунча джюуюлдей,
Тау бугъоулары гюрюлдей,
Хей!
Эки арада къалгъанма, алан,
Бир – «уча», бирде – «тигелей».

Къар къаблан кибик – ариуса,
Сарасан  кибик – назиксе.
Хей!
Сёзюнгде турмай акгыллы болсанг
Манга джан ауруу берликсе.

Сени халынгда – тартыу бар,
Сени кёрмесем –  джарсыу бар.
Хей!
Сюймеклик деген джюрек аурууда
Джанынгы джазгъан – асыу бар.

Балий дегенде – къызылы,
Къозу къулакъны – узуну.
Хей!
Къуриент къызы, къачан боллукъса
Эритир джюрек  бузунгу?

Ой, кийиз десенг – оюуу,
Хайыуан десенг – тоюуу.
Хей!
Акъбулут ариу, сенде болурму
Болджал хапарны къоюуу?

Наратда болур гагарак,
Чокъуракъ кёлде – агъанакъ.
Хей!
Сенде уа, ариу, гюл сабындача
Хазыр турады чыгъанакъ.

Сени тарталлыкъ чынды джокъ,
Менича сюер  джынды джокъ.
Хей!
Тёрт джылны былай  къыз сакълагъаннга
Джашла чам эте, тынгы джокъ.

Ёртеннге чабсанг – хахай бла,
Таугъа ёрлесенг – тагъай бла.
Хей!
Акъбулут десенг  бетлеш болурса
Тюрлемей тургъан «огъай» бла.

Гануаларынг къаратхан,
Къолунгу миллет джаратхан,
Хей!
Манга кереги чемеринг тюлдю –
Кёкден нюрюнгдю таралтхан.

Минги Тау десенг – бузлары,
Чирик кёл десенг – тузлары.
Хей!
Кёб тилетирге бек сюедиле
Шам Къарачайны къызлары.

Ой, сёзден алгъа – тюшюнюу,
Кесамат аллы – кёрюшюу,
Хей!
Биз экисин да этгенбиз, алан,
Къалгъаны – ахыр келишиу.

Мюйюзлю къочхар буу болмаз,
Къазылгъан арыкъ суу болмаз.
Хей!
Мени аллыма чабхан джашла  да
Сен сайлар кибик туу болмаз.

Ой, ариу десенг – сюекден,
Атлы десенг а – керекден.
Хей!
Эрикмегенлей джууаб къурайса
Къайда болмагъан себебден.

Къулакъ солууну билмейди,
Ой, баш тулусун кёрмейди.
Хей!
Къызгъан джюрегим «тынны» эштмейин –
Созулгъан ишге тёзмейди.

Ой, тёрт джыл озду арадан,
Тёрт къар эриди таладан.
Хей!
Да ийнан, ариу, кетер болгъанма
Сен манга салгъан джарадан.

Гакгычы тюлкю – уягъа,
Балыкъчы айю – джагъагъа,
Хей!
Ариу къызла да – джаш джюрекледе
Джукъланмаз отну джагъаргъа.

Ой, болджал болсун болмазлыкъ,
Салыннган тыйгъыч – тыймазлыкъ.
Хей!
Семен тутханын ычхындырмайды –
Сары Джаш сени къоймазлыкъ.

Джел урса бугъой улуучу,
Суу къобса толкъун буруучу.
Хей!
Сюймеклик деген чек танымайды –
Не тыйгъычны да джыгъыучу.

Сыйдам излесенг – дарийни,
Джумушакъ десенг – памилни.
Хей!
Санга къагъыт бла ашырдым, алан,
Ана джуугъунг Шамилни.

Джазгъан джууабынг – окъулгъан,
Бу джюрек деген – буркъулгъан,
Хей!
Бютеу къызланы дертин алгъанса
Хатхудан этиб урулгъан.

«Зылдыуай шохдан ашхыды
Акъыллы джау» - деб  айтыуду.
Хей!
Агундаладан узакълаш, ариу
Ала береллик – джарсыуду.

Джайгъакъ терекде – чёртлёуюк,
Джайракъ кёкенде – тюртюдю.
Хей!
Тийре, тукъум да кёз – къулакъ болуб
Бу сюймекликге тюртлюдю.

Аууздан чыкъгъан сёз болур,
Суу джоргъа къууб джетмезлей,
Хей!
Сёз кесаматха керти болайыкъ
Артха бурулуб кетмезлей.

Юй саллыкъ болсанг – эменнге,
Джыйгъычны ойсанг  – тереннге.
Хей!
Джанымы бермей ийнанмам, ариу,
Санга «кукады» дегеннге.

Кукада акъыл аз болур,
Джайгъан хауасы джаз болур.
Хей!
Алай аны бла юйюр къургъанны
Туу бети эрлай саз болур.

Сюймегенлеге ийнанмам,
Сени кукагъа санамам,
Хей!
Керти да кука болуб чыкъсанг да
Бир башха кёзден къарамам.

Ханбийче дерме – сюйгенлей,
Хар кимден артыкъ кёргенлей,
Хей!
Къылыкъ этсенг да тёзерме, ариу,
Санга шош джуаб бергенлей.

Ой, тиширыуда – адебди,
Миллетде десенг – адетди.
Хей!
Сюйген адамны танытхан, алан,
Тюрлениб тургъан келбетди.

Джабышмакъ  десенг  – Морхдады,
Бусакъ десенг а – Махарда.
Хей!
Да сени кибик къайда табылсын
Ёзенде, элде, шахарда?

Окъа джибинг бла байладынг,
Джесирге мени сайладынг,
Хей!
Не – азат этмей, не – энчи кёрмей
Туура  къыйнаудан – къыйнадынг.

Ой, чалкъы болмаз билеусюз,
Джарлы  да болмаз тёлеусюз,
Хей!
Сюймеклик ауруу болалмаз, алан,
Джанны, джюрекни эгеусюз.

Сёз чыкъгъан джерин танытыр,
Ашхы сёз кёлню  джарытыр.
Хей!
Гинасыу кибик тайыб тургъан а
Тынгылагъанны арытыр.

Эмилик саным – тыйылгъан,
Тебиннген джюрек къыйылгъан.
Хей!
Сени амалтын болгъанма, ариу,
Бу таугъа, ташха джайылгъан.

Къазаннга кёре – чолпунгду,
Къойунга кёре – токълунгду.
Хей!
Сюйгеннге кёре – сюйгени болур,
Шохлукъгъа  кёре – шохунгду.

Джарамаз шохну – сермешге,
Аман хоншуну – чеклешге,
Хей!
Сюймеклик бла ауруу табханны –
Сюйгени бла – бетлешге.

Минги тау таба тебресенг,
Бара да ёрлей  арырса.
Хей!
Къарт – Джурт элинден къыз тилер болсанг
Тюз мени кибик талырса.

Ой, ат сыртында – джауурлукъ,
Алтын башымда – ауурлукъ.
Хей!
Акъбулут ариу болгъанса, тейри,
Мени тишликча къууурлукъ.

Акъылым манга: «тохта» дей,
«Башха къызланы джокъла» дей…
Хей!
Хатхуму керген сезиу боран да
«Акъбулутунгу сакъла» дей.

Чагъыр  тутмайды  мюрзеусюз,
Боза болмайды сюзюусюз,
Хей!
Юйлениу иш да болала болмаз
Ай  бла джыл бла тинтиусюз.

Теджелген къызынг – дертлиди,
Тиленнген къызынг – беклиди.
Хей!
Мени быллай бир сакълатма, алан,
Джаш ёмюрюбюз чеклиди.









Онючюнчю башы
АЛТЫНДЖАЛ

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Аркъан атдырмай, къачаракъ,
Хей!
Букъгъан  джерине  джол салыр болдум
Боз къаяланы чачаракъ.

Джазда джанкъозду эслерим, дейме,
Джайда  ланады  юзерим,
Хей!
Алагъа ушаш  Ариу Акътамакъ
Болду амалсыз керегим.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Не аркъан  тутмай, не – къабхан.
Хей!
Джюрек ауруу бла сан арыууду
Бу суу ариудан мен табхан.

Бораннга беджен салынмаз, дейме,
Ырхыны аллы тыйылмаз.
Хей!
Сюймеклик къыйын байлагъан, алан,
Бу кёкге, джерге сыйынмаз.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Мийиклеринде букъгъанлай.
Хей!
Кесин кёрмейин турсам да, тенгле,
Нюрю иймейди тутханлай.

Тюз обур аугъа тюшген кибикме,
Серни серича болгъанма,
Хей!
Кесим кесимден тас болгъан кибик,
Тюрлю джарсыудан толгъанма.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Асыры тикди къаясы.
Хей!
Къуриент къауум асылды, тенгле,
Бузукъ болалмаз маясы.

Тенгиз толкъунлай чарпыша, дейме,
Акъыл джюрек бла тартыша,
Хей!
Сюймеклик деген алай келеди
Кеченг кюнюнг бла къатыша.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Аркъаным къалды чулгъанмай.
Хей!
Бир кюн кетмейди, санларым тюшмей
Акъылым, башым булгъанмай.

Кёзбау муратха байланыб, алан,
Къарамым анга айланыб.
Хей!
Шам Семенлеге келлик болурму
Ханбийче болуб, сыйланыб?

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Юркюб, ташайыб кетеди.
Хей!
«Сары Сымайыл  арсар болду»  деб
Миллет сёзюмю этеди.

Узун терекни тёббесиндеги
Алма кибикди, джетмезлей,
Хей!
Да къарайма да, къара сюймеклик
Мени насыбха элтмезлей.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Болду узакъдан къаратхан.
Хей!
Да,  сакълагъандан аман не болур?
Олду джанынгы арытхан.

Ой, «толгъан сауут тёгюлюр», алан,
Тёзюмюм чекден чыкъгъанды,
Хей!
Учу – къыйыры болмагъан сакълау
Умутларымы джыкъгъанды.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Тёрт джыл ётгенди сюргенли.
Хей!
Башха къызланы кёзюм кёрмейди
Аны бир къараб кёргенли.

Къачырыу деген табсыз адетди,
Юйю къолу бла бермейин.
Хей!
Джашамаз болдум,  хан Семенледе
Бу  чын суратны  кёрмейин.

Алтынджал кийик  къолгъа тюшмейди,
Кёзюм, кёлюм да андады.
Хей!
Сюйген аурууну  орналгъан джери
Кемиклерингде, джандады.

Кёзбау муратха терилиб, алан,
Умутум кенге керилиб,
Хей!
Да  зыраф болуб барама, тенгле,
Джюрегим анга термилиб.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Къалай барайым къатына?
Хей!
Халкъ айтхан атын джашырыб, алан,
Чам ат атадым атына.

Ой,  пайтонуму чархы ашалды,
Анга келечи джюрюте,
Хей!
Бу джюрегими джауу  бошалды
Къуриент къызы эрите.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Суу – салам болдум айлана,
Хей!
Бу келечим да  сёз ётдюрмейди
Тили тишине байлана.

Ол – кёкге тартхан субай нызыды,
Мен – къатындагъы эменме,
Хей!
Насыбын кёрмей бош булджунады –
Мен Семен улу Семенме.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Къатына джууукъ къоймайды.
Хей!
Сёзню бир айтсанг, халкъны сагъайтсанг
Артха къайтыргъа болмайды.

Пайтонну чархы ашалды, алан,
Генджаны налы тюшеди,
Хей!
Келечи бара,  джууабсыз къайта
Бу мени тели этеди.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Къарамы бла байлайды,
Хей!
Не къадар къачса, ол къадар сюрюр
Ичимде бир хырс  къайнайды.

Ой, къадау таншны къарасы, дейме,
Башында кёкню аласы.
Хей!
Бу джарлы джюрек сынчыулу болду
Бителалмайын джарасы.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Онгсуз болгъанма, сюргенден.
Хей!
Хан Семен улу, юлюш алгъанды
Къара сюймеклик дегенден.

Ой, Учкуланда айбат алдырны,
Да алай кёрдюм, шаушалыб.
Хей!
Ариулукъда  уа кюч бар кёре эм
Къалдым джюрегим къаушалыб.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Халал тенглерим, джетигиз,
Хей!
Талгъыр кёзлюден ауруу табханны
Бир багъар мадар этигиз.

Тик сызгъалагъа  ёрлеучю  болдум,
Бу Сарасанны ызындан,
Хей!
Тёреге бериб тазирми  алсам
Даулет – Герийни къызындан?

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Джибни атхынчы къачады.
Хей!
Ой, бу ариуну джангыз къарамы
Джюрек джарамы ачады.

Загъызан бетни – юркек буулары,
Агир чатыны – суулары.
Хей!
Да аны манга чюйре этелле
Бу зар – зурланы уулары.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Мени бла кенгден къарашыб.
Хей!
Ой, сюйген адам тюрлю болады
Кеси – кесинден аджашыб.

Хар сёлешгеннге къарама, дейме,
Ой, хар аууздан – бир таууш.
Хей!
Адам этерин билиб тирелсе
Тар да болады кенг аууш.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Къабхакъ Башында букъгъанды.
Хей!
Эки тукъумну тюртлю халиси
Мени чыкъмазгъа сукъгъанды.

Къаблан кибикди кекелим, дейме,
Белгили болду этерим,
Хей!
Биз экибизге заран болгъаннга
Ёмюрде болмаз хатерим.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Къая ранлагъа сылджыраб.
Хей!
Джулдузхан анам къаш – баш  тюйгенди
Баштёбен болуб, къыджыраб.

Базарда сатыу – алыуум,  дейме,
Санымда  десенг – къарыуум.
Хей!
Темир хунаны тешиб ётерлей
Къайнайды анга сарыуум.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Суу – салам болдум ызындан,
Хей!
Да манга насыб келирми, алан,
Даулет – Герийни къызындан?

Ой, тама турса кёл болур, дейле,
Джайыла турса эл болур.
Хей!
Мени сёзюм да, айтыла туруб
Аны тебдирир джел болур.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Ёргеден – ёрге къачханлай.
Хей!
Бу сюймеклик бла болгъанма, тенгле,
Туура, тот кирит ачханлай.

Ой, Гоначхирни чаукасы болур,
Къобан суууну – суусары.
Хей!
Ол – Минги Тауну юркек кийиги,
Мен – тау тиклени буучары.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Юч джаз ётгенди сюргенли.
Хей!
Башха къызланы кёзюм кёрмейди
Да аны къараб кёргенли.

Ой, Тогъуз Кёлде кёзлеу сюзюле,
Суунда  ырнык къаз джюзе.
Хей!
Къачаннга дери былай турайым
Ол тынгылай да, мен тёзе?

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Талагъым турду, къуугъандан.
Хей!
Себеб излейме эртден аяздан –
Къарт – Джурт табадан ургъандан.

Къуриент къызы, тынгылау бла,
Этиб къояды  алыннган.
Хей!
Ёлюм бла джашау – эки джанымда,
Мен – арасында тагъылгъан.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Аркъан бойнума джюк болуб.
Хей!
Сюйген дегенинг ауурлукъ ташыр
Сюймеген турур джек болуб.

Ой, тогъуз тауда сокъмагъым, дейме,
Тар ауушлада – ызларым.
Хей!
Манга бу ариу табылмай къалса
Болур джюрекден сызларым.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Муну сылтауу джюз болур.
Хей!
Тёзюм тауусхан  джазыкъ  бар эсе –
Ол – менме десем тюз болур.

Тиленнген къызла алай болалла,
Гинасыу кибик тайгъанлай.
Хей!
Акътамакъ Ариу манга джарашыу –
Акъ булут тауну  къайгъанлай.
 
Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Башым тубаннга кетгенди,
Хей!
Тюрлениб тургъан, ариу Алтынджал
Мени джанымдан этгенди.

Бу чын суратха  зар болдум, алан,
Кюзде сусабсыз къалгъанлай,
Хей!
Бёгек кёкрегим ахсыныр болду
Ол манга  къарам  атханлай.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Бу уудан хайыр бармыды?
Хей!
Да чыкъгъан джолум кенг джолму болур
Огъесе тартар джармыды?

Байталчабханнга ёрледим, алан,
Мийикден кенге къараргъа.
Хей!
Къумукъ устагъа тарак ишлетдим
Джохар чачларын тараргъа.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Таулагъа  тюшдю  джангы къар.
Хей!
Да бу туруудан ишибиз турса
Учу боллукъду чынгыл джар.

Ой,  Къарачайда джыры айтыла,
Экибиз тилге тюшгенлей.
Хей!
Бу белгисизлик  ачы береди
Джюрекни  мизлей  тешгенлей.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Джазны бурну да къарады,
Хей!
Бургъу джел кибик, сезиу бораны
Бёгек хатхуму тарады.

Ой,  джылкъым бара гелеу табагъа,
Къоюм энеди суу ызгъа.
Хей!
Мадар устасы болсам да, алан,
Джол салалмайма бу къызгъа.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Кимден болушлукъ излейим?
Хей!
Бизни сюйген бла сюймегенлени
Бир сафгъа къалай тизейим?

Сюйген адамны къыйнагъан онгмаз,
Къадар дерс бериб ойлатыр.
Хей!
Джашлыкъ дегенинг бир кере келир
Бир кере  сезиу ойнатыр.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Къалай къайтайым, тутмайын?
Хей!
Аны амалтын джан да берирме
Не этгин сёзюн джутмайын?

Тёртюнчю джылгъа айландыкъ, алан,
«Болур – болмазны» билмейин.
Хей!
Къоярыкъ болмаз, бу азмыч  ариу
Мени къайишча тилмейин.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Илине бездим ызындан.
Хей!
Къарт – Джурт элине тарыгъырмы эм
Къуриентлени къызындан?

Семенле десенг – акъсюекледен,
Багъатырлары бийдиле.
Хей!
Эки тукъумгъа сёз джюрютгенле
Адамлыкъ джандан чийдиле.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Не пердан урмай, не садакъ.
Хей!
Къаллай гёджебни "эмиб" бошады,
Джууаб берликди, Хакку – Хак!

Эки тукъумда – супу тынгылау,
«Къайдамны» сыйдам айталла.
Хей!
Не сёгюу болмай, не махдау салмай
Бир – айта, бирде – къайталла.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Кенгден сейирге къарайма.
Хей!
Багъатырла бла Хан Семенлени
Тенги – тенгине санайма.

Аны  кесиме нюзюр этгенме,
Саугъасын  элтсин Къаншауум,
Хей!
Бёгек джюрегим анга байланды
Ансыз болалмаз  джашауум.









Онтёртюнчю башы
ДЖАН ЁЗЕК

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Тамырларымда къан кибик,
Хей!
Сюйген адамынг бола кёреме,
Башхасы болмай, джан кибик.

Ой, «болур» десенг – болур адамма,
«Болмаз» десенг а – сынарыкъ,
Хей!
Сен – насыб толу алтын къаласа,
Мен – эшиклерин ачарыкъ.

Акъ булут бла тау джити кибик,
Бир – бирибизге джарашыб,
Хей!
Ёмюрюбюзню джашарбыз, алан,
Сюйген  кёз бла  къарашыб.

Семен тийреде джашарса, ариу,
Илячин къушча керилиб,
Хей!
Джюрегинг сюйген не зат болса да,
Бары  къолунга берилиб.

Башынгда чилле джаулугъунг, дейме,
Чилле тигиую джылтыраб,
Хей!
Мен – темир къармакъ, сен – алтын чабакъ,
Къолгъа тюшмейин, сылджыраб.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Мёлекча тургъан кёзюмде,
Хей!
Сенден башха уа бир сагъыш джокъду,
Сен  арсар этген эсимде.

Чынар терекди  – джайылгъан, дейме,
Нызы десенг а – къыйылгъан.
Хей!
Сени кёргенли болгъанма, ариу,
Эски халимден тыйылгъан.

Ой, ашыкъ эдим халкъ тынгылагъан,
Чакъырылыучу  къуанчха,
Хей!
Алтынкекелли энди къалгъанды
Къуриент къызгъа,  джубанчха.

Да мындан ары сакълатма, алан,
Гюнахым ауур тиймесин,
Хей!
Мени ачытсанг къарагъан Аллах,
Санга бир сынау иймесин.

Акътамакъ ариу, Гинасыу – Бийче,
Джибек  бауунг бла тутханса,
Хей!
Да сырты джерге тиймеген деуню,
Джаралы этиб атханса.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Джандет хауаны келтирген,
Хей!
Ариулугъунг бла, асыллыгъынг бла,
Кесинге сейир этдирген.

Ой, кёкге басхыч салыр болгъанма,
Андан джулдузла  тартаргъа,
Хей!
Бютеу аламны  хазнасын джыйыб,
Сени аллынга  атаргъа.

Санга айтханла бардыла, дейле,
Къабарты, Ногъай, Абаздан,
Хей!
Сени амалтын уруш болса да,
Тиш сюелликме,  таймаздан.

Сени джазыуунг бизгеди, алан,
Ары, бери да къарама,
Хей!
Санга тутулгъан ашыкъ Сымайны
Сен бош джырчыгъа санама.

Ой, чарс устасы атлыма, дейме,
Джар къыйырындан атлаучу.
Хей!
Деу Сымайылны къалай да этдинг,
Сенден бир хапар сакълаучу?

Джюрек Джигимсе, Джан Ёзегимсе,
Ычхыныр къарыу болмайын,
Хей!
Манга джашар онг къалмады, алан,
Этген муратым толмайын.

Кенге къарасам – мийикден, дейме,
Къурманлыкъ этсем – кийикден.
Хей!
Хан Семенлагъа  «тигим»  излейме,
Багъатырланы бийликден.

Махар сууунда – къум балыкъ, дейме,
Джаланджюк сууда – каскала.
Хей!
Бу джюрегими ауур басалла
Санга айтыллыкъ тахсала.

Кел, узатмайыкъ, сёзню созмайыкъ,
Адетге кёре барайыкъ,
Хей!
Бу талпыу буугъан эки джюрекни
Бирлешдирирден болайыкъ.

Ой, обур ауунг барды, дейдиле,
Нюрюнг бар – дейле, тартаргъа,
Хей!
Тутмакъ этгенсе, кючюм джетмейди,
Бугъоуларынгы атаргъа.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Мени насыбха элтирик,
Хей!
Къанатсызгъа да къанат битдириб,
Аны учарлай  этерик.

Сени амалтын  армау болгъанма,
Къараб тураса кёрмейин,
Хей!
Джюрек джагъаргъа уста кёре эм,
Кесинг джаныуну билмейин.

Кёб къууулгъан уу сыйлы  болады,
Кёб тиленнген да алайды,
Хей!
Кюнлей къыйыным болсанг да, ариу,
Халинг халиме джарайды.

Ой,  ау  тюбюнде башынг ийилиб,
Джан – джандан къолгъа кирилиб,
Хей!
Семен Къабакъгъа алай келирсе,
Къарагъан санга терилиб.

Анам, Джулдузхан  сайлаучу, дейме,
Эки эгечим – сыйлаучу,
Хей!
Къарнашым десенг пайгъамбар кибик,
Ашхыгъа  джанын байлаучу.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Сёз бла айтыб – айтылмаз,
Хей!
Джулдуз джолуна чыкъгъанбыз, алан,
Энди ызына къайтылмаз.

Ой, мен асыры уллу кёллю эм,
Айтылгъанлагъа къызынмай.
Хей!
Гюнах тёленмей къалмайды, дейле -
Турама санга базынмай.

Ой, къыз дегенни дертин алгъанса,
Болджалны узун созгъанлай.
Хей!
Чагъар бачхамы къаран этгенсе
Таймай сёзюнгю бузгъанлай.

Кюренли ариу, сылыт этгенсе,
Мени джылла бла сакълатыб,
Хей!
Сени къачырыб алыбмы кетсем,
Къарачай джуртдан атлатыб?

Келечи джюрюй, джумулуб, алан,
Кючден къачама, къутулуб.
Хей!
Мени заманым озуб барады
Сен нек тураса тутулуб?

Этген антыма ёлтюрме, дейме,
Сюйгеннге бушуу этдирме,
Хей!
Аллынга келген насыбны кёрмей
Башынга  заран джетдирме.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Сенсиз болмазлай болгъанма,
Хей!
Болуб болалмай, суууб къалалмай,
Туура палахха къалгъанма.

Ой,  таугъа чыкъдым талмайын, дейме,
Болум талпыудан къалмайын,
Хей!
Энди дунияда джашамаз болдум,
Джан Джигим, сени алмайын.

Трам - Семенледе сыйлы боллукъса,
«Ханбийче» дерле атынга,
Хей!
Анам къучакълай, тийре ийнакълай,
Алай келирле къатынга.

Шалакъ дуббурда биченлик барды,
Къаялыны  уа  – буулугъу.
Хей!
Къарт – Джурт элинде кёре эм, алан,
Хакъ ариулукъну урлугъу.

Ой, гелеу болур чаллыгъым, дейме,
Тору ат болур - джерлерим,
Хей!
Башха къызланы джюрек тутмайды,
Джангыз сен болдунг  излерим.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
«Ой,  боллукъ эсенг, бол»  дейме!
Хей!
Джазыу тутдургъан  алтын  аякъгъа,
«Да тола эсенг, тол»  дейме.

Джайдакъ генджагъа  мингенме, алан,
Бёрю джортуу, джыгъарлай.
Хей!
Манга бир заман келлик болурму,
Бу тюрлю халдан чыгъарлай?

Ой, Наууш тауда тау шайлыкъ чагъа,
Суу секиртмеден суу  агъа,
Хей!
Махар сууундан джырынг эштиле,
Нарат чегетле харс къагъа.

Къайры къарасам – сени кёргенлей,
Не эштсем – сени эштгенлей,
Хей!
Джюрекге, кёлге терен битгенсе,
Тамам  амалсыз этгенлей.

Къайдан тюбедим, къайдан да кёрдюм,
Джашауум болду – къатышыу!
Хей!
Кел, мындан ары созуб турмайын,
Болсун арада  англашыу.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Да мындан ары  джарсытма,
Хей!
Ол сени бузгъан агундаланы
Зар ауузларын балсытма.

Танг аласында Учкулан эли,
Къанатлы гюрден толады.
Хей!
Джюрек бир - джырлай, бир - сызлай, алан,
Кюнде джюз тюрлю болады.

Ой, чын сюекли,  ой  джибек бетли,
Обур ауунга тюшюрдюнг,
Хей!
Кесинг къайнатхан сезиу къазанда,
Бишиу былай – деб биширдинг.

Сени амалтын этмезим джокъду,
Сени амалтын – ётмезим,
Хей!
Да сен ариуну табалмай къалсам,
Болур муратха джетмезим.

Учкулан башы – Джалан  Къол, дейме,
Нажюйню башы – деппанды.
Хей!
Семен келинле бош кюрешелле –
Ашыкъ табарын табханды.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Мени къолунга джыйгъанса,
Хей!
Бир киши джолун кесалмагъанны,
Тамам да таргъа тыйгъанса.

Ой, бу хатхуда бир кёрюк барды,
Темир эритип,  бюгерлей.
Хей!
Бизге аталсанг эрке боллукъса,
Бютеу тукъумум сюерлей.

Сени тюшюнюу ауруу болгъанды,
Джиликлериме джетерик,
Хей!
Халингде – асыл, сёзюнгде – акъыл,
Бютеу халкъ сейир этерик.

Мен – ташны къырыб, тохана саллыкъ,
Къаяны ёзюн ачаллыкъ.
Хей!
Деу бла ариу бек джарашалла –
Болаллыкъ тюлсе къачаллыкъ.

Ой, танг алада булут чачалла,
Тикли тауланы башлары.
Хей!
Кюеу нёгерге хазыр туралла,
Бу Юч Ёзенни джашлары.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Бир тюрлю хауа  джетдирген,
Хей!
Башха сагъышны башымдан алыб,
Кесинги сагъыш этдирген.

Ой, Тогъуз кёлде – нарзан кёзлеуле,
Ичсенг, –  тин кире тёнгекге.
Хей!
Кюнтиймез бийче, бу тынгылауунг
Ушатды мени тентекге.

«Киштикге – оюн, чычханнга – ёлюм»
Дегенлей этиб турма да,
Хей!
Болджалны учун минде, ариуум,
Ишни терсине бурма да.

Сюймеклик деген – джандет къанатлы,
Ол хар имбашха къонмайды,
Хей!
Аны сынагъан джукъа болады –
Ачытхан адам онгмайды.

Аман – Ныхытны джолу тар болур,
Тау джалпакълары къар болур.
Хей!
Сюйген  улан  а сюйген къызына,
Джюрекден, кёлден зар болур.

Джууабсыз къоюб,  баш  булджутсанг да,
Семен Къабакъды келиринг,
Хей!
Манга этгенинг – борчунгду, ариу,
Артда тёленир тёлеринг.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Сен болмай – чархым тутмазлыкъ,
Хей!
Сени амалтын сезиу къозгъалды,
Энди мен тынгы табмазлыкъ.

Махар суунда айланч бар, дейме,
Махар гарада татыу бар.
Хей!
Сюйгенин сакълаб тургъан сюйгенни,
Джаш джюрегинде джарсыу  бар.

Санга тутулуу  тёлеу  кёре эм,
Джан сынчыу бла тёленнген,
Хей!
Бу ишни арты ёлюм болса да,
Болмам джолумдан бёлюннген.

«Аш бермесенг да, къаш бер» дейдиле,
Джылы сёзюнгю къызгъанма,
Хей!
Сенден башхагъа урунуу болмаз,
Джазыугъа чекни сызгъанма.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
«Огъайынг» болур – шыбыла,
Хей!
Бу сени сюйген керти адамны,
Айтхан сёзюне тынъыла.

Келчи, ариуум, оноу этейик,
Болджалгъа кишен салайыкъ,
Хей!
Бу джортуб баргъан джалгъан джашаудан,
Насыб юлюшню алайыкъ.

Уллу Лабада  суу джагъасында,
Гокга ханс чакъгъан талада,
Хей!
Хыйсабын этиб бичим салгъанма,
Санга ишленник къалагъа.

Алтынбаш  мекам  саллыкъма, алан,
Ариулугъунга джарашыр,
Хей!
«Акътамакъ  къала» деб айтылырлай,
Миллет сейирге къарашыр.

Терезесине  джабхыч саллыкъма,
Кюн кюйдюрмезлей этинги,
Хей!
Трамсеменлеге  келликсе, ариу,
Дарий  ау  джабыб бетинги.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Хатхуму керген солуулай,
Хей!
Айтчы, ариуум, не зат этейим,
Оноуунг дженгил болурлай?

Сени кёргенлей бир тюрлю болуб,
Тартхан нюрюнгде джутулдум.
Хей!
Ариулугъунгдан артха къалмагъан,
Акъыл сёзюнге тутулдум.

Ол кесинг джагъыб, кесинг ышыргъан,
Ёртен отунгда къуурдунг,
Хей!
Деу кёкрегимден джанымы, алан,
Туура джадауча суурдунг.

Бышлакъны ёзю маяды, дейме,
Ой, эрни ёзю – джорукъду.
Хей!
Боллукъ иш эсе билдир, ариуум,
Тынгылагъанынг боллукъду.

Къызгъан темирни – чёгючге, дейле,
Къылыкълы  атны – къамчиге.
Хей!
Кёб узатмайын, Акъ Кёгюрчюнюм,
Саначы мени энчиге.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Бютеу тёнгекге къайылгъан.
Хей!
Сезиу боранда бурулдум, алан,
Насыбым  болуб тыйылгъан.

Трамсеменледе  ёз барды,  дейме,
Тутурукъ кибик сёз барды,
Хей!
Сенде – байларлай  алдыр ариулукъ,
Бёгекни бюгер кёз барды.

Сарасан кийик къаягъа чыгъар,
Тюлкю атылыр къамишге.
Хей!
Ариу сюйгени болгъан улан а,
Хазыр турады сермешге.

Джалгъан шохлагъа къарама, ариу,
Алагъа чегинг чертилсин,
Хей!
Дуния джыйылыб, сыйынг – сырынг бла,
Тоюбуз алай этилсин.

Сени амалтын тартыша, алан,
Тюшюу да болду, туруу да,
Хей!
Бизге аталмай къалгъанынг болса,
Ёлюм да болур,  къуруу да.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Кюнде кюнюмю джарытхан,
Хей!
Да мындан ары болмагъын, алан,
Сюйген джанымы арытхан.

Башынгда кюпес джаулугъунг, дейме,
Ой, арасында – джибеги.
Хей!
Сени кёрюб да къозгъалмагъанны,
Таш болур, тейри, джюреги.

Джасаулу джыйгъыч этдирдим, алан,
Сен керегинги салырлай,
Хей!
Да дарий – дамха, алтын алдырдым,
Халкъ сенден юлгю алырлай.

Сен бизде эркин джашарса, алан,
Сюйгенинг кибик керилиб,
Хей!
Къайынларынгдан чюйре сёз эштмей,
Оноуунг къолгъа берилиб.

Джюрегим, кёлюм сагъайды санга,
Тёнгегим талпыб учунду,
Хей!
Да къарам тартхан кёб ариу кёрдюм,
Джюрек  а санга тутунду.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Джандан, тёнгекден айырмаз.
Хей!
Аллах буюруб  хынчлы къадарым,
Манга джалкъасын къайырмаз.

Хурзук джанында къобуз согъула,
Той таууш кенге  джайыла.
Хей!
Сени кёрюрге ашыгъыш бола,
Кёрсем тылпыуум тыйыла.

Ой, муратыма джеталмай къалсам, –
Ёзен гёзеннге ушарыкъ.
Хей!
Тейри Адамы,  Аллахды шагъат,
Болалмам сенсиз джашарыкъ.

Энчинг болайым, сен ойнар, дейме,
Нёгер болайым, сыр ачар,
Хей!
Да былай мычый мени сууутсанг,
Керти насыбынг кенг къачар.

Кюмюшбаш юйюнг, айбат сарайынг,
Терезелери джасалыб,
Хей!
Да сен ариуну къачан кёрюрме,
Хан Семенлеге аталыб?

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе –
Юч Ёзен бирлай джаратхан,
Хей!
Бир – учундура, бир – ахсындыра,
Болдунг кесинге таралтхан.

Ой сыгын отну ышыргъан кибик,
Джюрек джанмаса джылыу джокъ.
Хей!
Да, Джюрек Джигим,  санга тутулдум,
Бу муратымдан къайтыу джокъ.

Кёзюм кёргенден тоялмаз, дейме,
Джюрек да сенсиз болмайды.
Хей!
Джанынг тартмайын къурулгъан юйюр,
Чыртда насыбдан толмайды.

Джулдузхан анам – къараучу, дейме,
Семен Къабагъы – джараучу.
Хей!
Бизге аталсанг алай боллукъса,
Мийик сенчадан къараучу.

Ой,  къабакъ эшик болумдан айтыр,
Ат керек эрни танытыр.
Хей!
Сюйгенин табыб, юйюр къургъанны
Джашауун насыб джарытыр.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Мени ичимден ишлеген.
Хей!
Сюймеклик деген тюрлю кёре эм,
Бютеу санынгы кючлеген.

Къыйынлы агъач – къакъгъычха, дейле,
Къыйынлы темир – эгеуге,
Хей!
Къыйынлы адам – сюймеклик борчха,
Джюрегин  бериб  тёлеуге.

Чакъ заманынгда юйлениу барды,
Къарт заманынгда – ахсыныу.
Хей!
Кёзиу келгенде  юйюр къурмасанг,
Джюрекде къалыр тыкъсыныу.

Мен – хандарладан, сен – асылладан,
Бал бла джауча джарашхан.
Хей!
Сени амалтын бир кёб болгъанды,
Бир – бири бла талашхан.

Мен Семенлада къала къурлукъма,
Аркъауу болуб темирден.
Хей!
Сени бла бирге  бир кюнюм ашхы,
Сенсиз джашаллыкъ ёмюрден.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Сен – абджыгъанда, мен – таяр.
Хей!
Сюймеклик бла атлам этгенни,
Чырмаула салыб ким тыяр?

Ой, тилде сюек джокъду, дейдиле,
Айтхан – айтырын айтырыкъ.
Хей!
Чыммакъ Кёгюрчюн санга атландым,
Болмайын артха къайтырыкъ.

«Ачыулу – айтыр, ач – ашар», дейле,
Сюйген, сюймеген табылыр,
Хей!
Ныгъыш сёзлеге акъыл бёлгенни
Насыб эшиги джабылыр.

Ой, нюр келбетинг азмайын, дейме,
Керексиз заман озмайын.
Хей!
Келечилеге джылы джууаб бер,
Мындан узакъгъа созмайын.

Ай,  джыл сакълата  онгсуз этгенсе,
Не узун сюрдю сагъышынг!
Хей!
Джулдузгъа ушаш кераматынг бар,
Болурму кёкден къатышынг?

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Ёмюрде чыкъмаз эсимден,
Хей!
Къаршчы турургъа кюч табалмайма –
Кесими алдынг  кесимден.

Ол ариулукъ бла къалай да туудунг,
Хар кёрген сени сайларлай?
Хей!
Ол назиклик бла къалай болалдынг,
Деу джюрегими байларлай?

Ой, патчах тархха чыкъгъанлай, дейме,
Къуанчда дюккюч  джакъгъанлай,
Хей!
Бу хапарыбыз джайылды, алан,
Тёбенги джелле къакъгъанлай.

Бу къобхан сезиу – азмазлыкъ, дейме,
Сюйген – джалгъан сёз айтмазлыкъ,
Хей!
Санга тутулгъан ашыкъ Сымайыл,
Айтхан сёзюнден къайтмазлыкъ.

Ой, сени ариу ауазынг, дейме,
Бийче къонгурау къакъгъанлай,
Хей!
Джасаныу халынг, саяу сюегинг -
Лана гокгасы чакъгъанлай.

Джюрек – Джигимсе, Джан – Ёзегимсе,
Кёз тийирмейим кемсизден.
Хей!
Хан Семен Къабакъ онглу къабакъды,
Тюлме джууукъсуз, тенгсизден.

Башым сагъышха кетгенлей, дейме,
Джюрегим эсе – тебиннген.
Хей!
Ариулугъунг  а  аслам  кёре эм,
Сени бу къаты халингден.

Ой,  кече сайын джукълаялмайма,
Башым сагъышха тыйылыб,
Хей!
Кюндюз ишими ишлеялмайма,
Санларым бирден къуюлуб.

Теджелген къызны мен не этейим,
Джюрегим аны  джакъсынмай?
Хей!
Бир къараб кёрген  къалырмы, алан,
Сени кесине табсынмай?

Кёлтюрюб тургъан гаммешим,  алан,
Къурманлыкъгъады – кенгешим.
Хей!
Да мен къадаргъа ёшюн салгъанма,
Хорлам бла битсин дженгишим.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Джиликге дери джетгенсе,
Хей!
Къабханнга тюшген аслан кибикме –
Манга этерни этгенсе.

Джел къозгъалмайды урумсуз, дейме,
Джауум джаумайды булутсуз.
Хей!
Сакълай да тура мыдых болгъанма,
Джан  Джигим, сенден умутсуз.

Джаралы айю джыртыучу болур,
Джаралы аслан мараучу,
Хей!
Джюреги сыннган чек танымайды
Болмагъын аны сынаучу.

Ой, сыйлы ташха алтын керекди,
Джасарда джаныб турурлай,
Хей!
Ариу къызгъа да улан керекди
Насыб къаласын къурурлай.

Сен башхалагъа  алданма, дейме,
Багъангы билген – «мен» деген,
Хей!
Дуниядагъы бютеу джанладан,
Джюрегим тартхан – «сен» деген.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Дуния тыйса – тыйылмам,
Хей!
Уста «къыбдынг» бла къыйгъанса мени
Башха «къыбды» бла къыйылмам.

Гитче Къаншаудан  белги  ийгенме,
Белги алыргъа ышаныб,
Хей!
Джууабсыз къалсам  мыдах боллукъма,
Джюрек джарала ашланыб.

Семен  Къабакъда  чыракъ томурау,
Хазыр турады джанаргъа,
Хей!
Да тоюбузгъа Юч Ёзен келир,
Бийче келиннге къараргъа.

Ингичгетабан чурукъларынг бла,
Къарагъанланы аралтыб,
Хей!
Семен Къабакъгъа алай кирирсе
Джыйылгъан миллет джаратыб.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Мени мийикге талпытхан,
Хей!
Сёз кесаматны буза да тура,
Болдунг джанымы арытхан.

Ой, кюнню бетин булут джабханды,
Джюрек да, кёл да – алайды,
Хей!
Булутну чачар – джангыз сёзюнгдю –
Сары Джаш аны сакълайды.

Согъумда барды мал базар, дейме,
Ауушдан аууб барыргъа.
Хей!
Санга  джасаулу  кюбюр алгъанма,
Къол керегинги  салыргъа.

Ой, Нарсанада туз сатылады,
Пашот от – Кепкей – Къалада.
Хей!
Джюрюген былай деб джюрютгенсе,
Келечи эки арада.

Белимде алтын къамам бар,
Къолумда мермер къалам бар.
Хей!
Бу Сары Джашны кенг джюрегинде,
Сени ойнатыр  алам бар.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Сени амалтын джоюлур,
Хей!
Керти сюйгенни ыхдырсанг, ариу,
Ёмюр джашауунг оюлур.

"Узалгъан къолдан тут" - деген нарт сёз,
Къалубаладан келгенди.
Хей!
Биз экибизни сынаргъа, Аллах,
Бу сюймекликни бергенди.

Джазыу блмаса сени кёрмез эм,
Буйрукъ болмаса сюймез эм.
Хей!
Сен да менича бир ёртенлесенг,
Джангыз башыма кюймез эм.

Сыгын от кибик мыдыхса, алан,
Ариулугъунга джарашмаз.
Хей!
Алай не тюрлю болсанг да, ариу,
Кёзюм башха бла къарашмаз.

Ой, Акъ Къаяны –  тешиги, дейме,
Бу Бурунсатны – джагъасы.
Хей!
Англашалмасакъ болуб къаллыкъбыз, /двойники, проверить/
Агундаларынг табасы.

Сен – ариулагъа  баш  болур, алан,
Мен – Юч Ёзенде  билиннген,
Хей!
Келир къабагъынг – Семен Къабакъды,
Кёбле  болса да илиннген.

Ана къарнашдан туугъанынг болур,
Мени джан шохум, базгъаным,
Хей!
Джылы джуабынг аны бла келсин,
Болду джюрекден азгъаным.

Кечем – джукъусуз, кюндюз – умутсуз,
Тёзюуден тола - толгъанма.
Хей!
Да мараб туруб, Джан Джигим, сени,
Алыб кетерлей болгъанма.

Джюрек – Джигимсе, Джан – Ёзегимсе,
Айтыуда айтыр байладынг,
Хей!
Не – джарытмайын, не – суутмайын,
Къыйнаб турууну сайладынг.

Алабулукъду  ол эки кёзюнг,
Джашилли – морча  кёрюне,
Хей!
Сен къарам атхан адамны, алан,
Олсагъат эси бёлюне.

Алырым болур  – мийикден, дейме,
Шогъайым болур – бийликден,
Хей!
Сезиуге сезиу излейме, алан,
Трам Къабагъына  келликден.

Чегетни  чагъы башласын, дейме,
Джаз джабалагъы битгенди,
Хей!
Да мерекеби джюрекден саркъгъан,
Къагъытым санга кетгенди.

Ёмюр дегенинг – садакъ окъ кибик,
Джашау дегенинг – джортханлай,
Хей!
Къысха ёмюрню бирге джашайыкъ,
Бир къол бир къолну  тутханлай.

Джюрек  Джигимсе, Джан  Ёзегимсе,
Теджелгенлеге ушамай.
Хей!
Сени табмасам, кетер кибикме,
Бу дунияда джашамай.

Къылыкълы ариу, джангыз сен болдунг,
Мени чархымы ойнатхан,
Хей!
Джанны ортагъа салырлай этиб,
Джулдуз саугъала сайлатхан.

Мени кёзюм бла къарасанг, алан,
Хар къылыгъынг да сюйюмлю,
Хей!
Да санга чюйре келген зат бары –
Манга да чюйре, тюйюмлю.

Илишан алдым тау тикге, дейме,
Джая садагъым тартылыб.
Хей!
Сен бир тюз оноу этсенг а, ариу,
Гинасыулукъдан  артылыб?

Тюрсюнюнг  бирде джаз джилек кибик,
Бир башха заман – акъ къаймакъ,
Хей!
Кетмез аурууну бергенсе манга,
Учханкёз ариу Акътамакъ.

Джюрек  Джигимсе,  Джан  Ёзегимсе,
Да мындан ары созмагъын,
Хей!
Аллынга келиб тургъан насыбны,
Эслемегенлей озмагъын.

Мени къадарым чомарт болгъан эд,
Сен – ариу бла тюбетиб,
Хей!
Энди санга да бир дерс  берсе  эд,
Мени сюерге юретиб.

Белимде кескин къамам бар, дейме,
Анга тагъылыб кезлиги,
Хей!
Сени излеген  алтынбаш джашды
Болмай "къалайы", "джезлиги".

Минги тау десем – кёкге тартады,
Миллетим  десем – ёргеге.
Хей!
Биз экибизни джарыкъ тоюна,
Юч Ёзен келир кёреге.

Ой нарт джуртунда  ариу къыз кёбдю,
Хар бири – бирер кюн таякъ.
Хей!
Къарамымы уа  джангыз сен тартдынг,
Айтхылыкъ  ариу,  Акътамакъ.

Ой, «ата» десем – ёзюнгю къыйгъан,
Ана – джанынга  къайылгъан.
Хей!
«Акътамакъ» десем джыр айтылады,
Кёкге, Джерге да джайылгъан.

Ой, джети кёкге басхыч тиредим,
Джулдузну тартыб алыргъа,
Хей!
Да Семен къабакъ ашыкъсын, дейме,
Аны Трам тёрге салыргъа.

Алтын ат керек этдирдим, алан,
Ёшюнлюгюнде – хан  ышан.
Хей!
Да тюз атаргъа Аллах буюрсун,
Алгъанма керти илишан.








Онбешинчи башы
ДЖАРЫМ ДУНИЯМ

Ой, ол да, мен да джарымбыз,
Биз – эки джарты дуния,
Хей!
Эки джарымгъа – бирлешиу керек,
Ёмюр – джашаугъа  сагъая.

Джарым Дуниям – алайды,
Кёрген – кёргенни аралтхан,
Хей!
Киши джюрегин ойнаталмагъан,
Сары ашыкъны таралтхан.

Акъылым кетди – сёзюне,
Аралыб къалдым –  кёзюне,
Хей!
Морсул – джашилли къарамы тийиб,
Тебрениу салды ёзюме.

Къояма десем – къоялмай,
Алама десем – алалмай,
Хей!
Кишен салгъанлай болуб къалгъанма,
Насыбха тюз джол салалмай.

Семен Къабакъдан сёз кете,
Багъатырлагъа джетиучю,
Хей!
Акътамагъымы кёлюн къалдырыб,
Манга болджаллы этиучю.

Джарым Дуниям – алайды,
Чагъына кирген джаз кибик,
Хей!
Чегетден, таудан макъам эштдириб,
Таралтыб сокъгъан саз кибик.

Алгъын джарыкъ эм, кёрюннген,
Къызланы эси бёлюннген.
Хей!
Айша – Ханымны  кёргенли бери,
Болдум сагъышха бёленнген.

Кюн таякъ кёзге ургъанлай,
Къантор ат чарсха чабханлай,
Хей!
Сюймеклик деген алай келгенди,
Кёкню, джерни да джабханлай.

Бир кюн къарасанг – ауруулу,
Бир башха кюнюм – учарлай,
Хей!
Джазыуум болду, насыб къаламы
Бир – ишлетир, бир – чачарлай?

Джарым Дуниям  джюрюсе,
Джандет чаукача, джёбелей,
Хей!
Джулдуз джарыкъча джайылгъан нюрюн
Тёгерегине себелей.

Тюрлениб тургъан  ичи  бар,
Кесине тратхан  кючю  бар,
Хей!
Айша – Ханымгъа  ау  аталлыкъны,
Джазыудан алыр  ёчю бар.

Бу Юч Ёзенде джаш деген,
Аны кесине джоралай,
Хей!
Бири – бирини атламын ызлай,
Сёлешген сёзюн осмакълай.

Хомух джашладан тюл эдим,
Мынга тирелиб къалгъынчы,
Хей!
Джандет нюр джайгъан, Акътамакъ ариу,
Бютеу онгуму алгъынчы.

Джарым Дуниям сёлешсе,
Таушу - кёзлеу саркъыуу.
Хей!
Муну кёргенни хатхусу тутуб,
Кёлюнден таймаз асыуу.

Узун къарам бла къарадым,
Кёзюн кёзюм бла тарадым,
Хей!
Да джюрегиме от тюшген кибик,
Бир тюрлю хал бла таралдым.

Ой, анга дери бар эди,
Чамым, накъырдам, сёзюм да,
Хей!
Энди башханы эслемез кибик
Болуб къалгъанды кёзюм да.

Уллу Кам келе боркъулдай,
Макъам этдире джырыма.
Хей!
Аллах буюруб къошулсун, дейме,
Бу къызны сыры сырыма.

Джарым Дуниям тепсесе –
Чыммакъ кёгюрчюн учханлай,
Хей!
Тёгерегине Ай кюрениллей
Бир сейир хауа чачханлай.

Абезек болса, джаш къауум,
Бир – бирлеринден сыйырыб,
Хей!
Мен тартыннгандан джуукъ баралмай,
Бютеу санларым къыйылыб.

Учхан кибикди тепсеуде,
Аты айтыла – этиуде.
Хей!
Уста кёре эм, къарамы бла
Туура джигинге битиуде.

Ансыз болуу деб - болалмам,
Башхагъа сезиу - джоялмам,
Хей!
Бир кере – джашау, бир кере – ёлюм,
Мен – Акътамакъны  къоялмам!

Джарым Дуниям къараса,
Салпы кирпигин къакъгъанлай,
Хей!
Тардан талагъа чыкъгъанча болдум,
Анга бир  къарам атханлай.

Ой, «насыб» дедим – кёллениб,
«Джазыуду» дедим – тёллениб,
Хей!
Табалмай къалсам не болур деб а
Тёнгек титрейди – илгениб.

Ой, ансыз ёмюр санау джокъ,
Башха бла юйюр къурау джокъ,
Хей!
Дуния – ары, Акътамакъ – бери,
Башха хазнада джарау джокъ.

Джарымым кибик – кесимден,
Юзюлген  кибик – этимден,
Хей!
Акътамакъ ариу чыртда чыкъмайды
Анга тутулгъан  эсимден.

Джарым Дуниям ышарса,
Джарыкъ джулдуздан онг ала.
Хей!
Муну излеген бир кёб болгъанды
Ата юйюне  джол сала.

Мёлек Къыз этер,  дейдиле,
Тогъуздан чалгъан чалыууну.
Хей!
Аны  кёрмеген, билеллик  тюлдю
Сюймеклик деген талпыуну.

Чыммакъ Къыз согъар дейдиле,
Алтын тартмала – илкичде.
Хей!
Акъылы десенг – халкъгъа айтылыб
Аты чыкъгъанды билгичге.

Аны кёргенли болгъанма,
Анамча кёрюр  анасын.
Хей!
«Атны туягъын джер билир», алан,
Манга сор аны багъасын.

Джарым Дуниям алайды,
Кёлюнгде ёмюр къалырлай,
Хей!
Къарагъанында бир ышан барды
Санынга ёртен салырлай.

Анга талашхан кёб болуб,
Бирле аллыма тик туруб,
Хей!
Кёб хылеуле бла тартышдым, алан,
Тарт - созгъа кириб, джик буруб.

Къояр дыгалас этген эм,
Тенге, шохха да кетген эм,
Хей!
Сормазларыма оноу сорурлай
Абзырау халгъа джетген эм.

Талай джыл бара сытылыу,
Бир – чакъырыу, бир – ыхдырыу,
Хей!
Джюрек дегенни хар тебгени уа –
Отлукъ таш кибик – чакъдырыу.

Таш да тёзмейди заманнга –
Халым  кетгенди аманнга,
Хей!
Учсуз – къыйырсыз бу болджал палах
Салгъанды ишни  базманнга.

Джарым Дуниям – кергичде,
Алтын окъала согъады.
Хей!
Бир сылтау бла арбазгъа барсам
Олсагъат къачыб бугъады.

Акъ Къызны юйю, дейдиле,
«Онг, болум»  дей  да, сайлагъан.
Хей!
Киндиги  эрге  кесилген – бары
Анга  умутун байлагъан.

Анга уруннган – дынгырдар,
Къалсынла, тейри, аджашмай.
Хей!
«Огъайдан» башха  бу сёз билмейди –
«Хо» сёз тилине джарашмай.

Бу бишген балий терекден
Ким ала билир  алырын?..
Хей!
Ата юйюне битиб къалгъанды
Чыгъаралмазлай тамырын.

Джарым Дуниям – устады,
Басады, дейле, кийизле.
Хей!
Да Къумукъ Джуртдан келтиртдим, алан,
Отоу юйюне кюйюзле.

Ой, бир кёб кере сёзлешдик,
Болджал юсюнде келишдик,
Хей!
Келечи бара, джуабы келе
Бир оноу бла бирлешдик.

Кесамат толур болмады,
Айтхан сёзюнде турмады,
Хей!
Къургъакъ сылтауну этиуден – этиб
Ишни битиуге бурмады.

Къаягъа джаргъыч ургъанлай,
Къаджыкъмай излеб  ким турур?..
Хей!
Менлейин кёчер тауну юсюне
Сюймеклик къала ким къурур?

Джарым Дуниям – сейирди,
Кюн кибик, кёзню къамата,
Хей!
Бир обур ауу болгъанча муну
Хар кёрген – кёрген джарата.

Джаныма тиер болады,
Халкъ анга алай къараса,
Хей!
Тёббеден башлаб тырнакъгъа дери
Аны кёзю бла тараса.

Бу суу – суратха  зар болдум,
Тёнгек акъылгъа бойсунмай,
Хей!
Анга къарагъан къайсы болса да
Аны джюрегим  онгсунмай.

Джохарджал  тигер, дейдиле,
Оймакъгъа салыб бармагъын.
Хей!
Алтын Чабакъны туталырмамы
Ташха илинмей къармагъым?

Джарым Дуниям – бугъунчакъ,
Хазна кёрюнмез тийреде,
Хей!
Орунсуз атлаб, айыб алырлай
Эсленник тюлдю чюйреде.

Къол чемерлиги – асыуу,
Ариулугъу  уа  – джасауу,
Хей!
Джарымым – олду, билеме, тенгле,
Джюрегим этмез алджаулу.

Аны сюеги саяуду,
Бу бети болур джибеклей,
Хей!
Акътамакъ ариу керекди манга,
Джырчыгъа  эжиу кереклей.

Бичакъсызланы сабаны,
Джанында болур ырджысы.
Хей!
Ариу къызлары кёб болгъан халкъны
Кёб болур джыры, джырчысы.

Джарым Дуниям  кёрюнсе,
Къарагъан кёзню алдарлай,
Хей!
Муну юсюнде кёзбаулукъ барды
Джюрекле ёртен джанарлай.

Даулет – Герийди атасы,
Тёрелик эте, сайланса.
Хей!
Сыйына сый  а къошар эд, тейри,
Хансеменлеге  байланса.

Ой, таш хунаны къаладым,
Тылдан кулда бла тутдуруб,
Хей!
Да тёрт джылымы сыдырыб алды
Битмез болджалгъа джутдуруб.

Кимге тарыкъгъын барыб да,
Болум онгуму джыкъгъанды,
Хей!
Ариугъа джанын атхан тукъумдан
Менича кёбле чыкъгъанды.

Джарым Дуниям – алайды,
Бабуш сюрюуде турнача,
Хей!
Къалгъанла  бла  аны арасы –
Угъулту бла зурнача.

Тойда къызла бла сёлеше,
Джарым ышарыб, кюлюше…
Хей!
Къайсы насыблы ёмюрюн джашар
Ол  Чын  Сурат бла келише?

Эки эшмеде – чачлары,
Собалакъ дерлей – санлары,
Хей!
Ариулугъуна артыкъ сый къошхан –
Айтылгъан чемер къоллары.

Джандет Мёлекни табалсам,
Кийик къурманлыкъ этерем,
Хей!
Трам Семенлеге аны  атасам,
Муратларыма  джетерем.

Джарым Дуниям къараса –
Мухур салгъанлай ангынга,
Хей!
Аны кёргенлей туруб къаласа
Атлаялмайын аллынга.

Чыммакъ Кёгюрчюн тепсесе,
Сыйырыла да, тыйыла,
Хей!
Собалакъ саны сейир этдире,
Уста къыйыгъанча къыйыла.

Ой, истемейге чыгъады,
Той тамадагъа айтдырмай,
Хей!
Башына кемсиз сый чакъырмайын,
Башхала кибик тартдырмай.

Абезекге уа  барады,
Кирпигин джарым джабханлай,
Хей!
Аягъы джерге тиймеген кибик,
Джумушакъ атлам атханлай.

Джарым Дуниям – тиленнген,
Ой, барды сюек багъасы,
Хей!
Аны тырнагъын тутармы, алан,
Бу дунияны хазнасы?

Тансыгъым болгъан,  аллайды
Къалыннга сюрюу салдырлыкъ,
Хей!
Ариулугъу бла, субайлыгъы бла
Кесинден юлгю алдырлыкъ.

Ариудан ариу – сыфаты,
Бийчеден бийче – къуаты,
Хей!
Кёз аллымдан  а чыртда кетмейди
Аны ол мёлек сураты.

Къара сюймеклик тутханды,
«Ычхыналмазса менден» –деб,
Хей!
Джохарджаллыгъа тазирми салсам
«Бу ауруу келди сенден» – деб?

Джарым Дуниям сейирди,
Джюрекни, кёлню кенг этиб,
Хей!
Башынгы кёкге джетдириб, алан,
Керам джулдузгъа тенг этиб.

Джарым Дуниям  назикди,
Бир тюрлю джаннга ушагъан,
Хей!
Аны кёргенли болгъанма, алан,
Уча,  сюрюне джашагъан.

Эки эгечим соралла,
Айтыргъа джокъду джуабым,
Хей!
Къара сюймеклик былай буарлай
Не эд гюнахым, суабым?

Ансыз дуния – къарангы,
Санларым болду талангы,
Хей!
Бу чырмаула  да  бола баралла
Къалау юсюне – къалангы.

Джарым Дуниям сёз айтса,
Ариу ауазы,  джыр кибик,
Хей!
Джууаб бермейин  тынгылагъаны –
Алам ачмагъан сыр кибик.

Лана Гокгача  чакъгъанлай,
Джилтинлей  къарам атханлай,
Хей!
Ариу Акътамакъ  мени тутханды
 Кюрен нюрю бла тартханлай.

Акъылым манга – «тохда» дей,
Тёнгегим тура – «огъай» дей,
Хей!
Хатхумда ургъан тынгысыз джюрек –
«Джазыу буюргъан  алай» дей.

Ой, къобхан суугъа киргенлей,
Толкъуну  онгсуз этгенлей,
Хей!
Сюймеклик мени тартыб  барады
Сезиу тенгизге элтгенлей.

Джарым Дуниям алайды,
Ол чыммакъ бети нюрлениб,
Хей!
«Ариуда – ауруу» деген бу болур –
 Бирча турмайын, тюрлениб.

Тюрлениуюдю – аралтхан,
Олсагъат  джюрек таралтхан,
Хей!
Бир тюрлю кюч бла эсинги буруб
Джангыз кесине къырылтхан.

Кюбюрчек Гинджи – джохарды,
Кесине нюр бла тартады,
Хей!
Ол ариулукъну кёрген эркиши
Тамалдан тынчлыкъ атады.

Мен да болгъанма тутулгъан,
Аны нюрюнде джутулгъан,
Хей!
Обур аууна чыкъмаздан тюшюб,
Болалмай къалдым къутулгъан.

Джарым Дуниям – алайды,
Бютеу халкъ бирден джаратыб,
Хей!
Тойгъа келсе уа  алай келеди,
Хан Бийче кибик, къаратыб.

Отузгъа келдим – окъ кибик,
Кёлюм,  джюрегим – от кибик,
Хей!
Айша – Ханымны кёргенли бери,
Акъылым болду тот  кибик.

Этер ишими эталмай,
Джетер джериме джеталмай…
Хей!
Акъылым, эсим – бу къызда къалыб,
Алгъынча оюм эталмай…

Ёзен макъамдан толгъанды,
Окъа сёз саркъа Къобандан,
Хей!
Джыры аузума кеси келеди
Сырыма ортакъ Махардан.

Джарым Дуниям – илхамды,
Кёкледе джулдуз ызлатхан,
Хей!
Да Сары Джашны джангыз  ол  болду
Булбул тил бла джырлатхан.

Ой, Гапполада саз барды,
Оразакъайды согъуучу.
Хей!
Багъатырланы Айша – Ханымды
Джаныма дарман болуучу.

Джарым Дуниям сейирди,
Къарамы бла алджатхан,
Хей!
Бир сёз айтмайын турса да, алан,
Кёб сёлешгенча англатхан.

Джарымым кибик тартарды,
Джаным тынгысын атарды,
Хей!
Аны табалмай къалсам а, тейри,
Чыкъмаздан кюнюм батарды.

Джарым Дуниям  бош тюлдю,
Барды бир зинни джетгени,
Хей!
Анданды, тейри, бютеу миллетни
Кесин сюерлей этгени.

Муну «бар», дейле «билири»,
«Тюшдеди»,  дейле, «кёрюрю»,
Хей!
Халкъ анга салгъан махдаудан, алан,
«Толуду»,  дейле,  «кюбюрю».

«Кюбюрге» мен да киргенме,
Махдаудан озуб, кесим да,
Хей!
Аны аууна тюшюб къалгъанма,
Тайыб  акъылым, эсим да.

Тилегим кетсин кёклеге,
Джумушау келсин кёллеге,
Хей!
Биз экибизни къуанчы болуб
Хапар джайылсын эллеге.

Джарым Дуниям  аллайды,
Кёлюнгде ёмюр къалырлай,
Хей!
Джан аямайын, джер этегине
Аны амалтын барырлай.

Аслан кибикди къарыуум,
Джер тебрендирир барыуум,
Хей!
Тесукъа этген чабар генджалай
Къайнайды анга сарыуум.

Анга  тарыгъан  асламды,
Умутлу болуб барысы.
Хей!
Аны кёргенли – анда къалгъанды,
Деу джюрегими джартысы.

Дуния бирден тыйса да,
Тыйылмаз кибик – талпыуум,
Хей!
Кётен этиучю Семен Къабакъгъа
Эштилир болсун айтыуум!

Аны ол ариу сыфаты –
Ёзен  тарында – акъ булут,
Хей!
Учкулан эли, Хан Семен къабакъ –
Анга тыйыншлы – айбат  джурт.

Джохарджал мени алгъанды,
Окъа бугъоуун салгъады,
Хей!
Алтынкекел да ычхынмаз болуб
Аллында  къала – къалгъанды.

Кёгюмден булут чачарлай,
«Джабыкъ» джюрекни ачарлай,
Хей!
Джарым Дуниям  къанат бергенди
Насыб аламда учарлай.

Сюйсе чыгъарсын  кёклеге,
Сюйсе быргъасын тереннге,
Хей!
Джарым Дуниям – манга тёреди –
Шукур этеме бергеннге.







Оналтынчы башы
АКЪБОЮН ЧАУКА

Акъбоюн Чаука кёргенме,
Кенге керилиб къанаты,
Хей!
Да кёрюр – кёрмез, байлаб къойгъанды
Аны айтхылыкъ сыфаты.

Акъбоюн Чаука  ушайды,
Бал таракълада къаузгъа,
Хей!
Тойгъа къошулуб халкъ бир кёргенлей,
Тюшгенди, тенгле, ауузгъа.

Не кечем къалды, не кюнюм,
Дуния бирден къатышыб,
Хей!
Да излегенле бир кёб болгъанбыз,
Бир – бирибиз бла тартышыб.

Бабуш сюрюуде – дууадакъ,
Алай  асылды  турушу,
Хей!
Муну маясы кёкден келгенча
Алайды санны  къурушу.

Аны кёргеним – джыр болду,
Макъам эштилди атында,
Хей!
Акбоюн Чаука – къала кибикди
Агъач юйлени къатында.

Джазыу саугъасын бергенлей –
Бу къызны къараб кёргенлей,
Хей!
Джикге – джиликге дери тюрлендим
Сюймеклик хатху кергенлей.

Акъбоюн Чаука – къаратды,
Ой, сыйын – сырын санатды,
Хей!
Тойда бир кере къарам атханлай
Джюрегим аны джаратды.

Эшме учлары  бурулуб,
Чепкени окъа сырылыб,
Хей!
Абезекде уа алай барады,
Къарагъан  анга къырылыб.

Джюрегим этди  къуугъун,
Келечи салдым,  джуугъун,
Хей!
Акъбоюн Чаука  джылытмаса  да
Анга  къалай  да суугъун?

Джаугъа тюбесенг – ёрелеу,
Шогъайгъа  барсанг – безиреу,
Хей!
Бу Акбоюндан джууаб сакълагъан –
Башха болмайын – тентиреу.

Сюйген адамда  хурмет  бар,
Аны кёлюнде къыймет бар.
Хей!
Бу Акбоюнну кёкден тартаргъа
Мени ичимде  иннет бар.

Джердеги джасар джарашмаз,
Джулдуз тюшюрюб  такъмасам.
Хей!
Да берч джюрекли боллукъма,  тенгле,
Бу Акъбоюнну  табмасам.

Ой,  белимдеги белибау –
Юч билеулюдю джанлары.
Хей!
Акъылны башдан алыб бошады,
Аны собалакъ  санлары.

Джашлыкъ дегенинг – атылгъан,
Сезиу дегенинг – чачылгъан,
Хей!
Сюймеклик деген  Тейри эшиги –
Аллах сюйгеннге ачылгъан.

Ой,  кепген дырын – гапнагъа,
Гапна дегенинг – гебеннге.
Хей!
Да башхаланы мен не этейим,
Сюйгени керек сюйгеннге.

Таза шоркъагъа джетмейин,
Арыкъдан суулукъ толтурмам.
Хей!
Кесиме тенгни табалмай къалыб
Бир болмазлыкъны болдурмам.

Джаш,  къыз  сёлешиу адетди,
Намысха  болмаз  зараны.
Хей!
Келечиледен хайыр келмейди,
Бузуб баралла араны.

Джюрек ишлери созулмаз,
Хайырлы нюзюр бузулмаз,
Хей!
Джюрегин ачхан джашны аллында
Таш къала кибик турулмаз.

Джангыз  ол болду  керегим,
Кече, кюн этген тилегим,
Хей!
Дуния бирден джаулукъ этсе да,
Анга сууумаз джюрегим.

Ой, насыбынгдан  алджанмаз,
Айтылгъан сёзге къаралмаз,
Хей!
Анамы айтыу – къайтыуу тенгди,
Халиси тикге саналмаз.

Семен Къабакъда – джарашыу,
Тюзлюкден болмаз аджашыу,
Хей!
Аны кеслери танымайдыла,
Андан болгъанды алджашыу.

Семенле – сёзню устасы,
Джашатырлайды хазнасы,
Хей!
Берне - черне  да излерик тюлдю,
Бу Сары Джашны анасы.

Беджен салалла Къобаннга
Джагъагъа джууукъ элледе.
Хей!
Излегеними табалырмамы
Суукълукъ джетмей кёллеге?

Къылыян Аякъ  таб  джерди,
Къабагъын  кенге кермейин.
Хей!
Акъбоюн Чаука хапар ийгенди,
Не – «хо», не – «огъай» демейин.

Ой,  къара  къауал  ушкогум,
Бу  сампал ташы  чакъмайды.
Хей!
Адамларындан тартынад  ансы,               
Бу мени кенге атмайды.

Къуриентле уа – джигитле,
Барысы тенглик этерик,
Хей!
Алада чыкъмаз чийсили болгъан
Айыблы болуб  кетерик.

Тюз  армау болуб къалгъанма,
Кесим кесимден аджашыб,
Хей!
Къама джанына кезлик такъгъанлай
Экибиз алай джарашыб.

Хапарын алсам – джарыкъма,
Джууаб бермесе – джазыкъма,
Хей!
Келечилеге  мыдахма  ансы
Акъбоюннга уа  – базыбма.

Джол кёргюзтюлюр баргъаннга,
Суу бла чабылыр джаннганнга,
Хей!
Халал тенглерим, не мадар барды
Сюйген ауруудан къаннганнга?

Бу мёлек  бизге  аталса,
Кечем кюндюзге айланыр,
Хей!
Трам Семенледе ханбийче болуб
Апсынларындан сайланыр.

Джасакъчы десенг – джыяргъа,
Адетле десенг – тыяргъа.
Хей!
Джангыз бу къызны кючю джетгенди,
Манга джюрек къын къыяргъа.

Ой, суукъ кёллю узайыр,
Анга талпыуунг азайыр.
Хей!
Бу дунияда къайсы насыблы
Аны  бла бирге къартайыр?

Къанджал челекде сют болмаз,
Агъач сынджыргъа тагъылмаз.
Хей!
Къуриент бийче, Акъбоюн Чаука
Менден башхагъа табылмаз.

Мен ат ойнатхан атлыма,
Атланы белин бюгерлей,
Хей!
Базыуум барды кесиме, алан,
Бу ханбийчени излерлей.

Уллу узакъдан кёрюнюр,
Анга эс, акъыл бёлюнюр.
Хей!
Кёзге илиннген ауузгъа тюшюб
Юсюне кёб зат тёгюлюр.

Сютчюню болур аулауу,
Тёзгенни болур хорлауу.
Хей!
Айтыугъа кёре, кесин азсынад
Джокъду юйюме чарлауу.

Ой, джарны болур джыргъысы,
Тюшгенни болур сынгысы,
Хей!
Сюймеклик деген ауруу тийгенни
Болмайды джюрек тынгысы.

Сюйгенни кёлю керилир,
Анга керамат берилир,
Хей!
Аллай адамны сыйын билмеген
Кеч сокъураныб, термилир.

Суу секиртмеле къачхыда,
Джаз кюнде кибик, акъмайла.
Хей!
Пайтон атларым мени сезгенча,
Ой, салпыланыб, тартмайла.

Суу джагъасында джёгеле,
Суугъа бёчене ёселле.
Хей!
Керексиз сёзле, джалгъан чырмаула,
Насыбыбызны кеселле.

Акъбоюн  деб  а сагъынсам,
Хатхум адаргы этеди,
Хей!
Аны ызындан хауле айлана,
Юйюм артына кетеди.

Ой, къая десенг –  ыргъакъма,
Хан балыкъ десенг –  къармакъма,
Хей!
Ёмюрде джукъдан къоркъмай эм, тенгле,
Муну аллында къоркъакъма.

Сюймеклик – джандет чыпчыкъды,
Ол хар имбашха къонмайды,
Хей!
Аллай нюр тийген джукъа болады
Аны ачытхан онгмайды.

Ой, ансыз джолум джар кибик,
Ансыз  дуния тар кибик…
Хей!
Ариу Чаука уа тюрлениб турад
Чынадан келген хар кибик.

Акъбоюн Чаука – аралтхан,
Сюйген кёзлени къаратхан,
Хей!
Къашын кермейин, умут бермейин,
Кесине кёбню таралтхан.

Келечим келди джумулуб,
Къоллары джаныу уулуб,
Хей!
Чыммакъ Чаукадан хапар келгенди
Джазыуну чархы бурулуб.

Атаны сёзю – багъалы,
Ананы сёзю  – махдаулу.
Хей!
Акъбоюнуму берген белгиси
Джулдузлу кёкден джасаулу.

Атлагъа джерле салынсын,
Илишан деген – алынсын,
Хей!
Энди келечим хомух болмайын,
Акъбоюн манга табылсын!

Садакъгъа керек – сагъайдакъ,
Кёлге керекди  – агъанакъ,
Хей!
Сары Джашны  уа  кереги,  дейме, –
Акъбоюн Чаука – Акътамакъ.








Онжетинчи башы
МИН, АКЪТАМАГЪЫМ, ПАЙТОННГА

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Байду да келир  нёгерге,
Хей!
Мен  джюз пайтоннга буйрукъ бергенме,
Сени биргенге тебрерге.

Джюз атлы бла барырма,
Дарий  байракъла  агъара,
Хей!
Мен сен ариуну алыб кетерме,
Ата юйюнгден чыгъара.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Дарий джайылыб  ичине,
Хей!
Терезесине джибек тартылыб,
Джел урмасын деб бетинге.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Нюрлю  бетинги джашырыб,
Хей!
Атанг бла ананг, джуугъунг, тенгинг,
Ата юйюнгден ашырыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Ау бла джабма бетинги,
Хей!
Пайтон чайкъалса, дарий ашар да,
Ол ариу чыммакъ этинги.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Адебли атлай, сюзюлюб,
Хей!
Кюеу джёнгерле алай келирле,
Асланла кибик тизилиб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къош джегилибди атлары,
Хей!
Сени ашыра,  алгъыш этсинле,
Къарт – Джуртну сыйлы къартлары.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Менден башхагъа илешмей,
Хей!
Джазыу джазгъаннга болджалла сала,
Ишни узатыб кюрешмей.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къызыл джелимден чархлары,
Хей!
Тору атланы чёрчеклендире
Шам Учкуланны  джашлары.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Толгъан   Ай  кибик, кюренлей,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Тюбеген салам бергенлей.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Окъа чебгенинг бёлюне,
Хей!
Келин орайда кенге джайыла,
Кёкде толгъан  Ай  кёрюне.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бирге тутайыкъ джюгенни,
Хей!
Узайтмагъанлай алай алайыкъ,
Джаратхан бизге бергенни.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Кёргенни кёзюн къарата,
Хей!
Шам Учкуланнга алай барайыкъ,
Семен Къабакъны аралта.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Манга ышаныб, сюйюнюб,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Илячин кибик, сюзюлюб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Чолпан джулдузча нюрлюлей,
Хей!
Сол джанынгда  уа  алай барырма,
Ой, кёксюл бухар бёрклюлей.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Тоюнга миллет джыйылыб,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Алтын къылычлай къыйылыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Сен кёксюл тыйын джагъалы,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Ой, сары алтын къамалы.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джюрегинг манга терилиб,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Гюр аслан кибик,  керилиб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Пайтон атлары – торула,
Хей!
Хан Семенледе келин болурса,
Ой, сыйынг – сырынг сорула.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Чына гинджилей сюзюлюб,
Хей!
Кюеу джёнгерле алай келирле,
Сынджыр салгъанча, тизилиб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Пайтон атлары – сарыла,
Хей!
Хан Семенледе келин болурса,
Сюймегенлеринг къарыла.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Пайтон атлары – чубарла,
Хей!
Тилегенлеринг къарай къалсынла,
Кеси кибикни табарла.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Дарий байракъла шуулдай,
Хей!
Къонгураулары ариу къагъыла,
Минги тау джуаш угъулдай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Дарий байракъла титирей,
Хей!
Хан  Семенледе ойнай  джашарса,
Туура кюбюрчек гинджилей.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Пайтон атлары – джоргъала,
Хей!
Сени джырынгы айта туралла,
Махар сууунда шоркъала.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Адеж джаулугъунг – бойнунгда,
Хей!
Бу Юч Ёзенден миллет джыйылыр,
Ашыкъла джырлар тоюнгда.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Манга нюрюнгю бергенлей,
Хей!
Сол джанынгда  уа  алай барырма,
Тау къуш къанатын  каргенлей.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къарт - Джуртда  къалсын ызлары,
Хей!
Сени аллынга  ойнай чыгъарла
Шам Учкуланны къызлары.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Келин орайда эштиле,
Хей!
Учкулан эли сакълаб турады,
Кийик учала  этиле.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Чилле чачагъынг къуюлуб,
Хей!
Къол джабхычла бла джабма къолунгу,
Менден асыры буюгъуб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къарт – Джурт эл чыгъыб  ашыра,
Хей!
Къуанчдан келген кёз джашларынгы,
Къарагъанладан  джашыра.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Алтын тюймели, кямарлы,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Алтын хазырлы, къамалы.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бирге минейик аудурмай,
Хей!
Къургъакъ джашаугъа  къаратыб къоймам,
Черноморланы  саудурмай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Айтыуда айтыр Хан Бийче,
Хей!
Семен  Къабакъда  келин болурса,
Насыб кёзлеуден суу иче.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Чалдыш  тутайыкъ къолланы,
Хей!
Къаяны чачыб  кесим  ишлетдим,
Пайтон джюрюрюк джолланы.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Шам Учкуланнга  барайыкъ,
Хей!
Сени сакълагъан Семен Къабакъгъа,
Джулдуз нюрюнгю джаяйыкъ.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Толгъан  Ай  кибик джарытыб,
Хей!
Кюеу джёнгерле ат оюн эте,
Къантор атланы  арытыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къонгураулары зынгырдай,
Хей!
Къоду къычырыу,  дангыл тауушдан,
Юч Ёзен бирден  угъулдай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бир – бирибизге джарашыб,
Хей!
Сюймегенле  да къала – къалсынла,
Бир – бирлери бла  къарашыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Ой, чакъгъан балий терегим,
Хей!
Ай  кераматлы,  джулдуз  сыфатлы,
Сенсе дунияда керегим.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Акгыллылыгъынг  аз болуб,
Хей!
Биз бирлешгенлей насыб табарбыз,
"Къышхы» кюнюбюз  «джаз»  болуб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джанында   джортар эгерим,
Хей!
Ат ойната да, орайда тарта,
Биргеме  ёсген тенглерим.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Акъ къанкъаз кибик керилиб,
Хей!
Басыннган миллет санга къарасын,
Кёлю, джюреги терилиб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джегилген тёрт ат – къашхала,
Хей!
Баштёбен болуб  къалыб кетсинле,
Сени излеген  башхала.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джюз пайтон тизгин болсунла,
Хей!
Агундаларынг артынгдан къараб,
Терен ахсына къалсынла.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Накъут – налмазча джылтырай,
Хей!
Пайтонладагъы дарий байракъла,
Ашхам аяздан къалтырай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Заманы озгъан  къуу болур,
Хей!
Ой,  сюймегеннге аталсанг, ариу,
Къабхан къабынынг уу болур.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Ныхытны джолу джар болур,
Хей!
Сени  сюйгенден алджасанг, ариу,
 Ёмюр джашауунг тар болур.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Эл кёпюр бла ётейик,
Хей!
Орайда  таууш ёзенни джара,
Семен Къабакъгъа джетейик.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къыз джёнгерлеринг – ызынгдан,
Хей!
Башха айтханла къуру къалсынла,
Даулет – Герийни къызындан.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бойунга бойум джарашыб,
Хей!
Тийре – джууукъ да сейирге къалсын,
Биз экибизге  къарашыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Пайтон атларынг  джасалыб,
Хей!
Хан  Семенлеге келин болурса,
Атынга «Бийче» аталыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Тейри эшикча  ачылыб,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Юсюме нюрюнг чачылыб.

Мин, Акътамагъым, пайтонга,
Бетинги джабма, тартына,
Хей!
Сюймеклик джолгъа чыкъгъанынг, алан,
Тартыб къайталмаз  артына.

Мин, Акътамагъым, пайтонга,
Хан тоханагъа джарашыр,
Хей!
Бийчеден  бийче, субайдан  субай,
Эм ариула  бла къарашыр.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Насыбны булут джабхынчы,
Хей!
Кече – джукъу джокъ, кюндюз – тынгы джокъ,
Тюбеллек сени табхынчы.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джыйылгъан халкъны аралтыб,
Хей!
Сени джырынгы джырлай барырбыз,
Джаш джюреклени таралтыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бу туу санларым – эмилген,
Хей!
Башха къызлагъа кёз ачдырмайын,
Этдинг кесинге  термилтген.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къызыл къыналай  къызарыб,
Хей!
Салам бергеннге  саугъа берирбиз,
Терезесинден узалыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Чокъуракъ сууда – Акъ Бабуш,
Хей!
Къулакъларыма таймай келеди,
Ауазынг кибик  суу таууш.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джаннган джюрекни джабсара,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Соргъаннга  джууаб къайтара.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Пайтон атлары – джоргъала,
Хей!
Джулдузхан  анам такъмайын къоймаз,
Санга якъутлу  сыргъала.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Ат керегинде – кюмюшю,
Хей!
Джелим чархлары джумушакъ бара,
Арытмаз сени джюрюшю.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Пайтон атлары – тёрт наллы,
Хей!
Зар – зур тенглеринг иш бузмасынла,
Келчи,  болайыкъ  бир джанлы.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Пайтон атлары – кючлюле,
Хей!
Атанга барлыкъ къалында, дейме,
Бугъала болур  ючлюле.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Толгъан  Ай  нюрюн атхынчы,
Хей!
Мен ёмюрюмде тынгы табмазма,
Сен Джохаратны табхынчы.

Мин, Акътамагъым,  пайтоннга,
Болгъанма кенгден термилген,
Хей!
Сары ашыкъны этиб къойгъанса
Дармансыз ауруу кемирген.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джан бла тёнгек – экибиз,
Хей!
Мийик терекге шыбыла тиер,
Анданды бу джау – джегибиз.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Ёзеннге къуат  бергенлей,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Илячин къанат кергенлей.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Кёргенни армау этгенлей,
Хей!
Санга джюрегин тутдургъан джашха,
Нюр кераматынг джетгенлей.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къол ауларынгы салгъанлай,
Хей!
Мен сол джанынгда алай  барырма,
Кёкледе орун алгъанлай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Меджисуулагъа къарамай,
Хей!
Ала   айтханнга  сен къулакъ салма,
Кесинг мени бир сынамай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Шиссадан алдым рессорун,
Хей!
Джумушакъ элтир, эслетмегенлей,
Джолну  къынгырын,  чунгурун.

Мин, Акътамагъым,  пайтоннга,
Миллет басыныб джолунга,
Хей!
Якъут джюзюкле, алтын бууунлукъ,
Салыныр саяу къолунга.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бу насыб джолну башларгъа,
Хей!
Да  намыс эте  алай кирирсе,
Бизни джасанма  фатаргъа.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къалыннга сюрюу салдырдым,
Хей!
Ой, Тау Артындан санга тыйыншлы,
Дарий – дамха да  алдырдым.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бирге минейик  дженгдирмей,
Хей!
Джюрек ташангы манга айтырса,
Башха адамгъа  билдирмей.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Сабыр барайыкъ, джортмайын,
Хей!
Санга къыйсыкъ сёз киши айталмаз,
Мен эсенликде,  къоркъмайын.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бетинги кёзден джашыра,
Хей!
Ой,  ана, ата, джашагъан элинг,
Сени арбаздан ашыра.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Насыбынг кёкге джанаша,
Хей!
Нёгер къызларынг къараб къалсынла,
Да сейир болуб, тамаша.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Алтын бау бууб чачынга,
Хей!
Тартынмагъанлай рахат барырлай,
Келин олтурсун  къатынга,

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къай ары сёзге  къарамай.
Хей!
Сени амалтын  ауруу табханма,
Дарман – дары да джарамай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бу чырмауланы  къатламай,
Хей!
Чыммакъ Кёгюрчюн, къоярыкъ тюлме,
Сени Семеннге атамай.

Мин, Акътамагъым,  пайтоннга,
Джыйылгъан  санга аралыб,
Хей!
Ой, келечиге  ёгюз берликме,
Нохтабаууна саналыб.

Мин,  Акътамагъым, пайтоннга,
Джулдузла джана – сениллей,
Хей!
Бютеу дуния къуанчдан толуб,
Учунур болуб – мениллей.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Насыб къаланы ачайыкъ,
Хей!
Тёбен Къабакъда Хан - Семенлеге,
Кёкден нюрюнгю чачайыкъ.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къуанч эслене халынгда,
Хей!
Къызджёнгер келин байракъ узата,
Ат оюн  бара  аллынгда.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Ийилген алтын беллигинг,
Хей!
Санау кюнлени бош ашыраса,
Бизгеди ахыр келлигинг.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къолунга къына тартылыб,
Хей!
"Болмаз" дегенле къарай къалсынла
Акгыллылыкъдан артылыб.

Мин, Акътамагъым, пайтонга,
Кюеу нёгерле джюз болуб,
Хей!
Биз бирлешгенлей насыб табарбыз,
«Къачхы» кюнюбюз «кюз» болуб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Сюзюлюб атлай, джёбелек,
Хей!
Сени амалтын болгъанма, алан,
Юйюмден учхун – кёбелек.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Аламгъа къуат салырлай,
Хей!
Айша - Ханым бла Сары Сымайыл
 Айтыу айтылыб къалырлай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга, /ПРОВЕРИТЬ ДВОЙНИКИ?/
Тейри эшиклей,  ачылыб,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Юсюме нюрюнг чачылыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джыйылгъан миллет къарасын,
Хей!
Башынга атхан джибек ауунгу,
Ашхам аязы тарасын.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джазыугъа чалдыу салмайын,
Хей!
Бу дунияда джашауум болмаз,
Сен  Ханбийчени  алмайын.

Мин, Акъмагъым, пайтоннга,
Бирге чыгъайыкъ ёзенден,
Хей!
Мен – алтынкекел, сен – алдыр ариу,
Бюсюреу ала кёргенден.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Акъ джаулугъунгу  агъартыб,
Хей!
Джырынгы айта, алай барырбыз,
Къарагъанланы аралтыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Басхыч салдырдым алаша,
Хей!
Ёрге созулмай ариу минерсе,
Аягъынг анга джараша.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Терезесинде харлары,
Хей!
Таш джолну сыйдам кёргюзтюр, ариу,
Къалын джелимли чархлары.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,/проверить двойник/
Насыбынг кёкге джанаша,
Хей!
Нёгер къызларынг къараб къалсынла,
Да сейир этиб, тамаша.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Чырмаула бары чачылыб,
Хей!
Акътамакъ десем джер тюрленеди,
Кёзюм аламгъа ачылыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Кёрюклей ура джюрегим,
Хей!
Башха сюйгенле алай къалсынла –
Сенсе дунияда керегим.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Басхычха инчик тийирмей,
Хей!
Джаным сау болуб, къоярыкъ тюлме,
Сени отоугъа кийирмей.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джазыу саугъагъа  бергеним,
Хей!
Къарамынг тоймаз,  Кюбюрчек Гинджи,
Джанымдан артыкъ кёргеним.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Кёкге керилиб муратым.
Хей!
Ой, сенсе мени джырлатхан ауаз,
Сенсе учургъан къанатым.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Асыл атлары  джегилиб,
Хей!
Сен бир башхагъа  алданалмазса,
Ариу сёзлеге терилиб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джазыугъа джалкъа къайырмай,
Хей!
Умутларыма кишен салмайын,
Муратларымдан айырмай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Кюн тийдирмезлей башлыгъы,
Хей!
Къобан суу кибик, саркъыб барады
Адам дегенни джашлыгъы.

Мин Акътамагъым, пайтоннга,
Адамлыгъыма базыныб,
Хей!
Сюймегенлеринг къуш – муш  этелле,
Ой,  сени манга азсыныб.

Мин,  Акътамагъым, пайтоннга,
Эсинги бёлмей айтыугъа,
Хей!
Къарачай миллет ёч болуучанды,
Дженгил айтыу бла къайтыугъа.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Эштгенлеринги унутуб,
Хей!
Кесими санга мен азсынама,
Къатынгда джунчуб, тутулуб.

Мин Акътамагъым, пайтоннга,
Тау марал кибик, юркелей,
Хей!
Тилегенлеринг кау – куу болурла,
Хансеменлени  кёргенлей.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Чына дарийле  ышылдай,
Хей!
Сюймегенле уа  алай къалсынла,
Ой, ызыбыздан  пышылдай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Алтын саб салдым тутаргъа,
Хей!
Бу Семен деген ёч болуучанды,
Ариугъа джанын атаргъа.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Сейирге къалыб, къарагъан,
Хей!
Ауур саусузгъа дарманлай болуб -
Сенсе джаныма джарагъан.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Тырнакъгъа  къына тартылыб,
Хей!
Сюймегенлеринг алай къалсынла,
Киши эслемей, атылыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бизни  айтсынла айтыуда,
Хей!
Биз – сюймекликге,  уллайгъанла  уа
Ой, «алгъан – берген» сатыуда.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бирге учайыкъ кёклеге,
Хей!
Джерде  къоюб  а ашатмам  сени,
Агунда атлы берчлеге.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Керам нюр тартыб кёзлеринг,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Джырда айтыла сёзлерим.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бийче джюрюшлю, чайкъала,
Хей!
Джибек джасалыб, сени сакълайды,
Хан Семенледе кёк къала.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джазыугъа ажым этмезсе,
Хей!
Мен дунияда сау – эсен болуб,
Башха  адамгъа  кетмезсе.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Болджалла салыб турулмаз,
Хей!
Келген насыбны багъасын билген,
Джангылыч джолгъа бурулмаз.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джанкъылыч кибик тюрлене,
Хей!
Тёгерекдеги  джашил чегетле,
Чыпчыкъ гюр бла  гюрлене.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джаз чагъыууна киреди,
Хей!
Бу джюрек ёзню тебдирген сезиу,
Ишексиз  кёкден  келеди.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Кёлге кирмесин ёнгелеу,
Хей!
Сени сюйген бла джашау – ёрлеудю,
Сюймеген бла – тигелеу.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джангы дуниягъа киргенлей,
Хей!
Семен Къабакъгъа алай барайыкъ,
Толгъан  Ай кёкден эннгенлей.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Сюйген хатхуну къатдырмай,
Хей!
Тюз ханбийчелей сый бердирликме,
Биреуге бир сёз айтдырмай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бетингден нюрюнг тёгюле,
Хей!
Сюймегенлеринг сансыз къалсынла,
Табсыз ишлери  сёгюле.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Миллетни кёзюн къаратыб,
Хей!
Ёмюрюбюзню алай джашарбыз,
Бир – бирибизни джаратыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къолунгу джаба дженглеринг,
Хей!
Кюеу джёнгерле  ат оюн эте,
Орайда тарта  тенглерим.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Солууум кибик, джан кибик,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Къырымдан келген хан кибик.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джарытыб атхан танг кибик,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Полондан келген пан кибик.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Кюренин джайгъан  Ай  кибик,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Эрменде кюпсе бай кибик.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Базар кёгети нар кибик,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Эресей бийи – чар кибик.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Окъа чепгенинг джылтырай,
Хей!
Ой, ызыбыздан  джюз пайтон тебрер,
Кюпес байракъла къалтырай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Келди насыбны кёзюую,
Хей!
Къантор атланы  туякъ тауушу –
Сени джырынгы эжиую.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Ашыргъанлагъа сый бере,
Хей!
Эркин дунияда зауукъ джашарбыз,
Бир – бирибиз бла, кюн кёре.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Насыб эшигин ачарлай,
Хей!
Сёзюнгю сакълай, джюклениб тургъан
Къайгъыларымы чачарлай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Сюйген джюрекни тоздурмай,
Хей!
Ёмюр дегенни зыраф ашырмай,
Сюер заманны оздурмай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Ой, гокка ханслы биченлик,
Хей!
Сен – тюрленмезлик, онгмаз ариулукъ,
Мен – сени джашнар этеллик.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Кирир отоуунг тюзелиб,
Хей!
«Къабакъны  ач» деб къагъа турады,
Насыб  аллынгда сюелиб.




Онсегизинчи башы
КЪАРАЧАЙ

Джюр, Акътамагъым, кетейик, дейме,
Джер, суу къыдырыб келейик,
Хей!
Да бизге чырмау болгъанлагъа  уа
Салпыланыуну берейик.

Ой, Кабказ десенг – къадама таула,
Джерни асылы, джохары,
Хей!
Ол бир ёзенде – Теберди сууу,
Былайда – чёрчек Махары.

Минги тау десенг – Кабказны башы,
Боранла, джелле буруучу,
Хей!
Уакъ таулагъа, кёк мийигинден
Ёхдемча къараб туруучу.

Къарлы тауладан  чокъуракъ суула,
Ёзенле таба  энелле,
Хей!
Дуния джандет бу джер болгъанын
Джау, тос да – бары билелле.

Кел, Акътамагъым, чыгъайыкъ, дейме,
Шам Къарачайны джырайыкъ,
Хей!
Да ариулугъу санга тыйыншлы
Лаба суууна барайыкъ.

Андан ары уа  –  Белала Къая
Доммайда турур, ёхдемча,
Хей!
Биринчи кёрсенг къараб къаласа
Бир сейир затны кёргенча.

Доммайда болур доммай сюрюуле,
Къачыб кетелле уучудан.
Хей!
Акътамакъ ариу, насыб джибинги
Нек тутдурмайса учундан?

Ой,  Хурла Кёлю табакъча турур,
Алысын тартыб ташлары.
Хей!
Сени амалтын гъыр – мыр болгъанбыз
Бу Юч Ёзенни джашлары.

Ой, Морх башындан, Азгъара таба
Морх Ауушундан ётелле.
Хей!
Акътамакъ ариу, сени кибикле
Кёбню тынгысыз этелле.

Темир  таш барды Урум  джанында,
Кърал  хуна  салыб, иймеген.
Хей!
«Сюеме» деген кёб адам  болур
Керти сюйюуню билмеген.

Трамсемен улу  билгенледенди,
Шагъатым – ургъан джюрегим,
Хей!
Ариу Акътамакъ, бир сен болгъанса,
Ма бу дунияда керегим.

Келчи, ариуум, алыб барайым,
Архызда эски клисагъа,
Хей!
Андан  энсек а, сюйюмлю шахар
Сатыуу уллу – Шиссагъа.

Узакъ болмайын – Кёчебе эли,
Джангы орус ат аталыб,
Хей!
Анда сют бла аламат пухну
Алыучу алыр къадалыб.

Ой, Худес джаны байыннгыр, дейме,
Тегене Кёлде  – къаз болур.
Хей!
Биягъы  «болджал» хапарынг  келсе
Бу джаннган кёлюм аз болур.

Лаба джанында Чамлыкъды, дейме,
Джерледен джерин сайлатхан.
Хей!
Акътамакъ ариу, къалай болалдынг
Кесинге джанны байлатхан?

Ой, Беден шахар ариу джердеди,
Таугъа этекден  къарайды.
Хей!
Хар заман сени тюшюнюб туруу
Джюрек джарама джарайды.

Келчи, ариуум, бир айланайыкъ
Шам – Къарачайда,  эллеге.
Хей!
Башыбыз кёкге  джетгенча бола
Къуанч орналыб кёллеге.

Кел Тебердиге алыб барайым,
Ариу ёзенни кёрюрге,
Хей!
Къарт – Джуртдан кёчген  къарнашлагъа да
Бизден бир хапар берирге.

Ой,  Тебердини  учундан кирсенг,
Таш Чалман уста къаланыб,
Хей!
Адамы десенг – джарыкъ кёллюле,
Накъырда сёзге алланыб.

Теберди десенг - асылны джери,
Къызлары болур,  сениллей,
Хей!
Эркишилери – къама, кезликли,
Таучула болур,  мениллей.

Тебердичиле – къургъакъ сёзчюле,
Бу хархдан къарнынг аурурлай,
Хей!
Танга деричи тепси къурайла,
Къонакъ джукъламай турурлай.

Бу  кургъакъ сёзню бек сюедиле,
Харх  хапар  айтыу – адетди,
Хей!
Тебердичини эрлай танытхан –
Кёзге тюртюлген келбетди.

Кийик тишликни алай этелле,
Аузунгда эриб кетерлей,
Хей!
Тебердичиле шам адамлалла,
Сыйы таууна  джетерлей.

Доммай ууну  уа  усталарылла,
Апсаты  бла шох кибик,
Хей!
Джаныуар толу мийик таулары
Джан – джанларында къош кибик.

Тарыгъыу ийнар аз айтадыла, 
Анда харх  хапар – тёрдеди,
Хей!
Учкуланда  уа  ийнар – джыр деген
Чам – накъырдадан ёргеди.

Шам Тебердиде зыкгыл доммайла,
Чатлагъа чыгъыб отлаучу,
Хей!
Шам Учкуланда сарыбаш джаш а
Джохарджаллысын сакълаучу.

Джёгетей джаны уста болады,
Бу чагъыр бла бозагъа,
Хей!
Пурустоп бла джарашыулулла
Тылмачла  салыб арагъа.

Ой, Сары Тюзде талай юй барды,
Адамы болур ишлеген,
Хей!
Джалгъа бармайын, джалчы тутмайын
Халал тишлигин тишлеген.

Марагъа барсанг суусаб берелле,
Салам бергенлей, эрлайын,
Хей!
Кимсе, нек келдинг? – деб сормайдыла
Аш ашатхынчы, къоймайын.

Дуутха барыб шорпа ичербиз,
Баурсакъ джюзе юсюнде,
Хей!
Таба хычын да салырла бизге
Къыймасы бла ичинде.

Ташкёпюр Башы – акгыллыракъды,
Тукъум – джугъунгу соргъанлай,
Хей!
Къонакъбайлыгъы аламат болур
Тепси джангыртыб тургъанлай.

Хурзукга барсакъ – кёзюнг ачылыр,
Къабакъ джыйылыр  биригиб,
Хей!
Келген къонакъгъа той этедиле
Джунчумасын деб,  эригиб.

Учкулан десенг – айтылгъан элди,
Къонакъгъа джанын бериучю,
Хей!
Базары, юйю, отлауу, дейме,
Джашау мадарын кериучю.

Къарт – Джуртну кесинг билесе, ариу,
Къарачай джуртну – бешиги,
Хей!
Келген адамгъа джарыкъ бетлиди
Кенге ачылыб эшиги.

Джангыз сен болдунг эшик ачмагъан,
Къуриентлени гинасыу,
Хей!
Да былай эте юйленмей къалсанг
Джашауунг болур алджашыу.

Къызыл суууна – элтейим,  дейме,
Алайда къызыл таш барды.
Хей!
Даулет – Герийни  къызын даулагъан
Шам Учкуланда джаш барды.

Акъсаут таугъа ёрлейик, дейме,
Акъсаут суугъа барайыкъ,
Хей!
Айрымкан этиб  Джаланджюк суугъа
Къошулгъанына къарайыкъ.

Ой, Къадау Ташы – къаралгъан, дейме,
Нарт белгисине саналгъан.
Хей!
Джангыз  сен болдунг,  Акътамакъ ариу,
Акъылны башдан алалгъан.

Къаяр таудады  сюрюуюм, дейме,
Ташдан – ташхады джюрюуюм.
Хей!
Ашыкъ болсам да,  аз  кёре эдим
Къыз халисинден билиуюм.

Къызны «огъайы» «хо» деген болур,
Ой,  къачханы  уа  «сюр» деген.
Хей!
Сюймеклик ишде бир кёб джангылдым
Быланы болуб билмеген.

Нахшыр джеринде – къазакъ аскерле,
Аскер оюнла къурагъан.
Хей!
Акътамакъ ариу, сени хар сёзюнг
Джаннган хатхума джарагъан.

Аджикъол чатны – къолу бар, дейме,
Къобан суунда – толуу  бар.
Хей!
Заманы бла юйюр къурауну
Адет – тёреси,  джолу  бар.

Наныкълы чатда айю тюбеучю,
Лобанлы  тарда  тюлкю бар.
Хей!
Сени  бу алдыр сыфатында  уа
Хакъ ариулукъгъа  юлгю  бар.

Агъаштан Аууш – тарлыкъдан, дейме,
Сюймегенлерим  – зарлыкъдан.
Хей!
Бу сюймеклик бла  джаш джылларыма
Хауа къакъгъанды къартлыкъдан.

Хурла кёл десенг – толкъунсуз болур,
Сыйдам кюзгюча турады,
Хей!
Сен да аныча сюзюлюб тура –
Ай, джыл да ётюб барады.

Ой, Хурзук бла Учкулан, дейме,
Джангыз Терекге табыннган.
Хей!
Кел, Алтынчачым, кел Джаз Тауугъум
Ишни этейик табындан!

Тешик – Къаяны дорбуну барды,
Ичинде битдир джашагъан.
Хей!
Ариу Акътамакъ, бу тюрлениуюнг –
Мени джанымы ашагъан.

Кепкей Къалада орус къонакъла,
Джек къауум бла шохдула.
Хей!
Акъбоюн Чаука, сен  бери  къара –
Башха айтханла  бошдула.

Ой, Санчар сууунг санчады, дейме,
Къобса ташланы сюрюклей.
Хей!
Келечи – бара, келечи – келе
Миллет да сёзню кёрюклей.

Бадыкъ  Кёлледе  солум бар, алан,
Хайуан  аягъы  тиймеген.
Хей!
Сен а,  ариуум,   тутху кёре эм
Не – кече,  не – кюн иймеген.

Ой, Машыкъ  таугъа  тартыб барайыкъ,
Сослан таш  алыб къайтыргъа.
Хей!
Къарагъан халкъдан тартындым, алан,
Сени атынгы айтыргъа.

Гитче Джаланджюк, Уллу Джаланджюк –
Эки суудула  толуучу.
Хей!
Къуриент къызы – Актамакъ ариу
Джаныма дарман болуучу.

Ой, Нарт Къалада – эзеуле, дейме,
Джерлени кючлеб биреуле.
Хей!
Сюймеклик деген сала кёреме
Джюрек дегеннге тёлеуле.

Саууджукъ Къала – бериучю дерле,
Къара къул Къабакъ – бёлюучю.
Хей!
Халкъда джюрюген хапаргъа кёре –
Санга келечи  джюрюучю.

Ол хапарны  уа  огъурамадым,
Алай а келген не табар?
Хей!
Ариу Акътамакъ, мени аллыма
Бу Юч Ёзенде  ким чабар?

Ой, Къобан сууда барыу бар, дейме,
Ёзенден тюзге саркъыу бар.
Хей!
Къарт – Джурт элинде, Багъатырлада
Джюрек тебдирген ариу бар.

Бештауда – нарзан суула бардыла,
Машыкъда – къая урулгъан.
Хей!
Сюймеклик деген бу тюрлю  ышан –
Джюрек ауруудан  къурулгъан.

Кепкейде – орус къонакъла,  дейме,
Хурла Кёлюнде – чабакъла.
Хей!
Бу сюймекликге терс къарагъанла –
Салпыла бла тумакъла.

Терк Къаласында – къазакъ аскерле,
Ёбгени отда тишлеген.
Хей!
Ариу Акътамакъ, сен бир башхаса
Чын сурат кибик ишленнген.

Аргъында  болур – ашыкъ  эришиу,
Ой, Къалачыкъда – сермешиу.
Хей!
Джюрек ишинде  керек болады
Эки арада келишиу.

Гошаях Къала – къарамны тартхан,
Кёргенни бары – джаратхан,
Хей!
Сен да аныча болгъанса, тейри,
Кесине кёбню къаратхан.

Къызыл Къалада сур барды, алан,
Чегетлеринде джур барды.
Хей!
Да сени  кибик  алдыр  ариуда
Кесине тартхан  нюр  барды.

Аманаузда – буу джыйы,  дейме,
Сауру Джухну – гыйысы,
Хей!
Сулахат Башы – кириш таулалла
Алибек – сууну сыйлысы.

Ой,  Къарачайда айландырайым,
Тауун, тюзюн да таныта,
Хей!
Пайтон чайкъала, дарий къалтырай
Суу джоргъаланы арыта.

Къабхакъ – Башыды, Уллу Къарт – Джуртда –
Сени атангы турушу.
Хей!
Бу Сары Джашда къыяу табмазса
Джокъду къыйыгъы, бурушу.

Кёгетлиделле – кертме  терекле,
Гелеулюде  уа  – отлаула,
Хей!
Къамишли къолда – ырнык киштикле
Сейир этерсе ойнаугъа.

Махарны башы чегетле, дейме,
Бетинге къууат салдыргъан.
Хей!
Ариу Акътамакъ, джубанчынгмыды
Мени сакълау бла талдыргъан?

Теберди сууда – секиртме, дейме,
Ой, Айлы чатда – бугъойла.
Хей!
Санга накъырда этелле, дейле,
«Багъырла» бла «къалайла».

Да «багъыр», «къалай» болалмасакъ да,
Бизде да болур бир къолай,
Хей!
Сен окъа сёзню бош затча кёрме
Безирегеннге джоралай.

Батдалпашада – тууар базарла,
Нарсана десенг - кёгетле,
Хей!
Беден шапхарда - алтын керекле,
Къарданлыкъ джерде - джигитле.

Джаз чагъынг дженгил агъыб къалмасын,
Заман  озмасын,  джоргъалаб,
Хей!
Сезиу деген да саркъыб кетмесин
Толгъан джюрекден, шоркъалаб.

Келчи, ариуум, бирге барайыкъ,
Морх Сырты таугъа къараргъа,
Хей!
Джан  аурутсанг а  болаллыкъ эдинг
Мени джаныма джараргъа.

Ой, Рапа Чайгъа турнала эне,
Къанатлы горю – эштилген.
Хей!
Акътамакъ ариу, болуб къалгъанса
Къызгъан джюрекге эшилген.

Джалпакъ Буз таугъа илячин къонар,
Мырды сууда  уа  –  суусарды.
Хей!
Сен сакълатхан джаш сууда – юнюсдю,
Таугъа таянса – буучарды.

Ой, Къамишли къол – Марада, дейме,
Къамишли къулакъ – Покунда.
Хей!
Санга ушагъан чыммакъ инджиле
Бардыла, дейди, Согъумда.

Кел Къулухурдан ауайыкъ, алан,
Согъум шахаргъа барайыкъ,
Хей!
Джанынг джаратхан не зат болса да
Алайда сатыб алайыкъ.

Ой, Наныкълыды солутхан, дейме,
Чёртлёюклюдю – къаратхан.
Хей!
Ариу Акътамакъ, алай болгъанса
Мени Къарт – Джуртха  аралтхан.

Доммай  Ёлгенден  Акъ Бек кёрюне,
Къарасанг, кёзюнг ойнайды.
Хей!
«Болур – болмазны», нарат чайырлай
Бу зар – зур къауум чайнайды.

Чынарлы къолну кёрмесенг, дейме,
Архызда ёшюн кермесенг,
Хей!
Дуния джандетни билмезсе, ариу,
Бу джуртну таныб, билмесенг.

Джеркли Къолу  уа  Къарт – Джуртда, дейме,
Бёрюлю къулакъ – Марада.
Хей!
Джер – джерден ёте, бара тургъанлай
Ушакъ этербиз арада.

Суфри  суу бла Чучхурду, дейме,
Акъ – Айры бла бёлюннген.
Хей!
Да сенден башха болурму, алан,
Кёзге мёлеклей  кёрюннген.

Ахметскеде  уа  Лаба  суу,  саркъа
Джер – Кёпюрюнде кёл болур.
Хей!
Сюймеклик джолун тайдырмай тутхан,
Алгъышда айтыр эл болур.

Элбургъан элге – тапанта къауум,
Худес  джанындан келгенди,
Хей!
Патчах  джерлени бизден айырыб
Къачакъ  халкълагъа бергенди.

Урум тауунда – сапынлыкъ топракъ,
Алыргъа кёбле баралла,
Хей!
Морх чегетинде – къайын  агъачны
Аскер къазакъла къыралла.

Сулахат  Башы – тау къадамады,
Топал Къаяды – джампайгъан,
Хей!
Анга тагъайсыз чыгъар умутлу
Ишексиз болур къампайгъан.

Сауру Джухну  арасы, дейме,
Терс тишча алгъа чомалыб.
Хей!
Келечи  Чора  салпы кибикди
Эриниб атлай, томалыб.

Хапары ашхы болмаз да, андан,
Бу бети - къуту  кетгенди,
Хей!
Ариу Акътамакъ, сен былай эте
Юч джаз бла, юч къыш ётгенди.

Къызгъыч суу къызгъын толкъунун бурур,
Къаягъа тийиб, чачырай.
Хей!
Джулдуз анам да  урчугъу бла
Темирчилей да, къыджырай.

Ой, анам сени танымай, билмей,
Андан бурушбет болгъанды.
Хей!
Бу тийре, къабакъ, кире, шыбырдай
Керексиз сёзден толгъанды.

Ой, дженгил къызгъан  дженгил сууйду,
Тартынмай  юйге  кирирсе,
Хей!
Ата юйюнгде кёрген джылыуну
Бизде артыгъын кёрюрсе.

Алибек суудан  Акъсауут суугъа
Сулахат Аууш – элтирик.
Хей!
Сюймеклик деген болады, алан,
Не –  ёлтюрлюк, не – кёлтюрлюк.

Да манга къайсын буюрдунг, ариу,
Джазыуума бой салайым,
Хей!
Булбул тил бла быллай бир айтыб
Къуру да къалай къалайым?

Болджалны  чайнаб быллай бир турсанг,
Тишинге заран болмазмы?
Хей!
Да былай эте менден бошасанг
Къарт – Джурт эл сенден сормазмы?

Къайдан да кёрдюм  сен Джохаратны,
Джазыу тарына тутулуб,
Хей!
Тюз  сайгъа тюшген кеме кибикме
Тебиналмайын,  буулуб.

Къазий – Къулакъ эл бош къалыб, алан,
Тышдан келгенле алгъанды.
Хей!
Акътамакъ  ариу,  гинасыу – бийче
Мени эбине салгъанды.

Акъ Къая тарны – джитиси, дейме,
Азмыш буз тауну – суугъу.
Хей!
«Кюеулюк эт» – деб, ишге сугъарыкъ
Бар, сен ариуну,  джууугъу.

«Атынг джокъ эсе, кюеуюнгдамы…» –
Деб, сыртыма да минселе.
Хей!
Чыртда бирине сёз айтмам, ариу,
Ой, сени бизге берселе.

Къарачай ёзен, кёз алдар, дейме,
Башында  болур Учкулан.
Хей!
Бютеу миллетни аузуна тюшюб
Санга тилленди  эр, улан.

Айю Башына – мусос джыяргъа,
Айлан  Башына – къараргъа,
Хей!
Тызыл суу бла Уллу Таллыкъгъа –
Таза хауадан къанаргъа.

Келчи, ариуум,  бир атланайыкъ,
Салыннган бла Къызгъычха.
Хей!
Къагъай  «бораннга»  беджен салынмаз –
Тирелтиб турма тыйыгъычха!

Абаз ауушдан ауайым, ариу,
Мал сатыб, алтын алайым,
Хей!
Белгиге берген суулукъ тышынгы
Джан хурджунума салайым.

Ырысхы бла насыб келмейди,
Джюрек джюрекге джылынмай,
Хей!
Сени сюйгенни сыйын билелсенг
Эрке джашарса  джалынмай.

Мен сени алай кёлтюрелликме,
Киши терс акъыл этмезлей,
Хей!
Сюймегенлени уулу тиллери
Узалыб санга джетмезлей.

Уллу Маркъадан  Бадыкъ суу чыгъар,
Бадыкъ кёлле  уа – тёбенде.
Хей!
Да сени кибик энчи  ишленнген
Табылмаз бу Юч Ёзенде.

Ой, Джаланджюкню –  джагъасы, дейме,
Ол  Кюл Тёбени – арасы.
Хей!
Акътамакъ ариу, болмагъа эдинг
Агундаларынг  табасы?

Ала  сени да  тыбыргъа байлаб,
Кеслери кибик этерле,
Хей!
Халкъны аузундан махдауунг тюшсе,
Эскермегенлей кетерле.

Сен  ала  бла  гор  болма,  алан,
Сыйынгы билген – Семенди.
Хей!
Ишинде – иши, сёзюнде – сёзю,
Къара кюч  бла  уа – эменди.

Нахшыр  Талада  къазакъла, дейме,
Аскер оюнсуз болмаучу.
Хей!
Кёзюнге къараб турсам да, алан,
Кёзлерим сенден тоймаучу.

Тохдамыш элге  къачхынчы къауум,
Абаз  ат атаб – джерлешген,
Хей!
«Джер бизники» деб,  тик башлы болуб
Бизни бла джер, суу юлешген.

Астыра – Ханны – сабаны, дейме,
Ауузгъа тюшюб айтыла.
Хей!
Джюрек ишибиз тюз джолгъа кирсин
Джангылыч джолдан къайтыла.

Аксемон башы – Чыбыкъ Батагъа,
Джангурда халджар агъады.
Хей!
Джанны сызлатхан бир тюрлю къудрет
Ой, мени санга тартады.

Талы Чат Башы  болур кибикди,
Тау къадаманы  келбети.
Хей!
Бир кюн – джай чилле, бир кюн – къыш чилле, –
Акътамагъымы адети.

Къыш къыямутха «къыш къыртчын», дейди,
Джилик къарнашым, Малкъарым.
Хей!
Сен бегий, мен да тёзюм тауусуб
Болалмаз болду сакъларым.

«Къыртчын – къыз» десем, болурму, алан,
Бу сени кибик алдыргъа?
Хей!
Сылыннган этни кюнге такъгъанлай
Къойгъанса мени къатаргъа.

Ой, Буруш сыртны джангуру, дейме,
Схауат десенг – ырхысы.
Хей!
Сюймеклик келсе, кете кёреме
Сюйген адамны джукъусу.

Джукъудан эртде къол джуугъан эдик,
Тюнюбюз андан быттырды,
Хей!
Эки тукъумну сёз бла «суугъаргъан»
Ол этли – бетли «джыккырды».

Айтыучулагъа  Аллах кюч берсин,
Ауузларына – керти сёз.
Хей!
Ариу Акътамакъ, сенде кёргенме
Манга келишген асыл ёз.

Ой, сени ючюн сермешге барлыкъ –
Джумулукъла  бла  къарашмаз.
Хей!
Къайарыланы къулакъгъа  алыу
Бизничалагъа джарашмаз.

Кел, Акътамагъым, алыб барайым,
Шам Тебердини кёрюрсе.
Хей!
Да былай эте мени суутсанг
Джюрек джангызлыкъ билирсе.

Хансемен къылыкъ менде да болур,
Ата – бабадан – урлугъум.
Хей!
Тёзе – тёзе да  тёзюм таусса,
Сууур болады тукъумум.

Келчи, ариуум, оноулашайыкъ,
Бетден – бетге сёз тутайыкъ.
Хей!
Керексиз чырмау, бош себеблени
Арадан алыб  атайыкъ.

Абукъ – Къабакъ бла, Сары – Тюз, дейме,
Джолда тохдарыкъ джерибиз.
Хей!
Сен – сюзме кюмюш, мен – къарасауут –
Джарашырыкъбыз экибиз.

Базар татлыны ашатырыкъма,
Слабодадан бла Майкопдан,
Хей!
Дарий къумачла аллыкъма санга
Эрменли кюпсе Акопдан.

Ой, Атчабхандан къарасанг, дейме, –
Гидам Башында – Къара суу.
Хей!
Къолларынг ишге чемерди, дейле,
Санынг а – тойгъа джарашыу.

Бал четенлени салырбыз, алан,
Гошаях бла Тамчыгъа.
Хей!
Сен мени чыртда санама, ариу,
Безирей тургъан  чамчыгъа.

Ишде – ишимди, ашда – ашымды,
Сый бердирген а – башымды.
Хей!
Бушууда – мыдах, къуанчда – чамчы –
Орну бла джюрюу – шартымды.

Сюймеклик деген накъырда тюлдю,
Аллахдан келген сыр болур.
Хей!
Аны оюннга санагъан джарлы
Къадары бла  гъыр  болур.

Къонукъ Сыртындан къараб кёреме,
Ыран Сыртыны айрысын.
Хей!
Джюрекден, кёлден кетералмайма
Бу болджалынгы къайгъысын.

Байкъыт Къабакъгъа  «Эгибокъ» дейле,
Ары джерлешген абазла.
Хей!
Джюрек айтханны этгенле, ариу,
Сюймеклик джолдан таймазла.

Абаза Къышлыкъ – юч суу башында,
Мал отлаулары керилиб,
Хей!
Абазла чекни бузмаучандыла
Хоншу отлаугъа терилиб.

Биз абазлагъа джолда тюбербиз,
Кичи  Балыкъгъа айлансакъ.
Хей!
Акътамакъ ариу, болмазмы, дейме,
Джазыуубузгъа байлансакъ?

Ой, Тамгъа Башы – Хасаука, дейме,
Бора Тишлиги – тубанлы.
Хей!
Юйюмден тамам калак болгъанма
Сюймеклик мени  алгъанлы.

Къарджаугъанда уа – къара суу, дейме,
Къайнаучу дейле атына.
Хей!
Айтыр затынгы кесиме айтмай
Бош тынгылайса, тартына.

Ашхы келечи  къошмаз, къоратмаз,
Сёзню  джерине  джетдирир,
Хей!
Осал келечи, джанындан къоша
Болурну болмаз этдирир.

Келечи сала безгенме, ариу,
Ким къалай айтды, билмейме,
Хей!
Да бетден – бетге тюбеб сёлешген
Адетде хата кёрмейме.

Уллу Лаба да,  Гитче Лаба да,
Загъызан суугъа байлана.
Хей!
Да джаш ёмюрюм кетиб барады
Сени ызынгдан айлана.

Ой, Гуртай Дорбун, Эниуле, дейме,
Таякълыкъ бла Джалан къол.
Хей!
Болджал салына терсейди, алан,
Сюймеклик деген джюрек джол.

Ой, Къандагъайлы, Тешик Таш деген –
Эски Къарачай джерлелле,
Хей!
Да, бизге къачхан къачакъ халкълагъа
Алайдан  джерле берелле.

Джер тигим этиу тёреди, алан,
Къарачай тюртмез  келгенни,
Хей!
Нарт адетибиз  огъурамайды,
Хоншу бла ара бёлгенни.

Байталчабханда – джайлыгъым, дейме,
Бурунсат Джагъа – къышлыгъым.
Хей!
Да сен ариуну бизге атамай
Боллукъ тюйюлдю тынчлыгъым.

Абу Миннгеннге бёгек ёрлерик,
Сакъал, мыйыгъы  буз – къатыб.
Хей!
Акътамакъ ариу – экилеб турма
Ёз насыбынга  баш тартыб.

Келчи, ариуум, бир къаратайым,
Азгек Башындан – энгишге,
Хей!
Анда хауаны бир солугъанлай
Кёкню санарса тенгишге.

Муху суу бла Азгек  суулалла,
Да бара – бара бирлешген.
Хей!
Биз да аладан юлгю алыб а
Болайыкъ, дейме, келишген.

Къонукъ сырт бла Ачалы къышлыкъ,
Гюрбеджи дорбун, Бачакъ джер...
Хей!
Сени тюшюне,  тышда айлана
Болгъанма, тейри, къачакъ эр.

Юйюмден калак болгъанма, алан,
Тукъум айтханнга ийилмей.
Хей!
Кюнюм батмайын, тангым атмайын
Тюйюлген къашым керилмей.

Уллу Лабаны  джерлери, дейме,
Юслери – къаншау чапыракъ.
Хей!
Иш созулмайын, оноу бегисе,
Болмазмы эди табыракъ?

Таш дорбунлары  сууланы тыйгъан,
Гум бойнундагъы Хушнуду.
Хей!
Бу болджал салыу, айтыудан къайтыу,
Дурусча  айтсакъ – буршуду.

Ой, Бийчесында джохарджал  аджир,
Юркюб тюшмейди аркъаннга.
Хей!
Ариу Акътамакъ, терслик этесе
Санга быллай бир айтханнга.

Келчи, Джан Джигим, алыб барайым,
Хаджибий сууну башына,
Хей!
Алайдан къараб сейир этербиз
Бу джуртну тауу, ташына.

Джангыз Терекди, къуджура, дейме,
Тилеги болгъан – баш  ура.
Хей!
Сюйген  адам  а сюйгени ючюн
Ёлюр болса да, таш тура.

Тубанлы десенг – тубаны, дейме,
Бора Тишленнген – боранлы.
Хей!
Да болджал хапар келгенли бери
Болгъанма мутхуз къарамлы.

Байкъыт Къабакъда  апсуа элни,
Кяфыр сууунда – тирмени.
Хей!
Ариу Акътамакъ, айтсанг а манга
Неди болджалны бергени?

Архыз – алты юй, юч гёзен, дейме,
Джашагъан элинг – тар ёзен.
Хей!
Мени аджалым – сени себебли
Сени аджалынг – зар кёзден.

Кичи Балыкъда – тау джити, дейме,
Джумарыкълыгъа тартылгъан.
Хей!
Сюйгенин табмай сау къалалырмы
Бу сюйген палах къатылгъан?

Архызны башы – Джаналгъы, дейме,
Азгек Башында джел улур.
Хей!
Ариу Акътамакъ, Алтынкекеллинг
Бу къадар сакълаб нек турур?

Абу Миннгенни къагъай джеллери –
Гондарай таба ургъанлай.
Хей!
Къачаннга дери турлукъса, алан,
Ишни терсине бургъанлай?

Къошуму салдым Архызгъа, дейме,
Нёгер болалмам дамсызгъа.
Хей!
Да менден санга сёз джюрютгенле –
Исси къабарыкъ, антсызла.

Нахара бла Гондарай, дейме,
Араларында тау болур.
Хей!
Бизни ишибиз джолгъа кирирсе
Марагъанларынг джау болур.

Да джау боллукъ а келсин, ариуум,
Туура онг джанын бургъанлай,
Хей!
Сени амалтын сермеш этерме
Аслан  аякъгъа турганлай.

Уучу  уун да джакълайды, алан,
Къыз ючюн джан да берилир,
Хей!
Айыб этмейме, сенича джаннга
Кимни да кёзю терилир.

Акътамакъ ариу,  Алтынкекелни
Къайишлик кибик тилдирдинг,
Хей!
Алай арагъа  киши кирмезин
Ийген белгинг бла  билдирдинг.

Сюймеклик деген тюрлю кёреме,
Сезиуюнг сезиу даулауда,
Хей!
Къара къатышхан  джарлы акъыл да
Къызгъан джюрекни  джаулауда.

Абишир деген – джатакъ тау, дейме,
Кяфыр суу андан чыгъады.
Хей!
Бек сюйюб  алай сюйдюралмасанг –
Ол зат адамны джыгъады.

Ой, сени белгинг умутну керди,
Тюбеллек «огъай» демейин,
Хей!
Алай джюрегим таймай сынчыйды
Акъылгъа – тынгы бермейин.

Кел Акътамагъым салыб барайыкъ,
Аджи Къабакъгъа, Бештауда,
Хей!
Пайтон атланы бир солутурбуз
Айтылгъан  гелеу  отлауда.

Кюкюртлю тауну башына, дейме,
Кюрт «бёрк» джелпегей  джабланыб,
Хей!
Этек джанларын алысын тутуб
Тюрлю битиу бла къабланыб.

Уллу Лабада, Хызынчыкъ тауда,
Сейир гокгала бителле,
Хей!
Алайгъа барсам, сени кёргенлей
Кёлюмю джарыкъ этелле.

Келчи, ариуум, джолгъа чыгъайыкъ,
Кесингчалагъа барырлай,
Хей!
Гокга талада – джулдуз Акътамакъ,
Суратлча  эсде къалырлай.

Санчар суу деген, буз сууду, алан,
Азап Ауушу – тыйгъылы.
Хей!
Сюймегенлеринг, зарланнганларынг
Тынгы табмаздан къайгъылы.

Биз узун соза, ала тил чайнай,
Къачанга дери турайыкъ?
Хей!
Кел, Акътамагъым, Акъбоюн Чаукам,
Ишни болуугъа бурайыкъ!

Даусузда Даулет – оноучу, дейме,
Морхну Махамет – къоруучу.
Хей!
Сени амалтын болуб къалгъанма
Бир битмез джолда джолоучу.

Инджичикде  уа – къызыллы топракъ,
Азыкъап сууда – къум чабакъ.
Хей!
Атынг джазылыб, оюу салыныб
Ишлетдим санга чын табакъ.

Адыл Джеринде – чум терек бачха,
Тохумлукъ Теркден келгенди.
Хей!
Бу сени къайгъынг джашауну, алан,
Алыб экиге бёлгенди.

Сени билмеген заманым, ариу,
Тубан басханлай тас болду,
Хей!
Сени кёргенли, алас – буласлай
Бу эки кёзюм чарс болду.

Адиш тау десенг – тик турур, дейме,
Бызынгы таба джан бурур.
Хей!
Эки сюйген да бирден талпыса
Айтыуда айтыр юй болур.

Адиюх элни дин ахлулары,
Джыл оразала туталла.
Хей!
Адамдан къаллыкъ ашхы иш болур
Малны заманла джуталла.

Мен санга  джырны  береме, ариу,
Ол саугъа болсун, танытхан,
Хей!
Бютеу ёмюрюнг насыбдан толуб
Джангыз джыр болсун арытхан!

Азгек суу деген Мухугъа агъар,
Къобан суу – Азау Тенгизге.
Хей!
Сен – джохар бийче, мен – сары хандар,
Ушашбыз эки эгизге.

Ой, Азгек Башы сууукъду, дейме,
Хаджибей суугъа джууукъду.
Хей!
Суууй да джана, сени тюшюнюу
Къызгъан хатхума зауукъду.

Айгъыр суу бла Къалаууч, дейме,
Бир – бирлерине къатыша.
Хей!
Бу Юч Ёзенде улан къалмайын
Сени амалтын тартыша.

Айюлю чатда – тау джити, дейме,
Аты – Айюлю Чат Башы.
Хей!
Халкъ санга «Бийче» атны атады
Манга – «Алтынбаш», «Трам Джашы».

Халкъны сёзюнде ёз болур, алан,
Бийче, бий кибик этейик.
Хей!
Сюймеклик деген джулдуз аламгъа
Кёз кёзге къарай  кетейик.

Наур Ауушду тыйгъычлы болгъан,
Къая къырылгъан чачылыб.
Хей!
Сау Юч Ёзенде джырынг джырлана
«Ол Акътамакъ» деб, айтылыб.

Ой, Дукку сууу къобуучу болур,
Толкъуну урур, кёмюклеб.
Хей!
Сени амалтын башладым, ариу,
Латин джазыуну эджиклеб.

Араб джазыуну  чыгъаралмайса,
Сёзню ангылар болмайса,
Хей!
«Латинде джаз» деб буйрукъ бергенсе
Айтханынгдан да таймайса.

Не этсин, хариб, Алтынкекелли?..
Гюрюк улуна барайым,
Хей!
Ол кёбню джазар,  окъур этгенди
Билимге ёшюн салайым.

Сипи чыбыкъ бла урурму, алан,
Дерсни билелмей тохдасам?
Хей!
Акътамакъ ариу дженгил келирми
Латинча джазыб махдасам?

Сен айтыб мени этмезим джокъду,
Сюйсенг – джалпакъма, сюйсенг – тау,
Хей!
Джумуш юсюнде  аякъ тайса уа
Этерик тюлме санга дау.

Сени айтханынг  дарман кибикди,
Тынгылагъанынг – саусузлукъ.
Хей!
Сюйгенин сакълаб туруу кёре эм
Башха болмайын – онгсузлукъ.

Акъ Суу башында чёртлеуюк барды,
Садакъ тау – кёкге тирелиб.
Хей!
Сени менича ким къорур, алан,
Чына хунача сюелиб.

Къарданлыкъдагъы Къула Тюз, дейме,
Ол  – Джаланджюкню къышлыгъы.
Хей!
Умутсуз къалсам кёлню джазады
Сен берген суулукъ тышлыгъы.

Кичкинекъол бла Мырды ырмакъла,
Акъбаш тауундан  башланыб,
Хей!
Джалпакъдан саркъгъан буз эригени
Ол эки суугъа бошланыб.

Тёбен Архызда – килиса, дейме,
Къонгураулары къагъыла,
Хей!
Попну айтханы  джыйылгъанланы
Акъылларына тагъыла.

Ой, Акъ Айрыды  аууш дегенинг,
Къарасанг  кёлюнг тёлленнген,
Хей!
Да Суфрий бла Чучхур суулалла
Къызгъычха барыб тирелген.

Къарачай деген - джандетди, алан,
Кёргенден кёзюнг тоймагъан,
Хей!
Худжу - хашгенни, джерге джутланы
Рахат джашаргъа къоймагъан.

Акътамакъ ариу, кел бир элтейим,
Ол Къызгъыч – Башы  чегетге,
Хей!
Алайда дарман хансла бардыла
Джыйыб берирлей  керекге.

Манга да дарман керекди, тейри,
"Акътамакъ" деген ауруудан,
Хей!
«Багъыусуз» къалыб, айырылгъанма
Эски болум  бла къарыудан.

Тебердидеги "джумарыкъ", дейме, –
Тёбен къабакъгъа "учханды".
Хей!
Ол сенден алгъа джаратханым да
Тюбеллек эсден чыкъгъанды.

Сени ызынгдан айлана, ариу,
Ат джюрюр болду – ауурдан.
Хей!
Эки балагъым тюзелмез болду
Ёзенги салгъан джауурдан.

Къозу къулакъдан толу болады,
Уллу Джаланджюк  джагъасы,
Хей!
Да сюйген джашын кётюрем этсенг
Къызмазмы санга анасы?

Санчара кёлде – чабакъ сюрюуле,
Чокъуракъ сууда кёрюне.
Хей!
Сюймеклик ишде мен джигит болдум
Сен а тураса эрине.

Акъ Бек тауунда  джел улур, дейме,
Этеклеринде буу турур,
Хей!
Доммай Ёлген суу къобуучу болур,
Къызгъын толкъунун тик бурур.

Тейрикъул Тюбю – тёбеле, дейме,
Ой, Тебердиде – Амгъата,
Хей!
Къабхакъ Башында - Джан Джигим, алан,
Аны дюрегим джарата.

Айбат Джагъада кёл барды, дейме,
Къашха Эчги суу саркъарлай.
Хей!
Ол кёл кибикди джашил кёзлеринг
Бир къараб кёрген батарлай.

Ой, Къарт Джурт эли тартханды, дейме,
Суу айланнгычы тартханлай,
Хей!
Сени  кёргенли тюрлендим, алан,
Эсги халымы атханлай.

Акъ Киштик тауду сейир этдирген,
Кенгден кишдикни эскертген.
Хей!
Ол тик къарамынг, Акътамакъ ариу,
Хар атламымы эслетген.

Себил тау суучукъ – агъанакъ сууду,
Кёзлеуден  саркъыб барады.
Хей!
Алыб алалмай, къоюб къоялмай
Джюрегим ауруу табады.

Кичкине къол бла Акъ Тюбю, дейме,
Арасы болур – учурум.
Хей!
Былай излетиб  табылмай къалсанг
Болур бу халкъдан джунчурум.

Джёгетей элде – джюн байлыкъ, болур,
Сары Тюзде уа – кюн байлыкъ.
Хей!
Учкуландады тил байлыкъ дейме,
Юч Ёзенде уа – тин байлыкъ.

Ой, Айю Башы тау тикди, дейме,
Хазнадан андан саркъарды.
Хей!
Багъатырлары – эсги бийледен,
Семен десенг а – хандарды.

Дуутха бардыкъ къыз кёре, алан,
Юйдегисине сый бере,
Хей!
Тенглерим бары юйлю болалла
Манга нек джокъду бу тёре?

Къыз беклигини къаласы болур
Багъатырланы юйлери,
Хей!
Ол къалагъа уа ёшюн уралла
Халкъны джигити, деулери.

Акъсаут сууу – Акъсаут буздан,
Джаланджюк суугъа къошулур.
Хей!
Бизни ишибиз онгуна барса
Агундаларынг  къош улур.

Ой, Акъ Къаяны – тешиги, дейме,
Ол Бурунсатны – джагъасы.
Хей!
Келишалмасакъ, болуб къаллыкъбыз
Сюймегенлеринг  табасы.

Ыбчыкъдан къараб кёрюне турур
Базыкъбаш ёлген чаулу.
Хей!
Нечик  къыйын эд «сюймеклик» деген
Къатышыу болуб чалыуу.

Абукъ Къабакъда – шогъайым, дейме,
Къабарты халы танылыб,
Хей!
Тенглик борчуна  кертичи болгъан,
Къол узатыллыкъ, базыныб.

Ногъай тенг десенг – къарнашды, дейме,
Анга джюрегим джандашды,
Хей!
Да тенглерими чийсили болмаз
Нёгерлигибиз къайнашды.

Шох, тенг джанындан азыуум джокъду,
Сюйген  дегенди – палахым,
Хей!
Да бола эсенг бол,  дейме, ариу,
Тартылгъынчынга салахым!

Апсуалада – кюйюзлю межгит,
Килиса болур – Тегейде,
Хей!
Тегей алай бла орунлу  болду
Кристиан динли Ресейде.

Дагъыстан бла Чеченди, алан,
Ислам динине сакъ болгъан.
Хей!
Къабарты  бла Абаз халкълалла
Бир – бирлерине джакъ болгъан.

Юнандан келген  бир халкъ юзюгю,
Бизни джерледе турады.
Хей!
Сахтиян чурукъ излеген адам
Бары алайгъа барады.

Юнан юзюкге Къарачай къарар,
Тургъан джерине тийдирмей,
Хей!
Къонакъбай болсанг – къоругъан  борчду
Миллет сыйынгы эндирмей.

Нарт юзюгюнде – джарашыу - шартды
Хар халкъ бла джууаш  къарашыр,
Хей!
Ашхы иннети – адети  болса
Миллет миллет бла джарашыр.

Джалпакъ къол бла Мардакъны дейме,
Акъ Тур ауушду арасы.
Хей!
Сени халинги  суратлаб  айтсам –
Агъы – кёб, джокъду – къарасы.

Джаратмагъаным бу беклигингди,
Акъ къанатдагъы тамгъалай.
Хей!
Мен –  шоркъа болуб тёгюлдюм, алан,
Сен а – тураса тамгъанлай.

Алибек буздан буз эрир, дейме,
Алибек суугъа тёгюлюр,
Хей!
Теберди суугъа къошулгъан джерде
Къынгыр суу ызы кёрюнюр.

Джагъанас болур къайын отунлу,
Джёгетей – сыгын тютюнлю.
Хей!
Къарачай къызла – суу ариулалла
Сен десем – мёлек тюрсюнлю.

Нарсана тарда – Алийкъан ырмакъ –
Базаргъа баргъан солуйду,
Хей!
Къыш заманында,  Суфруджу тауда
Джаллы сюрюую улуйду.

Аман Аууз тау – буз тутхан, дейме,
Аманаууз суу – суутхан.
Хей!
Керексиз созуу, керексиз чырмау –
Олду талпыуну къурутхан.

Учкулан базар джекден толгъанды,
Эбзеле – кендир саталла.
Хей!
Акътамакъ ариу, сени кёргенли
Тынгысыз тангла – аталла.

Ой, Морх Сыртында – Аман Чат, дейме,
Эки Суу Арада орналыб.
Хей!
Чёрчек санларым суу – салам болду
Бу иш битмейин, чырмалыб.

Маджар элиди – Къум суу джанында,
Акъташ суунда – Буртанаш.
Хей!
Алай башбаулу болмазгъа болур
Бу сени сюйген Сары Джаш.

Чагъарлы элге «Апсуа» атаб,
Къачакъ миллетге берилди.
Хей!
Кюнтиймез ариу,  сени тюшюне
Джюрегим кемсиз терилди.

Джашаугъа джангы туугъанлай болуб,
Кёзюм бир тюрлю ачылды.
Хей!
Да сени  кёрген кюнюмден бери
Эсги умутла чачылды.

Аман – Ауузду къобуучу, дейме,
Толкъуну къайнар – къайнаучу.
Хей!
Къуриент къызы, Акътамакъ ариу –
Трамсемен джашны къыйнаучу.

Санчар  суууну джанында, дейме,
Джыгыра  хансы ёседи.
Хей!
Къарнашынг юйлю болурун сакълай
Чакъ заманыбыз ётеди.

Келин сенсиз да келелир, алан,
Джыйын сенсиз да къайталыр,
Хей!
Джазыуубузну серге иймесек
Бизге ким не зат айталыр?

Къоба талада –  асыл отлаула,
Керпесли этер малынгы.
Хей!
Сюймеклик деген алай кёре эм
Кесине байлаб ангынгы.

Шах – Гирейлени джерлери эди,
Джаланджюк сууну джанлары.
Хей!
Энди алайда – апсуалалла,
Джарашыу болуб халлары.

Тауладан тюзге  эне баралла
Уллу тукъумла  дженг болуб,
Хей!
Да джангы элле къураладыла
Стауатлары кенг болуб.

Тауладан тюзге эниб баралла,
Буруннгу джуртха джайыла,
Хей!
Бизни джерлеге орналгъан халкъла
Джан – джаныбыздан къайыла.

Осман деулетге кёбле кетдиле,
Энтда барады кетиую,
Хей!
Башдагъы башчы, башчы болмаса
Болур заранны джетиую.

Архыз сууу бла, ой  Уллу – Лаба,
Аркъа Сара бла бёлюнюб,
Хей!
Дукка суууну огъарысында
Сара Кёллери кёрюнюб.

Ой, Дукка бла Реджебуста суу,
Архыз суууна агъалла.
Хей!
Бир кере кёрсенг тансыкъ боллукъса,
Ол суула алай тарталла.

Чокъуракъ сууну - ташы кёрюне,
Джагъасы джашил ханс болуб,
Хей!
Алайгъа барсакъ бир джумушар энг
Акгыллылыгъынг тас болуб.

Суу секиртмеле уллу ташладан
Тюрлю агъалла, сёдегей.
Хей!
Ариу Акътамакъ, таргъа тыйгъанса
Мен - "сен"  дей, сен да "кесим"  дей.

Тогъуз кёл десенг – дуния джандет,
Къарасанг къарам тоймазлай.
Хей!
Сени тюшюнюу этгенди мени
Джашар онгуму къоймазлай.

Ариу Чат деген ётер ауушду,
Уллу Маркъа  уа – суу болур.
Хей!
Заманы бла юйюр къурмагъан
Ёре турукълай, къуу болур.

Акъсаут сууу – чокъуракъ, дейме,
Андан осал тюл – Ариу чат.
Хей!
Джохар халынга бек джарашады
Акътамакъ деген айбат  ат.

Урум  сууунда – суусарла, дейме,
Элбургъанда уа – абазла.
Хей!
Келген насыбны кёралмагъанла
Артда тынгылы болмазла.

Тохдамыш сууу сайыракъ болур,
Пёлк шахарына  агъады.
Хей!
Сени бир сёзюнг – учунуу бере,
Тынгылагъанынг – тагъады.

Ой, Джалкъа элни орус алгъанды,
Ариу килиса салгъанды,
Хей!
Эки тукъумну къабырлары  уа
Алайда сансыз къалгъанды.

Да хоншу халкъгъа  дау болмаз, алан,
Саугъа джер артха алынмаз,
Хей!
Суу кибик джашау саркъыб барады
Тюрленмей турлукъ табылмаз.

Джалау Чат Башы – тау къадамады,
Ауушу тюшюб – арагъа,
Хей!
Алибек суу да андан келеди
Таудан саркъгъанлай талагъа.

Гапарны – къалын чегети, дейме,
Джёгеден эсе талы кёб,
Хей!
Нахшир джери  уа  джёге бла байды,
Урум Башыны – малы  кёб.

Ой, Бийчесында ёз таймаз, алан,
Хауасы – айтыб – айтылмаз.
Хей!
Бир берилген сёз бет – намыс болур
Да андан артха къайтылмаз.

Сен гинасыуча бош тюрленесе,
Турур заманынг джетгенди,
Хей!
Биз экибизге бу сюймекликни
Джазыу  аманат  этгенди.

Къадаргъа къаршчы болмайыкъ, алан,
Сезиуню сансыз этмейик,
Хей!
Келген насыбны ыхдырыб къоюб
Сокъураныугъа джетмейик.

Бу Джёгетейни – джылкъысы, дейме,
Кишнегени бла танытыр.
Хей!
Къарангы  кече сен былай чыкъсанг
Сыфатынг джерни джарытыр.

Бичимез элчик тёрт – беш юйденди,
Тийреге тюгел джетмейди.
Хей!
Къайда болсам да, не зат этсем да
Сыфатынг эсден кетмейди.

Келчи, ариуум, алыб барайым,
Тогъуз Кёл деген кёллеге,
Хей!
Хандар бийчени къачырды деб а
Хапар джайылсын эллеге.

Сюйсенг Бештаугъа элтейим, ариу,
Анда саусузла багъылыр,
Хей!
Ала кёгюнде тау къушла уча,
Суунда алтын табылыр.

Машыкъны джаны - нарзанлы топракъ,
Кюч берир, дейле, керекге,
Хей!
Сюйген ауруугъа джарай болурму,
Тынчлыкъ берирлей джюрекге?

"Акътамакъ" ауруу ауур аурууду,
Тюшгенме къолдан, бутумдан,
Хей!
Джан дарманымы даулайма, алан,
Багъатырланы тукъумдан.

Ой, тери сата баргъанма, дейме,
Пёлк шахарына, базаргъа.
Хей!
Латин  джазыуну юрендим, ариу,
Да санга  къагъыт джазаргъа.

Бешбагъыр джерде – беш къую, дейме,
Багъыучу суула берелле.
Хей!
Зарла, бир – сени манга кёбсюне,
Бир – мени артыкъ кёрелле.

Ой, Беджен Тауду джитили болгъан,
Этегиндеди кийиги.
Хей!
Къазандан келген къобузунгу  уа
Пил сюек болур тюеги.

Битик Тёбе Къол – гитче суучукъду,
Уллу Хурзукга къошулгъан.
Хей!
Башыма бу иш тюшгенли бери
Табаным болду ашалгъан.

Ой, Индиш Башы, бу Кели Къолу,
Барайыкъ Къара Чалгъаннга.
Хей!
«Сюймеклик» деб а айта кёреме
Джюрекге  ёртен  салгъаннга.

"Болджал" деб айта кёре эм, алан,
Тюз тарбуунга тюшгеннге,
Хей!
Тейри ушадым, сослан къаяны
Сюек  миз бла тешгеннге.

Хатип Ара тау тигинден, дейме,
Чокуракъ суула агъалла,
Хей!
Теберди суугъа келиб къошулуб
Ёзенни джырыб баралла.

Ангылашыу бла юйленедиле,
Нёгерлерими кёбюсю,
Хей!
Сюймеклик  деб а нек къууалайды
Бу Трамсеменни тёлюсю?

Ангылашыу бла юйлениу деген –
Мал, мюлкге кёре сайлагъан.
Хей!
Сюймеклик бла юйленнген, дейме, –
Насыбха насыб  байлагъан.

Уллу Бурмамыт тау джити болур,
Гитче Бурмамыт – тау тикди.
Хей!
Джюрегинг сюйсе, сюйген адамынг
Башха болмайын, джан – джикди.

Джамагъат эли – къуу болду, алан,
Джамагъат сууу – къуюлуб…
Хей!
Къачаннга дери былай турлукъса
Бир бетлешмейин, буюгъуб?

Джанар Таш деген – мал тутар джерди,
Джёгетей десенг – фатаргъа.
Хей!
Кел, алтын бла кюмюш алыргъа
Барайыкъ Согъум  базаргъа.

Джантау Джатагъы келбетли болур,
Баскъач cуу джаны – кёгетли.
Хей!
Джангыз бир сенсе, Акътамакъ ариу,
Дунияда манга керекли.

Ой, Махар тауну – джоллары, дейме,
Аууб таш басар, джаллансын.
Хей!
Эки тукъум да  оноуун этиб
Акътамакъ бизге аталсын.

Быязыр Тюбю – Хурла кёл болур,
Сакъал суу десенг – Сесдеди.
Хей!
Бу  иш юсюнде – шохлукъ бла джайлукъ,
Унутулмазлай  эсдеди.

Кичкине Къол бла Чирик Къол, дейме,
Ачыу Чатына – джууукъла.
Хей!
Сен ары - бери бола тургъунчу
Энтда тюшдюле сууукъла.

Минги Тауунга къарасанг, ариу,
Джасар Ауушдан бир аусанг,
Хей!
Кёлюнг – джюрегинг кёкге джетеди
"Къарачайлы" деб айтылсанг.

Джугъутурлу чат тау къаланмады,
Къаяла болуб къадама.
Хей!
Да, халал Къасым, барыб атханды
Болумну Джулдуз анама.

Биз экибизге заман тар болуб,
Эки тукум  а – сюзюуде,
Хей!
Адам джашлыгъын къалай унутур
Къартлыгъы джетген кёзюуде?

Оноу этмейин нек турадыла,
Эки тукъумну къартлары?
Хей!
Биз экибизге терс болгъанланы
Ашхыгъа чыкъмаз атлары.

Келчи Акътамакъ, алыб барайым,
Талы Чат Башы таууна,
Хей!
Да быллай джери – суу болгъан а
Зарлыкъ береди джаууна.

Ата – бабала къоруй келдиле,
Бу джандет джуртну «бизге» деб,
Хей!
Хар элисинде энибиз барды
Джаугъа берилмез,  «сизге» деб.

Джурт  деген джандан ёргеди, ариу,
Андан сора  уа – сюйгенинг.
Хей!
Алтынкекелли кёлюнге тюшюб
Менлейин  болсун  кюйгенинг.

Ачха Сырт десенг, алай турады,
Бурмамыт таба джан бериб.
Хей!
Биз экибиге насыб чыгъармы
Муратларымы кенг кериб?

Къарачай бийле Бийчесындалла,
Ачахматлары – Акъ Джарда.
Хей!
Акътамакъ атынг айгъакъ болгъанды
Кёб айтыла да  халкъ джырда.

Халкъны ашхысы – бизни джаллылла,
Эки зар – зурну эштмейик,
Хей!
Ёгюз къуйрукъда бичакъ сыннганлай
Бу сюймекликни этмейик.

Акъсаут тауда маралла, дейме,
Дуугара дерлей къачалла.
Хей!
Бу мени кибик тот джюреклени
Сенича джанла  ачалла.

Уллу кёллю эм, турсунмаучан эм,
Къызланы джити къаратыб,
Хей!
Энди барыны дертин алгъанса
Сары Семенни таралтыб.

Къобан джанында кёл барды, дейме,
Сууукъ аурууну багъаргъа.
Хей!
Алтын таракъ да ишлетдим, ариу,
Джохар чачынгы тараргъа.

Къарачай джаны – Джалан къол, дейме,
Къабарты джаны – Джаман къол.
Хей!
Акътамакъ ариу, тюрлениб турма
Бу болджал джолу – табсыз джол.

Ачыкъулакъ эл мелхум джер эди,
Алайгъа къазакъ толгъунчу.
Хей!
Да бола эсенг бол, дейме, ариу,
Джюрегим кёсеу болгъунчу.

Доммай Ёлген тау – доммайгъа ушар,
Къарасанг, кёзюнг терилиб,
Хей!
Андан чыгъады Аманаууз суу
Джагъасын толкъун кемириб.

Тешикташ деген забалы джерди,
Къандагъайлы уа – батыулу.
Хей!
Да сюйгенине джол табмагъанны
Джюреги болур джарсыулу.

Ой, Эндирик суу  тигелей барыб,
Гондарай суугъа къошулур.
Хей!
Керексиз сёзню сюрген а, алан,
Сёз джюрюр джерге ышылыр.

Ышылыучула  къуш – муш этелле,
Ышармыш бола, къым – тымлай,
Хей!
Сен да тураса, заман узата
Бир – айыкълай, бир – сынчыкълай.

Ой,  Морх  суу бла Уллу Джаланджюк –
Аман чат тюшюб ортагъа.
Хей!
Узайгъан ишге къар джауар, дейле,
Созуб  къалмайыкъ хатагъа.

Гебен къаяда буз эрий, дейме,
Доммай Ёлгеннге къуюла.
Хей!
Да сени сакълай къалгъанма, алан,
Ишден, ашдан да тыйыла.

Аман Ауз суу буз таудан чыгъар,
Къобса, толкъуну къаралыр.
Хей!
Сени табмайын быйыл да къалсам
Алтын кекелим агъарыр.

«Шох» деген болур –  билегим, дейме,
Душманым болур – ирегим.
Хей!
Акътамакъ ариу – джанны джигисе –
Сенсе Аллахдан тилегим.

Гулухур бла Уллу Муруджу –
Гоначхыр таба агъыучу.
Хей!
Сени бир джангыз джылы къарамынг –
Джаннган хатхуму багъыучу.

Узакъдан къараб таныйма, алан,
Аскерле къазгъан айрыны.
Хей!
Бу сюйген иш бла, алгъанма, дейме,
Башыма уллу къайгъыны.

Гум Улоу Къабакъ – Бурунсатхады,
Бу Мыхал эли – Бекгичге.
Хей!
Эмилик Трамны къолгъа юретиб,
Байладынг, дейме, илкичге.

Байланыу - былай деб байланнганма,
Къачан тешеринг билинмей.
Хей!
Акътамакъ ариу, бир эс бёлсенг а
Мени халыма, эринмей.

Акъ Тёбе аза – азайды, дейме,
Акъ мармер ташы бошалды.
Хей!
Мен да аллайын, сени ызлаудан
Эки аягъым ашалды.

Джити суу башы – джалпакъла, дейме,
Бурнада – тикли къабхакъла,
Хей!
Бадыкъ  Кёлледе  ариу джюзелле
Сенича алтын чабакъла.

Акъ Къая сыртда – джел къаты бола,
Ёрлеген адам къыйнала.
Хей!
Семен Къабакъгъа  къачан келликсе
Акъ Дууадакълай чайкъала?

Тебмез къаялай – туруунг, дейме,
Сарасан кибик барыуунг,
Хей!
Не – ычхындырмай, не – джууукъ къоймай
Не болур мындан табыуунг?

Акъла Башында –  тартыу бар, дейме,
Акъла Тюбюнде – саркъыу бар.
Хей!
Да мени джаныб тургъан хатхумда
Джан тебрендирир чарпыу  бар.

Гумач къолунда сызгъыра, дейме,
Бу Терс Акъгъанны гуждары,
Хей!
Манга терс къарар болуб къалдыла
Бу Юч Ёзенни къызлары.

Кел, Нарсанагъа барайыкъ, ариу,
Хар кёрген бизге аралыб,
Хей!
Сары Сымайыл эриб барады
Джюреги санга таралыб.

Кел, Нарсанагъа барайыкъ, дейме,
Мал сатыб, дарий алыргъа,
Хей!
Базар кёгетле, шекер шербетле –
Чын саханынга салыргъа.

Гидам сууундан – Акъсауут таба
Къысха джол болур, чыгъаргъа.
Хей!
Сенден башха уа ким базар эди
Деу Сымайылны «джыгъаргъа»?

Ючкёкенлини ёзени кенгди,
Токълу Бау джерни тюзюдю.
Хей!
Сюймеклик деген бош зат тюйюлдю –
Джюрекни джиги, безиди.

Эки Ара  бла  Дёлю Ёзенден,
Джанай Бау Башы ачыла.
Хей!
Акътамакъ ариу, къаллай бир турсун
Бу сезиу былай чачыла?

Къарт – Джуртну башы – Быязыр, дейме,
Аягъы – Сюрем Сес болду.
Хей!
Кюбюрчек Гинджи, бу баш тартыуунг
Тюз болмады да, терс болду.

Бездирген аууш – джаумлу, дейме,
Шхалтада къуу джел ургъанлай.
Хей!
Мен бир башхагъа къалай къарарма
Сен ариу  алай тургъанлай?

Сен – Къуршоу тауну маралы, дейме,
Мен – Чегет чатны солуму,
Хей!
Хомух джаш  деб а айтдырмаучан эм
Сен  алгъынчыннга  онгуму.

Къашха Аджир тау джатакъды, алан,
Ыпчыкъ ауушу – белинде.
Хей!
Бу сюймеклик бла джашар болгъанма
Тамам аманны кеминде.

Гедеж сууунда – джумарыкъ, дейме,
Къанатын кериб, джёбелей,
Хей!
Покун башы уа мылы джер болур
Ууакъ джангурун  себелей.

Аджашхан десенг – къууушлу болур,
Садырла десенг – ауушлу.
Хей!
Санга Къазандан къобуз келтиртдим –
Сейир – аламат тауушлу.

Ой, Габулуну – къырыгъы, дейме,
Этеклеринде – джырыгъы.
Хей!
Башха адамгъа тие кёреме,
Эрке адамны къылыгъы.

Эрке  десенг а эркесе, ариу,
Халкъ бары бирден табыннган,
Хей!
Сени амалтын болуб къалама
Башы тайышхан, абыннган.

Энтда бир джылны къалай сакълайым,
Къуриент къызы, айтсанг а?
Хей!
Насыбыбызгъа кишен салдыргъан
Бу болджалынгдан къайтсанг а!

Ой, Нажю тауда – джур теке, дейме,
Эчки сюрюуюн джыяды.
Хей!
Сени ол джохар чачларынг, алан,
Борбайларымы  къыяды.

Тюртю чапыракъ – безгекге керек,
Дарман болады бурхусу.
Хей!
Сюймеклик деген Джерден тюйюлдю
Кёкден келеди урхусу.

Уллу Хурзук бла Чомарт Къол болур,
Быкъы Ауушну къуршагъан.
Хей!
Мени кёзюмде, алайса, ариу,
Кюренли Айгъа ушагъан.

Акъсаут сууду чокъуракъ, дейме,
Ташы,  зыгъыры кёрюннген.
Хей!
Ёзден тюрлениб къала кёреме
Бу сюймекликге бёлюннген.

Къарт – Джуртну башы – Батагъа, дейме,
Джити тюйюлдю,  джатагъа.
Хей!
Не – болуб – болмай, не – къоюб – къоймай
Башым къалгъанды  хатагъа.

Учкулан башы – Джалан къол, дейме,
Нажюню башы – деппанды.
Хей!
Кел, бир къайгъысын кёрейик, ансы,
Ишибиз тамам джатханды.

Ой, Буу Ёлгенде булут  ау болур,
Кичкине къолда – Айбат тау.
Хей!
Кесинден биреу онглуракъ болса
Анга табылыр къара джау.

Ой, къулагъынга бир таб  келеди,
Гоначхыр сууну саркъыуу.
Хей!
Къууанчындан  а аслам кёреме
Бу сюймекликни джарсыуу.

Элбашы тауда – къанатлы джыйын,
Джазда уясын этеди.
Хей!
Джазыу бергенни алалмагъандан
Насыб ёнгелеб кетеди.

Ауушха чыкъсанг – Маркъагъа барыу,
Ёзенни барсанг – Доммайгъа.
Хей!
Бу мен айтханнга къулакъ салгъанлай
Ишибиз барыр къолайгъа.

Къыбыла тауда – джеркли чегетле,
Къабугъу къыйын джонулур.
Хей!
Ариу Акътамакъ, сени таныгъан
Сени  амалтын джоюлур.

Чомарт къол бла Къызыл къол суула,
Араларында – талала.
Хей!
Къуриент къызы, мени этгенсе
Кюнлей турурлай  тарала.

Байтал Чабхандан къарасанг, алан,
Ол Пирис чаты кёрюнюб.
Хей!
Сер болгъан кибик тюрлю болгъанма
Акъылым санга бёлюнюб.

Хутий дуппурну ауушу болур,
Хутий дорбуннга барырлай.
Хей!
Да былай болуб мен къалай къалдым
Бир сени сакълаб къалырлай?

Хутий суууна алыб барайым,
Хакъ ариулукъну кёрюрлей.
Хей!
«Обур Агунда», не этдинг манга
Сени ызынгы сюрюрлей?

Ой, Къызгъыч суугъа къошула, дейме,
Бу Бугъоу Чатны суулары.
Хей!
Сюйгенин табмай таралгъанны  уа
Болур джазыудан  даулары.

Санча сууунда балыкъ тутханма,
Бызыбда  атны солутдум.
Хей!
Сени айта да, башха къызланы
Кесимден ахыр сууутдум.

Джантау – Джатагъы  келбели  болур,
Баскъач  суу джаны – кёгетли.
Хей!
Бирлеге мал, мюлк керек болады,
Манга уа ариу керекли.

Огъары – Инджик,  ой, Тёбен – Инджик,
Араларында  тик болур.
Хей!
Тиширыу деген  эркишини уа
Джанын  джюрютген  джик болур.

Акъ Чатыр тауду кюртге бёленнген,
Бугъоу Чат – бузну бузлатхан.
Хей!
Чыммакъ Дууадакъ, болгъанса, тейри,
Джюрекни кемсиз таралтхан.

Беллаула Буз тау, буз эрите да,
Алибек суугъа къуюлур.
Хей!
Сюймеклик деген бу ауруудан а
Не чёрчек сан да къыйылыр.

Ой, Акъ Къаяда – сюрюуле, дейме,
Тохдамишледе – къозула.
Хей!
Да экибиз да таландыкъ, алан,
Ишибиз узун созула.

Уллу Лабаны башында, дейме,
Нарзан кёзлеуле къайнайла.
Хей!
Сени кибикле хынчлы болалла
Ой, тинте – къаза сайлайла.

Алибек буздан – чокъуракъ шоркъа
Алибек суугъа  агъыучу.
Хей!
Баш тартыучула, кёб сайлаучула
Агунда болуб  къалыучу.

Къой сюрюуюмю  сюрдюрдюм, алан,
Ачахмат  джары,  Лууганнга.
Хей!
Сакълата турлукъ кем адам тюлме
Сен ийме мени тубаннга.

Келчи, ариуум, бир къыдырайыкъ,
Улу Къарачай эллени,
Хей!
Кенг дуниягъа бир кёз ачарбыз
Къуанч толтуруб кёллени.

Гондарай бла Нахара, дейме,
Абу Миннгеннге къарайла.
Хей!
Багъатырлары Хан Семенлени
Уллу кёллюге санайла.

Чауллу чатда – таш къыргъан барды,
Джолоучу болур тыйылгъан.
Хей!
Сенде, ариуум, бир  сыфат барды
Трамлагъа ушаш  къыйылгъан.

Абукъ Къабакъда – сюек сылаучу,
Согъумда – дарий сатыучу.
Хей!
Къачаннга дери болуб турайыкъ
Мен – къууучу, сен – къачыучу?

Таллыкъда тангым  атханды, дейме,
Кюнлюмде кюнюм тийгенди.
Хей!
Кёзлерим  джангыз къарам атханлай
Джюрегим  сени  сюйгенди.

Беллаула Къая  джелбуруш болур,
Башына булут чулгъаныр.
Хей!
Бир – «огъай», бир – «хо» бола туруудан
Адамны эси булгъаныр.

Эшкъакъон бла Хасауут суула,
Ёзеннге къууат салалла.
Хей!
Бир къауумла уа, келечи бла
Бир таб  юйлениб къалалла.

Ой юйлениуден не хайыр барды
Джюрек ёртенлей джанмаса,
Хей!
Керти сюймеклик сезген  кёкрегинг
Сезиу дегенден къанмаса.

Сюймеклик болмай юйленнген, алан,
Бир хоншу бла олтурур,
Хей!
Джаннган джюрекле бирлешген джерде
Фатарны насыб толтурур.

Да сенден башха  изленмез, ариу,
Энинг  Семеннге джарашыу,
Хей!
Гинасыу – бийче, узун созулду
Узакъдан, кенгден  къарашыу.

Азгек ауушдан – Къара тенгизге,
Абишир Акъуб – гелеуге.
Хей!
Да Джохарджаллы, айт, не берликсе
Инджитгенинге тёлеуге?

Абаз Къышлыкъны – гитче ауушу,
Тардан къыйналыб  ётерлей.
Хей!
Ариу Акътамакъ, болалырмыса
Мени насыблы этерлей?

Кел, Акъамагъым, алыб кетейим,
Узакъда бир кёл керирбиз,
Хей!
Огъайчыланы тансыкълыкъ басыб
Бек джалынсала, келирбиз.

Ой, ызыбыздан къарай къалсынла,
Бек тилеселе къайтырбыз,
Хей!
Анам къучакълай, тийре ийнакълай
Хапарыбызны айтырбыз.

Сюйген дегенни джарсыуу  барды
Алай къууанчы асламды,
Хей!
Джюрек сюйгенин таба билгенни
Джашауу – насыб аламды.

Кел, Къарачайны джырыб келейик, 
Айтхылыкъ джуртну  кёрейик,
Хей!
«Дуния джандет» деген джерледе
Къуаныб кёкрек  керейик.






Онтогъузунчу башы
МАЛКЪАР

Джерлени тёрю – джерибиз,
Джаухар джулдузлу – кёгюбюз,
Хей!
Къарачай бла бошалыб къалмаз
Бизни кёз ачар чегибиз.

Мин, Акътамагъым, пайтонга,
Сени ханбийче этейим,
Хей!
Шам – Къарачайда эрикген эсенг
Шам – Малкъар таба элтейим.

Ой, Минги тауну башыды –
Эки тау башлай кёрюннген.
Хей!
Къарачай бла Малкъарды, алан,
Бир халкъдан эки бёлюннген.

Басхандан чыкъды Къарачай
Джангы джерлени кёрюрге,
Хей!
Да Минги тауну бу джанларына
Джерлешиб къалды  ёмюрге.

Ой, Минги таудан, Басхан суу
Терк суугъа ызын тартады,
Хей!
Тюзледе анга къошула, алан,
Эмилик халын атады.

Ёрге таянсанг – Ташорун,
Алайда болур  буулу тау,
Хей!
Да  ол  джерлеге ёрлеялмады
Бир заманда да къанлы джау.

Эгиз  къарнашха барайыкъ,
Къыйырдан таный эллерин,
Хей!
Да ойнай – кюле бир къыдырайыкъ
Малкъарны  джандет джерлерин.

Кёкге джанашхан – таулары,
Эмилик дерлей – суулары,
Хей!
Чегетлеринде кёб боладыла
Эчкиси бла буулары.

Малкъаргъа барсанг –  кийизге,
Дагъыстан джуртха – кюйюзге.
Хей!
Сени кесиме атасам, ариу,
Кечем бурулур  кюндюзге.

Пайтон атланы джортдура,
Темир налларын чакъдыра,
Хей!
Къарнаш Малкъаргъа алай барайыкъ
Джолда он тангны атдыра.

Уллу Чегемге кирейик,
Суу секиртмени кёрейик,
Хей!
Ата – бабала джашагъан джуртха
Тансыкълыкъ салам берейик.

Ой, Чегем десенг – шахарды,
Сууу – экинчи Махарды,
Хей!
Да  Шам  Малкъарны  эли, джери да
Сукъландырырлай – джохарды.

Черек сууунда – шууулдау,
Сюнгю сууунда – боркъулдау,
Хей!
Къара  Агъачда джаныуар болур –
Джайылыр тюлкю къангкъылдау.

Акъ Къая Башы – къаратхан,
Тау къадамагъа тигилиб,
Хей!
Тёбен джерлешген Шам  Малкъарым да
Адамлыгъы бла билиниб.

Джылан суу ызын тутханлай
Нарт Къала  элге  барырса,
Хей!
Алайда болур уллу джармалыкъ –
Сюйген затынгы алырса.

Уштулу тауда аууш бар
Малкъар ёзеннге энерге.
Хей!
Къуриент къызы, кючюнг джетерми
Сюймеклигими тёлерге?

Аджикъол Башы – тау джити,
Бизни табагъа айланыб.
Хей!
Акътамакъ ариу, айтылыр  болдунг
Сау Юч Ёзенде сайланыб.

Чегет Элинде – ёхтемлик,
Холамда болур – джигитлик.
Хей!
Ой, сен ариугъа тутмакъ этселе
Излемез эдим эркинлик.

Азау Башыны буулары,
Джинлеча юркюб бугъуучу.
Хей!
Сен тойгъа кирсенг, къызла ичинде
Хан Бийче кибик туруучу.

Огъары Чегем, Эл Тюбю,
Къарасанг, къарам алданнган.
Хей!
Сюймеклик аугъа къайдан да тюшдюм
Джанымы этди таланнган.

Черек суунда – секиртме,
Джагъасын толкъун джалайды.
Хей!
Сюйген – сюймеген,  бу ишни арты
Не болур  деб  а къарайды.

Ой, Кёнделенде – кешене,
Ташына тийсенг, тийсине.
Хей!
Акъбоюн ариу къаллыкъ болмазса
Менден башханы кюйсюне.

Терк сууну джаны таллыды,
Азау ауушсуз, тик болур.
Хей!
Тиширыу деген эркишини  уа
Ёзегин тутхан  джик болур.

Къамишде – билгич, дейдиле,
Камыкъны юйю аз болур.
Хей!
Гинасыу – бийчем, сени халинг а
Бир – къара къыш, бир – джаз болур.

Адыр Суу Башы – булутлу,
Къушла къонушуб башына.
Хей!
Сюйдюрюр хыйны этер джокъмуду
Къошарлай  сени ашынга?

Басхан сууу бла Гестенти,
Амай Башындан сюзюлген.
Хей!
Ариу Акътамакъ этгенсе  мени
Таймай джюреги эзилген.

Холамда Жабо Къалада –
Эски къарачай адетле.
Хей!
Да биз экибиз болгъанбыз, алан,
Бир – бирибизге керекле.

Ой, Къашхатауну адамы,
Аланча чалыб сёлеше.
Хей!
Тамам арыдым, Джемджегун Чыпчыкъ,
Сен – баш  тарта, мен – кюреше.

Малкъар дегенинг – тамаша,
Таулары кёкге  узалыб.
Хей!
Сени табмасам муал боллукъма
Умут, мурат да азалыб.

Алмалы къая – саргъылдым,
Къарасанг – кёзюнг къууана.
Хей!
Кюбюрчек Гинджи, къаллай бир тургъун
Мени инджитиб джубана?

Джапыр Талада – адам аз,
Чегети десенг,  къалмай – наз.
Хей!
Сен башхаланы умут этдирме
Керти сюйгеннге, манга баз!

Арт  Къол – Таш Орун Башында,
Эки суу андан чыгъалла,
Хей!
Ариу Чатда  уа  бу гокга хансла
Тюз сени кибик чагъалла.

Кел, Бызынгыгъа барайыкъ,
Сейир – тамаша болайыкъ.
Хей!
Ишибизни  да ызындан тюшюб
Насыбдан юлюш алайыкъ.

Холамда къаздым джим – джим таш,
Бызынгыдады базманым.
Хей!
Къарнаш Малкъарда тенглерим барды
Алагъа болур базгъаным.

Чатыр Талада – танг джулдуз,
Къолунга тюшер кибикди.
Хей!
Аны кёгюнде Айны кёрген а:
«Бу Акътамакъды!» – дерикди.

Ой, Къаргъашилде – Акъ тауду,
Шаурлу таугъа джууукъду.
Хей!
Башха джюрекни къабындыраса,
Кесингики  уа – сууукъду.

Акъ Топракъ десенг – бурунгу,
Энди алайы – атылыб.
Хей!
Мен сен ариугъа  джесир тутулуб,
Тёнгекге ауруу къатылыб...

Алмалы Къая – саргъылдым,
Кёл кёлтюрюле – къарасанг.
Хей!
Не – кече,  не – кюн бошламагъанлай
Байладынг мени, Сарасан!

Кёнделен бойну – кёк суула,
Уруб баралла энгишге,
Хей!
Къарачай джангыз  Малкъарны санар
Къан къарнашым деб,  тенгишге.

Азау дегенинг – Азау тау,
Кириш тутханды Терс Къолну,
Хей!
Азау ёзенни джандет хауасы
Эслетмез бизге тик джолну.

Терс Къолну болур джамчысы,
Жабо Къаланы – чамчысы.
Хей!
Сюймеклик деген болмайды, ариу,
Джандан таммайын тамчысы.

Ой, Тотур элни адамы,
Къонакъбайлыкъгъа джарыкъды.
Хей!
Сюймеклик отну джукълатыб къойсанг
Экибизге да джазыкъды.

Тегенекли  уа – джарыкъды,
Къууанчы – башы тойлуду,
Хей!
Сермешге кирсе, джаугъа тирелсе
Сырты джер тутмаз, бойлуду.

Быкъмылгъы болур гитчерек,
Халкъы чалкъыгъа юренчек.
Хей!
Сени джашатыр болумум барды
Сары Джаш тюлдю эринчек.

Ёзен кёгюнде – ала  бар,
Орсундакъда  уа – тала бар,
Хей!
Да сени кибик ариугъа тыйыншлы
Уллу Малкъарда – къала бар.

Ачкерия Башы – тау джити,
Ирик суу андан башланыр.
Хей!
Да сары Семен, не – насыб табар,
Не да – джашаудан тышланыр.

Барыб кёрейик Чалмазны,
Алайы тау бла талады,
Хей!
Къолан кийизни излеген адам
Бары алайгъа барады.

Чегем элдеди чурукъчу,
Келген къонакъгъа джарыкъды,
Хей!
Санга къаблауч, чаппа  кийдирмем
Киеринг – тархлыкъ чарыкъды.

Терскъолгъа тартыб барайыкъ,
Эшиуню уста этелле,
Хей!
Келген къонакъгъа бютеу барысы
Къонакълыкъ алыб джетелле.

Ой,  Шаурдатда боза бар,
Ичгенлей башынг айланыр,
Хей!
Аны адамы, хар къалайда да
Асыл хали бла сайланыр.

Эл Джурт элиди – ишлеген,
Къонакъгъа тишлик тишлеген.
Хей!
Джан Нохчукъ, айтчы, къачан боллукъса
Мени халымы эслеген?

Малкъарда болмаз тартыныу,
Кеси юйюнглей кирирсе,
Хей!
Шам Къарачайгъа берген нюрюнгю
Шам – Малкъаргъа да берирсе.

Алайда  халынг тюрленир,
Джангы оюмлу болурса,
Хей!
Алайда адам ачылыр, дейле,
Чамлыкъ хауаны солурса.

Къочхар Ташны уа  адамы,
Бош ашырмайды заманны,
Хей!
Анда окъ тилли ойдамачыла
Кюлкюлюк этер джаманны.

Ой,  Жемталаны – джангуру,
Къашхатау десенг – бораны,
Хей!
Минги Тау кибик ёхтем болады
Малкъар Элини уланы.

Салма джолланы барайыкъ,
Къысха джетербиз Басханнга.
Хей!
Мен мындан ары айыб этмейме
Сюйген ауруудан шашханнга.

Ой, Азау тауда – ара бар,
Усхур элинде – къара бар.
Хей!
Да сен ариуну  таныгъанлы  уа
Деу джюрегимде джара бар.

Басхан Къаланы – турууу,
Джанында – уллу сатыуу.
Хей!
Бирде – бал кибик, бирде – ёт кибик
Бу сюймекликни татыуу.

Налчыкъ Башыды Хасанлы,
Тау этегинде, талада,
Хей!
Къарнаш Малкъардан тартыныу болмаз
Сууукълукъ джокъду арада.

Орусбийланы Къабакъ а,
Сейир этерлей, алайды.
Хей!
"Акътамакъ" деген бу тюрлю ауруу
Санны, джанны да талайды.

Малкъар джеринде – Къабарты,
Тюзлеге тюшюб эллери.
Хей!
Сюйген адамла джукъа болалла
Сезиуден толуб кёллери.

Атабийлада къалгъанды,
Ой, Трам – хан деген атабыз.
Хей!
Бу сюйген къайгъы болмайын къалса
Джокъ эди, тейри, хатабыз.

Тезлада – уста темирчи,
Тиллагъа къысхач сатады.
Хей!
Не къадар суукъ джууаб алсам да
Джюрегим санга тартады.

Малкъарда – хуна мекямла,
Терезелери – мияла.
Хей!
Хан Семенледе келин болгъа энг
Ой, тил тута да, уяла.

Кабарты артда келгенди,
Залукъа таба джайылыб,
Хей!
Къарачай бла Малкъар къарнашны
Араларына къайылыб.

Къабартыла   уа  алалла,
Басхан Ёзенден къол ишни,
Хей!
Бизникинден а сайлаб алырса
Малкъарлы этген къайишни.

Маздакъай сартла  лагъым бла,
Башха сартланы тайдыра,
Хей!
Малкъардан алыб, Ресейде сатыб
Кеси атларын айтдыра.

Ма алай эте, къыйдыра,
«Чепкен» «черкесска» болгъанды,
Хей!
Тору атла да «къабартай ат» деб
Ресей чапына толгъанды.

Таш кешенеле туралла,
Кеслерин кенгден эслете,
Хей!
Къалубалада болгъан затланы
Бюгюннгюлеге эскерте.

Малкъарда болур таш къала,
Буруннгуладан къалгъанды.
Хей!
Бир – онг, бир – солча, бу турууунгдан
Ийнан  джюрегим талгъанды.

Ой, Къашхатауда – сылаучу,
Хапары кенге эштилиб.
Хей!
Не зат этсенг да, тёзер кибикме
Джюрегим санга тешилиб.

Налчыкъда болур кенг орам,
Сатыучу кючлеб базарын.
Хей!
Сен мени былай тарлыкъда тутма –
Менме дунияда базарынг.

Турна  Ауузгъа тебресенг –
Джар къыйыры бла джоллары.
Хей!
Ой, джюнню джибек этиб салалла
Малкъар къызланы къоллары.

Байзуллаланы Мухамбий,
Эл керегине къарагъан,
Хей!
Малкъар уланла ётгюр болалла
Джетген джерине джарагъан.

Малкъар юйледе къабыргъа
Омакъ кийиз бла джабылыр,
Хей!
Сахтиян уюкъ, бухар бёрк, чепген –
Барысы анда табылыр.

Малкъарны къолу болгъанды
Чемерлиги бла  айтылгъан,
Хей!
Джигитлигин да дженгил сынайды
Анга джау кибик къатылгъан.

Кёнделен бойну – кёк суула,
Бир – бирлерине къошула,
Хей!
Басхан Ёзенни чёрчек суулары
Джагъаларына ышыла.

Хутий Дуппурну – къамиши,
Аман Къабакъны – гаммеши.
Хей!
Сюйгенин табмай, азаб чекгенни
Болур къадар бла демлеши.

Ой, Будайлада – бал четен,
Бал чайкъар заман джууукъду.
Хей!
Мени джюрегим джаныб бошады
Сеники алкъын сууукъду.

Ой, Айры Ташны  адамы –
Джарыкъ болады саламы.
Хей!
Болджал сала да оя тураса
Мени сюймеклик къаламы.

Турна тохдаучу – Таш  Бурун,
Турна  Аууз суу бойнунда,
Хей!
Малкъар дегенинг  джандетди, алан,
Уллу Кавказны къойнунда.

«Къарча джаргъан таш» турады,
Басханны башы Кыртыкда.
Хей!
Сюйген затынгы табдырмагъанлай
Джашатмам сени къытлыкъда.

Малкъар Къаланы – къурушу,
Къадама кибик – турушу,
Хей!
Таугъа  таянсанг кёл кёлтюреди
Ташлы джолланы бурушу.

Джапыр Талада – сыйлы таш,
Таш усталагъа керекли,
Хей!
Тютю Тюбю уа – аламат чегет
Чынарлы, нызы терекли.

Джапыр Талада – къышлыкъла,
Басханда – агъач къашыкъла,
Хей!
Ит  Къол десенг а – тау къучагъында
Алайгъа келе ашыкъла.

Джылы Суу бла Сют Джол бла
Басханнга тартыб барайыкъ,
Хей!
Танг аласында таугъа аралыб
Кюн чыгъыууна къарайыкъ.

Терс Къолну джашы эниучю,
Чегет Элине, чарышха.
Хей!
Хан Семенлеге сен келин болгъун
Миллет басыныб алгъышха.

Толгъур тукъуму къабакъды,
Айтыуу – хапар, джомакъды,
Хей!
Тоюбузда  уа  орайда тартыр –
Бу Энейланы Чомакъды.

Хадагъжукълары – атлагъа,
Мишайлары  уа  – таш юйге.
Хей!
Къулакъ тикмейин ким къалыр эди
Мен санга этген джыр – кюуге?

Атмырзалары – тиреди,
Тютюню – нарат отундан.
Хей!
Бир гинасыуну сюйгенбиз, алан,
Эски Къарачай джуртундан.

Ой, къарт атабыз Къарчаны,
Тёгдемде бичен чалгъаны!..
Хей!
Басхандан чыгъыб Къарачай кетиб
Малкъарны мында къалгъаны!..

Басханда кёрдюм, алджамай,
Ой, Къаншау Бийни мекямын,
Хей!
Басхан сууу да айтыр кибикди
Сени джырынгы макъамын.

Ары джанынгда – Терк сууунг,
Бериде – Уллу Къобанынг,
Хей!
Шам – Къарачайда – доммайлы тауунг,
Шам – Малкъарынгда – сабанынг.

Къарнаш Малкъарны болмайды,
Бериу болмаса,  алгъаны,
Хей!
Айтыр  сёзюн  а  ачыкъ айтады
Джокъду хыйласы, джалгъаны.

Малкъарда джюрек ойнасын,
Джарашыр бизге хауасы,
Хей!
Экибизге да хайырлы болур
Чегем къартланы дууасы.

Къарнашларыбыз той этер,
Къарачай къонакъ келди деб,
Хей!
Биз да къайтырбыз саугъала бла,
Шам – Малкъарыбыз берди деб.






Джыйырманчы башы
ТУКЪУМЛА

Ой, тыпырдагъан – дынгырдатады,
Дынгырдатхан  а  эштдирир,
Хей!
Тауушну эштиб бир Аллах сюйген,
Билек болургъа джетишир.

Халал тенглерим, кётюрем болдум,
Къара  сюймеклик  дегенден,
Хей!
«Болджалдан» башха бир чыт чыкъмайды,
Къарт – Джурт орналгъан ёзенден.

Джер, суу къоймайын санадым, алан,
Айтылмагъан зат къалмады,
Хей!
Алай Джан Джикни  сууукъ джюреги,
Джылыныр  хали  алмады.

Джангыз тукъумла  айтылмадыла,
Энди алагъа тиейим,
Хей!
Джуугъум – тенгим быладыла,  деб,
Джангы келечи иейим.

Юч Ёзен деген – юч элибизди,
Къарт – Джурт, Хурзук бла Учкулан,
Хей!
Да къара чёбге атыллыкъ тюлдю,
Бу джуртда туугъан эр, улан.

Ой, Аджилары – джигитле, дейме,
Урушха, уугъа атланнган,
Хей!
Айсандырлары – джарыкъ кёллюле,
Хар джангы затха  алланнган.

Къабдырмазлада – сыргъалы къазан,
Ёгюз сыйыныб бишеди,
Хей!
Къагъыйлада  уа,  Шамайыл уста,
Багъырда оюу тешеди.

Ой, Гаппушлары – арба устала,
Гюрбеджисинде – агъачы,
Хей!
Умарланы  уа  джетген къызлары –
Ауузгъа тюшген  окъачы.

Абайханлада – сабий учууукъ,
Алма терекге тагъылгъан,
Хей!
Быладан чыртда аман чыкъмады,
Айыблы болгъан, къагъылгъан.

Ой, Къулчалада – субайлыкъ  барды,
Бу Алийлада  – тирилик,
Хей!
Эки тукъум да халкъгъа джарагъан –
Алагъа келир игилик.

Казанчыкълары тартынчакъдыла,
Кишиге бузмай халларын,
Хей!
Ташланы джонуб алай тёшейле
Арбазгъа элтген джолларын.

Ой, Батчалада ашыкъ оюн бар,
Анда джоярлай  джоюм бар,
Хей!
Стауатында уа берекет барды,
Сюрюулеринде тоюм бар.

Созарыкълары – баш  сакълаучулла,
Сёзге къатышмай джаллагъан,
Хей!
Коджакълары  уа  сюпю болалла,
Къарауашларын къыллагъан.

Ой, Тамбийлада - къайнагъан айран,
Ичсенг сусабынг кесиле,
Хей!
Джандарлада уа джыр, кюу айтыла
Сыбызгъы эжиу этиле.

Бучуралары – ат ойнатыучу,
Наурузлары – къараучу,
Хей!
Дебош  тукъум а тамгъа салыучу –
Халкъны ишине джараучу.

Акачилары джарыкъ болурла,
Ёзден – ёзденлик этерик,
Хей!
Тохчукълары  уа  сёз джутмаучула,
Джаугъа зараны джетерик.

Чеккуладады – чам хапар айтыу,
Ой, Гожбайлада – къакъ татыу,
Хей!
Газа тукъумда – къара танытыу,
Дудалада  уа  – шкок атыу.

Ой, Деккушлада – тана къыймала,
Тишге чанчылыб, тагъылыб,
Хей!
Тебулада  уа  согъумлукъ иркле,
Базар бет алыб, багъылыб.

Шахан  къабакъда  джыгъышыу болур,
Чыпчыкълада  уа – таш атыу,
Хей!
Джарашыу десенг – Акъбашларылла,
Эзиде болур –  баш  тартыу.

Шаманладады – къуутлукъ будай,
Мыркаклада  уа  – арпады,
Хей!
Эки тукъум да къонакъгъа джарыкъ,
Тепсиси – хынкел, шорпады.

Къарамырзала – къарагъа уста,
Патчах къуллукъда болгъанла.
Хей!
Халкъ бла асыры ич-тыш болмайын
Туракълар халда тургъанла.

Ой, Байылары  – сабаннга, дейме,
Сылпагъарлдары - чалманнга,
Хей!
Къарабашлары – эсги нартладан –
Асыл къонакъбай – баргъаннга.

Гюрюк  тукъумну юзгерелери,
Узакъдан – кенгден кёрюне,
Хей!
Уста къол эшген чалман буруугъа,
Хар кимни эси бёлюне.

Шахан тукъум а – мал ашха бекди,
Къазанчыкълары – ныгъышха,
Хей!
Алботлары  уа  хошкёллюлелле,
Алагъа болмаз гурушха.

Ой, Байтокълары  келген къонакъны,
Къурманлыкъ этмей  ашырмаз,
Хей!
Трам Семенлары  ачыкъ болалла,
Барын – джогъун да джашырмаз.

Багъатырлары тюб излеселе,
Ачыкъды – къабакъ, къошубуз,
Хей!
Батды бла Шийдакъ, Тамбий, Долады
Эртде замандан хоншубуз.

Бичакъсызлада – берекет болур,
Къабдырмазлада – харекет,
Хей!
Мени аллыма чабады, дейле,
Ол  Къобан улу Шеремет.

Къобан тукъуму ёзденди, алан,
Сыйы уллугъа джетгенди,
Хей!
Адеб бузгъанны  кеси джагъалаб
Халкъгъа  сыйыныр  этгенди.

Асыл асылын бузмайды, алан,
Аман игини озмайды,
Хей!
Анга чабышхан  бу къауум ючюн
Мени джюрегим азмайды.

Аппаларылла – нал усталары,
Голада – джыджым эшиле,
Хей!
Долалада  уа – сыбызгъы таууш
Узакъгъа, кенге эштиле.

Сыбызгъы таууш джанны суура,
Аны эсиме салады,
Хей!
Не «хо» болмайын, не «огъай» болмай
Не заман  ётюб барады!

Ой,  Къаитлада – къазанлы къобуз,
Ариу къызлары согъады.
Хей!
Бу Къуриент къыз мени кёргенлей,
Дуугара къачыб бугъады.

Биджи тукъумдан  азманчы чыгъар,
Бостанладан  а – азанчы,
Хей!
Сылпагъарлары – темир устала,
Гыдымайлары – сабанчы.

Чотчаларылла – тёбен тирменде,
Ала акъ уннга ёч болур,
Хей!
Бу Хыджиланы келинлерине
Тил тутуу адет кюч болур.

Къалаханлары – Бийчесындалла,
Хосулары  уа  – Эрменде…
Хей!
Шо быллай узун болджал болурму
Кертини айтчы дегенде?

Ой, Къагъыйлагъа  «таучула» дейле,
Бедралагъа  уа  – талачы.
Хей!
Барисбийлары –  уста тылмачла,
Бытда – сыйланнган  арачы.

Джантотайлары – бирикген тийре,
Бары – бюсюреу этдирген,
Хей!
Хубийлары  уа  бёгекледиле –
Тёббеден тюбге эндирген.

Къантемирлагъа – джакъчыла, дейме,
Бердилары  уа - болушхан,
Хей!
Гогуй тукъумду – сёз джутхан, алан,
Болмай  тюйюшген – урушхан.

Эрикгенлада сенгилчек болур,
Махаметлада – ингилчек.
Хей!
Акътамакъ ариу этгенди мени
Кеси – кесимден илгенчек.

Алмаисланы  къыл элеклерин,
Къаракетлары алыучу,
Хей!
Бу Хабчалары  чамчы  тукъумду,
Къууанчха къууат салыучу.

Айсандырлада  къол  тирмен барды,
Даулеткъуллары  тарталла,
Хей!
Къызылалийле – чам – накъырда бла,
Халкъны къайгъысын чачалла.

Лайпанларылла – хурбайчы тукъум,
Забида болур устасы.
Хей!
Тюбеллек бизге аталлыкъ болса
Болджалны джокъ эд хатасы.

Къалабеклары – халкъгъа билиннген,
Гемсокъурлары – кёрюннген,
Хей!
Сылпагъар десенг асыл тукъумду,
Эней тукъумдан бёлюннген.

Ой, Хачирлары – атыучу, дейме,
Эришде ёчню алыучу.
Хей!
Къуриент къызны  талгъыр  кёзлери
Хатхума ёртен салыучу.

Къол Аягъында – Джаммаларылла,
Джуулгъан болур атлары.
Хей!
Суу юсюндеги кёмюк кибикди
Бу Акътамакъны антлары.

Ой, Алийлары – джыккыр тузлукъчу,
Тёрден болалла умутчу,
Хей!
Байрымкъуллары  къыймачылалла,
Суюнбайлары – урлукъчу.

Лепшокъ тукъумду  саяу сюекли,
Асылы ёзге къайылгъан.
Хей!
Акътамакъ ариу этгенди мени
Юйден тышына джайылгъан.

Башлаларылла – уста ташчыла,
Оюу салалла къырыу бла.
Хей!
Ариу Ханбийче не излей болур
Сюнгю Къаялай туруу бла?

Темирджанлары - кендир басыуучу,
Аджуула – асыл азанчы,
Хей!
Малсюйгенлары – джер ёлчемчиле,
Сарылары  уа  – къазанчы.

Ой, Джанкёзлары – базарчы болур,
Ашхы хапары  кенг кетер.
Хей!
Мен джана – джана, джаныб бошасам
Бу гинасыу къыз не этер?

Трам - Семен десенг – хунн тамырлыды,
Нартладан алгъан къуатын.
Хей!
Багъатырлары - "кесим" дегенле,
Джаныча кёрген стауатын.

Гюрджюларылла – сыбан юзюкдю,
Хар ишде болур къурамлы.
Хей!
Оруслары уа  – Семенле кибик –
Тутурукъ тутар къарамлы.

Ой, Доттуланы  Хаджиди, дейме,
Дууасы ючюн изленнген.
Хей!
Да Семен улу  ашыкъ деген а,
Бир Шах – Мёлекге тилленнген.

Ой, Голалары – отлау  эсебчи,
Бу Кёбеклары – чертмечи,
Хей!
Бичакъсызлары – тёреге джюрюр,
Чома  уа  – уста келечи.

Байчораланы – къаладжюк бла
Джантотайлары  – сюрелле.
Хей!
Багъатыр бла Семенни  «дауун»
Юч Ёзен бары  билелле.

Къулчаладады сыргъалы къазан,
Шапалыкъ этер – деу Мазан,
Хей!
Бу Лайпанлары чомарт болалла,
Кеси – кесине бек базгъан.

Эзийладады – джюн сатыу, дейме,
Эдилада  уа –  сый тартыу.
Хей!
Да сюйген джюрек тыйылыб турса
Джетмезми анга буз къатыу?

Зулукъыянла – Эрменден элле,
Бегиялмалла  таулагъа,
Хей!
Хар  бир адам да халкъын излейди,
Айыб салынмаз алагъа.

Шайлыладады – джашиллик хычын,
Гыбыт бышлагъы дженгнгенлей.
Хей!
Тотуркъуллада - сакъланнган боза
Баш айландыра, ичгенлей.

Чибинладады азманчы Гюрюк,
Кипкеладады – кенгеш джер.
Хей!
Сизден бир мадар чыкъмаса, тенгле,
Бу къыз этгенди себбе – сер.

Ой, Къагъыйлада – ашыкъ аталла,
Аппакъда чагъыр тарталла,
Хей!
Кушджетерлары бугъа багъалла,
Тилляры  тери  саталла.

Мамучулары - фатаргъа бекле,
Арбазы, къошу джарашыб.
Хей!
Къабдырмазлары - башына бекле,
Суугъуракълай  къарашыб.

Ой, Битдирлары кели этелле,
Джарма тюелле, къышхырсыз.
Хей!
Доланы ити уу мал тутады
Изындан джетиб шыкъыртсыз.

Биджини айтсанг – Терк джанынданды,
Чегемди чыкъгъан джуртлары,
Хей!
Бегеуллары – джигит тукъумду,
Джырда  айтылыб атлары.

Кёчериклары  чамчыла болур,
Къочхалары уа – малчыла.
Хей!
Бизге аталса джашар эд, тенгле,
Джумушун  эте джалчыла.

«Токълукъ Джокълукъну танымаз! – дейле,
Сюймеген  сезмез  сюйгенни,
Хей!
Сюймеклик отда  джанмагъан биреу
Къайдан  билалсын  кюйгенни!

Къалахан тукъум – уста  атыучу,
Къушну кёзюнден уруучу,
Хей!
Боюнсузлары ара тутуучу –
Джакъсызгъа  джакъчы болуучу.

Абайханлары – сахтиян эте,
Темирджанлары – ат сата.
Хей!
Къалайгъа дери  барлыкъ  болурма,
Къызгъа кесими алдата?

Джашаккулары – Аджардан болур,
Уста болалла тепсеуге,
Хей!
Эбзелары уа – асылладыла,
Сёз джетдирмеген биреуге.

Тотуркъуллада – чыракъ томурау,
Ахтауда – шеши омурау.
Хей!
Бу къадар сёзге джууаб бермеген
Болмазмы бу къыз сангырау?

Къоркъмазларылла Трам юзюгюнден,
Халкъгъа хузуру чачыла,
Хей!
Гурпай десенг а – гурушхачыды, –
Бир – тюйюле, бир – ачыла.

Ой, Алботланы джоллары ташды,
Бытталаны  уа – учхалакъ.
Хей!
Акъ Къызны кёзю талгъырсыманды,
Сюеги десенг – собалакъ.

Акъбайларылла  Къумукъгъа барыб,
Кямарла алыб келгенле,
Хей!
Джантотайлары – тигимчилелле,
Кесинден юзюб бергенле.

Ой, Хасанлары – сауут тюкеннге,
Къарабашлары – юшеннге.
Хей!
Сукъланыр болдум, халал  тенглерим
Сюйгени къолгъа тюшгеннге.

Ой, Бердилары – кемсиз чомартла,
Хадагъжукълары – омакъла,
Хей!
Гапполада  уа – аламат ныгъыш –
Айтыладыла джомакъла.

Баболарылла – асыл турушлу,
Адебге болуб иленнген,
Хей!
Бостанлары  уа - уллу кёллюле,
Ариу къызлары тиленнген.

Ёзденни сорсанг - билими дерле,
Деккушну айтсанг – эллиги.
Хей!
Не узакъ болджал салыб турса да
Тейри, бизгеди келлиги.

Къасайлада  уа ол къара аджир,
Чарсха чаба  да, ёч алыр.
Хей!
Тейри мунуча кёб сайлагъанла,
Бир болмагъаннга аталыр.

Айбаз тукъумду – джамчы устасы,
Тыш сартла келиб алалла,
Хей!
Болатлада  уа  билгичле болур –
Ауругъанланы багъалла.

Ой, Джуккалары – джарашыу болур,
Джаттода болур – сабырлыкъ.
Хей!
Къуриент къыз бла мени арамда
Джерлешалмайды мамырлыкъ.

Ой, Асхакълары орусда туруб,
Артда къайтдыла джуртуна,
Хей!
Да ол тукъумгъа сёз табалмазса,
«Гиназ» аталыб атына.

Аппа тийрени ныгъыш шиндиги,
Джыйын  олтурур,  узундан.
Хей!
Да чекмегеним не къалды, тенгле,
Даулет – Герийны къызындан?

Борлакъгъа барсанг – эрке къонакъса,
Тешилиб болур къашлары,
Хей!
Ёзден халиден асхамайдыла,
Джаттону къызы, джашлары.

Темирболатда – согъумлукъ иркле,
Хазгерийлада – эгерле,
Хей!
Ардуханлары,  Гемсокъурлары –
Айтыуда айтыр нёгерле.

Боташ кесине асыры сакъды,
Сенча эшиги – къадаулу,
Хей!
Бу тукъум бурун шатлыкъ этгенди,
Ишлери болуб махдаулу.

Ой, Габийлары – Гумайыл Тюбге,
Байрымукълары – Архызгъа.
Хей!
Мен – «ол» дей, ол да «кесим» деген бла
Ишибиз кетди табсызгъа.

Ажууларылла –  чепкен устала,
Халкъ бары  андан алалла,
Хей!
Да «он бармагъы – он алтынды» деб,
Тотайгъа махдау салалла.

Ой, Умарлары – кириге  ёчле,
Махаметлары  – териге.
Хей!
Мен – ашыгъа да, ол – узун соза,
Бу халкъ да бизден эриге.

Ой, Аппакълагъа сормай барырса,
Ачылыб болур эшикле,
Хей!
Бек кёб юйюрге къуанч берелле,
Ала этиучю бешикле.

Хабланы кёбдю чилле устасы,
Хапалары  уа – чомартла.
Хей!
Акътамакъ манга тюз джууаб бермей,
Айтдырыб турад  джомакъла.

Ой, Дудалары – эски нартлалла,
Тукъум сайлауда – алчыла,
Хей!
Джатдолары  уа,  сый чакъыргъанлай –
Болалла тёрден  даучула.

Бала тукъумду – сапын пиширген,
Саз топракъ бла  ханс  джаудан,
Хей!
Къурманларылла, балас юсюнде,
Гебен эндирген тик таудан.

Ой, «сырын  ачхан – бюгюлюб джюрюр»,
«Алдагъы къаугъар –  урулур»,
Хей!
Сары ашыкъ да аллайын болуб,
Бу сюймеклик бла джутулур.

Ёртен тукъумну ким да джарата –
Джууашладыла,  кюлсюмле,
Хей!
Наурузлары  сурат  тюелле
Джез кесеклени юсюнде.

Пёлк базарында бек аладыла,
Наурузланы суратын,
Хей!
Бу усталагъа уллу Аллах берсин
Тилеклери бла муратын.

Загъоштокъланы Чёпеллеу, дейме,
Кёнчеклик бла айтылгъан.
Хей!
Сары Трам джаш да – сюймеклик даудан
Болалмай артха къайталгъан.

Сылпагъарлары бухар илейле,
Аламат бёркле этелле,
Хей!
Тюзден келгенле аланы алыб
Согъум базаргъа элтелле.

Орусбийлары  акъсюеклелле,
Бийлеге тенгди бийлиги,
Хей!
Къазийлары да кем тюйюлдюле –
Юлгюлюк болуб юйлюгю.

Джантотайлада  ичеги джёрме,
Аламат татыу татдыра,
Хей!
Хаджилайлары  гыбыт къобуз бла
Ариу макъамла айтдыра.

Ой, Мамалары – турсунмаучула,
Тик тутадыла башларын,
Хей!
Мекерлары  уа хоншулукъ этмей,
Ашамайдыла ашларын.

Тиймегенлеге бек сыйдам болгъан,
Мусакъайлары тукъумду,
Хей!
Накъырда сёзге пашотча чакъгъан,
Хаджилайланы Зурумду.

Ой, Шыйдакълары – ишленнген болур,
Шаман – адебге ийленнген.
Хей!
Бу къыздан  башха ким болур, алан,
Былай сыйланыб тиленнген?

Къарчаладады – тузланнган бышлакъ,
Хоншугъа тигим этелле,
Хей!
Айдамуллары  хар  ай  башында
Пёлк базарына кетелле.

Бичакъсызлары   юйге бекдиле,
Арбазы болур – ташкъуйгъан.
Хей!
Сау дунияда  болурму, тенгле,
Акътамакъ  кибик  джанкъыйгъан?

Хап тукъум болур сюек эгеучю,
Сюек къашыкъла этиучю,
Хей!
Махдауларын а, Къарачай къалыб,
Тыш миллетле да эштиучю.

Къобан тукъумну – джуукъгъа  изле,
Къозбаланы  уа – шохлукъгъа.
Хей!
Къалаханланы - той тамадагъа,
Бу Гурпайланы - токълукъгъа.

Ой, Байталчабхан - кенликге, дейме,
Аман - Ныхыт а - тарлыкъгъа.
Хей!
Ариу Акътамакъ  себеб болгъанды
Тохдау билмеген зарлыкъгъа.

Наурузланы джашлары, дейме,
Атны сабийча ойнатыр,
Хей!
Бу Текеланы балчы Шогъайыб
Бал къаузундан чайнатыр.

Чагъарларылла – четен устала,
Шунгарлары  уа – кеп этер.
Хей!
Ариу Акътамакъ, тирелиб турса
Джазыудан бизге не джетер?

Ой, Бытдалары  къошну кёзюне,
Ёгюз къуукъну тарталла,
Хей!
«Багъатырлары  джити къарайла
Семенлеге» – деб айталла.

Къырымшаухалды – Къырымдан къайтхан,
Чочуларылла – Юрдюнден.
Хей!
Агунда джыйын не таба болур,
Бизге къуу сёзню сюргенден?

Байтокълары уа кёкреклилелле,
Тар ауушладан ётюучю,
Хей!
Мыркаклары уа – аркъанчылалла,
Халкъны керегин этиучю.

Бучуралада  ау барды, алан,
Мусукайлада джау барды.
Хей!
Эки сюйгенни арасында  уа
Кёзге илинмез бау барды.

Гюзюлерилле – кёрюннген  тукъум,
Ишге джетселе – къатыла,
Хей!
Ашыкъла чыкъгъан – Долаларылла,
Сыбызгъы, саз бла айтыла.

Шамсокъурлары – уучу болалла,
Худур  этелле таукъдан.
Хей!
Джан Джигим  бизге аталса, тенгле,
Ёмюр ётер эд зауукъдан.

Тебулагъа уа сёз табалмазса,
Асылдан асыл – халиси,
Хей!
Ой, Кипкеланы сайлаб алырса –
Кёбдю тукъумну игиси.

Бегеуллада даурбаз барды,
Къаралада уа – сапыран.
Хей!
Сюймеклик деген алай кёреем –
Бирде – бал, бирде – татыран.

Додду тукъумгъа – бюсюреу болур,
Нал усталыгъы – айтылыб,
Хей!
Къобалары  уа – агъач  саутчу,
Гоппаннга  оюу  къайылыб.

Ой, Дудалары – намысха, дейме,
Голалары уа – адебге.
Хей!
Къуриент къыз  а  уста кёре эм
Хар не болмагъан себебге.

Ой, Шаман десенг – файгъамбар кибик,
Кёб тынгылар, аз сёлешир,
Хей!
Керек кюнюнгде хар кимден алгъа
Шаман тукъуму джетишир.

Бабону  сёзю джарашыу,  дейме,
Акъбашда болур  тырмашыу.
Хей!
Биз экибизге нек болду, тенгле,
Быллай бир къагъыу – къармашыу?

Бала тукъумгъа Малкъарды, дейме,
Узун бойлулла, субайла,
Хей!
Хабичлары уа – тынч тукъумдула,
Алагъа къарнаш – Абайла.

Хапагъа барсанг – тишлик къабарса,
Гёзенде болур  бозасы,
Хей!
Эгизланы  уа –  джанына тийме,
Дженгил болады джезасы.

Темирезлары – оракъгъа уста,
Хатуайлары – къалакъгъа.
Хей!
Сохуран Минчакъ джарашыу эди
Трам  Семенланы къабакъгъа.

Гочиялары  тартынчакълалла,
Джюнлери болмаз джабагъы,
Хей!
Гербек тукъумда джарыкълыкъ болур,
Кенге ачылыб къабагъы.

Байчоралары  къой кютедиле,
Асыл отлауда семирте.
Хей!
Тил джауум къуруб бошады, тенгле,
Мынга сюмеклик юрете.

Абайханлары – билимге бекле,
Медирседеди уллары,
Хей!
Атабийлары  пайтон этелле,
Ишге джарашыб къоллары.

Гулоу тукъумду Къарт – Джурт элинде,
Сабийге къара танытхан,
Хей!
Гожбайлары  уа болалла,  дейме,
Чам, накъырда бла арытхан.

Ой, Джанкёзлары туз сатар, дейме,
Баттылары  уа – сют аулар,
Хей!
Байрымкъуллары тынч боладыла,
Эдилары  уа – тёр даулар.

Ой, Темирлары – тынгылауукъла,
Деменгилиди ишлери,
Хей!
Тишликни десенг уста этелле,
Кюйдюрмегенлей тишлени.

Къурманланы уа – тергеуге, дейме,
Мингкъой тукъумну – нёгерге.
Хей!
Агунда къауум джан атды, тенгле,
Акътамагъымы сёгерге.

Элкъанларылла – шартлыла, алан,
Байрымукълары – антлыла,
Хей!
Боташ десенг а – башына бекди,
Мамада болур  гынттыла.

Хаплары болур – маммат къураучу,
Угъулту тартыб джыйыучу,
Хей!
Къарабашлары – беджен устала,
Сууланы  ызын къыйыучу.

Шохлукъгъа асыл – Алмаислары,
Къыз берилирлей – Долагъа,
Хей!
Ой, Хыджиланы  Мусосду, алан,
Джанын салыучу арагъа.

Джалчыны хакъын бёлгенди, дейле,
«Атайтмаз улу Атайтмаз»,
Хей!
Кесамат бузуу – джорукъ бузууду,
Къарачай аны джаратмаз.

Ой, джалчысына Къарачай сакъды,
Хакъ ашагъаны болмады,
Хей!
«Атайтмаз» улу эсине алсын –
Тукъумну сыйы къалмады.

Хыянат этген адамны, дейме,
Бетинде - джюрек къарасы,
Хей!
Хакъ ашагъанны Аллах сюймейди,
Ёргеден келир джесасы.

Ой, Къоджакълары – тенгсинилгенле,
Чома – кенгешге изленир.
Хей!
Бу къыз амалтын болгъанма, тенгле,
Кеси кесимден илгенир.

Тюз бёрю кибик калак болгъанма,
Джазгъы къурт кибик – зугула,
Хей!
Ол да турады болджалны соза,
Базар  гинджилей,  къубула.

Джарашдылары – ариу тиллиле,
Ышаныу болур  алагъа.
Хей!
Ёзденлагъа уа артыкъ сёз айтма,
Кечмезлик кирир арагъа.

Ой, Хапчалары – джамагъат болур,
Апайлары  уа – тийреди,
Хей!
Джамма тукъуму джыйыннга ёчдю,
Гебен тартыугъа чюйреди.

Болджалдан мени чекгеним, тенгле,
Халкъ айтыуунда айтылыр,
Хей!
Сюймеклик аугъа бир тюшсенг, алан,
Артха уа къайдан къатылыр?!

Эбзеларылла деменгилиле,
Къошу, арбазы джарашхан,
Хей!
Чемер къызлары кёрюнгюлелле,
Бютеу джаш къауум талашхан.

Гебен тукъумгъа «кемеди» дерме,
Данашлагъа уа – «къайыкъды».
Хей!
Бир кюн – джай, бир кюн – къыш болуу, тейри,
Къуриент  къызгъа  айыбды.

 Къырымшаухалгъа – асыл дериксе,
Тёрюнге къуат салаллыкъ,
Хей!
Мекер десенг а – нёгер  дериксе,
Тайгъаннга билек болаллыкъ.

Къушджетерлары – тигим этиуге,
Орусбийлары – билиуге.
Хей!
Келечи салыу дей болурламы,
Ишинги серге ийиуге?

Шамасурлада – мазаллы джыккыр,
Ары хуббеги къуюлуб,
Хей!
Тирмен ташлача,  сыгъылгъан бышлакъ
Таш бла басылыб, джыйылыб.

Ой, Гаджалары – юй тюб салыргъа,
Бучуралары – кенг баугъа.
Хей!
Аны амалтын кирир кибикме,
Къуриентле бла къыз даугъа.

Ой,  Бадахлары  майлы – джаулуду, 
Джау чайкъайдыла  сатаргъа,
Хей!
Кюз артында уа  барыучандыла,
Пёлк шахарына, базаргъа.

Къобанладады  эсленнген келбет,
Къоджакълада уа – шербет бар.
Хей!
Сюйген ауруу къыйын болса да
Анда айтхылыкъ хурмет бар.

Кебек тукъуму буюкъгъуч болур,
Алгъа урмайын кеслерин,
Хей!
Хатуайлары къуран окъуйла
Сабийден бёлюб эслерин.

Ой, Хабичлада теке бёрк ойнай,
Джантотайлада – ат чарыш.
Хей!
«Тутулурланы» Тотайны, дейме,
Бу  тили болур – беш къарыш.

Эрикгенлада  къой сют сауулур,
Токълада бышлакъ сыгъылыр.
Хей!
Ой хар атханнга къулакъ салынса
Сюймеклик иши тыгъылыр.

Батды адебге къатыды, тенгле,
Тизгинли  болур кийими,
Хей!
Гола – ашхыгъа ашхылыкъ этер,
Джаманнга болур  тийими.

Ой,  Къойчулада сабырлыкъ барды,
Хасанлары уа тик турур.
Хей!
Сюйген джюрек а, бир – салпы бола,
Бир – алынырлай, терк урур.

Джаттола десенг – Нарсана таба,
Андан туз, сапын алыргъа,
Хей!
Къулчалары уа – джылкъы къайгъыда –
Отлаугъа чекле салыргъа.

Ой,  Къоркъмазлары джёрмечи болур,
Трамдан болгъаны билиниб,
Хей!
Къакъ къыймалары алай тагъылыр,
Уста къол бла тилиниб.

Ой Оруслары, юй тизгин джыя,
Къоба – согъумун  къакъ эте,
Хей!
Сылпагъарлары - уста дигиза,
Хар ким тёреде джакъ эте.

Хазгерийлары – агъач устала,
Къартлары болур оноучу.
Хей!
Къуриент къызны кёргенли, тенгле,
Къарт – Джуртха болдум джолоучу.

Джаныбеклары джарыкъ болалла,
Сыбызгъы таууш  къурумай,
Хей!
«Эрикген тойла» алада  болур,
Танга деричи, арымай.

Хосуялары – тар джердедиле,
Чыпчыкълары уа – ачыкъда.
Хей!
Ансыз  джашау да – тубанда барыу,
Ансыз  джюрек да – ачлыкъда.

Ой, Джуккаланы чакъырадыла,
Эсеблеб,  юй тюб къазаргъа,
Хей!
Прустоп алагъа адам иеди,
Миллетни  санын  джазаргъа.

Ой, прустоп бла  татахды, дейле,
Орусбий улу Адемей,
Хей!
Миллетге  ёкюл болгъанды, дейле,
Джуртну чеклерин  белгилей.

«Миллетим  деген – ёлюмсюз», тенгле,
«Кесим» дегенде – тентиреу,
Хей!
Аллай джумушну этген адамгъа,
Ёмюрлюк болур бюсюреу.

Ой, Гогуйлары – ныгъышда болур,
Къарчалары уа – аргъышда,
Хей!
Адамлыкъ деген Катчиде болур,
Аты айтылмаз къаргъышда.

Элкъанланы уа назик къызлары,
 Сабийден кёзге илинир.
Хей!
Эзиланы уа джигит уллары
Джигитлик бла билинир.

Трам - Семенни уа уланы, дейме,
Ариугъа эрлай алданыр,
Хей!
Акътамакъ кибик болджалчы тюшсе
Тюз мени кибик къылланыр.

Сюйген адамны - джюреги джукъа,
Кюнде минг тюрлю тюрлениб,
Хей!
Халал тенглерим, заман келирми
Мынга къалырлай тёллениб?

Чотчаладады ат джер усталыкъ,
Кёпчекни  уста этелле,
Хей!
Байкъуллары  уа,  орусха барыб
Юй керек алыб келелле.

Магулалары – биченлик  сайлай,
Гаппуш – джайлыгъын чалманлай.
Хей!
Мени сууутса болмазмы, тенгле,
Тюз кюн кюйдюрген сабанлай.

Байрымкъул десенг – сюйюмлю болур,
Гербекден  келир игилик,
Хей!
Гилаларылла  хазыр устала –
Тукъумда барды тирилик.

Ардуханлары айтылыб турур,
Джигитлиги бла, уу бла,
Хей!
Алботну аты – эштилген болур,
Джастыкълыкъ тюк бла, къуу бла.
.
Токълада болур  –  адамлыкъ, дейме,
Халкёч – адебин атмагъан,
Хей!
Ахдаулары уа  бёгек болалла,
Тенглик, шохлукъну сатмагъан.

Чеккуладады темир усталыкъ,
Налгъа чемерди къоллары,
Хей!
Борлакъланы уа - къызлары субай,
Батыр болалла уллары.

Хаджилайлада – кийиз бёрк басыу,
Гыналадады – дин асыу.
Хей!
Сюйген адамны инджитгенни  уа
Артда сынары – минг джарсыу.

Ой,  Кийиклары  терек битдире,
Билимге тарыб англары,
Хей!
Гандалары  уа тонла тигелле,
Элтир къайылыб  джанлары.

Ой, Урум сууда алтын зыгъырны,
Деккушду, дейле, элеген.
Хей!
Къылыкъ алыбмы къалды, тенглерим,
Кёб болуб айтхан, тилеген?

Албот къабакъда шиякы джерни,
Лыбыта хансды къаблагъан.
Хей!
Казандан келген татар уланды
Чоманы  къошун сакълагъан.

Газа тукъуму  тёрт  юй болалла,
Сыйлары десенг – уллуду,
Хей!
Джашуу  тукъум  а Терк джанынданды,
Алан юзюкню  улуду.

Гюрюкладады ол къонгур бугъа,
Джерни ура да, гюрюлдей.
Хей!
Ариу Акътамакъ сёлешир, дейме,
Джемджегун кибик джюуюлдей.

Къалмукъларылла  тау шайны джыйгъан,
Ханс бла бакъгъан аурууну,
Хей!
Къарабугъайла иги билелле,
Бу сатыу бла алыууну.

Ой,Закалада сохда этилир,
Тишлеге чанчыб тикгенлей.
Хей!
Белкъаулары уа бетлешге барыр
Бир джерден бир сёз эштгенлей.

Къабдырмазлары сакъ боладыла.
Харекет бла ашына,
Хей!
Терен гёзенле сакълы туралла
Таш аудурулуб башына.

Бичакъсызлары джарыкълыкъ сюйген,
Хыджилары уа - джырчыла,
Хей!
Айдамуллары иш эбин билген,
Гурпайлары уа хыртчыла.

Джиджиуладады ариулукъ, алан,
Бал бетли болуб чачлары,
Хей!
Джылкъысы халкъгъа айтхылыкъ болуб,
Чарышчы болуб атлары.

Атмырзалада чум терек барды,
Бегий тукъумда – къой бёлек.
Хей!
Ариу Акътамакъ бизге аталса,
Дунияда башха не керек?

Зулукъыянла – Эрмендендиле,
Хурзук элине тёллениб,
Хей!
Джыр джырласала  джюрек джазалла,
Макъамы тюрлю тюрлениб.

Ой, Деболары дерт тутмайдыла,
Эски къошларын чачханнга.
Хей!
Бу къыз оюмлаб нек сагъаймайды
Анга джюрегин ачханнга?

Ой,  Мукалары айыб алмазла,
Келген къонагъы – тепсили,
Хей!
Чагъарлары  уа – узун тюшюннген,
Болуб туруучу –  экили.

Элкъанладады ырысхы байлыкъ,
Къайыт тёрелей  сыйланыб,
Хей!
Къобаладады алтын эритиу,
Буунлукълары сайланыб.

Тулпарлары уа аргъыш арбагъа,
"Гугурук къанат" этиучю,
Хей!
Саубитген джашла чий бутакъладан
Тутарыкъ чалман эшиучю.

Абайханлада - тери усталыкъ,
Алача ариу ким илер?
Хей!
Къуриент Къызда - кёкден ариулукъ,
Тыйыншлы болуб ким тилер?

Ой, бу ариуну илешдиргенни
Джазыудан алыр ёчю бар,
Хей!
Морсыман - джашил ол кёзлеринде
Сан къурушдурур кючю бар.

Ой Катчиланы къой сюрюулери,
Эркеч ызындан келелле.
Хей!
Да Акътамакъны таныгъан, бары –
Анга эс, акъыл бёлелле.

«Обур аулуду» дейдиле зарла,
Акътамагъымы акъламай,
Хей!
Таб  обур болуб  чыкъса  да, къоймам
Аны Семеннге атамай.

Аджулалары айбат болалла,
Гюрюк – ашхыгъа тагъылгъан,
Хей!
Шунгарлары уа – фатар къуруучу,
Усталыгъы бла танылгъан.

Ой, Къулчалада ат оюн болур,
Къазийлада  уа – тинлешиу.
Хей!
Къызны бу джулдуз нюрюне, тенгле,
Болду бир кемсиз илешиу.

Гакку тукъумну тиширыулары,
Уста болалла тигиуге,
Хей!
Ала  этиучю  тон бла бёркле,
Тюшмеучендиле  тинтиуге.

Абайханлада генджа тай барды, –
Ол чаба – джорта, арымай.
Хей!
Бу ишде манга чырмау болгъанны,
Ёмюрю кетер джарымай.

Айдамуллада – кийик териле,
Ариу илениб – тонлукъгъа,
Хей!
Ой,  Къарачайда ишлеген – сыйды, 
Киши тюшмейди  джокълукъгъа.

Ой, Катчилагъа сёз табылмазды,
Орну бла –  иши, сёзю да,
Хей!
Джандар тукъумда чийсил болмайды,
Асылды сыры, ёзю да.

Ой,  Гыналары джюн къыркъадыла,
Согъумдан келиб къыбдыла,
Хей!
Гулакланы  уа  гёзен юйлери –
Кёгет къатхандан тыкълыла.

Къышхыда кёгет керек болады,
Суукъ арурууну тыяргъа,
Хей!
Да Гулаклары андан ёчдюле
Ырнык битимни джыяргъа.

Деккушну иши деменгилиди,
Халиси къурчлай, бюгюлмез.
Хей!
Ариу Акътамакъ – гинасыу бийче,
Джау тилинде да сёгюлмез.

Байрымукълары сыйдам тукъумду,
Хоншу эбине келишген,
Хей!
Элкъанлары  уа  болуучандыла,
Булбул тил бла сёлешген.

Ой, Батчаланы батыры кёбдю,
Халкъгъа кёб кере джарагъан.
Хей!
Акътамакъ ариу болурму, тенгле,
Мени аллыма къарагъан?

Эрикгенлары – эрикдирмезле,
Чамчыдан толуб ныгъышы,
Хей!
Байчоралары дин ахлулалла,
Къабыл болуучу алгъышы.

Джаммадан Тюркге кёб юйюр  кетди,
Талай юй къалды, тийреча.
Хей!
Актамакъ ариу юйлениу ишге
Къыяу къарайды, чюйреча?

Ой,  Долалада – ызчы усталыкъ,
Уу малсыз къайтмаз ууундан,
Хей!
Болатлары  уа  – ётгюр атлыла,
Джуртну къорурлай джауундан.

Гапполаны уа чубар  аджири,
Туру кёзюуде – заранды.
Хей!
Мени джюрегим – чакъгъан талача,
Аныкъы алкъын – къаранды.

Байлада – асыл джарма этелле,
Келиде мюрзеу тюелле,
Хей!
Къулчалары  уа – кемсиз халалла –
Хар инджилгеннге берелле.

Аппакъ  тийреде бёрек этелле,
Келинле чача хоншулукъ.
Хей!
Джангы келечим – Хаджирет тенгим,
Ол этер бизге болушлукъ.

«Шидакъны сёзю – айгъакъ» дейдиле,
Кертини бетден  айтады,
Хей!
«Аузу дженгилни – джюреги таза» –
Айтханы бла  къайтады.

Байрымукъ ашны къаш бла берир,
Тепсисин салыб ортагъа.
Хей!
Быйыл да болмай  бу  иш созулса
Башым  къаллыкъды  хатагъа.

Аппаларылла – джомакъчы тукъум,
Аладан ашыкъ чыгъады.
Хей!
Учсуз - къыйырсыз бу сакълау, тенгле,
Башха болмайын – джыгъады.

Ой, Джуккалагъа эслеб барлыкъса,
Бёрюбасарды  итлери,
Хей!
Кеслери десенг – халал кёллюле,
Кишиге болмай дертлери.

Кийиклада уа  илячин барды,
Уугъа юрениб,  тутарлай.
Хей!
Бир дигизамы тутсам, шохларым,
Бу сюймекликден  джакъларлай?

Джандарладады  урлукълукъ мюрзеу,
Чычхан джетмейин, къапчыкъда.
Хей!
Къайры къарасам аны кёреме –
Тауда, терекде, чыпчыкъда.

Хосуларылла – эби келишген,
Чыкъмады андан бузулгъан.
Хей!
Акътамакъ ариу  алайды, тенгле,
Тюз Трамлагъа деб согъулгъан.

Ой, Джандарлары, уллу Хурзукда,
Болуму бла танылгъан,
Хей!
Къаралары  уа – ийманны сюйген,
Сабийи – къара таныгъан.

Бу Ёртенлада  – кюбюрчек барды,
Ичинде кюмюш сакъланыб.
Хей!
Эрге  киндиги кесилген, бары,
Акъ Дууадакъгъа сукъланыб.

Джазалары уа бир таб этелле,
Къуллукъчула бла келишиу,
Хей!
Джанкёз халиси –  «тийме мангады»,
Къыйыныракъды  тенглешиу.

Чома тукъуму – билимчилелле,
Тиширыулары – хагокла,
Хей!
Къуллары – уста теричилелле,
Тигерле тутар чарыкъла.

Гюрюкларылла – ашхы къонакъбай,
Сыйлагъан  бла арыта.
Хей!
Шамасурары адеблилелле
Ишленнгенлерин таныта.

Ой, Габбо бла Боюнсуз, дейме,
Къарнашды, болмай бёлюсю,
Хей!
Да Тау Артындан къайтыю келгенди
Эски нартланы тёлюсю.

Ой, нарт юзюгю кенге джайылды,
Джау къолдан ачыб, чачылыб,
Хей!
Да эски джуртха кайта келелле
Кёзю, кёлю да ачылыб.

Шахан тукъумну къабыргъалары
Сауут асылыб, джасалыб.
Хей!
Къылылалийле орус чынла бла
Сёз джюрютюрге аталыб.
 
Ой, тукъумланы къайсын да айтхын,
Бири - биринден аз болмай...
Хей!
Акътамакъ мени онгдурмаз, тейри,
Энтда къыш кетиб, джаз болмай.

Ой,  Къойчулары – темирчилелле,
Гюрбеджи болур тийреде,
Хей!
Къарча тукъум а – ашхы  тукъумду,
Эсленмегенди чюйреде.

Мыркаклары уа  баугъа бекдиле,
Ой, Дудалары – гёзеннге.
Хей!
Акътамакъ энтда узайтыб турса
Сёзлюк боллукъма ёзеннге.

Даулеткъуллары – тынч тукъумдула,
Данашларылла – сюйюлген,
Хей!
Къуанч, бушууда артха турмайын,
Ауурлукъ алыб сюелген.

Атабийлада  джума  къылалла,
Тамада къауум  джыйылыб.
Хей!
Энтда  къаллай бир сакълатыб турур
Акътамакъ былай тыйылыб?

Ёртен тукъумгъа – махдау тыйыншлы,
Къылыгъы эсе – «менлиди»,
Хей!
Ижалары  уа – малтутарлалла,
Къой сюрюулери энлиди.

Айбазларылла – адеб иеси,
Таммийди – асыл хауалы.
Хей!
Бу къыз  амалтын болуб къалама
Халкъ джазыкъсыныр зауаллы.

Чочуладады джасалгъан эшик,
Шунгарладады – тыкъ джыйгъыч,
Хей!
Магъаялары абрек  джыйыннга,
Болуучандыла тик тыйгъыч.

Ой, Кёбеклада – къырым тауукъла,
Къуллада болур къаз бёлек.
Хей!
Аллына келген насыбны кёрмей
Нек абзырайды   Шах – Мёлек?

Мызы тукъум а – кёпюр устасы,
Таштыяр хуна  къалагъан,
Хей!
Хаджилайлары болалла, дейме,
Къарыусузлагъа джарагъан.

Ой, Муккаланы  джарылгъан кели,
Къыйналтыб эзе джарманы.
Хей!
Сюйген адамны сюйгени болур
Амалсыз керек дарманы.

Эзи тукъуму гитче тийреди,
Малкъаргъа кёзю къарагъан,
Хей!
Аны адамы асыл болады,
Сёзю дарманлай джарагъан.

Ой, Эгизлада – къолан ийнекни,
Тукъуму тюзден келгенди.
Хей!
Къуриент Къызны кёргенли бери
Хатхума ауруу киргенди.

Ой, Шайлылада - уллу кёллюлюк,
Кесине базгъан – джашлары,
Хей!
Болур тукъумгъа сёз табалмазса,
Оноугъа джюрюй къартлары.

Адурхайлары  саубитгенлелле,
Хар ишге чемер къоллары.
Хей!
Загъаштокълары айры туралла
Таш бла тёшелиб джоллары.

Ой, ауругъанынг ауруун айтыр,
Мен да "Акътамакъ" дегенлей,
Хей!
Халал тенглерим, тылпыу тохдайды,
Аны бир къараб кёргенлей.

Ой, тору десенг – барыуу, дейме,
Агъач десенг а – джаныуу,
Хей!
Сезиу сууургъан джюрекни, тенгле,
Сюймекликденди къаныуу.

Ахтау тукъумгъа къанга джарады
Темирджанланы Джарашды.
Хей!
Да бир «джол уста» табылалмаса
Ишибиз тамам аджашды.

Сосуранланы тик халисине,
Бичакъсызлары тёзмезле.
Хей!
Бу сюймекликни джиби кючлюдю
Аны бош сёзле юзмезле.

Ой, Къайытлары – Маматай таба,
Бекболатлары – Джазлыкъгъа.
Хей!
Сюйгенин табмай, сер болгъан адам
Санала болур джазыкъгъа.

Бу Къобаланы асыл джылкъысы,
Чарышда алгъа атылгъан.
Хей!
Трам - Семенледен Багъатырлагъа
Джазыу кёпюрю тартылгъан.

Мамучулары  сатыугъа барыр,
Джюн сатыб къумач алыргъа.
Хей!
Халал тенглерим, насыб болурму
Аны отоугъа салыргъа?

Биджиладады къызны субайы,
Уллары болур адебли.
Хей!
Анам бла арам тик болду, тенгле,
Аны тюртгени себебли.

Алмеисладан джел айланнганлай,
Арыгъыракъны аудурур.
Хей!
Акътамакъ ариу "хо" сёзню айтса
Манга насыбны  джаудурур.

Ой, Хапаланы Туугъан алгъанды,
Къаншаубийланы Акъ  – Тюбню.
Хей!
Нелляй  чырмау да юзалмаз,тенгле,
Бизни байлагъан нюр джибни.

Ёзден тийреде  джилеклик барды,
Джылкъайлада уа – эрикле.
Хей!
Сау дунияда табыллыкъ болмаз
Сюймеклик тынчды дерикле.

Къалаханлада къаладжюк болур,
Бу Чочулары сюрелле.
Хей!
Биз экибизни болджал хапарын
Юч Элни  бары билелле.

Не джылытмады, не суутмады,
"Сакъла" сёзю бла байлады.
Хей!
Тейри, Сары Джаш, бу Шах Мёлекни
Бир табсыз кюнде сайлады.

Ой, Тохчукълары – чегет кёгетге,
Бу Деккушлары – гёзетге.
Хей!
Акътамакъ ариу, кемсиз устады
Эски Къарачай адетге.

Сёлешир онгну бермейди, тенгле,
Джуукълашдырмай къатына,
Хей!
Да ансына да иги турабыз
"Буз сюммек" демей атына.

Ой "ач - гырджындан" дегенлей, мен да,
Айыб  алыргъа джетгенме,
Хей!
Нарт тукъумланы тизелей туруб,
Джан Джикге тайыб кетгенме.

Тамада къауум айыб этмесин,
Джангылычымдан къайтайым,
Хей!
Шам тукъумланы хапарын, сырын
Кёл кёлтюрюле айтайым.

Джарашдылары – тёзмезден, дейме,
Ой, Сюйюнчлары – тиймезден.
Хей!
Мен – кюмюш тюйме, ол – окъа  илгик
Кючлю тутханды  иймезден.

Эсеккулары – таза дюрекли,
Орну бла алыу – салыуу.
Хей!
Сюймеклик къысхан джюрекни, тенгле,
Сюймекликденди  талыуу.

Абайлары уа  сатыу этелле,
Сауут келтириб – Батыудан.
Хей!
Аны кесиме нюзюр этгенме
Умутчу болуб джазыудан.

Ой, Баболары – эменнге, дейме,
Бийболатлары – тирменнге.
Хей!
Аууз  мардасын  берликме,тенгле,
Къарт – Джуртдан  хапар бергеннге.

Тохдарладалла  ючлю бугъала,
Гюрюлдеулери ыхдыра.
Хей!
Аны  кёргенли, тюрлю болгъанма
Бу тауну – ташны къыдыра.

Мекерлары уа – Шуушурукъ таба,
Къушджетерлары – Мырзагъа.
Хей!
Акътамакъ кёзге бюртюк болгъанды,
Юйленалмагъан къызлагъа.

Къартайгъан къызла, тёгерек алыб,
Аны акъылын бёлелле,
Хей!
Ол бизден алгъа юйленеди деб
Туура саудан а ёлелле.

Лепшокъларылла Шалканнга баргъан,
Ижалары – Таш Къазгъаннга.
Хей!
Ариу Акътамакъ, бош тиреледи
Бу джазыу бизге джазгъаннга.

Ой, Ажуулары – тыхтеннге бара,
Токълары – къарагёгеннге.
Хей!
Да не болса да сакълайым, тенгле,
Аллах береди тёзгеннге.

Мызы тукъумда адамлыкъ барды,
Табсыздан тайыб кетгенлей,
Хей!
Байкъуллары уа джарашыулулла,
Хоншугъа хурмет этгенлей.

Мекерлары  уа  джюрюрле, дейме,
Узакъ Батыугъа сатыугъа.
Хей!
Къарабашлары къулакъ салмайла
Сёзчюле айтхан айтыугъа.

Хатуайланы – къызлары ариу,
Джашлары – санлы болады,
Хей!
Ол Алийланы  афенди  Юнюс,
Тёрлеге къуат салады.

Къаракетлада таш джатма барды,
Къасайлада уа – суу саркъма.
Хей!
Кесине тюбер онг джокъду, тенгле,
Джанында болуб бир такъма.

Махаметлары джазлыкъ отлаудан,
Ашыкъмайдыла энерге.
Хей!
Темирджанлары дарман этелле,
Тутхан аурууну дженгерге.

Ой, Умар улу шогъайым болур,
Тукъумгъа махдау джарашыр.
Хей!
Хазгерийлары тик турадыла,
Ким бла да ёхдем къарашыр.

Сюймеклик деген тюрлюдю, тенгле,
Сюрюр азыудан асыугъа,
Хей!
Мен бу  ариуну къайдан да табдым
Деу джюрегиме джарсыугъа!

Ой, Гуртайлагъа – Гума Къаяны,
Шунгарийлагъа - Къула Тюз,
Хей!
Сёз джюрютгенни стауатына уа -
Зукку чибин бла къарт ёгюз.

Ой, Баттылары – Къара Къадаугъа,
Хаджилары уа – Саяугъа.
Хей!
Сюймеклик сезиу сынамагъан а
Саналыр, дейме, къыяугъа.

Гулоулада уа тюртюлген келин,
Буюгъуб бешик тебрете.
Хей!
Анам юсдюрген тукъум кюеу да,
Ой  манга акъыл юрете.

Алгъыш дегенинг – алгъышлыкъ болур,
Къаргъыш дегенинг – къаргъышлыкъ.
Хей!
Заманы бла орнун  табмагъан –
Сюймегенлеге  къагъышлыкъ.

Ой, Гулаклада  теке бёрк болур,
Теркладан чамчы кёб чыгъар.
Хей!
Сюймеклик бла джолгъа чыкъгъанны
Ким тентиретир, ким джыгъар?

Къарабашлада джыгъышыу болур,
Болатчылада – тутушуу.
Хей!
Анга айтханла кёбдюле, тенгле,
Болмагъа эди урушуу.

Багъатырлары – Къабхакъ Башында,
Огъары джаны – джар кибик.
Хей!
Акътамагъымы сыфатынга  уа
Агунда къауум зар кибик.

Кипке къабакъны отлауу, дейме,
Мал керпесленир гелеудю.
Хей!
Сюймеклик деген, башха болмайын –
Джаннга салыннган тёлеудю.

Ой, Джазаланы  къойлары, дейме,
Джюлюннген кибик къыркъылыб.
Хей!
Акътамакъ ариу тойгъа келгенлей
Джунчуб къалама, тутулуб.

Джаншакълыгъымдан джукъ да къалмайды,
Анга бир къарам атханлай,
Хей!
Джюрек орнундан чартлаб кетерлей,
Кёз къарартырлай чарпханлай.

Аны сагъынсам - джюз тюрлю халым,
Къайсын айырыб айтайым?
Хей!
Да андан эсе, серге кетмейин,
Нарт тукъумлагъа къайтайым.

Ой, Гаджалада – къуйрукълу къойла,
Къулакъгъа эни салыныб.
Хей!
Къачанга дери турайым, тенгле,
Болумум, онгум алыныб?

Джарылгъан къая таш болур, алан,
Джаралы аслан аш болур,
Хей!
Туура аллайын болгъан джарлы  уа
Трам - Семен деген джаш болур.

Ой, Акъбайлары – тойчу болалла,
Чурум къурарла къуанчха.
Хей!
Гинасыу – Бийче тута болурму
Мени кесине джубанчха?

Ой, Гюзюлары  аркъан  бурурла,
Бытталары  уа  джиб тилир.
Хей!
Ариу Акътамакъ, бизге аталса
Кийик учала этилир.

Батдылада уа таш атыу болур,
Къабакъ башында, тюзлюкде.
Хей!
Джетген уланны джаны - ариуда,
Атда, къамада, кезликде.

 Загъаштокълада джигитлик барды,
 Гаджа – бюсюреу алаллыкъ.
Хей!
Семен келинле бош сёлешелле,
Джокъду Джан Джиклей болаллыкъ.

Ой, Акъбашлада – къотур терекле,
Сабийле  барыб  къагъалла.
Хей!
Акътамакъ кибик  алдыр ариула,
Кёб джюреклени джагъалла.

Болурладады мюйюз къырыучу,
Эзий хунасын къалайды.
Хей!
Голалада уа билгич Аббачай,
Ауругъанлагъа джарайды.

Ой, Лепшокъланы къара перданны
Бу Элкъанлары аталла,
Хей!
Чычханлары уа балхам этелле -
Излегенлеге чачалла.

Къазанчыкълары  джарыкъ тийреди,
Ныгъышы толу келгенден,
Хей!
Хазгерий айтхан пырх – чырх хапарла,
Къарын аурутур кюлгенден.

Тебуланы  уа  – уучу парийи,
Аны бла ойнар самырым.
Хей!
Бу къызны сакълай тас болду, тенгле,
Хар ким эслеучю сабырым.

Ой, Биджилани тиширыулары,
Джигит болалла, эр кибик,
Хей!
«Ауздан, къолдан да келир» деген
Ала болурла ладер кибик.

Алчакълары уа тынч боладыла,
Тартыш – тюртюшге къатышмай.
Хей!
Кечем, кюнюм да бир болду, тенгле,
Сытылгъан  джюрек джатышмай.

Талай сюймеген акъыл береди
Акътамакъгъа деб айталла.
Хей!
Сёзню сууургъан тилбар къауумгъа
Бираз джюрекле къаталла.

Бу Байылары чалкъыда деудю,
Гемсокъурлары – гебеннге.
Хей!
Уллу Аллахдан игилик келир
Бизге болушлукъ этгеннге.

Ой, Шайлылада кюеу той болду,
Ат белде къалдым,  кирмейн,
Хей!
Манга джарыкъ да къарангы кибик
Аны алайда кёрмейин.

Ой,  Башлылары – базар табагъа,
Глоулары – тууар сюрюрге,
Хей!
Къулчаланы уа маске итлери -
Озгъан - озгъаннга юрюрге.

Ой айланманы бучхагъы - чачакъ,
Юрендим калак джюрюрге.
Хей!
Джууугъу – тенги ашыкъмаймыды
Муну  къайгъысын кёрюрге?

Чагъыу бла агъыу арасы – атлам,
Чакъ заман дженгил кетеди,
Хей!
Керти сюйгенни ычхындыргъан  а
Артда кёб ажым этеди.

Сылпагъарлада – ашхы нёгерим,
Гаталадады – илешим.
Хей!
Гёджеб оюннга бармаучу болдум
Сюймеклик болуб кюрешим.

Къызылалийле  къазанлыдыла,
Киши джыкъмагъан – мазаллы.
Хей!
Къылыкъ алгъаннга ушайды, тенгле,
Мен анга махдау салгъанлы.

Эзийланы  уа ол самыр  ити,
Бютеу тийрени тынчайтмай.
Хей!
Сыйын биледи ариу Акътамакъ
Айтханнга эрлай  баш  атмай.

Ой, Къаралары къошха кюч сала,
Чочулары уа – чалманнга.
Хей!
Сюйгенни сёзю джарайды, дейле,
Аны сюйгеннге дарманнга.

Абукъ тукъуму – сабан ишлерге,
 Сюйбулары уа – мюрзеуге.
Хей!
Анга бергенча, багъа бералмам
Андан башхасы биреуге.

Мандалакълары – джюн джууа, дейме,
Тиллары – къонакъ ашыра.
Хей!
Манга бир чам ат атармы,тенгле,
Сыйлаб, атымы джашыра?

Ортабийланы гитче Окъубду,
Эски джырланы айтыучу.
Хей!
Мелекеланы Хушдуду, дейме,
Теркге бара да къайтыучу.

Загъаштокъ улу абрекди, дейме,
Джолундан толу къайтыучу,
Хей!
Байладан алгъан хазнасын, алан,
Мискин къауумгъа чачыучу.

Артда келгенле тюзледедиле,
Тенмиралийле джакъ болуб.
Хей!
Саркъытлары бла Хайыркъызланы
Бай сабанлары чакъ болуб.

Хатуайлары тюкен туталла,
Хар затдан болуб сатыуу.
Хей!
Маршанкъуллары джамчы этелле
Кенге эштиле асыуу.

Заузанлары - Дюгерден къайтхан,
Эски джуртуна джан ата.
Хей!
Топаллары уа тик турадыла
Къыз тилегеннге баш тарта.
 
Джангы Къарачай кенг джайылгъанды,
Уллу Къарачай танырлай.
Хей!
Да, джашла, тюзге бир атланайыкъ
Хош келдигиз деб айтырлай.

Башдагъы къайгъым бир кетер эди,
Кесими джол бла булджутсам,
Хей!
Бир кюн болса да хайыр эд, тенгле,
Сюйген сынсыуну унутсам.

Кёб къызны джанын къыйнагъан эдим,
Эс бурмагъанлай айтыугъа,
Хей!
Энди Акътамакъ бургъанды  мени
Эски халымдан къайтыугъа.

Сюйген адамгъа эс бурулмауну
Нечик болгъанын билгенме,
Хей!
Эр башым бла, ташада, тарда
Кёб кере кёз джаш силгенме.

"Къотур - сапыннга" дегенлей болуб,
Хар сёзде аны айтханлай...
Хей!
Айыб этмегиз, болгъанма, тейри,
Джан Джикни джаннга такъгъанлай.

Ой, Чагъарланы  тийреси,  дейме,
Джарашуулукъ бла билинир.
Хей!
Уллу кёллюле болмагъыз, тенгле,
Чуубаш менича тилинир.

Башха къызлагъа уллу кёллю эм,
Аллах джезамы бергенди,
Хей!
Ой, «кётенлиге – тёрт табан» дерлей –
Тёрт джылгъа болджал кергенди.

Ой, Гаппушлары – тутушха ёчле,
Дудала десенг – урушха.
Хей!
Быйыл да ишни джолгъа  салмаса
Кёлюмю басар гурушха.

Джуртубайлары - юй ишлеучюле,
Эсеб этелле, ёлчелеб.
Хей!
Ариу Акътамакъ бир  таб  джюрюудю
Дууадакъ  кибик джёбелеб.

Буз бугъой тая – тая таркъайыр,
Ат чаба – чаба къартайыр,
Хей!
Ашыкъ деген да, тиши тюшгюнчю
Хакъ ариулагъа сагъайыр.

Айдарукълары – айбатлыкъ, дерлей,
Ёчдюле фатар акълаугъа.
Хей!
Сюе билмеген сюйгенни санар
Иши болмагъан джалкъаугъа.

Бичакъсызлары уугъа чыкъсала,
Гюрлю баралла джыйылыб,
Хей!
Туайлау бла пердан таууш да
Бютеу ёзеннге джайылыб.

Темирболатла  сакъ боладыла,
Сюрюуге джаллы чабдырмай.
Хей!
Къадарым манга,  базар татлыны
Кенгден кёргюзте,  татдырмай!..

Ой, Алийлары  эчкичи болур,
Чардакъгъа  къакъ эт асханлай.
Хей!
Не кече, не кюн тынгы табмайма
Башымы сагъыш басханлай.

Къаракётланы Наштаны айтсанг –
Ол къалгъанладан башхады.
Хей!
Мени джюрегим – анга байланыб,
Аныкъы – тауда, ташдады.

Джуртубайлада – илячин барды,
Уугъа юретиу – хапарды,
Хей!
Бу усталыкъны османлыладан
Былагъа джайгъан Джаббарды.

Гаджа тукъуму – ийнарчы болур,
Тойлада ариу айталла.
Хей!
Джыйылгъанла да, кёлню кенгдире,
Эжиуню сюйюб тарталла.

Ой, Мижалары - омакъгъа, дейме,
Джылыкъайлары – къонакъгъа.
Хей!
Иш бу барыудан барыб турса уа
Башым къаллыкъды джомакъгъа.

 Ой, Хырхалада алтын минара,
Тёб – тёгереги бурууду.
Хей!
Сюйгенни иши джюрек ишиди –
Сюймеклик къала къурууду.

Къоджакъладалла  темир киритле,
Бекболатлада – кёрюкле,
Хей!
Да уллу халкъдан бир талай чыгъар
Балгъа да «ётдю» дерикле.

Ой, Ахдаулары чомартладыла,
Уу малдан юлюш этиучю.
Хей!
Андан бир хапар алгъанлай, тенгле,
Башым кёклеге джетиучю.

Хубийлада уа – бал четен, дейме
Бал чайкъар заман джетгенди.
Хей!
Сызлагъан джюрек хатхуму тыкълаб
Ансыз  болалмаз этгенди.

Джаныбекланы  туар къошуну
Джанында битген тал барды.
Хей!
Аны  кёзюнде – джулдуз кюрени,
Тил учунда уа  бал барды.

Биймырзаланы  тонлары, дейме,
Бёрю тери бла  къайылгъан.
Хей!
Къуриент Къызгъа чам ат атарыкъ
Болур  айтыуда  айтылгъан.

Ой, Огъузлары – джыйыучу болур,
Гёзени тыкълам толуучу,
Хей!
Алай халкъ ючюн турур заманда –
Джигитлик  юлгю  болуучу.

Багъатырлагъа келин келгенди,
Ой тойгъа кирсенг джарырса,
Хей!
Джан Джикни къараб бир кёрюр ючюн,
Джер этекге да барырса.

Ногъайлылары какчы болалла,
Айдамуллары – бёрекчи.
Хей!
«Ханнга да келир джазыкълыкъ»  – дерлей,
Болгъанма  анга тилекчи.

Хыджиле десенг – гыбыт бышлакъгъа,
Бичакъсызлары – тауукъгъа.
Хей!
Чегиу – былай деб, ачыны чекдим,
Джеталырмамы зауукъгъа?

Ой, Хасанлада – джюн таракъ, дейме,
Тийре джюрютюб тарайды.
Хей!
Ариу Акътамакъ тойда кёрюнсе,
Халкъ сейирсиниб къарайды.

Ой, Минги тауну джитиси эдим,
Башымы кёкге керирлей,
Хей!
Энди болгъанма, аны амалтын,
Отха, суугъа да кирирлей.

Тотуркъуллада сабырлыкъ болур,
Барисбийлада – мамырлыкъ.
Хей!
Да сюйгенингден джууаб келмесе,
Кёлюнгю кючлер такъырлыкъ.

Джёгетей элни  сыгын отуну
Тийреге джыйы алдыра.
Хей!
Къачаннга дери сакълатыб турсун
Джанны, тёнгекни талдыра?

Минкайла десенг гаммеш багъалла,
Къулчалада уа – ирклелле.
Хей!
Да аны  манга терсейтиб тургъан
Тыбырда къаллыкъ джеклелле.

Къарабашлары бай болду, дейме,
Тутханы – джылкъы, тай болду.
Хей!
Бу базар кюзгю мени джакъгъанлы
Ой,  юч джыл бла  ай  болду.

Асыл асылгъа тенг болур, алан,
Къарчала сёзден кенг болур.
Хей!
Да ариулукъгъа ёлче изленсе
Акътамакъ юлгю, эн болур.

Чекуналада – чабыр усталыкъ,
Наурузлада – берекет.
Хей!
Ортабайлада - оюулу эшик,
Джылыкъайлада - харекет.

Акачилары – буруннгу тукъум,
Сюек сылауну билиучю.
Хей!
Джан Джик амалтын, бу Хан Семенле
Джаныма  ауур тийиучю.

Болатчылары - оюмлу, англы,
Алада - улну санлысы.
Хей!
Джан Джикни байлар джибими, тенгле,
Седиремесин халысы.

«Лобан баласы къабджыкъ тешеди»,
Трам атабыздан – джырымды,
Хей!
Сары Семеннге  не сёз табалыр –
Хан Хазарладан – сырымды.

Сынау сынарны сындырыр, дейле,
Сынмазлыкъны уа  къатдырыр,
Хей!
Тукъумларыбыз къурч кибикдиле
Хар бири  атын айтдырыр.

Хар тукъум бирер тау джити кибик,
Кёкге тартханлай къарамы,
Хей!
Шохха – тепсили, джаугъа – тийсили,
Джюрекден болуб саламы.

Тукъумларыбыз – тамырыбызды,
Нарт айтыулада – сырыбыз,
Хей!
Джюрекни джангыз сюймеклик къыйнай,
Узакъ джырлансын джырыбыз.

Бизни табагъа къара  атханла,
Чийсилден озуп – чийдиле,
Хей!
Къайсы «таугъа» да тий Къарачайда, –
Ой, барысы да бийдиле.







Джыйырма биринчи башы
БАЙЛЫГЪЫБЫЗ

Тюз байлыгъыбыз – сабандан,
Тау балыгъыбыз – чегетден.
Хей!
Сюймеклик деген аламны, алан,
Хауасы – джети джандетден.

Тюз байлыгъыбыз – ишлеудю,
Тау байлыгъыбыз – ёрлеудю.
Хей!
Сюймеклик деген бу сезиу, алан,
Къозлаулу борчну тёлеудю.

Тюз байлыгъыбыз – зынтхыды,
Тау байлыгъыбыз – тартышды.
Хей!
Болджал салыныб сакълагъан, алан,
Сер адам кибик, къатышды.

Тюз байлыгъыбыз – будайды,
Тау байлыгъыбыз – дыгъылен.
Хей!
Сен эталмазлыкъ зат джокъду, ариу,
Сюймекликге да бир юрен!

Тау балыгъыбыз – такъызюк,
Тюз байлыгъыбыз – джюзюмдю.
Хей!
Сюймеклик ишде эм бек керекли –
Таукеллик бла тёзюмдю.

Тюз байлыгъыбыз – речкады,
Тау байлыгъыбыз – тюртюдю.
Хей!
Сюймеклик ишде муратха джетиу,
Сюйген джюрекни дертиди.

Тюз байлыгъыбыз – мюрзеудю,
Тау байлыгъыбыз – наныкъды.
Хей!
Сен да менича къайгъысын кёрсенг,
Ишибиз алгъа барлыкъды.

Тау байлыгъыбыз – турнады,
Тюз байлыгъыбыз – турмады.
Хей!
Бу сюймекликни джашил тереги,
Джандет кёгетден зырмады.

Тау байлыгъыбыз – джабышмакъ,
Тюз байлыгъыбыз – сарсмакъды.
Хей!
Биз сюймекликни кёгетни табдыкъ,
Этеригибиз – татмакъды.

Тау байлыгъыбыз – таш кертме,
Тюз байлыгъыбыз – тарыды.
Хей!
Сюймеклик деген бу тюрлю  "ауруу"
Хар саусузлукъдан  арыды.

Тау байлыгъыбыз – штанкъылды,
Тюз байлыгъыбыз  –  къаб болур.
Хей!
Сен джюрегинги киритлеб турмай,
Ача башласанг,  таб  болур.

Тау байлыгъыбыз – дууадакъ,
Тюз байлыгъыбыз – принч болур.
Хей!
Башынгы былай тартыб турмасанг,
Сёзюмю эштиу тынч болур.

Тау байлыгъыбыз – уу малды,
Тюз байлыгъыбыз – гин  болур.
Хей!
Ашыкъ дегенде, фахмудан сора,
Аллахдан келген тин болур.

Тау байлыгъыбыз – маралды,
Тюз байлыгъыбыз – арпады.
Хей!
Асыл асылгъа урунур, алан,
Хар ким да тенгин тартады.

Тау байлыгъыбыз – гуждарды,
Тюз байлыгъыбыз – быхыды.
Хей!
Сюймеклик деген – эрлайын къобхан,
Тентиретиучю ырхыды.

Тюз байлыгъыбыз – джуркады,
Тау байлыгъыбыз – мандалакъ.
Хей!
Айтханны тюрте,  нюрюнг да кете,
Болуб къалмагъын къуу талакъ.

Тюз байлыгъыбыз – чёртлёуюк,
Тау байлыгъыбыз – тыхденди.
Хей!
Да бола эсенг бол, Лана Гоккам,
Чагъар заманынг джетгенди.

Тау байлыгъыбыз – къалала,
Тюз байлыгъыбыз – талала.
Хей!
Хан Семен усум тутса уа, ариу,
Къалырса кенгден  арала.

Тау байлыкъ – къозу къулакъды,
Тюз байлыкъ десенг – будайды.
Хей!
Не кече, не кюн, тынгы табмайын,
Сюйгенни халы алайды.

Тюз байлыгъыбыз – нартюхдю,
Тау байлыгъыбыз – джыгыра.
Хей!
Арабызгъа бир бек сугъулады
Ол Хапсат деген къуджура.

Тау байлыгъыбыз – тюлкюдю,
Тюз байлыгъыбыз – къобуста.
Хей!
Мени сюймеклик джолгъа нек салдынг
Боллукъ тюл эсенг джол уста?

Тюз байлыгъыбыз – чюгюндюр,
Тау байлыгъыбыз – мусхотду.
Хей!
Сени кёргенли бу хатху деген,
Башха болмайын – пашотду.

Тау байлыгъыбыз – доммайды,
Тюз байлыгъыбыз – къудору.
Хей!
Сен джюрек джюкден башынгы ала,
Манга джюкленди  эм зору.

Тюз байлыгъыбыз - джыгыра,
Тау байлыгъыбыз – буу улакъ.
Хей!
Мени джюрегим шынкъартды, дейме,
Сеники – мутхуз джау чыракъ.

Тау байлыгъыбыз – къарагёгенди,
Тюз байлыгъыбыз – алмала.
Хей!
Джохар эшменги учун бууаргъа
Алгъанма алтын  чалмала.

Тюз байлыгъыбыз – гардошду,
Тау байлыгъыбыз – джилекди.
Хей!
Джюрек ишинде эки джаны да
Бирча талпыргъа керекди.

Тау байлыгъыбыз – итбурун,
Тюз байлыгъыбыз – соханды.
Хей!
Эки тукъумну гынттыларындан
Бу джарлы джаным тойгъанды.

Тау байлыгъыбыз – джур болур,
Тюз байлыгъыбыз – эрикди.
Хей!
Мен, былай эте, аджашыб кетсем,
Халкъ санга не зат дерикди?

Тау байлыгъыбыз – чум кёгет,
Тюз байлыгъыбыз – эллелле.
Хей!
Сени сюегинг – нызы тереклей,
Кёзлеринг эсе – кёллелле.

Тюз байлыгъыбыз – топракъды,
Тау байлыгъыбыз – кёгюрчюн.
Хей!
Сюйсенг – тутмакъгъа, сюйсенг – асмакъгъа
Баралыр болдум сени ючюн.

Тюз байлыгъыбыз – исси кюн,
Тау байлыгъыбыз – салкъынды.
Хей!
Биз экибизни сёз бласюзген -
Мыйы джанындан чылкъынды.

Тау байлыгъыбыз – Къобанды,
Ол тюзледе да байлыкъды.
Хей!
Сюймеклик деген, экеуню элтген,
Толкъун чайкъагъан къайыкъды.

Джан байлыгъыбыз – Минги Тау,
Ийман байлыкъды – динибиз.
Хей!
Шам байлыгъыбыз – халкъыбыз, дейме,
Тин байлыгъыбыз – тилибиз.







Джыйырма экинчи башы
ХАЗАР СЕМЕНДЕРДЕН КЕЛГЕНБИЗ

Ой, тукъум соргъан адетди, ариу,
Аны айыбы болмайды,
Хей!
Да тукъум – джугъу билинмесе  уа,
Адам таныуу толмайды.

«Къайдам» дегенсе, «джырчы» дегенсе,
Экили джууаб бергенсе,
Хей!
Да, танытайым Хан Семенлени,
Мени ышаныр этгенсе.

Ой, мени сорсанг,  хапар айтайым,
Къысхасы бла, чайнамай,
Хей!
Кесимден билсенг ашхы боллукъду,
Башхагъа соруб айланмай.

Трам Семенни джашыма, дейме,
Тукъумну къадау ташыма,
Хей!
Халкъда джюрюген айтыугъа кёре,
Халкъ ашыкъланы башыма.

Аксюекледен чыкъгъанма, алан,
Ётюрюк манга харамды,
Хей!
Аты айтылгъан джырчы Джулдузхан –
Да мени табхан анамды.

Атамы сорсанг – Унух хаджиди,
Араб илмуну тауусхан,
Хей!
Джети кере да Кябагъа барыб,
Ахыры анда ауушхан.

Уллу атабыз – Умар хаджиди,
Хыджи Къалтурну уланы,
Хей!
Ол да Меккяда асыралгъанды,
Къайтыб кёралмай тауланы.

Зиярат эте баралмай къалдым,
Джол узакъ болуб, кенг болуб,
Хей!
Юйюр ауурлукъ юсюме тюшюб,
Тамада улан мен болуб.

Джулдузхан анам – сайлаучу, дейме,
Эки эгечим – сыйлаучу,
Хей!
Къарнашым десенг – пайгъамбар кибик,
Игиге джанын байлаучу.

Кичи къарнашым Салихди, дейме,
Сормай танырса бийлигин,
Хей!
Джулдузхан анам, эки эгечим –
Ма быладыла юйлюгюм.

Семендер десенг – Хазардан келген,
Трам Семенле деб айтылгъан,
Хей!
Да Минги Таугъа орналгъандыла,
Болмайын артха къайталгъан.

Хазарны джерин джаула сыйырыб,
Къан къобанла да тёгюлюб,
Хей!
Да хан юзюгю къачар болгъанды,
Джаулары анга ёчюгюб.

Хазар ханлыгъым  белгили болуб,
Орус гиназлыкъ – къолумда,
Хей!
Ата – бабала онглуладанды,
Чийсилим болмаз тукъумда.

Менде да болур, ол асылладан,
Къан бла келген бир джугъум,
Хей!
Ариулугъунга джарашырыкъды,
Трам – Семен деген, хан тукъум.






Джыйырма  ючюнчю  башы
ТЫШ ДЖУРТЛА

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Айюлю таудан ауайыкъ,
Хей!
Шам Къарачайны къыдырыб бошаб,
Тыш джерлени да аулайыкъ.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Ой, кёрген – кёзге асыуду,
Хей!
Бир джерде алай олтуруб туруу
Джашха джарашмаз  тыкъсыуду.

Кел, Акътамагъым, барайыкъ,
Дагъыстан таба кёз ача,
Хей!
Сен – унамаздан, мен да – къоймаздан,
Бу сюймекликден сёз ача.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Ючлю джегилиб атлары,
Хей!
Туякъ тауушу халкъны къарата,
Ызларын къоя чархлары.

Кел, Акътамагъым, кетейик,
Дагъыстан джуртха, Толгъаннга,
Хей!
Ызыбыздан  а бир таралсынла
Ол бизге чырмау болгъанла.

Дагъыстан эски джерибиз,
Ата – бабаны – бешиги,
Хей!
Буруннгу Хазар  алайда эди –
Джабылыб къалгъан эшиги.

Мин, Акътамагъым, пайтонга,
Хазарны джерин тарайыкъ,
Хей!
Трам Семенлени  эски джуртунда,
"Семендер" элни табайыкъ.

Хазарны джауу кёб эди,
Ой, къуш тюгюнлей чачылды,
Хей!
Андан джайылгъан  Семендерле да,
Башха джуртлада  айтылды.

Семендер энди элчикди,
Болса да барыб къарайыкъ,
Хей!
Алайда къалгъан нарт юзюгюне,
Хапарыбызны айтайыкъ.

Даулетде  Семен  ахлула –
Джерлиле бла бирлешиб,
Хей!
Джангы тёлюсю сырын унутуб,
Башха халкълагъа илешиб.

Ой, эскериуле – джау кибик,
Эсги сыр десенг – тау кибик...
Хей!
Буруннгу джуртну тюшюнюу деген,
Ангынгы басхан  ау кибик...

Семендер шахар джокъ болду,
Джауладан болуб, чачыуу,
Хей!
Ана сютю бла  кёче кёреме,
Бу ата джуртну ачыуу.

Ой, Хазар Къала турады,
Дагъыстан джуртда, чачылыб,
Хей!
Аны кёргенлей тукъум сырыбыз,
Джюрекге мизлей чанчылыб.

Ой, мыдах ангы – мыдахлыкъ,
Джарыкъ муратха джарашмай.
Хей!
Кел, андан эсе алгъа къарайыкъ,
Бурунгулукъ бла къарашмай.

Махач – Къаланы джангуру,
Тузлуракъ кибик – тенгизден,
Хей!
Да къарнашыбыз Къумукъну, дейме,
Насыбы келсин эгизден.

Хазар тенгизге барайыкъ,
Чокъуракъ джыйыб къайтайыкъ,
Хей!
Дагъыстандагъы къарнаш халкълагъа,
Каф Таудан хапар айтайыкъ.

Къумукъну – уллу базары,
Бар адамыны сатары,
Хей!
Дагъыстанлыла мелхум джашайла,
Джокъду бу халкъны азары.

Темир – Хан – Шура  онглуду,
Адамы ачыкъ къоллуду,
Хей!
Базары десенг – мелхум кёрмючлей,
Тюрлю хазнадан толуду.

Ой, Дагъыстанда – гепсоркъа,
Аркъаннга миниб ойнайды,
Хей!
Аша – Картасда  Насарбулах да,
Нарзан суу бла къайнайды.

Акъсайны къызы –  ишлеген,
Нагъышха, харгъа устады,
Хей!
Шовде джеринде  чечен  хоншусу,
Тана  къыймала  сатады.

Даргин устаны – балтасы,
Сабында болмаз хатасы,
Хей!
Юй керегине джарашыу болур,
Ногъай чемерни  тахтасы.

Ой, Дагъыстаннга – сыйыныб,
Кёб миллет юзюк джашайды,
Хей!
Мамырлыкъ бла, джарашыу бла,
Кеси къыйынын ашайды.

Дагъыстан  джуртда  –  кёб миллет,
Кёб тил эштесе тынгласанг,
Хей!
Дуния чексиз кёрюнюученди,
Хазар тенгизге къарасанг.

Къумукъ устада – кямарла,
Кёрген адамла  чабалла,
Хей!
Мен санга алгъан хазналаны  уа,
Ой, бек азлары табалла.

Акъсайда - тенгиз чабакъла,
Абарда – алтын суулукъла,
Хей!
Семендер элде - къой бышлакъ барды,
Къызларда – джибек джаулукъла.

Мен  Шит Къалагъа баргъанма,
Агирни чаты, Сары  чин...
Хей!
Ой, бир кёб къыздан гурушха алдым,
Акътамакъ Ариу, сени ючюн.

Астыра Ханда – кешене,
Кюмюшден чалман эшилиб.
Хей!
Акътамакъ ариу,  бизге аталгъын,
Чырмауларыбыз тешилиб.

Къумукъ, Абар да джашайды,
Дагъыстан джуртда, Акъсайда,
Хей!
Ариу къызлары бек кёб болса да,
Туура, сениллей джан къайда?

Ой, Дагъыстанда – Акъташ суу,
Андий тауундан келеди.
Хей!
Ким ючюн былай чёрчек тебгенин,
Бёгек джюрегим биледи.

Эндрукъну – темир кереги,
Уллу Акъсайны – къумачы.
Хей!
Акъбоюн ариу болгъанса, тейри,
Гюр  джюрегими тылмачы.

Дагъыстан джурту уллуду,
Талай кюн джолда болурбуз,
Хей!
Ат солутургъа турсакъ а, алан,
Къумукъ къарнашда солурбуз.

Джанкюл элинде къумукъла,
Джыйылыб, оюн ойнаучу.
Хей!
Ариулугъунга асыры базыб,
Андан болгъанса сайлаучу.

Ой, Худуздагъы даргинле,
Келгеннге суусаб берелле,
Хей!
Хун тилге тили келишмесе да,
Бизни къарнашча кёрелле.

Шурбулах Къолда – гара суу,
Сюек ауруугъа джарайды,
Хей!
Ляхла элинде Ягъудан тау да
Джерге мийикден къарайды.

Ширин сууланы – кёзлеую,
Къайнаб теренден чыгъады,
Хей!
Агъанакълары боркъулдай,
Энгишгелеге агъады.

Джарыкъ сууунда – къумукъду,
Тиллери бизге джуукъду,
Хей!
Ол эртделеде бизни миллдетден
Къобуб узайгъан  «урукъду».

Гоноубат сууну бойнунда
Хымыш элге да къайтырбыз,
Хей!
Хоншуларыбыз адыгъалагъа
Шам джуртдан хапар айтырбыз.

Тауукъ къурманлыкъ этерле,
Худуру болуб – татыуу,
Хей!
Бозалары  уа  бираз джукъады,
Къолай  болса  да тартыуу.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Чеченни джуртун кёрейик,
Хей!
«Минги таулула келдиле!» – дерле,
Алагъа салам берейик.

Ала  сохтала этерле,
Ёбге бла толуб ичлери,
Хей!
Бизге татыуу тюрлю болса да,
Бек джараталла кеслери.

Баурсакълары – тылыдан,
Биздеча джауда къуурмай,
Хей!
Шорпа сууну да ариу берелле
Ханс бла джасаб, суутмай.

Аман Къуюда тылдан бар,
Тери  аурууну  багъыучу,
Хей!
Хуртда ауруудан ауругъан, дейле,
Бары алайгъа барыучу.

Джалкъа бла Акъсай суулары,
Къачхандыкъ тау бла къарашыб,
Хей!
Исси – Суу деген элинде, десенг,
Чечен  Унгуш бла джарашыб.

Чеченде болур базарла,
Анда дуала джазарла,
Хей!
Алайлада да джашагъандыла
Дуния билген хазарла.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Тау Артына да джетейик,
Хей!
Ашхы иннетли Шам Къарачайдан,
Тегейге салам элтейик.

Мин, Акътамагъым, пайтонга,
Сымыти  таба барайыкъ,
Хей!
Фиагдон  суугъа, ёзенине да,
Сейир этиб бир  къарайыкъ.

Кепке Къалада – тау тогъай,
Шахар чеклерин сакъларлай,
Хей!
Эниб тебресенг, эки джанынгдан,
Къалын чегетле, басарлай.

Дюгерде – мийик минара,
Келгенле кёрюб, къууана,
Хей!
Чегетлеринде джандет чыпчыкъла,
Джюуюлдей, ойнай, джубана.

Сууархын  сууу – Тегейде,
Бюрек ауруугъа джарайды.
Хей!
"Бу иш не болур?"- деб Къарачайда
Юч Ёзен бизге къарайды.

Ой, Малгъабекде – мал базар,
Тёбен джанында  –  чегетле,
Хей!
Ол джерлеге  уа кёб айландыла,
Шам – Къарачайдан джигитле.

Кел, Эммаусха  барайыкъ
Суу Къамиш дейле алайгъа,
Хей!
Тегей джерине къараб бошасакъ,
Тартыб кетербиз Хатайгъа.

Нартыкъай элге барырбыз,
Ол Терк сууна джуукъду,
Хей!
Тюбюнде хауа джазча кёрюнюр,
Таугъа таянсанг – суукъду.

Ой, къалубала заманда,
Уруш  алайгъа джетгенди,
Хей!
Сора тохдашыб, хунн бла алан,
"Къарнаш кесамат" этгенди.

Ой, тили башха болса да,
Тукъумну кёбю  – хунданды,
Хей!
Алан да, хунн да бирге къатышыб,
Бир ариу тёлю туугъанды.

Таба  хычынны этелле,
Мыдых от тутуб оджакъда,
Хей!
Бизни кёрселе джыйыллыкъдыла,
Киши къалмайын къабакъда.

Тегейде бизден - кёб тукъум,
Андан да бизде кёбдюле.
Хей!
Да бизни бёлюб кюрешгенле уа
Халкъсюер тюйюл, джекдле.

Тегей къонакъгъа – джарыкъды,
Бизни кибикди тойлары,
Хей!
Тегей – кёрюннген, ариу миллетди,
Эсленир болуб бойлары.

Сени кёрселе къарарла,
"Бу джарыкъ джулдуз кимди?" - деб,
Хей!
Айтхылыкъ болгъан ариулугъунга
Киши айталмаз "кемди" деб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Терк суу джанына барайыкъ,
Хей!
Малкъар, Къабарты, Къумукъ, Ногъайны,
Къыдырыб  алай  къайтайыкъ.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Уллу Терк сууну кёрейик,
Хей!
Бизге салам бла тюбегенлеге,
Нартладан салам берейик.

Ой, Терк Башында – эсебчи,
Дюгерде – сабан сюрюучю,
Хей!
Дагъыстан джуртда – Хазар тенгизи,
Джагъада – инджи тизиучю.

Ой, Терк суууну – терклиги,
Къобан суууну – кёблюгю.
Хей!
Сени халинге  тамам ушайды,
Бу Къуршоу тауну беклиги.

Терк сууну суу – къумлуду,
Чегети десенг – чумлуду,
Хей!
Ресей джанындан  ол джерлеге  уа,
Джити кёз къыркъыу уллуду.

Алайда тура – къазакъла,
Тюз бизде кибик, джурт салыб,
Хей!
Кавказны джанын сакълаб туралла,
Орус патчахдан зин  алыб.

Терк сууу  къобхан заманда,
Адам да, мал да  батады,
Хей!
Джагъаны чачыб, кенге джайыла,
Сабанны, юйню  басады.

Джерни ариуу – Санбада,
Къызыл суу болур джанында,
Хей!
Халкъы бызнича таулуладыла,
Къарнашлыкъ болур къанында.

Ой, къабартысы, къумугъу,
Тегейи, тюркю, ногъайы,
Хей!
Бу джерде кёбдю миллет къауумла,
Шохлукъгъа болмай огъайы.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Тауладан тюзге энейик,
Хей!
Дуния баргъан Нарсанадан а
Ташлы Талагъа  кетейик.

Алайда –  къазакъ  къауумла 
Джау ыхдырырлай артына,
Хей!
Ташлы Талада джерлешгендиле,
Орус ат  атаб  атына.

Нарсана джолу – ыйыкълыкъ
Ёгюз арба бла  кетилсе,
Хей!
Пайтон  бла  уа  дженгил джетербиз,
Барыргъа таукел этилсе.

Тау Арты  джурту   узакъды,
Джазда джоллансанг – джай  джетиб,
Хей!
Ауушдан аусанг –  бир кюнлюк джолду,
Тюзню барсанг а –  ай  кетиб.

Пайтон ауушха кирмейди,
Джолубуз тюз бла боллукъду,
Хей!
Сен мен айтханнга къулакъ тикгенлей,
Джашау насыбдан толлукъду.

Ой, Сугъуратда – джюзюмле,
Хуний тауда  уа – хурмала.
Хей!
Мен сени кёрсем, абыныр бола,
Сен мени кёрсенг – чырмала.

Согъумда баллы базарла,
Саталмагъанла азарла.
Хей!
Ышаныу берген джылы сёзлеринг,
Мени кёлюмю джазарла.

Мин, Акътамагъым, пайтонга,
Эриуан шахар – Эрменде.
Хей!
Ой, меничамы эзиле болур,
Будай бюртюк да тирменде?

Ой, Эриуанда – кюпселе,
Джасарыкълары – кюмюшден.
Хей!
Къачаннга дери мени къыйнарса,
Кем этиб насыб юлюшден?

Мин, Актамагъым, пайтонга,
Сарай Шахаргъа барайыкъ,
Хей!
Къырымда къалгъан  нарт къарнашланы,
Тургъан джерлерин табайыкъ.

Ой, Тифлис шахар эсгиди,
Хапары кенге джайылгъан,
Хей!
Пашотдан башлаб, быгъыргъа дери –
Бютеу керегинг табылгъан.

Эбзеде – инджир терекле,
Килисасында – тилекле.
Хей!
Акътамакъ бла ашыкъ Сымайыл –
Бир – бирлерине керекле.

Эбзеле чагъыр тарталла,
Джюзюмню сыгъыб, суу этиб.
Хей!
Былай экили болуб турсанг а,
Къоярса мени къуу этиб.

Ахал Къалада къууат бар,
Огургет джери тенгизди,
Хей!
Согъумгъа ушаш джылы джерчикди,
Тау къадамасы сегизди.

Кел, тыш джуртлагъа чыгъайыкъ,
Кёргенни кёлю токъ болур,
Хей!
Бир джерге къараб тыгъылыб турсакъ,
Джашау татыуу джокъ болур.

Ёмюр дегенинг – генджалай,
Тёрт налны чагъыб барады,
Хей!
Заманы бла кёрюрюн кёрюу,
Джашаугъа къуат салады.

От тамызылмаз, чакъмасанг,
Чегинг ачылмаз, ачмасанг,
Хей!
Джюрек булутунг чачылмаз, алан,
Кесинг къадалыб чачмасанг.

Сезиу джаймагъан – сезилмез,
Кеси сюймеген – сюйюлмез,
Хей!
Тыйылгъан сууунг  мырды болады,
Андан таза суу сюзюлмез.

Таныуну барды саламы,
Билимни барды келамы,
Хей!
Сюймеклик деген сейир ышанны –
Учсуз – къыйырсыз аламы.

Кел, тыш джуртлагъа барайыкъ,
Нарт джуртдан  хапар  айтайыкъ.
Хей!
Ой, саламыбыз  салам бла къайтыб,
Ойнай  да  кюле къайтайыкъ.







Джыйырма  тёртюнчю  башы
ТЫШ КЪРАЛЛАГЪА БАРАЙЫКЪ

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Тыш къыраллагъа кетейик,
Хей!
Къарачай – Малкъар  джуртну  хапарын
Башха халкълагъа элтейик.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Анда джашауну кёрейик,
Хей!
Кёб затны кёрген аслам биледи,
Билинмегенни билейик.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Алыб барайым Къытайгъа,
Хей!
Алгъын – Пекиннге, сора – Нанкиннге,
Эм ахырында – Шанхайгъа.

Бетджан – дейдиле хунагъа,
Къытай – дейдиле Чынагъа,
Хей!
Буруннгу аты Сарыка эди,
Тыш халкъ киргинчи арагъа.

Ата - бабала  анданды,
Джурту – Эки Суу Арасы,
Хей!
Жун, Ди, Сер, Синле – деген халкълалла
Хунланы ата – бабасы.

Тогъуз суу бла Сары суу –
Джуртну чеклери болгъанды,
Хей!
Къытай юзюк да, джайыла келиб,
Джуртну сыйырыб алгъанды.

Хун деген ата – бабала,
Аладан туууб джайылгъан,
Хей!
Хунланы туугъан туудукълары уа –
«Нарт – Хунла» ат бла айтылгъан.

Ой, Тогъуз – Суугъа барайыкъ,
Сары – Суугъа да къайтайыкъ,
Хей!
"Хурла Кёлге" уа  «Къорла» дейдиле,
Аны да кёре барайыкъ.

Тамырсыз терек ёсмейди,
Бутагъы кенге кетмейди,
Хей!
Тамырын билиу – ашхыны иши –
Билгеннге заран джетмейди.

Къытайдан чыкъсакъ – Хиндийге,
Кёгет алырбыз Момбайда,
Хей!
Аллахабадда намаз къылырбыз,
Бизни сыйларла алайда.

Къагъюйле деген чин тюркден,
Джолоучу керек алырбыз,
Хей!
Ой, ойнай - кюле, дунияны кёре
Биз Самарканнга барырбыз.

Ой, Хиндистанда - пил байлыкъ,
Арабистанда дин - байлыкъ.
Хей!
Багъатырлада онгмаз ариулукъ,
Хан семенледе - тин байлыкъ.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Араб тенгизге барайыкъ.
Хей!
Анда тиширыу бетин джабады -
Санга джибек ау алайыкъ.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Сыйлы Меккяны кёрюрге,
Хей!
Унух - Хаджи бла Умар - Хаджиге
Зиярат борчну берирге.

Кябада тилек этербиз,
Хауада ташха арала,
Хей!
Уллу атам бла кеси атама
Дуа этербиз, тарала.

Хауада Ташды тамаша,
Ол тюгел джерге джетмейди,
Хей!
Ол ташны халы гяурланы да,
Диннге  акгыллы  этмейди.

Хауаны, дейле, къабыры
Узунлугъуна – къыркъ атлам,
Хей!
Адамныкъын а къайда болгъанын,
Табмады джерде бир адам.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Сейир джерлеге къарайыкъ,
Хей!
Файгъамбар къачхан сыйлы джол бла,
Биз Мединагъа барайыкъ.

Файгъамбар джатхан – кешене,
Къарауллары джетиучю,
Хей!
Зияратына келген адамла,
Кёз джашлы дууа этиучю.

Кябада – накъыш межгитле,
Минаралары алтындан,
Хей!
Сейир хапарла айтыучандыла,
Бу сыйлы джерни хакъындан.

Мединада  уа – минара,
Кетелмез кибик къатындан,
Хей!
Биринчи азан Билял окъуду,
Ол минараны башындан.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Сабыр барайыкъ, джортмайын,
Хей!
Ой, санга биреу бир сёз айталмаз
Мен эсенликде, къоркъмайын.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Башхала санга базмасын,
Хей!
Келген насыбха тыйгъыч салыныб
Сюйген джюрекле азмасын.

Меккяда минг – минг мёлекле
Учалла, дейди, хауада,
Хей!
Ариулукъ бла санга джеталлыкъ,
Табылырмы да алада?

Кел, Акътамагъым, джюзейик,
Къаджар богъазын аралай,
Хей!
Кёзюбюз кёрген ашхылыкъланы,
Бир – бирибизге джоралай.

Арабыстанны джерлери,
Къаран тюз болуб, дангылды,
Хей!
Тюркню джеринде, Богъаз юсюнде,
Эм ариу шахар Стамбулду.

Самсунну – балыкъ базары,
Тенгизден келиб, къуюлуб,
Хей!
Чабакъны алай къуурадыла
Териси ариу союлуб.

Османлы - тенгиз даулетди,
Ачыкъджюрекди адамы,
Хей!
Тюбешиулери къарнаш кибикди,
Ышарыу бла - саламы.

Осман даулети - къауумлукъ,
Хар тюрлю миллет бирлешиб,
Хей!
"Тюрк" атны алыб, бир байракъ тутуб,
Бир халкълай бирге джерлешиб.

Инсан дегенинг - бир уммет,
Айырыу болмаз, тюртюлмез,
Хей!
Аллай даулетге  бюсюреу болур,
Терси, тюзю деб сюзюлмез.

Ой. тар джюрекде  сезги  джокъ,
Таркёл адамда  «безги» джокъ,
Хей!
Бизге уа  Аллах насыб бергенди,
Бу джолдан тайыб кетиу джокъ.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Ачханы кёпюр этейик,
Хей!
Азия халкъын кёрюр ючюннге,
Хазар тенгизден  ётейик.

Азау тенгизни джырайыкъ,
Тилек бла суугъа таш ата,
Хей!
Къауый дуаны окъуб гырджыннга
Суу чыпчыкълагъа ашата.

Къобан суу ары саркъады,
Тансыкълай алай барырбыз,
Хей!
Кемеге миниб, джол дууа этиб,
Кёксюл толкъунну джарырбыз.

Кел, Акътамагъым, барайыкъ,
Хазар тенгизни  джагъасын,
Хей!
Санга деричи билмеучен эдим,
Бу сюймекликни багъасын.

Ой, Эриуанда – килиса,
Поплары ауаз берелле.
Хей!
Насыбы тутхан – сюймеклик деген
Сейир аламгъа кирелле.

Мангол дейдиле къазакъгъа,
Тюркдю дейдиле юзбекге,
Хей!
Инсан уммети - Адам атадан
Айырыу джокъду миллетге.

Къыргъыз - Анасай сууданды,
Дунган - арабдан туугъанды,
Хей!
Тюркмен хунланы таза туудугъу -
Бизге хакъ къарнаш болгъанды.

Ой, Басырада къонакъбай,
Ышарыб – кюлюб ашырыр,
Хей!
«Аш бермесенг да, къаш бер», дегенлей,
Алай бла джогъун джашырыр.

Кел, Акътамагъым,барайыкъ,
Ташкентни къонакъ юйюне.
Хей!
Сен – лана гокка, мен – джангур шылпы,
Бир – бирибизге сюйюне.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Ташкентден ары – Ашхабад,
Хей!
Андан чыкъсакъ а джол - Тарханнгады,
Джол юсде болур шам - Багъдад.

Душанбе десенг айбат шахарды,
Юйю, джери да - аламат,
Хей!
Таджикледе уа «сюймеклик» деген,
Бек ариу сёздю – «мухаббат».

Ой, Минги Тауну хауасы –
Тышда билирсе багъасын,
Хей!
Аны сезерсе, джырыб тебресенг
Къаджар – Богъазны джагъасын.

Кел, Арыс таугъа барайыкъ,
Къаназир къабтал алайыкъ,
Хей!
Бу тау эллеге сёзюбюз чыкъды,
Энди бир болуб къалайыкъ.

Къазахыстанда – Алматы,
Юзбекде болур – Бухара,
Хей!
Сейир джуртлагъа алыб барайым,
Тамашагъа  уа сен къара.

Кел, экибиз да кетейик,
Тауладан аууб, Къашхаргъа,
Хей!
Къыйыр эллени огъурамасанг,
Патар салырбыз шахаргъа.

Къыргъызны ара шахары,
Токъмакъ дейдиле атына,
Хей!
Думадан оюу салдырадыла,
Аякъгъа кийген затына.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Исфахан джерге джетерге,
Хей!
Локъман Хаким да бек джаратыучу,
Ол Зумруд Суудан ичерге.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Тигр бла Эфрат суулалла,
Хей!
Багъдатда тохдаб шербет алырбыз,
Ала татлыгъа усталла.

Тархан шахарда нар, дейле,
Шахланы шахы бар, дейле,
Хей!
Тышдан къарау бла ашхы болса да,
Халкъны джашауу тар дейле.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Сонгра барыллыкъ – Эриуан,
Хей!
Эртден салкъында джол къоратырбыз,
Кёкню джарыта кериуан.

Азардан келген патеген,
Саулай дунияны къайтарыр.
Хей!
Сюймеклик отда бир джагъылмагъан,
Андан не хапар айталыр?..

Сюймеклик деген аллайды,
Джанны, санны да учургъан,
Хей!
Кесинден башха бир сагъыш къоймай
Башынгдан барын къачыргъан.

Джангыз сен болдунг кюйдюрген,
Талпытхан, джыкъгъан, сызлатхан,
Хей!
Кеси - кесимден аджашыр этиб,
Аякъ ызынгы ызлатхан.

Кел, къыдырайыкъ джуртланы,
Дуния - чакълы джасауду,
Хей!
Аллах джаратхан бютеу джерледен
Эм ариу джер а Къаф тауду.

Малгарны барды байлыгъы,
Хумеллек болуб джюзюмю.
Хей!
Бютеу аламны аулар болгъанма
Сюймеклик ачыб кёзюмю.

Батымда юнюс ойнайды,
Суу чыпчыкъ балыкъ уулайды.
Хей!
Халкъ айтхан кибик  «тенг тенгин табар» –
Джюрегим сени сайлайды.

Согъумда турна къонмайды,
Хопайда Тюрк халкъ турмайды,
Хей!
Риза шахарда – кеме турушу –
Джел ары ёшюн урмайды.

Ой, эки сюйген бир болса,
Сюйген джюрекге нюр толса,
Хей!
Дуния деген бизге не истем,
Джырыб келирбиз, не болса.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Чыммакъ къолунгу  тутдура,
Хей!
Тамам бизлейин болгъан болурла
Ол Дахир бла Зухура.







Джыйырма бешинчи  башы
МИН, АКЪТАМАГЪЫМ, КЕМЕГЕ


Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къарамны кенге керейик,
Хей!
Атам джюрюген Кяба джолу бла,
Биз да бир джюрюб кёрейик.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къара  тенгизге  барайыкъ,
Хей!
Джелпек  къайырыб, толкъунну джыра,
Дунияны кёрюб къайтайыкъ.

Мин, Акътамагъым,  кемеге,
Ай, Кюн да бизге тийсинле,
Хей!
Юнюс балыкъла  джан – джаныбызда
Секире, ойнай  джюзсюнле.

Мин, Акътамагъым, кемеге,
Хызыр Илияс тюбесин,
Хей!
«Бу экисине бир болуш!» – деб а
Сыйлы Аллахдан тилесин.

Мин, Акътамагъым, кемеге,
Кемеден тюшсек – къайыкъгъа,
Хей!
Болур насыбны болдурмай турсакъ
Башыбыз къалыр айыбха.

Мин, Акътамагъым, кемеге,
Джолубуз - Богъаз, Азаудан,
Хей!
Гокга кёрюрге кёз ачыкъ болса
Татыу алыныр джашаудан.

Кел, джолда ушакъ этербиз,
Къара тенгизден ётербиз,
Хей!
Уллу Стамбулда Аясофьягъа,
Бир кёз джетдире кетербиз.

Мермер тенгизге джетерге,
Минейик уллу кемеге,
Хей!
Сейир – тамаша бола барырбыз,
Мермерден ётсек – Эгейге.

Мин, Акътамагъым, кемеге,
Араб тенгизде джюзерге,
Хей!
Джаным саулукъда болаллыкъ тюлме,
Ой, сенден умут юзерге.

Кеме Афиннге баргъанлай,
Темирин атар тереннге,
Хей!
Афина Румну – ара шахары,
Сейир этдирир кёргеннге.

Эгейден ары – Киритге,
Тюрк кемечи бла келише,
Хей!
Тенгиз толкъунла кемени чайкъай,
Биз сюймекликден сёлеше.

Мин, Акътамагъым, кемеге,
Тунусну кёрюб ётербиз,
Хей!
Алада алтын, кюмюш къазалла,
Кёрмючлюк ала кетербиз.

Кел, Акътамагъым, кетейик,
Алджир да тартар кесине,
Хей!
Джуртланы кёре, халкъланы таный,
Сейир эте Джер джюзюне.

Мин, Акътамагъым, кемеге,
Гибирал  Тардан ётерге,
Хей!
Андалузлагъа къайта айланмай,
Ингилиз таба кетерге.

Ингилизлени шахары,
Къараб турурлай, дейдиле,
Хей!
Миллетни кёбю - джарлы, мискинди,
Аз къаууму уа - бейдиле.

Ингилиз къырал тубанды,
Ашлары - тонгуз, къабанды,
Хей!
Аллай ашарыкъ бизге джарашмаз,
Ол ислам динде харамды.

Мин, Акътамагъым, кемеге,
Атлан тенгизге къараргъа,
Хей!
Толкъуну уруб, кеме чайкъалса,
Хазыр турлукъма тутаргъа.

Мин, Акътамагъым, кемеге,
Ой, тенгиз бетли кёзлеринг,
Хей!
Къулакъгъа – асыу, кёлге – джарашыу –
Ол джангы айтхан сёзлеринг.

Джангурдан сора – джанкъылыч,
Тенгиз бла кёкге келише,
Хей!
Керилиб санга къараб турлукъду,
Ариулугъунга эрише.

Джанкъылыч  кёкге джайылыр,
Ой, санга кёзюн къарата,
Хей!
Не къадар нюрюн джайыб турса да,
Ариулугъунга хорлата.

Атлан тенгизни – аязы,
Сыртынга тыйын къаблатыр,
Хей!
Кёрюнмегенлей кези, богъазы,
Бу джол бир азны сакълатыр.

Тюш ариу, дерме, кемеден,
Атлан тенгизден ётгенлей,
Хей!
Джаратхан Аллах кеси болушуб,
Америкагъа джетгенлей.

Мин, Акътамагъым, кемеге,
Джангы джол ызны салыргъа,
Хей!
 Магърибге къайтыб аланмагъанлай,
 Мадагаскаргъа  барыргъа.

Мин, Акътамагъым, кемеге,
Апон даулетни тараргъа,
Хей!
Дин къалалары тюрлюдю, дейле,
Алагъа барыб къараргъа.

Апонну джанынг джаратыр –
Анда сыйлыды билмеклик,
Хей!
Алайда бизни хаман танырла –
Анда да барды сюймеклик.

Ариулугъунга худжум этерле
Апон къызлары, аралыб,
Хей!
Джаш адамлары сермеш ойнарла
Санга джюрекден таралыб.

Кенг джоллу болур Акла тюз,
Тар болуб, чыкъмаз къаугъала,
Хей!
Баргъандан ары,  ала  кетербиз,
Кесинг джаратхан саугъала.

Къытайгъа салам берирбиз,
Анда – сермешни билелле,
Хей!
Хиндий а бизни иймей да къояр,
Ала сюйгенни сюелле.

Санга дунияны кёргюзте,
Ой, тенгиз аяз къакъгъанлай,
Хей!
Сен онг джанымда турурса, ариу,
Кёлде суу гокка чакъгъанлай.

Мин, Акътамагъым, кемеге,
Джууукъ – тенг бла къол тута.
Хей!
Биз къуанч эте къайтыб келирбиз,
Азау тенгизге джол тута.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Чыгъайыкъ джангы джоллагъа,
Хей!
Кёл, кёз да тоюб къайтыб келирбиз,
Нарт Къарачайгъа, таулагъа.






Джыйырма  алтынчы  башы
МИН, АКЪТАМАГЪЫМ, АЙРЫПЛАННГА

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Сыйлаб джашыра атымы,
Хей!
Да джолда санга айта барырма,
Атамдан эштген затымы.

Насыб болур да, биз да барырбыз,
Атам айланнган джерлеге,
Хей!
Ой, бизни сейир дуния сакълайды,
Бирге  учайыкъ кёклеге.

Мурат этиуюнг къадама болса,
Мурат толмайын къалмайды,
Хей!
Алгъа – тюшюнюу, артда – иш болса,
Оюмсуз атлау болмайды.

Сюймеклик бла кёкге да учдум,
Тенгиз тюбге да кёмюлдюм,
Хей!
Чал Минги тауну башы да болдум,
Ырхы болуб да тёгюлдюм.

Мурат акъылны кенге кереди,
Къысха акъыллы этмейин,
Хей!
Таурух аламгъа учайыкъ, ариу,
Чакъ заманыбыз кетмейин.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Джулдузлу кёкде джюзерге,
Хей!
Джангыз тебрерге тартына эсенг,
Байду да келсин нёгерге.

Къарачай адет  къатыды, ариу,
Нёгерсиз джюрюу джарашмаз,
Хей!
Намыс  болмаса, насыб тутмайды,
Сыйына къаты аджашмаз.

Ой, темир къушха минейик, ариу,
Таурух аламгъа кирейик,
Хей!
Нарт айтыулада айтылгъан затны
Барын кёз бла  кёрейик.

Ой, кёкню барды джулдуз тёшеую,
Джерни десем а – джасауу.
Хей!
Сени кёргенли, ариу Акътамакъ,
Ачылды джюрек къадауу.

Кёкледе болур аламны сыры,
Аны ачайыкъ  биргелей,
Хей!
Учсуз – къыйырсыз бу джохар Джерге,
Сейир этейик, тигелей.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Джети кёк бизге ачылсын,
Хей!
Бюгюннге дери болгъан чырмаула,
Танг чарсы кибик чачылсын.

Сен къуш къанатла битдирдинг, ариу,
Аланы кенге керейим,
Хей!
Ой, Джерде джекле къоймайла сени,
Кёклеге алыб кетейим.

Кел, Акътамагъым, учуб чыгъайыкъ,
Ол джарыкъ джаннган Чолпаннга,
Хей!
Хар кече сайын, санга ушатыб,
Кёзюм аралыб тургъаннга.

Сураты Айгъа тюшген къойчуну,
Кёкледе ызын ызлайыкъ,
Хей!
Учхан джулдузгъа тагъылыб, алай,
Биз да джарыкъ джол сызайыкъ.

Ёрюзмек чыкъгъан Фук къаласына,
Биз да учуб бир барайыкъ,
Хей!
Дебет биширген кёк джулдузундан,
Кёк темир урукъ алайыкъ.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Джазыуну ызын сюрюрге,
Хей!
Ныгъыш айтыуда айтылыб турмай,
Кёрлюгюбюзню кёрюрге.

Биздеги сезиу ырхы кибикди,
Экибизни да элтирик,
Хей!
«Акътамакъ бла Сымайылча» деб,
Сюймеклик ийнар этдирлик.

Сатанай кибик сен да билгичсе,
Да аны кибик этсенг а!
Хей!
«Эм сюйген затым буду» деб,  мени,
«Арбанга джюклеб»  кетсенг а!

Ой, эсиртирге керек тюйюлдю,
Чагъырлай  тийиб  сезиуюм…
Хей!
«Энчим» дегенлей, дженгил боллукъду,
Сени ызынгдан тебреуюм.

Уланны джаны джартыды, ариу,
Къыз джан къошулуб толмаса,
Хей!
Нартны юйюне джылыу урмайды,
Анда сюйгени болмаса.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Джазыуну къуууб джетерге,
Хей!
Ой, джазгъы ишни кюзге созмайын,
Кёзюую бла этерге.

Кел, кёк джюзюне учайыкъ, дейме,
Амандан, джекден къачайыкъ,
Хей!
Бизге берилген сейир ышанны,
Саулай аламгъа чачайыкъ.

Айны джутуучу ол Сарыубекге
Тюзюллей тартыб барайыкъ,
Хей!
Ёрюзмек  Фукну  этгенча этиб,
Ёмюр зулмусун тыяйыкъ.

Керам джулдузгъа барайыкъ, ариу,
Алам теренин сорурлай,
Хей!
Ол таурухлагъа ашырыр бизни,
Сейир – тамаша болурлай.

Ёрюзмек,  джаннган джулдуз ичинде,
Нарт джерлерине эннгенлей,
Хей!
Джулдузну «джегиб» къайтыб келирбиз,
Дуния сейир этгенлей.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Къарачай къалсын къарашыб.
Хей!
Да кёбню кёзю излесин  бизни,
Къарамы  кёкде  аджашыб.

Сюймеклик деген – кёкден келгенди,
Ол хар адамгъа къонмайды,
Хей!
Аллах бергенни алалмай къалгъан,
Ёмюр джашауда онгмайды.

Ой, башыбызгъа джандет къуш къонду –
Сюймеклик деген къанатлы,
Хей!
Бош къушха санаб аны къуусакъ а,
Болурбуз аман сагъатлы.

Джюрегим, кёлюм кёкге тартханды,
Къанат кердирген сен болдунг,
Хей!
Къара  зийдандан  кюнге чыкъгъанлай,
Кёзю ачылгъан мен болдум.

Кёзбайланнгыны джыргъан чыракълай,
Батханнга джетген къайыкълай,
Хей!
Къуриент къызы, болгъанса манга,
Аллахдан келген  айыкълай.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Да Айгъа салам берирге.
Хей!
Сен – кёк сарасан, мен – гюрлю аслан,
Кёкледен ойнай келирге.

Джашлыкъ чагъыбыз – ойнар заманды,
Аны болджал бла джоймайыкъ,
Хей!
Бизге джайылгъан бу кераматха,
Тыйыншлы болмай къалмайыкъ.

Дуния джангы бир бет алгъанды,
Булбул джырыллай – хар таууш,
Хей!
Дун – дуниягъа джолла ачылыб,
Кенге керилиб тар аууш.

Санга тюбеуюм талпыу болгъанды,
Эски джашаудан чыгъаргъан,
Хей!
Сен джакъгъан шынкъарт джарыкъ болгъанды,
Насыб аламгъа чакъыргъан.

«Учунуу»  десем  азлыкъ этеди,
Джюрек талпыуум – учууду,
Хей!
Ургъан толкъуннга беджен салгъанлай,
Болджал салыуунг – джунчууду.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Ой, Кюнден кюрен алыргъа,
Хей!
Бу бизге келген мелхум сезиуню
Мухурун кёкге салыргъа.

Ой, Кёк Тейриси  сени кёргенлей,
Алам джукъудан  уяныр,
Хей!
Сени джуукъда кёрген  толгъан  Ай,
Мутхузлугъундан  уялыр.

Ой, эки кёзюнг – эки джулдузду,
Кёкге джарашмай  къалмазлай,
Хей!
Алам чагъына  барыб къошулсанг,
Джулдуздан  мутхуз джанмазлай.

Сени сыфатынг Джерден тюйюлдю,
Юлгюнг  Аллахдан   келгенди,
Хей!
«Муну сакъла» деб  аманат этиб,
Ол  сени манга бергенди.

Аманатха  уа  хыянат болмаз,
Джан багъасына къорулур,
Хей!
Да мындан ары, Акътамакъ ариу,
Насыбынг  менден сорулур.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Алпы тауланы кёрюрге,
Хей!
Анда джашагъан тау халкъларына,
Нартладан  салам берирге.

Сёз айтмагъанлай кесин танытхан
Сейир сезиудю – сюймеклик,
Хей!
Алпы халкъла да этмезле бизге
Терс къарам бла тиймеклик.

Эки джарымлай джаратылгъанбыз,
Бир болмай толу болмазбыз,
Хей!
«Джашау» аталгъан чагъар  сабаннга,
Битерлей  урлукъ салмазбыз.

Келчи, ариуум, оноу этейик,
Эки джартыны къошаргъа,
Хей!
Келген насыбха эшикни ачыб,
Къуанч бла ёмюр джашаргъа.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Мийкден Джерни кёрюрге,
Хей!
Джюреги сезиу билмегенлеге
Бир сезим юлгю берирге.

Алпладан сора – Къарпатла, дейме,
Сейир – тамаша кёрюннген,
Хей!
Андан сора уа Переней болур,
Олсагъат эсинг бёлюннген.

Башха таулагъа сейир этейик,
Бизникилени  тансыкълай,
Хей!
Зарлыкъ этгенле алай къалсынла,
Кёкге аралыб, сынчыкълай.

Нухну кемеси тёббесин джаргъан
Минги таугъа  да къарайыкъ,
Хей!
Булут байлагъан экили  башын,
Сюйген къарам бла тарайыкъ.

Къыйырсыз кёкню башдан – аякъгъа,
Къанатлы кибик ётейик,
Хей!
Сюймеклик деген сезимни кючюн,
Дуниягъа  айгъакъ этейик.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Дунияны башын ауларгъа,
Хей!
Кёкде Къадарны джагъалаб тутуб
Энчи насыбны дауларгъа.

Тенгизле, таула, суула, шахарла
Кёз аллыбызгъа  чыгъарла,
Хей!
Сен ётген джерде, сенден зин джетиб,
Гокга талала чагъарла.

Сени кёргенлей  джелле тохдарла,
Тенгиз толкъунла чёгерле,
Хей!
Къазауат этген, гъыр – мыр болгъанла –
Шохлукъгъа  атлам  этерле.

Ёмюрлюк бузну юсюнден учсакъ,
Эрир маталлы, джашланыр,
Хей!
Гоби тюзюне сен къарагъанлай,
Алайда битим башланыр.

Араб тюзледе  суула шоркъулдар,
Сен ары къарам атханлай,
Хей!
Алашанда уа  балийле  чагъар,
Сени нюрюнге батханлай.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Фудзиямады тамаша,
Хей!
Орта бойлуду, джашил абалы,
Акъ булут бёркю джараша.

Булут джыйыуу Минги Тау кибик,
Бугъойларын да улута,
Хей!
Башында – булут, белинде – джангур,
Этегин джелле къурута.

Алайда миллет бизнича болур,
Онглу таууна таяныб,
Хей!
Къудретли  таудан ёхдемлик алыб,
Акъылы  кёкге байланыб.

Кюн джуукъ болуб бетинг кюймезлей,
Санга кёлекге болурма,
Хей!
Джохар чачынгы джел тарамазлай,
Сени аллынга турурма.

Ёргеде хауа суукъ болады,
Сыртынга тыйын тартырма,
Хей!
Эрикмей алай учуб барырлай,
Санга джырынгы  айтырма.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Алыб барайым Тибетге,
Хей!
Бизни таулагъа джеталмаса да,
Сейир этерсе келбетге.

Келчи, ариуум, учайыкъ, дейме,
Бу туруу бизге – туруу тюл,
Хей!
Джасаулу кёкге джарашырыкъса –
Джулдуз арада – чыммакъ  гюл.

Джюрек дегенинг тагъаланнганды,
Сенден башхагъа – къаранма,
Хей!
«Хайырса» десенг – хайырма, алан,
«Заранса» десенг – заранма.

Хар айтхан сёзюнг – буйругъунг болур,
Мен абджытмайын толтурлукъ,
Хей!
Хан Семен тёрю болур,  ариуум  –
Сен келиб рахат олтурлукъ.

Кесими санга атадым, алан,
Сюйген кебинге  салырса,
Хей!
Джанынга  къошсанг – толу болурса,
Къошмасанг – джарым къалырса.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Ой, зауукъ эте, кюн кёре.
Хей!
Сени дуниягъа къошхан анагъа,
Сый – махтау болсун минг кере!

Тюш бла тюнню къатышдыргъанма,
Ой, сени нюзюр этгенлей,
Хей!
Санга деричи болгъан джашауум,
Акъылдан чыгъыб кетгенлей.

Собалакъ санынг энчиди, дейме,
Мёлек къолу бла бичгенлей,
Хей!
Сени кёзюнге къарагъан, алан, –
Шербет сууундан ичгенлей.

Сени хауанга киргенме, ариу,
Солур солуум болгъанса,
Хей!
Кёз бла кёрюнмез, айтыб – айтылмаз,
Бир кёзбау кепге салгъанса.

«Мен былай этсем ол не айтыр» деб,
Тинтерлей болдум кесими,
Хей!
Бютеу халиме бичим салгъанса,
Кесинге буруб эсими.

Кел, Акътамагъым, учайыкъ, дейме
Эберес башы чууакъгъа,
Хей!
«Сюймеклик алыб келгенди», – дербиз,
Соргъан  адамгъа джууабха.

Сюймеклик барда – кёз «сёлешеди»,
Сёзню кереги болмайды,
Хей!
Адам дегенинг – бир ёзекденди
Ангыламагъан  къалмайды.

Джюрекни халын  – кёз билдиреди,
Джашыргъанынгы айгъакълай,
Хей!
Джаякъларынга къызгъылдым чабыб
Тер ура, джунчуй, туракълай.

"Сюймеклик" сёзню эштгенлейинге,
Бетинге къызыл чабханлай…
Хей!
Чилле чачакълай кирпиклеринг да
Кёз тюблеринги джабханлай…

Халинг халынгы кёзге тюртеди –
Сенде да барды бу сезиу,
Хей!
Аны  не къадар таша тутсанг да,
Ачаргъа келир бир кёзюу.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Машрыкъгъа джангы танг атыб,
Хей!
Чыкъгъан Кюн санга сейир этгенлей,
Кюнтаякъларын кенг тартыб.

Ёмюр дегенинг къысхады, дейме,
Болджалла  бла  бёлмейик,
Хей!
Келген насыбны ычхындырмайыкъ –
Антларыбызгъа ёлмейик.

Сюймеклик бизни кёкге тартады,
Биз да къанатны керейик,
Хей!
Башха кёзлени кёрмегенлерин
Экибиз барыб  кёрейик.

Хауада къала салайыкъ, ариу,
Ачхычы болуб сюймеклик,
Хей!
Да мындан ары болмасын, дейме,
Ангылашмазлыкъ, кюймеклик.

Джазыу айтырын айтханды, алан,
Чизер джолун да чизгенди,
Хей!
Ким да сукъланыр сезим хазнала
Кёз аллыбызгъа  тизгенди.

Кел, Акътамагъым, учайыкъ, дейме,
Буракъ байланнган тогъайгъа,
Хей!
Сен таукел этмей, барлыкъ тюйюлдю,
Бу джюрек иши къолайгъа.

Ой, джазыу бизге сюймеклик бериб,
Сейир аламгъа тартханды,
Хей!
Алгъыннгы джашау, эсги кийимлей,
Бояуун, бетин атханды.

Кел, акъ булутха миниб, ариуум,
Толгъан  Ай  таба таяйыкъ,
Хей!
Къара булутну къайтмаздан чачыб,
Джерге джарыгъын джаяйыкъ.

Тенгир джулдузгъа барайыкъ, ариу,
Юсюне къонуб солургъа,
Хей!
Джетегейден а юлгю алайыкъ,
Хар ишде дженгил болургъа.

Аны джюзюую дженгил болады,
Ызындан къууб джетербиз,
Хей!
Ариулугъунгдан арсар болса  уа,
Анга кел эте кетербиз.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Джер этегине барайыкъ,
Хей!
Да, «кюн тенгизден  чыгъады», дейле,
Сейирине бир къарайыкъ.

Тартынсанг сен да алай боласа,
Чыгъар кюн кибик къызарыб,
Хей!
Чыммакъ къолларынг джунчуулу бола,
Джаулукъ чачакъгъа  узалыб.

Къыйырсыз тенгиз бизге ачылыр,
Толкъун ойнатыб, кёрпейе,
Хей!
Джюрекледе  уа  сюймеклик турур
Кёбейгенден  да  кёбейе.

Келчи, Джан Джигим, учайыкъ, дейме,
Мийикден джерге къарайыкъ,
Хей!
Киши джетмеген джерлеге джетиб
Джулдузлу кёкню  джырайыкъ.

Керилген къанат учмай къалмайды,
Бизде – къанатла керилген,
Хей!
Дуния хазнасы  бу сюймеклик да –
Биз экибизге берилген.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Батарыкъ кюнню ашыра,
Хей!
Ой, «кюн тенгизге  батады», дейле,
Бетин толкъунда джашыра.

Мен сёз айтханлай джунчуулу бола,
Бетинге тартсанг джибекни,
Хей!
Батар кюннге да ушайса, алан,
Къабыныр эте джюрекни.

Сезиу аламгъа бирге кирейик,
Аны хауасын алырлай,
Хей!
Айда  суратлай, сени бетинг да,
Къонтукъ джулдузда къалырлай.

Джюзеннге къайтыб къараб кетербиз,
Джарыгъы бизге джетерлей,
Хей!
Тенгнгирни кенгден кёзлей ётербиз
Кесинге тансыкъ этерлей.

Тепмез аладан узакъда болур,
Ол мутхузуракъ турады,
Хей!
Джалын мияла тутуб къарасанг
Сарысыманча болады.

Ангмат джулдузу джашилсыманды,
Сени кёзюнгде кюренлей,
Хей!
Анга адам ул джеталмагъанды,
Кел, биз учайыкъ биргелей.

Дугъун джулдуз а санга ушайды,
"Тиймегиз манга" дер кибик,
Хей!
Тёгерегинде уакъ джулдузла -
Гокга тёгюлген джер кибик.

Къаран джулдузгъа бармайыкъ, ариу,
Бизге зараны джетмесин,
Хей!
Къара аламда джек джашар, дерле,
Бизге бир чырмау этмесин.

Къонтукъ джулдузгъа учуб барайыкъ,
Джандет нюрюне къарайыкъ,
Хей!
Да бизге дери киши билмеген,
Алам сырланы сорайыкъ.

Керам джулдузгъа барсакъ а, ариу,
Сейир болурбуз, тамаша,
Хей!
Уллу Аллахны бу къудретине
Джан, сан титирей къараша.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Танг санга ушаш  атады,
Хей!
«Дуния – ары, сен – бери», дерлей,
Джюрегим санга тартады.

Келчи ариуум, хауаланайыкъ,
Таурух аламгъа ётейик,
Хей!
Джер Джюзюн тутуб, чайкъамай тургъан
Ёгюзге сейир этейик.

Кел, Акъбоюнум, элтейим, дейме,
Джерни кёлтюрген ёгюзге,
Хей!
Анга киши да барала болмаз
Аз сейирсинмез ол бизге.

Джерни кёлтюрген ёгюз дейдиле,
Тейри айтхандан чыкъмагъан,
Хей!
Мюйюзлеринде Джерни тюз тутуб,
Адам умметни джыкъмагъан.

Инсан къауумну сюеди, дейле,
Сакъ болуб Джерни тутаргъа,
Хей!
Атайтмаз джыйын бек кюрешсе да,
Унамай башын  тартаргъа.

Да алай бла ол ёгюз, дейле,
Башын чайкъамай туруучу,
Хей!
Алам джеллери бек суурсала
Бир – бирде боюн буруучу.

Ёгюз тебчисе джер тебренеди,
Кёб болур, дейле, оюлгъан,
Хей!
Таурух аламгъа биз бир барайыкъ,
Кертимиди - деб, айтылгъан?

Айтыулада уа алай айталла:
«Джерни Кёк Ёгюз тутар», – деб.
Хей!
«Кёкде джашагъан Джелимаууз да,
Айны джарымын джутар», – деб.

Джелимауузну джолун кесербиз,
Айны джутмазлай, ычхыныб,
Хей!
Сакълаулланы уяндырырбыз
Дауурбаз къагъыб, къычырыб.

Сен къобузунгу согъарса, ариу,
Алам бекчиле тургъунчу,
Хей!
Джелимауузну эсин бурурбуз
Эгерле джетиб тутхунчу.

Таурух аламны сыр кюбюрюню
Ачхычын  излеб табайыкъ,
Хей!
Бизден сонграгъы сюйгенлеге да
Сюймеклик джолну ачайыкъ.

Кел, Акътамагъым, тартыб барайыкъ,
Нарт  къауум  тюшген кёклеге,
Хей!
Чексиз аламгъа эркин кёз ача,
Юлгю кёргюзте кёблеге.

Келчи, ариуум, учуб барайыкъ,
Тенгизни джутхан балыкъгъа,
Хей!
Аны къарнына тюшгенди, дейле,
Юнюс файгъамбар, тарлыкъгъа.

Юнюс файгъамбар – балыкъ къарнындан,
Сау – саламатлай чыкъгъанды,
Хей!
Да аны кёрген меджисуу къауум,
Исламгъа башын атханды.

Суу Анасын да таныйыкъ, алан,
Суу Ёрени да кёрейик,
Хей!
Ол кёкге джетген тлкъун бурурса
Аны учуна минейик.

Дуния деген сейир турукъду,
Кёб джан джашагъан юсюнде,
Хей!
Джангыз сюйгенни болады, алан,
Джандетден нюрю кёзюнде.

Джангыз сюйгенде болады, алан,
Алам сыр ачар талпыу да,
Хей!
Билмеген затын билирге излеб,
Билим джолларын ачыу да.

Сезе билгенни мураты болур
Чек танымагъан, турмагъан,
Хей!
Къалын джюрекли сезиусюз, дейме, -
Болур насыбын къурмагъан.

Уллу Аллахха кертичи болур
Сюймеклик шартны бузмагъан,
Хей!
Саугъагъа келген ол нюр хауаны
Солумагъанлай озмагъан.

Сюймеклик бла джан джаратылды,
Миллетле болду джайылгъан,
Хей!
Джохар сезиуню сезген насыблы -
Джандет нюрю бла къайылгъан.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга, –
Джолдаш  болайыкъ  булутха,
Хей!
Мураты баргъа  къанат керекди,
Талпыу керекди  умутха.

«Ачылгъан къолгъа къуш къонар», дейле,
«Ачыкъ джюрекге нюр кирир»,
Хей!
Талпыгъан джаннга, Аллах береди,
Джазыу а къуанч келтирир.

Джюрек джюрекге талпыялмайды,
Кёкден керамат джетмесе,
Хей!
Сезиу тенгизи чайкъалалмайды,
Джаратхан джазыу этмесе.

Биз экибизге джарыкъ келгенди,
Къарангылыкъны къачыра,
Хей!
Джангы дунияны, джангы джашауну,
Кенг эшиклерин ачдыра.

Келчи, ариуум, насыб къалагъа
Бирге кирейик, эрлайын,
Хей!
Зарлыкъ этгенле къараб къалсынла,
Бадыра  кёзлю, серлайын.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Айгъа  учуруб барайым,
Хей!
Сиз, эки бирча  бир бетлешигиз,
Мен да сейирге къарайым.

Кел, алам чакъгъа  чыгъайыкъ дейме,
Чолпан Джулдузгъа барайыкъ,
Хей!
Ол да сенилей алай джанады –
Тенглешдириб бир къарайыкъ.

Джел бла бугъунчакъ ойнарбыз, алан,
Джулдузгъа  чам ат атарбыз,
Хей!
Суу бла толу джангур булутну,
Къургъакъ джуртлагъа тартарбыз.

Чал Минги таугъа кёкден къарарбыз,
Буз бугъоуларын  кёрюрлей,
Хей!
Джандан багъалы  Кабказ джуртуна,
Мийикден салам берирлей.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Булутла бла ойнаша,
Хей!
Ол мени тартхан айтхылыкъ нюрюнг,
Джулдуз джарыкъ бла къайнаша.

Къолумдан къаты тутарса, ариу,
Манга ышаныб, тартынмай,
Хей!
Кёксюл кёк бизге  кенгин ачханды,
Булут ау бла тартылмай.

Кел, Шах Мёлегим, чыгъайыкъ, дейме,
Алам чагъына, учуугъа,
Хей!
Къыз,  джаш адетни айыбы джокъду,
Не керек барды джунчуугъа?

Аллах буюруб санга тюбедим,
Джулдузгъа тюбеб къалгъанлай,
Хей!
Ол кюнден сора къара сюймеклик,
Джанны, санны да алгъанлай.

Хар буйругъунга хазырма, ариу,
Салгъан кебинге тыгъылыр,
Хей!
Сен табылмасанг,  Алтыкекеллинг,
Ёрге къобмаздан джыгъылыр.

Мин, Акътамагъым, айырыпланнга,
Джулдуз тёшеуге къарайыкъ,
Хей!
Алам чагъыны къыдырыб бошаб,
Джерни тансыкълай къайтайыкъ.

Кел, чингкебеллим, алыб барайым
Ол джарыкъ джаннган  – Керамгъа,
Хей!
«Айша – Ханымды джанымы джиги!» –
Деб къычырайым аламгъа.

Келечи санга айталмагъанны,
Кёкде айтайым кесинге,
Хей!
Хар атламынгы, хар къарамынгы,
Джыр бла сала эсинге.

Сени сыфатынг ангымы алыб,
Джюрекге ие болгъанды,
Хей!
Къайры къарасам сени кёрюрлей,
Дуния сенден толгъанды.

Сюймеклик деген тюрлю кёре эм,
Джукълагъан санны уятхан,
Хей!
Бютеу хар затха джангы бет бериб,
Сейир кёрмючге къаратхан.

Мин, Акътамагъым, айрыпланнга,
Чачынгы джай джел тарасын,
Хей!
"Бу экисине джандеш къуш къонду" -
Деб, миллет бизге къарасын.

Мени джюрегим – санга аманат,
Сеники десенг – мангады.
Хей!
Сюймеклик деген сезиуню, алан,
Нюрлю уясы – джандады.

Дуния деген сейирди, дейме,
Къарагъан кёзюнг тоймазлай,
Хей!
Биз сюймекликге  тохана салдыкъ,
Ёмюр, заман да оймазлай.

Мурат этиуде керамат барды,
Муратларынгы толтургъан,
Хей!
Да «амин» десин, Керим Аллахым,
Хар барны  джокъдан  болдургъан.







Джыйырма  джетинчи башы
ХАН БИЙЧЕ

Ой, Хан Бийчеге кёл бердим,
Бек къаласына кёз кердим,
Хей!
Да «нарт къызына – къыйымлы тархлыкъ» –
Тарх орнатыргъа  сёз бердим.

Маммат джыйылды дженг болуб,
Къала салдырдым,  кенг болуб,
Хей!
Тёр арасына тарх орнатдырдым,
Аны сыйына тенг болуб.

Ой, «къушну джери кёкдеди,
Къамыжакъныкъы джердеди,
Хей!
Акътамакъ кибик алдыр ариуну
Олтурур джери тёрдеди.

Хан Бийче дедим, сайладым,
Анга джюрекден байландым,
Хей!
Тёрт джылдан аслам, кече, кюн демей,
Аны ызындындан айландым.

Сюйгенни кёлю джарыкъды,
Сюймезни кёлю джазыкъды,
Хей!
Дуния малгъа джанын атханны,
Сезиу дуниясы арыкъды.

Атны талагъы тургъанлай,
Налын таш джолгъа  ургъанлай,
Хей!
Къаджыкъмагъанлай кюрешдим, алан,
Насыбха кёпюр къургъанлай.

Сезиусюз адам – суукъду,
Сезиулю  джаннга  – джуукъду,
Хей!
Сюймеклик болмай джашалгъан джашау
Башха болмайын – къуулукъду.

«Джилек излеген – ийилир»,
Ийилир ючюн къалмадым,
Хей!
Къуриентлеге, джохар къызгъа да,
Былай деб,  айыб салмадым.

«Бал сюйген – чибин уруучу»,
«Кюн сюйген себгил болуучу».
Хей!
Сюйген, сюймеген арагъа кире,
Болдум джарсыудан толуучу.

Ой, «садакъ тартхан – окъ джутар»,
«Заран» деучюню – джин тутар»,
Хей!
Керексиз сёзню сюрген а, алан,
Айыблы болуб,  къут  атар.

Келечи салдым, келсин – дей,
Манга насыбны берсин – дей,
Хей!
Джанымы джакъгъан акгыллылыкъ  да,
Къызны башындан кетсин дей.

Къатышхан башны - тазалау,
Къатышдыргъанны - айыблау,
Хей!
Сюймегенлени табарыкълары -
Сандыракъларын сайыкълау.

Къара муратла толмалла,
Зар - зурла "ох" дер болмалла,
Хей!
Къуриент къыздан "огъай" сёзню да
Не кюрешиб да алмалла.

Хан Бийчем къылыкъ атханды,
Болджал салыудан къайтханды,
Хей!
Белгими алыб, белгисин бериб
Манга "энчим" деб айтханды.

Тёрт сан къарыуун алгъанды,
Хатху къуанчдан толгъанды,
Хей!
Сары Джаш энди - пелиуан кибик,
Керпесли джюрюр болгъанды.

Тиленнген къызгъа – юйлениу,
Джангы джашаугъа – кёллениу,
Хей!
Трамсемен улу Сары Джашха  уа –
Къуриентлеге – тёллениу.

«Садакълы аскер – кёкрекли» –
Табылды манга керекли,
Хей!
Да мындан ары болмаз болгъанма,
Кёрюкча ургъан джюрекли.

Къарамым болду – ёхдемлей,
Тёнгегим тутду – эменлей,
Хей!
Суу джоргъа бла чарышха бардым,
Хорламны  иймез  Семенлей.

Ой, Хан Бийчеден сёз алдым,
Багъатырлагъа кёл салдым,
Хей!
Аны излеген башхалагъа  уа –
Кёз бюртюк болуб мен къалдым.

Ой, «алим джанса – сёлешир,
Джахил джанса уа  – урушур»,
Хей!
Аллыма чабхан джашланы, тейри,
Бетлери къалмай бурушур.

Ой, мутхуз кюнюм батханды,
Бу джарыкъ тангым атханды,
Хей!
Улдан – айтыуду, къыздан – сайлауду –
Джюрек джюрекге тартханды.

Тёзгеннге Аллах береди,
Аны болумун кереди,
Хей!
Этген тилегим Аллахха  джетиб, –
Хан Бийче бизге келеди.

Арбазгъа зыгъыр къуйдурдум,
Юй тёгерегин джыйдырдым,
Хей!
Аякъ басхычха бояу джакъдырдым,
Оджакъгъа оюу къыйдырдым.

Отоуу – дарий  джабыулу,
Ичинде хар зат – асыулу,
Хей!
Туура кесича ариу ишлениб,
Бютеу кереги – джасаулу.

Согъумдан – алтын, кюмюшю,
Сыйлы къумачы – Батымдан,
Хей!
Саугъа дегенни алгъанма, алан,
Аджарлы кюпсе – Халукъдан.

Ой, Хан Бийчени – турушу…
Джохар чачыны – бурушу…
Хей!
Тиширыу сюйген хар не затдан да
Тыкъланыб болсун къууушу.

Джан Джик дегеним келеди,
Насыб къанатын кереди,
Хей!
Сюймеклик деген бу джохар чакъны,
Сары ашыкъгъа береди.

Семен къабакъда "ой" болур,
Текебёрклюден "хой" болур,
Хей!
Той – оюн бара, уча  этиле, 
Джашла кёргюзтюр бой болур.

Кёгюмден кетди къаранчха,
Джюрек  бурулду къуанчха,
Хей!
Ашыкъсанг кюн да дженгил кетмейди,
Тагъылгъан кибик такъгъычха.

Кече  тюшюме кириучю,
Кюндюз тюрлю хал бериучю,
Хей!
Ариу Хан Бийче энди болгъанды,
Муратны кенге кериучю.

Сагъатны, кюнню санарлай,
Келтирир кюнню сакъларлай,
Хей!
Халал тенглерим тюрлю болгъанма,
Тёзюм дегенни атарлай.

Сууну уучда  тыймазса,
Къабджыкъда мизни  тутмазса,
Хей!
Сюймеклик деген учунууну  уа
Къарагъан кёзден джабмазса.

Таудан тюзгеди джюрюуюм,
Къошхады барыб келиуюм,
Хей!
Ахсыныуларым азайыб, алан,
Аслам болгъанды кюлюуюм.

Ой, сары атым – къарыулу,
Бёрю джортууду – барыуу,
Хей!
Мени сезгенча учар болгъанды,
Чыртда болмайын арыуу.

«Миллет  сыйлысы – нарт болур,
Адам сыйлысы – къарт болур».
Хей!
Биреуге зарлыкъ этиучю, алан,
Хар джыйында да арт болур.

Хан Бийче сёзюн тутханды,
Болджалны заман джутханды,
Хей!
Джанны  сынчытхан  ол мыдах халны,
Энди джюрегим атханды.

Хапар джюрюйдю элимде,
Учунуу барды кёлюмде,
Хей!
Да беш билеулю белибау къысдым,
Къангишча къатхан белиме.

Чыммакъ чепгеним агъарыб,
Пил сюек хазыр саргъалыб,
Хей!
Алгъыннгы бушуу бир атылды да,
Джыртыкъ чабырлай, быргъалыб.

Ой, «боза мыйыкъ бурдурур,
Чагъыр халинги  буздурур»,
Хей!
Ичмегенлей да эсирген кибик
Болгъанма таймай учунур.

Учунуу кёлден кетмесин,
Къыйналыу бизге джетмесин,
Хей!
Да Хан Семеннге аталлыкъ ариу,
Бир джангы оноу этмесин.

Сюйюнчю хапар келгенди,
Джазыу къанатын кергенди,
Хей!
Хан Къабагъында  "уя" салыргъа
Ханбийче  сёзюн бергенди.






Джыйырма сегизинчи  башы
ОЙ, «АКЪТАМАГЪЫНГ СЮЙРЕЛДИ» ДЕЛЛЕ...

Ой, «Акътамагъынг сюйрелди» делле, –
Симсиреб къалдым, сер кибик,
Хей!
Солуу къысылыб, тёнгек тутулуб,
«Аурууу барды» дер кибик.

Ой, да ачыны аманы десенг –
Ышаннганынгдан ачыгъан,
Хей!
Абукъ Къабакъдан шогъайым болду
Акъ Дууадакъны къачыргъан.

Да ол хапарны эштгенлей, алан,
Дуниям болду джыгъылгъан,
Хей!
Ёзекден, джикден тайышхан кибик
Солуум болду тыгъылгъан.

Кёз тийген деген бу болур эди -
Къадар джалкъасын къайырды...
Хей!
Хыянат этген къабарты шохум
Джан бла тёнгекни айырды.

Ой, Минги Таугъа булут къоннганды,
Джангур къарыуун салгъанды,
Хей!
Джаным аны  бла кетгенди, дейме,
Тёнгегим мында къалгъанды.

Тауладан мийик кёлюм, джюрегим,
Аны сюйрерге аз болду,
Хей!
Къынадан къызыл бетими нюрю
Сары сапрандан саз болду.

Кёзюм къыймады тарт – соз этерге,
Ой, сюйреб алыб кетерге,
Хей!
Умут этгенем, юйюнгден алыб
Уллу той – оюн этерге.

Къыз къачыргъанны сюймеучен эдим,
Тилеб алыу эд шартыбыз,
Хей!
Ол болджал сала, ишни узайта
Толалмаз болду антыбыз.

Ой, «сюйрелди» деб, хапар айтылды,
Хатхума чанчхы къадалды,
Хей!
Акътамакъ ариу, да Хан Балыгъым,
Сюймегенине аталды.

Сыйыра барыб къайтыб келдиле,
Къабартыладан алалмай,
Хей!
Джуугъу - тенги, ата - анасы
Ачыугъа себеб табалмай.

Эй, хыянатны уллусу десенг –
Къысха шагърейден кёргенинг,
Хей!
Да къадар мени булджутуб туруб,
Сыйырыб алды бергенин.

Энди Семенле къууанч этсинле,
Джулдуз анам да ойнасын.
Хей!
Таймай ашланыб турур джарамы,
Ой, да  ким келиб байласын?!

Ой, Акътамагъым мыдахды, делле,
Ашамай, ичмей, ышармай,
Хей!
Да андан эсе алыб кетге эм
Заманыбызны ашырмай.

Ой, кюрен нюрю азалыб, делле,
Кириш тюйюлюб къашлары,
Хей!
Чыммакъ бетин а джууады, делле,
Тыялмагъан кёз джашлары.

«Итни аузундан сюек алгъанлай
Этмегиз деди», –  дедиле.
Хей!
Шыбыла кибик ургъан хапарны
Да келиб манга бердиле.

Ой, кёралмадым быллай заранны
Шох билгенимден джетерин,
Хей!
Джанны алгъанча,  хатерсиз къадар,
Буму эд манга этеринг?!

Ой, кенг дуниям таралды, тенгле,
Эки джартыгъа бёлюндю,
Хей!
Кёзлерим алас – булас кёргенча,
Джер тебреннгенча кёрюндю.

Ёрге турдула бютеу тенглерим:
«Ой, ёлтюрюшюу – ёлюшюу!..»
Хей!
Болур болгъанды, энди болмасын
Харам нёгер бла кёрюшюу.

Адебсиз тенгни чийи ачылды,
Артха къарамаз кетейим,
Хей!
Акътамакъ джакъгъан уллу шынкъартны
Джукълатыр мадар этейим.

Ой, Багъатырны таласы, дейме, –
Бу эки бекни арасы…
Хей!
Дарман – дары бла сау болмаз, алан,
Сыннган джюрекни джарасы.

Да манга болур болгъанды, тенгле, –
Шыбыла ургъан – къуу терек,
Хей!
Хатхумда отну джукълатыр ючюн,
Тенгизле чакълы суу керек.

Заманы бла чагъыу бар, дейме,
Заманы бла агъыу бар,
Хей!
Сюйгенин табмай къалыб кетгенни
Хатхусун буугъан ачыу бар.

Ой,  Огъарыда  буз  эрир,  дейме,
Суу - секиртмеле – таш сюрюр.
Хей!
Насыб табыуну, мурат  толууну,
Бу дунияда  ким кёрюр?

Тау, чегет, суу да бир тюрлю болуб
Юч Ёзен  бетин атханды,
Хей!
Бастырыкъланнган адамны кибик
Санны  ауурлукъ  басханды.

Ой,  Сурахайым,  ой, Тау Маралым,
Акъ - Дууадагъым,   Хан Чабакъ!..
Хей!
Сюймегенине аталды, тенгле,
Джанымдан сюйген Акътамакъ.

Аны бла кёлюм кёкледе эди,
Энди джер бла бетлешир,
Хей!
Дуния – бир джанда, ачыу – бир джанда,
Манга бу базман тенглешир.

Сюймеклик деген  нюр кераматды
Уллу Аллахдан берилген,
Хей!
Джангыз  сезиуден толу джюрекди
Нюрю аламгъа керилген.

Ой, Акътамакъны, бу джыры, дейме,
Миллетни  анга сагъайтыр,
Хей!
Быллай сезиуню  сезмеген  адам
«Джашадым»  деб  а  нек айтыр?!

Да мындан ары – кёз кюрен тартар,
Тёнгегим болур сызларлай,
Хей!
Кюнле, кечеле алай барырла
Бир ачыу бирин ызларлай.

От тюшген джерин джагъады, алан,
Кёсеу болгъанды джюрегим,
Хей!
Энди Дуния манга не болсун
Мелхум болса да керегим?!

Ой, заман барыр баргъаны кибик,
Бир зат  аджашмаз халинден,
Хей!
Анга ушагъан сары  Ай  къарар
Алгъынча, кёкню белинден.

Да  бал чибиним бал этер, дейме,
Къанатын джайыб кенг кетер…
Хей!
Умут – тау башда,   къадар – имбашда,
Ой, муратына  ким джетер?!






Джыйырма тогъузунчу башы
ХАЛКЪДА  ДЖЫРЛАННГАН  КЪЫСХА  ДЖЫРЫ

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Байду да келир нёгерге,
Хей!
Мен джюз пайтоннга буйрукъ бергенме,
Сени биргенге тебрерге.

Мин, Акътамагъым да  пайтоннга,
Адебли атлай, сюзюлюб,
Хей!
Кюеу джёнгерле уа алай келирле,
Асланла кибик тизилиб.

Къаяда къаблан а джатханлай,
Къамагъа бичакъ такъгъанлай…
Хей!
Бизге аталсанг алай джашарса
Талада гокга чакъгъанлай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Ау бла джабма бетинги,
Хей!
Пайтон чайкъалса, дарий ашар да,
Ол ариу чыммакъ этинги.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Манга ышаныб, сюйюнюб,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Илячин кибик, сюзюлюб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Дарий байракъла титирей.
Хей!
Хан Семенледе ойнай джашарса,
Туура, кюбюрчек гинджилей.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Толгъан  Ай  кибик джарытыб.
Хей!
Ат ойнатханла байракъ алырла,
Генджа тайланы атланы арытыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Чолпан джулдуздан нюрлюлей,
Хей!
Сол джанынгда  уа алай барырма,
Ой, кёксюл бухар  бёрклюлей.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Пайтон атларынг – джоргъала.
Хей!
Сени джырынгы бузмай айталла,
Махар сууунда шоркъала.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Тоюнга миллет джыйылыб,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Алтын къылычлай къыйылыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бирге минейик аудурмай.
Хей!
Къургъакъ джашаугъа къаратыб къоймам,
Черноморланы саудурмай.

Мин, Акътамагъым, пайтонга,
Джанында джорта эгерим.
Хей!
Ат ойната да, орайда тарта,
Биргеме ёсген тенглерим.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Сен кёксюл тыйын джагъалы,
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Ой, сары алтын къамалы.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къыз джёнгерлеринг – ызынгдан.
Хей!
Башха айтханла къуру къалсынла
Даулет – Герийни къызындан.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джюрегинг манга терилиб,
Хей!
Да сол джанынгда алай барырма,
Ой, аслан кибик, керилиб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Чалыб тутайыкъ къолланы.
Хей!
Къаяны чачыб, кесим ишлетдим,
Пайтон джюрюрюк джолланы.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бирге тутайыкъ джюгенни,
Хей!
Туякъ тауушу халкъны сагъайта,
Сейир этдире кёргенни.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Боюнга боюм джарашыб.
Хей!
Бютеу Юч Ёзен сейирге къалсын,
Биз экибизге къарашыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Дуниягъа саугъа бергенлей.
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Тау къуш къанатын кергенлей.

Кёклеге басхыч  салгъанма
Андан  джулдузну  тартаргъа,
Эй!
Джулдуз ариугъа, джулдуз саугъа деб
Элтиб аллынга атаргъа.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Джыйылгъан халкъны аралтыб.
Хей!
Сени джырынгы джырлай барырбыз,
Джаш джюреклени таралтыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къызыл къыналай къызарыб.
Хей!
Салам бергеннге саугъа берирбиз,
Терезесинден узалыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Къонгураулуду атлары.
Хей!
Биз экибизге алгъыш этсинле,
Шам Къарачайны къартлары.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Басхыч салдырдым алаша,
Хей!
Ёрге созулмай ариу минерсе,
Аягъынг анга джараша.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Миллет басыныб джолунга,
Хей!
Накъут джюзюкле, алтын бууунлукъ
Такъсынла саяу къолунга.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Кёрюклей ура джюрегим.
Хей!
Башха сюйгенле алай къалсынла,
Сенсе дунияда керегим.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Хамыт салгъанма сары атха,
Хей!
Ой, джай чилледе безгек боллукъса,
Алыб кетмесем Наратха.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Тенглеб минейик, дженгдирмей.
Хей!
Джюрек сырынгы  манга айтырса,
Башха адамгъа билдирмей?

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Бетинги кёзден джашыра.
Хей!
Ой, ананг, атанг, джашагъан элинг, –
Сени арбаздан ашыра.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Керам нюр тартыб кёзлеринг.
Хей!
Мен сол джанынгда алай барырма,
Джырда айтыла сёзлерим.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Окъа чепгенинг джылтырай.
Хей!
Ой, ызыбыздан  джюз пайтон тебрер,
Кюпес байракъла къалтырай.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Пайтон атларынг – торула,
Хей!
Хан Семенлеге келин болурса,
Ой, сыйынг – сырынг сорула.

Ой, кёкге джулдуз себгенме
Кече сен чыгъыб къараргъа,
Эй!
Оюу салдырыб таракъ ишлетдим
Джохар чачынгы тараргъа.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Пайтон атларынг джасалыб,
Хей!
Хан Семенлада келин болурса,
Атынга Бийче аталыб.

Мин, Акътамагъым, пайтоннга,
Ой,  чакъгъан балий терегим.
Хей!
Ай  кераматлы, джулдуз сыфатлы –
Сенсе ёмюрлюк керегим.





СЁЗЛЮК
А
АБАЗА  КЪЫШЛЫКЪ – «Алийкъан», «Эшкъакъон», «Кичибалыкъ» атлы сууланы башында орналгъан тау джитиди. Эскиден аты  «Тау Къышлыкъ» болгъанды, алайгъа абазала джерлешгенден сора  «Абаза Къышлыкъ»  деб айтылгъанды.
АБАРЛЫ АУАРЛЫ – аварлы.
АБАДАН  СУУ – Малкъардады, Чегем  суугъа къошулады, «Сегишти» бла «Илекютю» сууладан къуралады.
АБАЗ  АУУШ – тариххе  «Абгецки»  деб кёчкенди. Къарачай бла Абхазны арасында  алайдан аууш болгъанды. Бусагъатда да барды. «Санчар» бла «Уллу Лаба» сууланы арасындады.
АБИШИРЛЕНИ  КЕНГ  КЪАБАКЪ – тюб болуб кетген бир тукъумну къабагъы.
АБИШИР АХУБ – тау джатакъды.   Тариххе  «Абишир – Ахуба»  деб кёчкенди. «Загъызан» деген  таудан кюнчыкъгъан джанына созулуб «Джумарыкълы Тёбе» деген таугъа дери барады.
АБУ МИННГЕН – Къарачайдагъы тау джитиди. «Нахара» бла «Гондарай» сууланы арасындады.
АГУНДА – къарт, тыбыда къалгъан къыз. Нарт таурухлада  Обур   Агунда деб тиширыу барды.  Таурухда айтыугъа кёре, ол ариу тиширыу, эркишини  къолгъа джыяр ючюн  этиллик бютеу хыйляланы устасы болгъанды. Былайда джырчы  Акътамакъны аллай тенглешдириу бла эркелетеди.
АГИР  ЧАТ – Къарачайдагъы бир чатны атыды.
АГЪАЧ  БАШЫ – Малкъардагъы тауну атыды.  «Псыган»  бла «Малкъар  Черек» сууланы айырылгъан джериндеди.
АГЪАШТАН – Малкъардагъы буз тау джитиди. «Малкъар Черек»  сууну башланнган джериндеди.
АГЪУЛ  ДЕРЕ – Дагъыстандагъы сууну атыды. Эскиден тюрк халкъла джашагъандыла, бусагъатда «агулла» деген лезгин халкъ джашайды. Сууну тюрк аты тюрленмегенди: «дере» гитче суу, сай суу деудю. «Агъул» а халкъны аты болуб артда къошулгъан болур.
АДИШ  ТАУ – Малкъар бла Сванетияны арасынады, Бызынгы тау къабыргъагъа тиреледи,  «Ингури»  сууну  баш джанындады.
АДЖИКЪОЛ  БАШЫ – Малкъарны джериндеги тау джитини атыды. Кавказ тау къадаманы шимал джанында турады.
АДЖИ  КЕТГЕН – Чечендеди. «Сары – Суу» деген элни джуугъундады.
АДЖИ  КЪОЛ  ЧАТ –  Малкъарда, «Къаяр» бла «Тютю»  суулагъа джуукъ орналгъан тауну атыды.
АДЫГЪАЛА,  МАЗДАКЪАЙЛА,  МАСТЫКЪЛА – адыгейлени чам атлары.
АДЫЛ  СУУ – Малкъарны джериндеди. «Басхан»  суугъа къошулгъан  гитчерек сууду. «Джанкъуат» деген буз таудан башланады, «Джантуугъан»  деген тау къадама да алайдады.
АДИЛ, АДЫЛ  ХАЛКЪ – эски эл. Артда башха халкъла джерлешгендиле. Бюгюннгю аты «Адиль Халкъ». «Адыл, адиль»   эски сёздю, магъанасы да «тюзлюкню тутханды». Тюрк тилледе турады, алай Къарачай бла Малкъарда унутулгъанды. Эски айтыулада " адил адамгъа - тёр, аджими адамгъа - кёр"- деген нарт  сёз аны магъанасын ангылатады.
АДИЮХ  ЭЛ – Адиюх къаланы тёгерегиндеги эл. Гитче Зеленчук  сууну джанында, мийик  къаяда къурулгъан къалады. Бусагъатда алайда Хабез бла Алибердуко элле бардыла.
АДЫР  СУУ – Малкъарда, «Басхан»  суугъа къошулгъан  гитче сууну атыды.
АДЫР  ТАУ – Малкъардагъы буз тау башыны атыды, «Уллу  Тау  Чат» деген тауну къадамасындады.
АДЫР  СУУ  БАШЫ – Малкъардагъы тауну атыды. «Адыр»  бла «Чегем»  сууланы  арасындады.
АЖДАГЪАН – 1.уллу бойлу адам.   2.Ташдан этилген бурунгу эскертмелеге да «таш аждагъан» дегендиле. (Тейри динде «аждагъан терек», «таш аждагъан» деген табыныу ышанла болгъандыла. «Джангыз терекге» табыныу да меджисуулукъдан къала, 19 ёмюрню ахырына дери келгенди. Джангы ёмюр санауну 4-чю  джюзджыллыгъындан башлаб, тюрк халкъла хунла, ала бла къарнашлыкъ кесамат этген аланла бла сарматла  христиан динни алгъандыла, аны да 19 ёмюрню ортасына дери къоругъандыла, алай Тенгри  динни унуталмагъандыла. Бюгюн да эркишиле «Тейри Адамы» деб ант этедиле, магъанасын билмеселе да.  Ол а бурунгу хунлада «Тенгриге келечи болуб кетген» адамланы сыйына этилген  антды. Тенгриге кетерик адам кеси тилегенди, сора чанчылгъан къамалагъа мийикден кесин атыб алай ёлгенди.  "Тейриге келечи болуб, халкъыны бир тилегин алыб кетген адам" деб  ала бек сыйлы болгъандыла, аны юйдегисине халкъ ёлгюнчю къарагъанды, ёлгенден сора да асырау, сыйлау битмегенди.  Ол «Тейри келечилери»  болгъан адамла халкъны ангында къалыб, «Тейри Адамы» деген ант андан келеди). 
АЗАП  ИЛИПИН – гитчесуучукъ, «Санчар» – суугъа саркъады, аны бла бирге  «Уллу Лаба» суугъа къошулады.
АЗАП  АУУШ – «Бызыб»  бла «Уллу Лаба»  сууланы бир – бирине байлагъан тау ауушну атыды.
АЗМЫЧ САБИЙ – къартдакай, хар затны олсагъат билиб къойгъан сабийге «азмыч» дегендиле. Эркелетген чам атды.
АЗГЕК  СУУ – Къарачайдагъы гитче суу. «Муху»  суугъа къошулады. Былайда  ариулукъ бла айтылгъан  «Азгек Башы Кёлле»  бардыла.  «Азгек Башы»  тау да былайдады.
АЗГЕК  АУУШ –  «Азгек  Башы» таудагъы ауушну атыды.
АЗАР КЪЫСХАН – «азар къысханча нек къысханса?» деген бюгюн да тилде джюрюудю. Ислам динден келеди. Адамны амалсыз болгъанын ангылатады.
АЗАУ ТЕНГИЗ – «Азов» тенгиз.
АЗМАН –  кеч къалыб бичилген уакъ аякълы мал.
АЗЕР, АЗАР –  азербайджан, азербайджанлы.
АЗАУ  ТАУ – «Азау» тау. Малкъардады.
АЗАУ  БАШЫ – Минги таугъа дери тартылгъан, Уллу Кавказ тау  къадамасындагъы джитиледен  бириди.
ХАЗАР  ТЕНГИЗ – «Каспий» тенгизни тюрк аты.
АЗМЫШ – Къарачайда  уллу Кавказ тау къадамасындагъы  буз тау джитини  атыды.
АЗЫКАП  СУУ – Къарачайда  арыкъ тенгли сай суучукъ. «Гитче Зеленчук»  суугъа къошулады.
АЗАУ БАШЫ – Малкъарда, уллу Кавказ тау къадаманы арасында тургъан,  «Минги тугъа»  дери бир джаны созулгъан тауду.
АЗАУ  ГИТЧЕ  ЧЕГЕТ ГАРА  БАШЫ – Малкъарда, Кавказ Тау къадаманы шимал – кюнчыкъгъан  джанында, «Азау» бла «Тонгуз  Орун» сууланы арасындагъы тау джитиди.
АЗГЕК  СУУ – Къарачайда  «Муху»  суугъа къошулгъан  гитчерек сууду.
АЗГЕК КЁЛЛЕ – Къарачайда  «Азгек  Башы» деген таудадыла, ариулукълары сейир этдирген кёлледиле.
АЗГЕК  БАШЫ – Къарачайда  Кавказ тау къадаманы  шимал джанындагъы тауду. «Муху» бла «Хаджибий» суула алайда бир – биринден  айырыладыла.
АЙЮЛЮ – Къарачайда тау ауушну атыды.  «Дукка» бла «Акъ»  сууну араларындады.
АЙГЪЫР  СУУ – Эскиден Къарачай джеринде болгъан  сууну атыды. Бусагъатда Ставрополь крайгъа киреди, аты да «Айгур» деб тюрлендирилгенди. «Къалауч»  суугъа ( Калаус) къошулгъан камды.
АЙЛЯН – БАШЫ – Малкъардагъы тау джитини атыды.  «Тызыл» бла «Уллу  Таллыкъ» сууланы айырылгъан джерлериндеди.
АЙМАТЛЫ  ДЖАГЪАЛЫ  КЁЛ – Къарачайдагъы тау кёлню атыды.  «Къашха  Эчки» бла «София» сууланы  джуугъундады.
АЙРЫБАШ – Малкъардады. «Къаштан»  бла «Къабардин» сууланы башланнган джерлериндеди.
АЙРЫ  БАШ  ТАУ – Малкъардады.  Андан  «Айры Таш Къол» деген суу чыгъады.
АЙЮ  БАШЫ – «Хазнадан»  сууну  баш сюреминдеги,  «Дигор»  тау джатакъгъа джанашхан тау джитиди. Эскиден  тюрк джерде болгъанды. Бусагъатда Осетиягъа киреди.
АЙ  КЕРАМАТ ТАРТХЫСЫ –  Айны тёгерегиндеги джарыкъ джайылыугъа, джанкъылычны нюр тартхысына, адамны алдыр хауасына «керамат» (аура) дегендиле. «Керам» джулдуздан келген сёз болургъа болур. Араб тамырлыды деген кёрюшню джакълагъанла,   Аллахны  99 атындан бири болгъан «Керим» атдан  къуралгъанды дейдиле.
АЙЮЛЮ  ЧАТ  БАШЫ – Къарачайда  «Архыз» табада  Кавказ тау къадаманы шимал джанындагъы тау джитиди.
АЙЮЛЮ  ТАУ – Къарачайда  «Уллу  Дукку» бла «Акъ»  сууланы  арасындагъы тауду.
АЙТЫРНАКЪ ТАЯКЪ – айтырнакъ агъачдан этилген таякъ.
АЙДАМУЛЛАРЫ – Семенлени бир  атауулу.
АЙДАМАЛ  КЁЛ – Малкъарны джеринде бир кёлдю. «Малка»  суугъа  джуукъду.
АЙЮЛЮ – Къарачайда  тау ауушну атыды.  «Уллу Дукка» бла «Ау Сууну» араларын бёледи.
АЙЛАНМА  ТАУ – Малкъардагъы тау джитини атыды. «Малкъар Черек» деген сууну башы джанындады.
АЙЮЛЮ  ЧАТ БАШЫ – Къарачайдагъы тау джитиди. Архызны  джериндеди. Кавказ тау къадаманы  шимал  джанындады.
АЙЮ  БАШЫ – Къарачайда  уллу Кавказ тау къадамасындагъы бир тау джитини атыды.
АЙДАМА  КЁЛ – Малкъардады. «Малка»  сууну джагъасында орналгъан кёлню атыды.
АЙТАЛМАЗЛАНЫ  БАЙДЫМАТ бла  ЗАРЛАНМАЗЛАНЫ КЪЫЛЫЧХАН – тукъумлагъа кёлекге тюшмесин  деб, бу эки сёзчю тиширыуну кеслерине чам тукъумла къураб,  кесигизни эскеригиз деген  бир  чам айтыуду.
АКЪ  ТАУ(1) – Къарачайдагъы  тау джитиди. «Мырды» бла «Кичкинекъол» сууланы джуугъундады. «Джалпакъ» деген буз тау да бу тау джитини шимал джанындады.
АКЪ  ТАУ(2) – Малкъардады. «Къаргъашил» тау джатакъда, «Шауртудан»бираз шималыракъда  болгъан тау джитини атыды.
АКЪ  БЕК – Къарачайдагъы тау джитини атыды. «Доммай  Ёлген»  суугъа джуукъду.
АКЪ  АЙРЫ – ауушду, «София» бла «Чучхур» сууланы  арасы талаланы бёледи. Къызгъыч  суу да  алайгъа джуукъду.
АКЪ  БАШЫ – Малкъар джериндеги тауду, Эльбрусну  кюнбатхан  джанындады.  Мындан « Акъ  Башы» деген гитечерек суу да чыгъады.
АКЪ  СУУ – Малкъардады.  «Штулу»  деген тау ауушну тюбюнде башланады.
АКЪ  ЧАГЪАР ( АКЪ  ЧАКЪ) – Дагъыстандады, хазар тюрклени эски джериди. Тарихде билиниб  2 минг 500 джыл ёмюр саны барды. Бюгюн да ичинде джашагъан лезгинле атын тюрлю – тюрлю айта, «Акъ Чагъар»  не болгъанын чыгъаралмайдыла. Тарихчиле да  кёб тюрлю инджелеулеге кириб кюрешедиле, алай сёзню иеси тюрк халкълагъа сорургъа тартыныб турадыла.
АК – Къарачайдагъы бир тау джитини атыды.  «Мырды» бла «Кичкинекъол» сууланы айырылгъан джериндеди. «Джалпакъ» деген буз тауда аны  шимал джанындады.
АКЪ  КЪАЯ  БАШЫ – Малкъарны джериндеди, «Кириш  Къаяла»  деген тау къаялыкъ  къадамадагъы  тау джитиди.
АКЪ  КЪАЯ  СЫРТ – Къарачайда бла Малкъардагъы тау джитини атыды. Эки джанына да тенг керилибди.
АКЪТАШ  СУУ – Дагъыстандагъы сууну атыды. «Акъсай» суугъа къошулады. «Салатау» деген  тау джатакъдан чыгъады.
АКЪ КИШТИК ТАУ – Къарачайдагъы тау тикни атыды. «Гвандра» тауну шимал джанындады. «Кичкинекъол» бла «Акъ Тёбе» сууланы арасындады.
АКЪЛА ТЮБЮ –  Къарачайда  «Джамагъат» суугъа къошулгъан  гитче камды.
АКЪ  ДЖАР – Карачайда  тау тикни атыды. Тариххе «Ак» деб кёчгенди. «Мырды» бла «Кичкинекъол» сууланы айырылгъан джериндеди.  Тау тикни шимал джанында  «Джалпакъ» деген буз тау да барды.
АКЪ АЙРЫ – Карачайда тау ауушну атыды. «София» бла «Чучхур» сууланы арасындады.
АКЪ  ТЁБЕ – Къарачайда  «Уллу Кам» сууну онг джанындагъы бир гитче элчикни атыды. Эски заманда алайда  ачыкъ бетли гранит къазгъандыла. Аты андан  аталгъанды.
АКЪЛА  БАШЫ – Къарачайда  «Кёнделенле» деген тау джатакъны ичиндеги  бир тауну атыды.
АКЪСАУТ –  Къарачайда «Уллу Зеленчук» суугъа къошулгъан сууду. Уллу Кавказ тау къадаманы шимал джанындан чыгъады. Чыкъгъан джери –«Акъсаут» тау тик бла «Акъсаут» деген буз тауду.
АКЪ КЪАЯ СЫРТ –  Къарачайда тау тикни атыды.
АКЪБЕК – Къарачайда,  «Доммай Ёлген» сууну къатындагъы тауну атыды.
АКЪ КЪАЯ БАШЫ – Малкъардагъы тау тикни атыды.
АКЪ  ТУР  АУУШ –  Къарачайда  «Джалпакъ  Къол»  бла  «Морде» сууланы арасындагъы  таланы бёлген тау ауушну атыды.
АКЪ КЪАЛА – Къарачайдагъы эл.
АКЪСАУТ БУЗ ТАУ – Къарачайдагъы буз тау джитини атыды.
АКЪСАУТ СУУ – Къарачайдады. «Уллу Зеленчук»  суугъа къошулгъан гитчерек сууду.
АКЪСАУТ  ТАУ –  Къарачайдагъы тауду. Ол ат бла къатындагъы буз тау да айтылады.  « Уллу Зеленчук»  сууну баш сюреминдеди.
АКЪЛА  БАШЫ – Къарачайда,  «Кёнделенле» деген тау джатакъладагъы тау ёрени атыды.
АКЪЛА  ТЮБЮ – Къарачайдады, «Джамагъат»  суугъа акъгъан  гитчерек сууду.
АКЪ ТЁБЕ – Къарачайдагъы сууну атыды.
АКЪ  КИШТИК  ТАУ – «Къуандыр»  тауну (Гвандра) шимал джанындады. «Гондарай»  сууну къатында,  «Кичкинекъол»  бла «Акъ Тёбе» сууланы  араларындады.
АКЪ  БЕК  ТАУ – Къарачайда  «Доммай  Ёлген»  сууну джанындагъы тау джитини атыды.
АКЪСАЙ – Дагъыстандагъы шахарны атыды.
АКЪ  ТАУ – Малкъарда тау джитини атыды. «Шаурлу» тауну  шимал табасындады.  «Къаргъашил» деген тау джатакъда турады.
АКЪ  ТОПРАКЪ – эсги Малкъар эл.
АКЪ  ТУР –  «Джалпакъ  Къол» бла «Мырды» сууланы экиге айырады. «Учкулан» сууну ёрге сюреминдеди.
АЛИЮКЪЛАРЫ – Боташланы атаул атларындан бири.
АЛПЫ ТАУЛА, АЛПЛА – Альпы таула.
АЛДЖИР – Алжир.
АЛМА – АТА – Алматы.
АЛЛАХАБАД – Индиядагъы муслиман шахар.
АЛАН ЭЛ – Малкъарда  «Къашха  Тау»  джаныдагъы эл.
АЛДЫР АРИУ (сатан – ариу» – кераматы бла кесине тартхан адамгъа «алдыр адам» дегендиле. «Алдыр ариу» тиширыугъа салыннган бек уллу махдауду. Бек ариу тиширыугъа «сатан –ариу» да дейдиле. «Сатан – Ай» деб эски тиширыу ат да болгъанды. Бусагъатда унутулгъан сёздю, алай «сатан – ариу» сёзню джырчы хайырландырыб турады.
АЛЛЫ – ГЮЛЛЮ – ары – бери бола тургъаннга, «аллы – гюллю бола тургъан» дейдиле. Джумушакъ гурушха этилген заманда хайырландырылыр.
АЛТЫН ЧАЛМАЛА – шайтан чалыу усталыкъ  бла тюйюлюб этилген бау.
АЛИЙУКЪЛАРЫ – Боташланы бир атауулуну аты.
АЛАНЧА ЧАЛЫБ СЁЛЕШЕ – аланлыны тюркча сёлешгенлери  ангылатылады. Тарихте билиннгенича, 3 ёмюрде, Багъыр Ёмюрню дараджасындагъы, Кавказ аллы тюзлеге хакимлик этиб тургъан, алгъа –«Янсай», артда – «Алания» деген даулетлени иеси,  аланла бла сарматланы, Темир Ёмюрню  аскер болуму бла,  Ич Азиядан келген  хунла ( тюркле) хорлаб, алагъа баш ийдиргенден сора, алан бла сарматла (ассла) тилекчи болуб, хунла (тюркле) бла  "ёмюр къарнашлыкъ кесамат" этиб, ол  халкъгъа къошулуб къалгъандыла.  Ол къарнашлыкъ "Кавказ Халкъланы Бирлиги" деген  халкъ  бирикмени тамыры болуб,  андан джайыла «Хазария», сора да Дунайгъа дери джайылгъан даулет къуралгъанды. Аны тарихдеги аты  «Дешт и Кипчакъды».  Артда тюрк джерлеге «Великая Степь» дегендиле, монголла келгенден сора уа  – «Кызыл Орда».   Алан бла сарматланы «Янцай» атлы даулетине  200 джылны «Кангюй» (бюгюннгю Казахстан) бийлик этиб тургъанды,  ала да джасакъ тёлеб тургъандыла.  Алан бла сарматладагъы тюрк сёзле  ол заманланы эскертмелеридиле.   «Аланча чалыб сёлеше» дегени бла, джырчы, бу джерде ассланы къан къатышыуу  аслам болгъанын чертеди.
АЛИБЕК  СУУ –  «Алибек  Башы» деген тау бла «Алибек» деген  буз таудан чыкъгъан Къарачайдагъы сууну атыды.  «Теберди»  суугъа къошулады.
АЛЫМ – джангы келинни кюеу негерле тебсерге чакъырсала, ол да чыгъаргъа унамай, «алым бериб» (тёлеу) алай баш алгъанын ангылатхан сёздю. Ол адет бусагъатда эсленмейди, кюеу джёнгерле отоугъа ат бла кириуню, келин бла кюеуню бирге кёргюзтген адетни унутхандыла.
АЛАМ ЧАПЫ (АЛАМ ЧАГЪЫ) – 1.аламны кенги – узуну. 2. аламны бети, келбети, кёрюнюмю.
АЛИБЕК БУЗ ТАУ – Къарачайдагъы буз тауну атыды.
АЛИБЕК  БАШЫ – Къарачайдагъы тау джитини  атыды.
АЛИБЕК БУЗЛУКЪ – Алибек буз тау.
АЛМАЛЫ КЪАЯ – Малкъардады. «Быллымгъа» джуукъ тау джитиди. Сарысыман къаяла алма бетине ушагъанлдарындан быллай ат берилген болур.
АЛИЙКЪАН  ИЛИПИН – Къарачайда  Нарсана джанындады. «Абаз   Къышлыкъ» деген тауну шимал – кюнчыкгъан  джанындан башланады. Бу суучукъда арбала бла Нарсана базаргъа баргъан Къарачайлыла ат солутуб, кеслерин джыйыб,  ыйыкълыкъ джолгъа алай чыкъгъандыла. Базарчыланы солуу, ат солутуу, ат джууу джерлери болгъанды.
АМАНАУЗ  БАШЫ – Къарачайда буз тау джитини атыды.
АМАНАУЗ СУУ – Къарачайда  «Уллу Зеленчук» суугъа къошулгъан камны атыды. «Аманауз Башы» деген тауну шимал джанындан башланады.
АМАН  ЧАТ – Къарачайдагъы тау джитини атыды. «Морх  Сырты» деген тау джатакъда турады. «Маруха» бла «Уллу  Зеленчук»  сууланы арасындады.
АМАН ЧЕГЕТ – Малкъардагъы сууну атыды. «Басхан»  суугъа  къошулгъан «Гижгит»  суугъа къошулады.
АМАН  НЫХЫТ – Учкулан бла Къарт – Джурт арасындагъы тауну атыды. Этегинде бир арба сыйыныр тар джол барды. Къыш заманда алайы ёталмаз кибик болуучанды.
АМАНАУЗ  БАШЫ – Къарачайдагъы тауну атыды.
АМАНАУЗ – Къарачайдагъы сууну атыды.  «Уллу  Зеленчукга»  къошулур.
АМАН  ДЖАЛКЪА – тариххе  «Яман Джалга» деб кёчкенди, Къарачайда эски элни атыды.
АМАН КЪОЛ – Къарачайда  «Къобан» суугъа къошулгъан  сууну атыды. Башланнган джери – «Гудга» тауну къыбыла – кюнбатхан джаныды.
АМАНАУЗ  БУЗ  ТАУ – Къарачайдагъы буз тауну атыды. «Доммайда» аллай атла бла  тау, бузлукъ, суу да бардыла.
АМАЙ  БАШЫ – Малкъарны джериндеги тауну атыды. «Басхан»  суу бла «Кесанты»  сууну айырылгъан джеридеди.
АМАН  КЪОЛ – Къарачайда, «Къобаннга» къошулгъан гитчерек сууду. Башланнган джери   «Къутго»  тауду.
АНГЫ –  эки магъаналыды: 1. адамны эсинде тутхан бютеу билиу хазнасы. 2. эсге тюшюрюу.
АНАСАЙ  СУУ – Енисей суу.
АНДАЛУЗЛА – Андалузия.
АНТАУ –  «ёгюз гебен», тюгел гебен болмагъан гапынадан уллуракъ гебенчик.
АПСУАЛА, ТАПАНТАЛА – абхазла, абазала.
АППАЧАЛАРЫ – Бостанланы  бир атауллары.
АПОНИЯ – Япония.
АРХЫЗ  СУУ – «Дукка» бла «Реджепуста»  сууланы къошулуундан толгъан сууну атыды.
АРКЪАУ – эски тилде эки магъана джюрютюр. 1. юйню аркъауу. 2.кийим тигилген сагъатда ёлче болгъан аркъауу, бойу (узунлукъ), эни (кенглик).
АРАБ ТЕНГИЗ – былайда Къум Тенгиз ангыламындады.
АРА ТЕНГИЗ – Средиземное море.
АРКЪУЯТ – поэтни бир эгечи.
АРАЛАГЪАН – 1. ишни джарымын этген,  кюнню джарымын аудургъан, джерни асламысын ётген  д. б.  2. Араны айырыб чек салгъан.
АРХЫЗ (Ырхыз ыз, ырхыз) – Къарачайда  «Зеленчук»  джанында эски элди.  «Дукку» бла «Реджепуста» суула къошулгъан, «Архыз» атлы суу да алайдады.
АРТ  КЪОЛ – Малкъарда тауну атыды. «Таш  Орун  Башы»  деген тау джатакъдады.  «Таш  Орун»  бла  «Гитче Арты Къол» сууланы арасындады.
АРИУ ЧАТ – тау ауушду, Къарачайда.  «Уллу  Маркъа» бла  «Ариу  Чат» деген  сууланы бёледи,  «Аксаут» сууну джуугъундады.
АРАРАТ – Арарат тау.
АРАЧЫ – эки адамны не да халкъны, джыйынны арасында сёз джюрютген, эки араны тюзетген, ангылашыугъа келтире билген  адам.
АРГЪЫН – Аргун.
АРГЪОТА – Къарачайда,  тюздеги батыу джерни атыды.
АРКЪА  САРА  КЁЛЛЕ – Къарачайда  «Аркъа  Сара» тау джатакъны тюбюнде, «Гитче Дукка Сууну»  баш  джанындагъы кёллени атыды.
АРКЪА  САРА – Къарачайдагъы тау джатакъны атыды. «Уллу Лаба» бла «Архыз» сууланы арасындады,  «Гитче  Дукка» ( Малая Дукка) сууну баш джанындады. Алайда ариулукъ  бла айтылгъан «Аркъа Сара Кёлле» да бардыла.
АРГУДАН – Тегейде «Терек» суугъа къошулгъан сууну атыды. Ол ат бла  КБР – де эл да барды.
АРЗГИР – Къарачайны эски джерлерине къыбыла джанындан  келген тюрк асыллы  халкъла  джашагъан джер бла сууну атыды. Бусагъатда Ставрополь крайгъа киреди.
АРКЪА САРА – «Уллу Лаба» бла «Архыз» сууланы арасындагъы  тау джатакъны атыды.
АРТ  КЪОЛ – Малкъардады.  «Ташорун Баш» деген тау джатакъдады. «Ташорун» бла «Гитче Арты  Къол» сууланы арасындагъы тау башны атыды.
АСТЫРА ХАН – Астрахань.
АТ ИЛКИЧ – Хар арбазда ат тагъар ючюн хайырландырылгъан,  агъач  ёре болгъанды. Анга «ат илкич» дегендиле.
АТЛАН ТЕНГИЗ – Атлантик  океан.
АТАЧАЙ  СУУ  САМУРГЪА САРКЪАР –  Дагъыстанны  джеринде  «Ата  Чай  Суу», «Самургъа» къошулгъаны ангылатылады.
АТМЫРЗАЛАРЫ –  Малкъар тукъум.
АТАЙТМАЗ УЛУ АТАЙТМАЗ – былайда джырчы,  белгили бир тукъумну айтыб, бир джараусуз адамны юсю бла тукъумгъа тамгъа тюшерин излемей, чам халда «атайтмаз улу атайтмаз»  деб джазады, ол хакъ ашагъанны да къара бла мухурлайды.
АТЧАБХАН  КЪАЯ (тау) – Къарачайда узун,  башы  къол бла тюзетилгенча тюз болгъан,  ат чабар къадар узун, морсыман къаягъа ушагъан тауду. Кардоник, Зеленчук, Къызыл Октябрь эллеге джуукъду. Анга къая, тау да дейдиле.
АТНЫ ЧАПХЫН ДЖОРГЪАСЫ – тохдаусуз, аякъны кенге  керилмегенлей, бирча кемде уакъ чабыугъа «чапхын джортуу» дейдиле.
АТИЙЛАРЫ – Хубийланы бир атауул аты.
АУЛУ  КЪОЛ –  Малкъардады. « Джуаргъан»  суугъа къошулгъан  гитче сууду.
АХМАТ КЪАЯ («АХКЪАЯ» деб тариххе киргенди) –  Малкъардагъы тау джатакъны атыды.  «Чегем» бла «Черек  Холам» сууланы арасындады.  КЪАРАКЪАЯ  деген тауну эм мийик джерини атыды.
АХМЕТСКИЙ – Къарачайдагъы  эл.
АЧЫ  КЪОЛ  ЧАТ – Малкъардады.  Кавказ  тау къадамасыны  шимал – кюнбатханындады, «Басхан» бла «Чегем» сууланы арасындагъы тауду.
АЧКЕРИЯ  БАШЫ – Малкъардады. «Минги тауну» кюнчыкъгъан  джанындады. «Ирик» бла «Ирик  Чат» деген сууланы  ара сюреминдеди.
АЧЫУ ЧАТ – Къарачайдагъы тау ауушду.  «Кичкинекъол» бла «Чирик  Къол»  сууланы арасындады.
АЧХА  СЫРТ – Тау джатакъды. Къарачайда, «Эшкахон»  сууну башындады, «Гитче Бурмамыт»   тауну  къыбыла – кюнбатхан  джанындады.
АЧЫ КЪУЛАКЪ – Къарачайдагъы эски эл.  «Ачы  Сууну» (Горькая Балка) джагъасындады. Бусагъатда  Ставрополь крайгъа   киреди.
АЧ  ГАРА – тарихде «Ацгара» деб джазылады,  Къарачайда сууну атыды. Бир – тола, бир – къуруй тургъан  камчыкъ  болгъаны ючюн аллай ат берилген болур.
АЧАХМАТЛАРЫ – Кърымшаухалланы бир атаул аты.
АЧЫУЧАТ – Къарачайдагъы тау ауушну атыды. «Кичкинекъол» бла «Чириккъол» сууланы арасындады.
АЧХАР СЫРТ – Къарачайда  «Гитче Бурмамут» деген тауну  къыбыла – кюнбатхан джанына тартылгъан тауну атыды.
АЧЫУ  ЧАТ – Къарачайда, «Чирик  Къол»  бла «Кичкинекъол» сууланы арасындагъы тау ауушду.
АШЫКЪ –  кесини джырларын джырлагъан халкъ джырчы (бард).
АФИНА – Афины.
АЯСОФЬЯ – христиан дин сарайыды, Турцияда, Стамбулда (Константинополь).
Б
БАДЫКЪ СУУ – «Теберди» суугъа къошулгъан гитче  камды. «Уллу Маркъа» деген тауну  шимал – кюнчыкъгъан джанындан башланады. Ариулукъ бла  айтылгъан «Бадыкъ Кёлле» да аны орта суреминдедиле.
БАЛХАМ – джараны байларгъа джарагъан, халкъ кеси джау, гакгы, ханс къатышындан этген байлауду (пластырь).
БАЙРАКЪ КЪАРЛАУУ –  байракъны юсюне  салыннган суратлы, не да тигилген, тюйюлген, иесин танытхан ышанды. Эскиде - "къарлау" сёз да болгъанды, бусагъатда кёбюсюне "ышан" сёз хайырландырылады. Алай экиси да бир магъананы тутадыла.
БАЙБАРИС – бусагъатда Отрадненский район, Краснодарского края деб джазылгъан, эскиден тюрк джерлери болгъан,  «Уруп  Сууну» джагъасындагъы элни атыды.
БАБАЮРТ – Дагъыстанда, «Акъсай  Сууну» джагъасындагъы элни атыды.
БАДЫКЪ  СУУ – Къарачайда  «Теберди»  суугъа къошулгъан  камчыкъды.  «Уллу Маркъа» таудан чыгъады.  Тюб сюреминде айтылгъан «Бадыкъ Кёлле»  бардыла.
БАДЫКЪ  КЁЛЛЕ – Къарачайда, «Бадыкъ» сууну  орта сюреминдеги  кёлледиле,  «Уллу  Маркъа» таудан энгишкедедиле. Бек ариу кёлледиле. Муну аты тарихте "черкес тукъум Батуевден" къуралгъанды деб джазылады, алай тюрк тамырлы сёз «бадыкъ, батыкъ»  гидронимни тюрк сёзден къуралгъанын кёргюзтеди.
БАЛЫК  СУУ  БАШЫ – Малкъардагъы тау джитини атыды.
БАЛ ДЖУРТ – Дагъыстандагъы элни аты.
БАЗАР  ТЮЗЮ – Дагъыстанда тау джитини атыды.  «Ахтычай  Сууну» чыкъгъан джериндеди.
БАЙТАЛ  ЧАБХАН  СУУ – «Къобаннга» сол джанындан къошулгъан  сайыракъ суучукъду.
БАТДАЛ  ПАША ШАХАР – Бюгюннгю «Черкесск». Эски аты "Пёлк шахар" болгъанды.
БАЛДРАДЖЮЗ – къышны джазгъа бурулгъан заманыды, джабалакълары бла, джеллери бла танылады.  Меджисуу заманлада  айла 36 болгъандыла. «Балдраджюз» унутулмай къалгъан айладан бириди.   Хар 10 кюнню бир аты болгъанды.  Атлары былайды: айузну, тотурну ай, хычыуман ай, хычауман ай, гюрюлдеюк ай, ныкъкъол ай, лукъкъур ай, лукъкъол ай, руккул ай, элия ай, кюз аллы, бадратыкъ ай, къыркъар  ай, талдырыкъ ай,  доммай(аймуш) ай, къыркъауз ай, кюз, аргъышлыкъ ай, этыйыкъ ай, чыкълы ай, джырмы ай, абыстол ай, амыстол ай, сынарыкъ ай, эндрейик ай, къыраулу ай, ийирик ай, сюммекли ай, башил ай, къыямут ай, чилле, балдраджюз, байхын ай, сынарыкъ ай, джабалакъ ай, джанкъоз ай.(айланы атлары, КЧР-де, Зеленчук районда,  Къызыл Октябрь элинде Семенланы-Тамбийланы Мамурхандан 60-чы джыллада алыннганды)
БАШ БАУЛУ – кеси кесине эркин болмагъан, кеси кесине оноу эталмагъан магъаналада хайырландырылады.
БАРАМТА – кюн аман тутуб, тыйылыб, тыгъылыб, джол табылмай, къол аякъ байланыб къалгъан хал.
БАТАГЪА – Къарт – Джуртдагъы джерни атыды.
БАТЫМА БИЙЧЕ – эсги мифоогияда, тенгричиликден келген, ауругъаннга тюкюрген заманда чакъырылгъан, атына табынылгъан  къашладан бириди. ("джурла – къашла" тюшдюле... И.У.Семенов)
БАЙЧЫ – нарт мифологияда айтылгъан, аман къуум этген къанатлыды. Ол къычырса ырыслаб тургъандыла.
БАРЛЫКЪ –1. дунияда бар болгъан зат.  1.Юйюрн., адамны бютеу хазнасы, мал барлыгъы.
БАГЪЫРЛА  БЛА  КЪАЛАЙЛА – селекелеген тенглешдириудю, былай джумушакъ айта  «ала санга тыйыншлю тюлдюле» дейди поэт Акътамакъгъа.
БАСХАН – Баксан.
БАТТЫЛА – Батдылары.
БАЙРЫМУКЪ – Байрамукълары.
БАЗАРЧЫЛАРЫ – Къоркъмазланы бир атауул аты.
БАСЫРА – Басра.
БАТЫМ – Батуми.
БАЛКЪ  БАШЫ – Малкъар джанында тау аууш.  «Къызыл  Къол»  бла «Бютюк Тюбю Кёл» сууланы бир – бирине байлар. «Уллу  Хурзук»  суу чапындады.
БАГЪДАТ – Сирия шахары.
БАЙТАЛ  ЧАБХАН  къая – таугъа да ушагъан мор, узун къаяды. Къол бла этилгенча алайды. Айтыугъа кёре,  алайда ат чарышла, эришиуле болуб тургъандыла. Аджири болмагъан бир  адам байталы бла чабыб ёч алгъанды, андан сора аллай ат аталгъанды  таугъа – деген халкъ айтыу барды.
БАШЫ КЪАРА ТАУ – «Къара тау» да дегендиле. Малкъарда,  «Адыл  Сууну» ёргесиндеди.
БЕДЖЕН – сууну аллын тыйгъан тыйгъыч.
БЕЗГЕК –  сюек аруу (суукъ ауруу),  ревматизм.
БЕТЧАН – къудретли хуна.
БЕЛГИ АЛГЪАН – джаш – къызгъа, къыз – джашха берген сюймеклик белги.
БЕКГИЧ – 1.  бек сакъланнган юй, къала, сарай.    2. сакълаул.
БЕЗДИРГЕН  АУУШ –
БЕЛЛЯУЛА  КЪАЯ – Къарачайдагъы тау тикди, «Алибек» бла «Чхалта» сууланы арасындады. Юсюнде аксыл ызлары болгъаны ючюн кёзге чайкъалыб тургъанча кёрюне, аты алай аталгъанды деген хапар халкъда джюрюудю. Аны  къыбыла – кюнчыкъгъан джанында  «Белляула» деген алашаракъ бир тау тик барды, алайда  «Алибек»  сууну къурагъан, « Белляула бузлукъ»  орналыбды.
БЕШ  ТЮМ  КЁЛ (бусагъатда Барсуки дейдиле) – Къарачайны эски джерлериндеги беш терен кёл.
БЕШКЁЗ СУУ – Къарачайда  «Уллу  Лабагъа» къошулгъан, «Магъыш» тау джатакъдан чыкъгъан сууну атыды.
БЕШТАУ – Пятигорск шахарны тауну да эски тюрк атыды. Къарачайлыла бюгюн да "Бештау" дейдиле. Была эскиден тюрк джерлери болгъандыла.
БЁРЮ ДЖОРТУУ – сууджоргъа чарсха чабхан заманда, тёрт аягъы джерден бирге къобхан заманлары болады, анга "бёрю джортуу" дегендиле. Бюгюн Къарачайдагъы айтылгъан атла хун аталарыбыздан къалгъан юзюкдю. Чарсда ала барысы да бёрю джортуу бла баргъанлары ючюн дуниягъа айтылыб турадыла. (Тарихде: Сыма Цян «Книга Песен» бу атла  Ич Азияда къаллай къоркъуу салгъанлары джазылады). Къарачай аталары болгъан  хунн  атланы эм хуннланы,  Къытай тарихчи Сыма Цян  быллай сёзле бла танытады:  "учхан атлыла", "кёкден келген уллу кёллюле", "айдан тюшгенле".  Чарышда баргъанча барыугъа "бёрю джортуу" дегендиле. "Тёртналда баргъан ат" деген да аны бла бир магъананы тутады.
БЁЧЕННГИ – аллына ийилген,  бюгюлерек атлагъан,  мукгурлашхан.
БИЧАКЪСЫЗЛАРЫ – Семенлени бир атауллары.
БИТИК  ТЁБЕ  КЪОЛ – Къарачайда, Минги  тауну  кюнбатхан джанындан башланнган,  «Уллу  Хурзук» суугъа къошулгъан,  «Балкъ  Башы» деген ауушну тюбюнден чыкъгъан сууну атыды.
БИЙЧЕСЫН – Къарачайдагъы тау джитини атыды. Ол ат бла тау джатакъ да барды. «Мшута  Сууну» баш сюреминдеди. Тау джатакълары  отлаугъа аламат джерди. Къарачайны бийлери  джазлыкъгъа ары чыгъыб тургъандыла.
БИЛМЕКЛИК – окъуу, билиу, хар затны ойумлау джашауда хайырландырыу.
БОЛАТ – Болатлары.
БОГЪАЗ – былайда  «Босфор»  суу  богъазы ангылатылады. Босфоргъа алгъын "Аджар  Богъаз" дегендиле.
БОЙ – адамны, затны узунлугъу.
БОЛМАЙ КЪЫЯСЫ –ТЫЯСЫ – ары – бери бурдурмай, акгыллы болмай.
БОГЪАЗЫ – КЕЗИ –  кез кеме турушха джуукъ суу бёлюмню атыды.
БОДУРКЪУ – Малкъарда,  «Гижгит» бла «Басхан» сууланы арасындагъа тау тикни атыды.
УЛЛУ БУРМАМЫТ  – Къарачайда, «Эшкакон» бла «Хасаут» сууланы арасында тургъан тау джитини атыды.
ГИТЧЕ БУРМАМЫТ –  Къарачайда, «Уллу  Бумамыт» тау джитини къатындагъы, андан алашаракъ тау джитини атыды.
БУРКЪУЛГЪАН  ДЖЮРЕК – аякъ тайыб сюек  сынмагъанлай ачыса,  сингирлери тартылыб кёбсе, анга  "аякъ буркъулгъан" дегендиле. "Джюрек буркъулгъан" – ёлмеген, алай хатындан тайгъан, ачыгъан джюрек ангыламындады.
БУРУНСАТ ( тариххе «БУРУНТАНАШ» деб кёчкенди) – Къарачайдагъы тау ауушну атыды.  Минги  тауну  шимал джанындады,  «Чомарт Къол» бла «Къызыл  Къол» сууланы арасын байлайды. «Худес» суугъа джуукъду.
БУГЪОУ ЧАТ –  Къарачайдагъы сууну, буз тауну да атыды. Башланнган джери – «Акъ  Шатыр» тау джитини тюбюдю. Къызгъыч – суугъа къошулады.
БУЛХАЙЛАРЫ – Къаракетланы бир атауулу.
БУУ ДЖЫЙЫ – «джыйы» «ийис» деген эсги сёздю. «Джыйылагъан» деген сёзню магъанасы  «ийискеген» деген сёзден бираз кенгди.  Былайда поэт бууланы джуукъ болгъанларын, аланы ийислерини хауада болгъанын англатады.
БУЛХАЙЛАРЫ – Къаракетланы бир атаул аты.
БУЛАКЪЛАРЫ, АУКЕЛЯРЫ, САПАРЛАРЫ, ДУЛАКЪЛАРЫ – Къазийланы атаул атларыдыла.
БУУЧАР –  кийикни эркечи. Ол ат бла «буучар  ит» да болады. Къарачайда сюрюулени аллай эгерле сакълагъандыла, бёрюбасар итле  дегендиле.
БУСАКЪ – терекни аты.
БЮТДЮЛЕРИ – КИРПИГЕ, БУ САБАЗЛАРЫ – ТЮРТЮГЕ – Бютдюляры  джашагъан джерде кирпи болгъан болур,  мылыракъ джерлени кирпиле бек сюедиле. Аланы къысдаб, тутуб кюреше болур  эдиле  да андан айтхан болурла.  Сабазлары уа кёгетчиле болур  эдиле.  Джырчы да андан аллай чам этген болур.
БЫЗЫНГЫ – Малкъар эл.
БЫЛЛЫМ – Малкъар эл.
БЫКЪЫЛЫ ТАУ (АУУШ) – Къарачайда, «Садырла» деген тау джатакъда, «Уллу Хурзук» бла «Чомарт Къолну» арасын айыргъан тау ауушну атыды. Анга "тау аууш" да дейдиле. Тариххе "Быкылы"  деб  аты  алай киргенди.
Г
ГАДЖАЛАДА – ГЫЛДЖАЛА – эскиде къарт ийнекге "гылджа" дегендиле. Бусагъатдагъы тил устала гаммешди дейдиле. "Джангыз гылджамы таугъа ийгенме, салемелик тийиб ёлюрмю..." деген эсги халкъ  чам джырда, гылджа не болгъаны айтылыб турады. Къозламагъан, санын хазна да туталмагъан, джан аурутуудан къаралыб тургъан къарт ийнекди. Салемелик - тууар ауруу (ящур кибик).
ГАБУЛАРЫ – Къасайланы бир атаул  аты.
ГАБУЛУ ЧАТ СУУ – Къарачайда, «Габулу» деген тау джатакъны шимал – кюнчыкъгъан  джанындан  чыгъар, «Пишиш»  суугъа къошулур.
ГАСАЛАРЫ – Ёзденланы бир атаул аты.
ГЪАЖГЪУН –  тышдан келген халкълагъа Къарачайлыла атагъан  ортакъ чам атды. Бир халкъгъа энчи тюлдю.
ГАРАЛЫ  КЪОЛ – Къарачайда  «Джамагъат»  суугъа къошулгъан, аны бла да «Теберди»  суугъа акъгъан,  «Гаралы Къош Башы» деген таудан чыкъгъан сууну атыды.
ГАББО – Габболары.
ГАББУШ – Каппушевы.
ГАЗАЛАРЫ – Малкъар тукъум.
ГЕНУА – тикген джаулукъну ортасына тигилген оюу.
ГАНУА, ГАЛУА – къол бла этилген хар, хардан оюула этиб, аны кийимге, джаулукъгъа  да тикгендиле, аланы бу эки сёз бла танымлагъандыла.
ГЕНДЖА ТАЙ –  Къарачай  асыл асыл ат.  Башха атла тирелиб къалгъан джерде, генджа артха турмаз, иеси джыгъылса къатындан кетмез, юсюне башханы миндирмез. Итча адамгъа алай байланнган, тюз джолда тёртналчы чабыу бла баргъан, тауда, ташда эскериб атлай, адам къыйналгъан джерлеге да чыгъа билген атды. "Асыл азмаз, генджа тай арымаз"- деген нарт сёзню джырчы  кёб  джерде айтады.
ГЕЛИНЧИК ШАХАР – тариххе "Геленджик" деб кёчкенди.  Къара тенгизни джагъасындады. Алгъа Грецияныкъы болуб, аты  «Тирокос Скилакса» болгъанды, алай 15 ёмюрден сора, тенгиз джагъаны  грекледен сыйырыб хаким болгъан тюркле, шахаргъа кеслери ат атагъандыла. Ат  не кёб  башха халкъла джанына тартылса да, " Келинчик" деб ат атагъанны ким болгъанын танытыб турады. Тарихчиле да аны "Акъ Келин"  деб кёчюрюрге кюрешгендиле, тюрк асыллы болгъанын да чертгендиле.
ГЕДЕЖ СУУ – Къарачайда, «Теберди»  суугъа къошулгъан,  «Гедеж» деген тау джитиден чыкъгъан сууну атыды. Аны  шимал – кюнчыкъгъанында «Гедеж» деген тау аууш да барды.  («Гедеж» сёз,  Къарачайда асыры чёрчек, асыры  къатынсюер эркишилеге  берилген чам ат да болгъанды. «Казанова», «Дон Жуан» кибик бир сёздю). Бу суу да чёрчеклиги бла, джагъа танымагъаны бла билине тургъанындан, анга аллай ат берилген болур деген акъыл да кесин эскертмей къоймайды.
ГЕЛЕТЕЙ ЭТГЕН – азалтхан, ингичгертген, толуну джартылагъан, артына ийген.
ГИНДЖИЛИК – джангы келинни къол кереги.
ГИТЧЕ ДЖАЛАНДЖЮК СУУ – «Гитче Зеленчук» суу.
ГИДАМ  СУУ – Къарачайда,  «Уллу  Тебедиде»   «Теберди»  суугъа  къошулгъан сууну  атыды. Былайдан   «Акъсаут»  суугъа баргъан  джаяу джол да барды.
ГИБИРАЛ  ТАР –  Гибралтар.
ГИН – укроп.
ГИТЧЕ АЗАУ  ЧЕГЕТ  ГАРА  БАШЫ – тау джитиди.  «Азау»   суу бла  «Тонгуз  Орунну» арасындады. Былайда мысты суу чыгъады, аны ючюн «гара» дегендиле.
ГОНДАРАЙ  СУУ – Къарачайда  «Гондарай» тауну   шимал  джанындагъы буз тау джитиден тигелеген, «Учкулан»  суугъа  къошулгъан сууну атыды.
ГОНАЧХИР – Къарачайда  «Теберди»  суугъа къошулгъан,   «Кулухур» бла «Уллу  Муруджу» сууланы бирлешгенинден къуралгъан сууду.
ГОЛА – Голалары.
ГУЛУХОР АУШ (тариххе  Клухор деб киргенди) – уллу Кавказ тау къадаманы башындагъы тау джитиде болгъан ауушну атыды. Алайдан  тау артына  аууб тургъандыла.
ГУЛУХОР  БАШЫ (тариххе Клухорбаши деб киргенди) – «Гоначхир»  сууну баш агъымында,  уллу Кавказ тау къадаманы эм мийик нохтасында тургъан тау джитини атыды.
КЪУМ  КЪАЛА – бусагъатдагъы аты –"Георгиевская". Ставрополь  крайгъа киреди,   «Къум Сууну» (Кума) джагъасындады. Эскиден тюрк шахар болгъанды.
ГУРТАЙЛАРЫ – Хубийланы атауул бир  аты.
ГУРПАЙ – Гурпайлары.
ГУМАЧЛАРЫ – Орусланы бир атаууларыны аты.
ГЮЛХОДЖАМ – Малкъар эл.
ГЮР – кёб тюрлю тауушну къатышханы.
ГЫЛДАМАЛАРЫ – Тебуланы бир атаулу.
ГЫБЫТ – саулай союлгъан тери.  Гыбыт суулу затланы джюрютюрге, ат артмакъгъа салыргъа таб болгъанды, къаты болмай атны сырт къыйымына кёре джарашыб къалгъанды, алай бла къаты зат тийе атны сырты ачымагъанды, джюрюшю да бузулмагъанды.  Юйде да гыбыт кёб ишге джарагъанды. Сёз ючюн анда айран чакъгъандыла, джау ургъандыла.
ГЫНТДЫ – башхагъа бюсюремегенни ангылатхан, бурун чюйюрген кибик затчыкъла этиуню англатхан эсги сёздю.
ГЫДЖЫК БОЛАЛЛА – зарлыкъ, сюймегенлик, эришгенлик  кёбейсе,  анга "гыджык болгъан" дегендиле.
Д
ДАРГЪЫН – Даргин.
ДЖАСАР, ДЖАСАУ – юсге тагъылгъан, къолгъа, боюннга салыннган багъалы, алтын, кюмюш, накъут – налмаз  джасау.
ДЖАСАРЫКЪ – юйню джасагъан зат. Адамны джасагъан затлагъа "джасар" дегендиле эскиден, алай  арт заманлада экиси да бир магъанагъа келиб, хар тюрлю джасауну ангылатадыла. Сёз ючюн:  буунлукъгъа "джасар" деб айтылыр, суратха  уа – "джасарыкъ", алай бусагъатда была экиси да бир магъанададыла, сёлешген да къайсын сюйсе аны хайырландырады.
ДЖАНГЫЗ ТЕРЕК – Тейри динни заманларындан къалгъан табыныу  белгиси болгъан болгъан терек. 19 ёмюрню ахырына дери «Джангыз Терекге» адамла джюрюб, тилек этиб тургъандыла. Ол «Тейри Ёре» деген, таш, агъачдан этилген, табыныу аждагъандан къала – къалгъан адет болгъанды. Бюгюн да къартла аны биледиле, хапарын да айтадыла.
ДЖАЛЛЫ – бёрю къауум.  Бёрю джыйын «джаллы»  деб айтылады, джаны болгъан зат  а – «джанлы». Быланы къатышдыргъан тюз тюлдю. Бусагъатда "джаллы" сёз тас этилиб, аны орнуна "джанлы" салыныб къалгъанды. "Джанлыла" бютеу джаны болгъан барлыкъладыла, "джаллы" уа – бёрю къауумду.
ДЖАНЛЫ – джаны болгъан барлыкъ.
ДЖАНЫНГЫ ДЖАЗГЪАН АСЫУ – джанынга рахатлыкъ, къуанч берген асыу. Эски тилде джюрек джапсарыугъа, "джюрегими джазды" дегендиле.
ДЖАЙГЪАКЪ ТЕРЕК – кенг джайылыб ёсген терек.
ДЖАЙРАК  ТЕРЕК –  алаша терек, кёкен.
ДЖАЛПАКЪ – Къарачайда  буз тау джити.
ДАРИЙ – ДАМХА КИЕРИНГ – дарий,  дамха эски къумачланы атларыдыла. Дарий – дамха деб биргелей бир сёзча джазылгъаны уа, бай кийиннгенни ангылатады. «Баллы –джаулу», «алтынлы –кюмюшлю»деген сёз къауумунданды, аламат джашау дараджаны ангылатады.
ДЖАЛАУ  ЧАТ  БАШЫ –Къарачайдагъы  тау къадаманы атыды.
ДЖАМАГЪАТ ЭЛ – Къарачайда къуу болуб къалгъан элни атыды. Теберди джанындады.
ДЖАНТАУ – эки къайиш чырмалыб этилген тери джиб.
ДЖАБО  КЪАЛА – Малкъарда  Жаболаны къаласы.
ДЖАРАКЪ – къатысы болмагъан, джумушакъ ханс. Чабырланы ичине сагъандыла. Анга "джибек джарак" дегендиле.
ДЖАУКЁР БОЛГЪАН – джауча кёрген.
ДЖАРЫМ ДУНИЯМ – былайда тиширыу бла эркиши бирер джарым болгъанын, бирлешмей джарым тургъанлары чертиледи.
ДЖАТДО – Джатдолары.
ДЖАНКЪУЛЛАРЫ – Къасайлары джашагъан къабакъ.
ДЖЕЛПЕК – кемени джелпеги .
ДЖЕЛПЕГЕЙ – дженгил, джеллик кийим.
ДЖЕБЕЛЕР ДЖЮРЮШ – уакъ атлам бла таб джюрюгеннге айтылыр.
ДЖЕМДЖЕГУН ЧЫПЧЫКЪ – джырлаучу чыпчыкъ (канарейка).
ДЖЕРАЙЫКЪ – джерни кёрюннген къыйыры (горизонт).
ДЖЕК –  «джек джер»   «тыш джер» деген сёздю. «Джек адам»  тышдан келген адам магъанадады.   Терс акъыллы адамгъа да,  «джек джюреклиди» дегендиле.  Былайда джырчы кесине бла Акътамакъгъа терс къарагъанланы  «джек» сёз бла ангылатады.  «Джек»  сёзню джин –шайтан джанына тартыу терсди. «Джек» – эби кишиге келишмеген, не тышдан келген,  не да халкъдан, текелемюйюз кибик адам ангыламындады.
ДЖЕНГ – эт, джан джуукъ. Эски сёздю. Бусагъатда  «джуукъ – дженг» деб айтылады.  «Джуукъ»   «дженгден» узагъыракъды. «Дженг»   деб  къан  джуукъгъа айтылыр. Экиге айланнганла – джуукъла боладыла, къарнаш, эгеч а «дженгди».   «Къыйын кюнде – дженг, къуанч кюнде – тенг» деген нарт сёз магъананы танытыб турады.
ДЖЕМ  ТАЛА – Малкъардагъы эл.
ДЖЕРНИ КЁЛТЮРГЕН КЁК ЁГЮЗ – межисуулукъда джерни бир ёгюз мюйюзлеринде тутуб турады деген меджисуу  айтыу болгъанды. Артда аны сабийлеге таурух халда айтхандыла. Былайда джырчы сюйгенин таурух аламгъа  чакъырады, ёгюз бла бирге "айны джутхан джелимауузну" да эскереди.
ДЖЕРДЕ ДЖЕКЛЕ КЪОЙМАЗЛА –терсакъылла къоймазла магъананы береди. Кёрюнмеген дуниядан бери къатышхан барлыкъ ангыламында да къулланылады. «Джек джер» эсе – тыш джер, джуртдан узакъ, чек тышы джер англамында хайырландырылыр. Былайда  «терсакъыллыла, зар джюреклиле»  магъанадады.
ДЕБОЛАРЫ, ГУРЧАЛАРЫ, ДЖАШАРБЕКЛАРЫ – Барамукъланы атаул атлары.
ДЖЁГЕ – терекни аты.
ДЁЛЮ  ЁЗЕН – Учкулан ёзендеги джерчикни атыды.
ДЖИДЖИУЛАРЫ – Семенланы бир атауул аты. «Джиджиу»  ариу деген эски сёздю. Кюнюбюзде Турцияда «джиджи» деб тилде джюрюудю. Ариу сабийни  «джиджим» деб эркелетидиле.  Алада бираз тюрленнгенди алай, эски Къарачай тилде «джиджиу» сёз да, ат да  болгъанды. Дуния тарихинде билиннген, тюрк халкъланы аталары болгъан  хуннлада бу сёз бек ачыкъ айтылыб  турады.  Хунн шанюйлерини  ( ала ханнга "шанюй" дегендиле. "Хан" сёз монголладан (дунху, ухуан, хора) киргенди тилге, магъанасы да  «башчыны  шатырыды») бирини аты «Джиджи» болгъанды, джангы ёмюр санаугъа дери  60 – 58дж. шан – юйге (хан къалагъа) тамада болгъанды, аны атын къытайлы тарихчи  кесича тюрлендириб джазса да, сёзню тамыры  ангылашылады. Тарихде былайды: ;ji;ji-m.;. 60-58с.,  (Гумилев. "Хунну", Сыма Цян, "Книга песен Китая").
ДУУАДАКЪ – лебедь.
ДУМАЛА – алтынны, кюмюшню  юсюнде салыннган ойуу.
ДЖУРКА – бачха кёгет, гардош бла  акъ турманы бирден эсге салгъан бир затды.
ДУУТ – Къарачайда эски элни аты.
ДУЛАКЪЛАРЫ – Къазийланы бир атауул аты.
ДУНГАН – Дунган.
ДУУГАРА – бек дженгил барыу.
ДЖУР – кийикни мазаллысы.
ДЖУЛДУЗХАН – джырчыны анасы, Биджиланы Къудентны къызы, айтылыб тургъан джырчы,  чамчы болгъанды. Аны чамлары Къарачайда бек билиннгендиле.  Анга «Джырчы Джулдузхан», «Кюкюртий Джулдузхан» деген чам атланы да  халкъ атагъанды. Халкъда болгъан бир затны ычхындырмай, олсагъат джыр этиб, джыйылгъан джерде айтыб,  ушагъыусуз иш этген  адамланы олсагъат селеке этгени ючюн, «ай  марджа, Кюкюртийни аузуна тюшмегиз» деб, тийре – хоншу тизгинин джыйыб алай сакъ джашагъандыла.
ДЖУГЪУТУР МЮЙЮЗ – тауну атыды.
ДЖУГЪУТУРЛУ  КЁЛ – Къарачайдагъы тау кёлню атыды.  «Алибек»  сууну баш  агъымындады.  «Теберди»  суу болгъан джердеди.
ДЖУГЪУТУРЛУ  ЧАТ – Къарачайдагъы тау къадаманы атыды.
ДОЛА – Долалары.
ДЖОХАР – айтыб айтмазлай аламат.
ДОММАЙ  ЁЛГЕН ТАУ – «Аманауз»  сууну баш агъымындагъы тауну атыды.
ДОММАЙ  ЁЛГЕН СУУ – Къарачайдагъы сууну атыды.
ДЖЮРЕГИМ ЧАГЪЫЛЫБ – джюрегим тюрлениб, хаты бузулуб деген магъанадагъы эски сёздю.
ДЖЮЗГЮЧ – чабакъны джюздюрген суу къанаты. «Суу-къанат» да дейдиле, алай «чабакъны джюзгючю» деген эски ариу сёздю, унутулгъаны да табсыз болгъанды, не ючюн десенг, чабакъны суратлагъан  заманда, тил джетмей, адам  сёз къытлыкъгъа тыйылыб къалады.
ДЖЮРЕК КЁЗЮМЮ АЧДЫРДЫ – олсагъатха дери кёр тургъан джюрекни ачды деген магъанады.
ТЕЙРИ КЁЗ – «Тейри Кёз» юйню къыбыла джанында,  къабыргъаны баш табасында  этилген  танг терезечик.  Бурун, мияла болмагъан заманлада ол терезечикге ёгюз къуукъ тартылыб болгъанды. Къуукъ тартылса джукъарыб, мутхузуракъ миялача болгъанды.  Къуукъ терезеле,  тау элледе,  19 ёмюрде да кёрюне тургъандыла.
ДЖЫРЫКЪЛАРЫ – Борлакъланы бир атауул аты.
ДЖЫР БАШЫ – ал сёзча,  ашыкъла  алгъадан джырлагъан билдириу джыр. Джыр башында айтыуну магъанасы  къысха джыр бла  чертилгенди.
Ё
ЁЗ – бир затны ичиндеги ёзегиди. Джансыз затланы юсюнден айтхан заманда «ёзек» деудиле, джанлыланы ангылатхан сагъатда  уа "ёз"сёз хайырландырылыр.
ЁЗЕН  КЁГЮНДЕ  АЛА  БАР – ёзенни кёгю алады.
Ж
ЖУН, ДИ, СЕР, СИНЛЕ – былайда къайсы миллетледен джаратылгъаныбыз ангылатылады.  Сарыбаш  жунла, дийле, серле, синле эсги Къытайны(Серика, Чина) шималында   «Тогъуз – Суу»  бла «Сары – Сууну»  арасында джашагъандыла, джангы ёмюр санаугъа  дери 7 – 4 минджыллыкълада.  (Гумилев. "Хунну").   Бу халкъла, хунн –тюрклени джаратхан халкъладыла, «неолит» культураны иелеридиле.  Серле бла синле, «Дарий Джолну» ишлетгенле болуб, артда бютеу Къытайгъа (Чина)  джайылгъандыла. Алай бла къан ызыбыз былай болады: жун, дий, сер, син халкъладан  – динлин, бома,  шанжун,  сары дий, жундий,  усун, къыпчакъ, хунн  халкъла джаратылгъандыла,  Хуннладан а, кюнбатхан  джанына джайылгъан бютеу тюрк халкъла джаратылгъандыла. Къытайны джер ёлчеминде бюгюн да «Сары Суу», «Тогъуз Суу» деб джазылгъанлай турады.  «Хурла кёлге» уа «Корла» дейдиле. Шимал Къытайны джеринде, бюгюн да,  тамам Къарачай тилде ангылашылгъан джер, суу, тау атла  сакъланыб турадыла.  Алай бла, Къарачай бла Малкъар аланлалла деген тарих  тутум  кесине акгыллы  эте эс бурдурады. Джангы ёмюр санау бла 3-чю джюзджыллыкъда,  аланла бла сарматланы  хуннла хорлагъандан сора,  эки халкъ да  хуннла бла къарнашлыкъ кесамат  этиб  тюрклеге къошулуб къалгъандыла, аны ючюн Къарачайда, Малкъарда да, алан – сармат  халкъны  къан юзюгю барды.  Алай  тамырыбыз алан – сарматды деген  сагъыш этдирир, тинтилир тутумча кёрюнеди.  Тилибиз, Тенгри динибиз,  археология табхан культураладагъы ызларыбыз, адет – тёрелерибиз,  адам сыфатыбыз, хунн болгъаныбызны айтыб турады.  Неолит,  Карасукская,  Андроновская, Афанасьевская, Тагарская, Ташдыкская, культура «оленьих могил»  аталгъан культурала, бизни хунн  тамырлы болгъаныбызны  бек къаты шагъатлайдыла.
З
ЗАГЪАШТОКЪЛАНЫ ЧЁПЕЛЛЕУ – Кёнчекликге джюрюучю джигит джашланы тамадасы болгъан, кесине джыр этилген бёгек джаш.
ЗАР – ЗУР – зарлыкъ, хыйла, биреуню кесинден иги болурун сюймегенлеге айтылгъан джумушакъ суратлауду.
И
ИНГЕН АЛЫСЫН – бир талай кере чалыннган, сора джангы баш къаратхан хансха "инген алысын"дегендиле.
ИНДИШ – Къобаннга къошулгъан сууну аты.
ИНГИЛИЗ – Англия.
ИЛХАМ –  джанны, санны учундургъан  джаратыучу  тапыу магъананы тутады.  Джырчы былайда, араб сёзню хайырландырады. Сюймеклик илхам болгъанын ангылатады.
ИЛЕШИМ – узакъ танышым.  (Шогъай – безиреу шох. Татах – бек джуукъ тенг. Тенг– бирге ёсген тенг, джуукъ кибик. Нёгер – керти тенглик, нёгерлик да этген.  Шох – джандаш тенг.)
ИТ  КЪОЛ – Малкъардагъы джерни атыды. Азау  таудан энгишгерекдеди.
ИРЕК – джюрек алмагъан, тюбеширге изленмеген,  кёл тартмагъан адам.  "Бар - ирегим,  шох - керегим!"- деген халкъ сёзде да  бу магъана сакъланады  (Къарткъуртханы таурухлары).
ИССИ  КЁЛ – Иссыккуль.
К
КЪАБАКЪ  БАЙКЪЫТ – «Кяфыр»  суу бла «Урум»   сууну  арасында, «Гитче Зеленчук»  суугъа джуугъуракъ эсги эл. 19 ёмюрню арасында алайгъа къачакъла келе, ёмюрню ахырында абаз, маздык, адыг халкъ юзюкле джерлешгендиле.
КЪАРА КЪАРАЧАЙ – къара деген сёз эки магъаналыды: 1. къара бетли зат.  2.учсуз – къыйырсыз, санаусуз. Былайда экинчи магъанасы бла айтылады, "бютеу Къарачай" магъанада келеди.
КЪАРАСАУТ ТЁГЕРЕК – кюмюшге къарасаут салыныб этилген тюйме.
КЪАРАН ТЮЗ - пустыня.
КЪАРЧА ДЖАРГЪАН ТАШ – Къарча джаулагъа ачыуланыб уруб джаргъан таш деген айтыудан келеди.
КЪАНШАУБИЙ – Гошаях бийчени эри. Крымшаухал улу. Анасы Семенледенди.
КЪАРА КЪАУАЛ ШКОК – чакъдырыу бла атылгъан шкок. Отлукъ ташны сампал бла чакъдырыб, тешигинден шкок отха джилтин чартлатыб, джагъыб, алай атылгъан шкок.
КАРПАТЛА – Карпаты.
КЪАТЫУ –солуу джетмеген ауруу (астма).
КЪАТЫШДЫРДЫЛА  ШИДАКЪЛАЙ – джангылтдыла, акъылны къатышдырдыла.
КЪАБХАКЪ  БАШЫ – Къарт  Джуртда Багъатырланы къабакъны аты.
КЪАРА  БАШЫ – уллу Кавказ тау къадаманы  шимал  джанында, «Гвандра» тау джитиден узакъ болмай орналгъан,  тау джитини атыды.
КЪАЗИ  КЪУЛАКЪ – эски Къарачай джайылгъан джердеги бурунгу эл.  19 ёмюрню экинчи бёлюмюнде былайгъа Эресейден келген миллетле джерлешгендиле.  Къазий къабакъ а, санауу таусулуб къуругъанды. Тариххе «Казгулак» деб кёчкенди. Бусагъатда Ставрополь крайгъа киреди.
КЪАЛЫН – 1. къызны юйюне  джаш джанындан берилген саугъала. Эсги заманлада анга «сюек багъа» да дегендиле.
КЪАДЖАР БОГЪАЗ - Босфор.
КЪАДАУ ТАШ – Къарачайда Учкулан ёзенде тургъан кёкден тюшген къара таш.
КЪАРАГЁГЕН – къат татыулу чегет кёгетди.
КЪАТ – ТАТЫУ – ауузну байлагъанча этген татыу. Джийделе бла къарагёген къат татыулудула. Аллай татыуу болгъан дагъыда кёб тюрлю кёгет барды.
КЪАРАКЪУЛ КЪАБАКЪ – тышындан келе,  Къарачайда джалчылыкъ эте, мал ала,  джерлеше  тургъан тыш халкъланы бир къаууму тилеб джер алыб, Теберди ёзенни ортарагъында кеслери бир къабакъ къургъандыла, сора Къарачайгъа джазылыб къалгъандыла. Ала джерлешген джерге «Къаракъул къабакъ» дегендиле.
КЪАЙТА – КЪАЙТЫРЛАЙ – хар ким бир кёргенден сора да, къарам тоймай, джангыдан келиб турурлай.   Джырчы Сымайылны "айтханыма къайта – къайта  къайтырса, хапарымы Къарачайгъа айтырса" деген сёзлери, чыгъармачылыкъ хазнасыны бек кёб джеринде тюбейдиле. Эсги тилди, къайтарыу сёзле магъананы кючлендирген эсги тюрк сёз урумду.
КЪАЙЫН – биринчи магъанасы: терекни аты. Экинчи магъанасы: къайын, къайынла - джуукъ юйню адамлары.
КЪАРМАКЪ ИЛГИК – къармакъны учунда артха бюгюлген джери.
КЪАГЪАЙ  ДЖЕЛ – кючлю ургъан джел.
КЪАРДАНЫКЪ – Кардоник эл.
КЪАШХА ЭЧКИ  СУУ – Къарачайдагъы сууну аты.
КЪАРАСАУТ – кюмюшге салыннган оюу.
КЪАШХА  ТАУ – Малкъардагъы эл.
КЪАРА – эки магъаналы с сёздю.  1.  бир затны бети.  2. джер, топракъ. Эски тилде «къара» «джер»  магъанада хайырландырылгъанды. Былайда  джерден хапар бериледи. "Суудан - къарагъа, таудан - талагъа"  деген халкъ айтыу аны магъанасын чертеди (Къарткъуртханы таурухлары).
КЪАРАМЫРЗАЛАРЫ – тегей тамырлы  асыл тукъум.
КЪАГЪЫУ – КЪАРМАШЫУ – къакъгъан – сокъгъан.
КЪАРА ПЕРДАН – шкок.
КЪАДЖАР БОГЪАЗ – Босфор.
КЪАНАЗИР – къумач.
КЪАШХА  ДЖЕР – Къарачайда, «Гаралы  Къол»  суугъа къошулгъан  камды, сора  экиси да Теберди  суугъа къошуладыла.
КЪАРАБЕК  АУУШ – Къарачайда, «Уллу – Зеленчук» бла «Маруха» сууланы араларындагъы тау ауушду.
КЪАБАРТАЙ – Кабарда. Къабартылы.
КЪАБ –  тыква.
КЪАЗАН – 1.Татарны шахары.  2. Эт бишген къазан.
КЪАШХА  АДЖИР –  тау джатакъды.  «Джамагъат»  суугъа джуукъду.  «Даут»  суу бла «Ыпчыкъ»  суу да алайдан чыгъадыла.
КАК – арпа, нартюх ундан этилген ашарыкъ.
КЪАРАУКЪ  ТАУ – Къарачайдагъы  буз тау.
КЪАУГЪАР – эски сёз, аскерчи  магъанадады.
КЪАУМЛУКЪ - кёб тюрлю юйюр, тийре, халкъ джыйылгъан джыйыннга "къауумлукъ джыйын" дегендиле. "Джыйымдыкъ" сёз да ол магъанадады, алай "джыйымдыкъ" сындыргъан, учузлагъан магъана джюрютеди. Аны ючюн иги иннетли айтхан заманда "къауумлукъ" сёз хайырландырылыр.
КЪАУЫЙ ДУА - Кавий Аллахны 99 атындан бириди. Ол атны гырджыннга окъуй къанатлылагъа атсанг, ол тилек къабыл болады деген ийнанч (ийнаныу) "Эсма-ель-Хюснада" барды. Муслиман динни алгъандан сора, 19 ёмюрде, дин тутхан адамла ол дууаны кёб окъугъандыла.
КЪАФ ТАУ - Минги тауну эски тюрк аты.
КЕЗ – кемени джагъагъа  джуукълашдырыр суу джол.
КЕРАМАТ – адамны, хар затны тёгерегине джайылгъан тотур къаймасы (аура). Динде – Аллах керамат берген, сайланнган.
КЕСЕКЛЕ – 1.суукъ чапхан. 2. бир затны кесек – кесек кесилгенин суратлау.
КЕРИУАН – 1.джулдузну аты.  2. Джюклю тюйе сюрюу.
КЕРАМ – джулдузну аты. Астрономияда Сатурн дейдиле.
КЕРЕКСИЗ КЪЫЙЫМ – адам омакъланса, башына керексиз сый чакъырса, гынтды этсе, кюйсюнмез болса, аны "керексиз къыйымы бир кёбдю" деб танымлайдыла.
КЕПГЕЙ (КЕПГЕ)  КЪАЛА – Владикаваз.
КЕЛИ  КЪОЛУ – келини къакъгъычы.
КЕМЕ ТУРУШ – кемени къарагъа байланнган джерини атыды.
КЕРКИУ ДЖОЛ – таулула таугъа чыкъгъан заманда тик ёрге бармай, ары бла бери къысха джолчукъла сала, таулагъа алай чыгъыучандыла. Тюз ёрге барылса, солуу джетмей, адам арыб къалады, керкиу джол бла барса  уа адам чыкъгъанын эслемез болады, тюз джолда баргъанча  болады,  адамны солууу да бузулмайды. Къарачай бла Малкъар таулула бу усталыкъны иелеридиле.
КЁКГЕ ТАРТХАН  МУРАТ – илхам тутхан джюрек кёлтюрюлюб, учуннган акъыл уллу, мийик, кенг  муратла этгенин ангылатады джырчы.
КЁРМЮЧ – халкъ джыйылыб къарагъан ойун, джыгъыш, чарыш, джау - джиб, атышыу, тутушуу, ашыкъланы тартышыулары, ат ойнатыу джигитлик, теке бёрк ойунлары д.б. затлагъа халкъ джыйылыб кёб адам къарагъан кёргюзюуге «кёрмюч» дегендиле.
КЁКРЕК – бу  сёз бла эркишини, тиширыуну кёкрегин да ангылатыргъа болады, алай  «хатху»  джангыз эркишини англатхан сагъатда айтылыр. «Ёшюн» сёз тишириуну кёкрегин танытхан сёздю. Эркишини танымлай «ёшюн» дерге болмайды,  эркишини кёлю къалыр.
КЁЗБАЙЛАНГЫ – бек къарангы.
КЁЛ  БАШЫ – Малкъарда,   «Къаргъашил» тау джатакъны  къыбыла – кюнчыкъгъан  джанындагъы тау джитиди.
КЁПЧЕК – ат джерни кёпчеги.
КЁНДЕЛЕН – Малкъар эл. Бу эл тариххе кирген элди. 1774 джыл Крым хан Даулет – Герий аскери бла келиб, Эресейге киргенлери ючюн къырыргъа башлагъанында, кърымлыгъа бек кючлю къаршчылыкъ бериб ыхдыргъандыла, сора, башында  генерал Де – Медема болгъан  орус аскер болушлукъгъа джетишиб, кърымлыланы  къайтмаздан  къуугъандыла.
КЁНДЕЛЕН  СУУ – Малкъарда   «Басхан»  суугъа къошулгъан сууду. Аны толтургъан ууакъ суула  «Шаукам»  деген тау джатакъдан чыгъадыла.
КЁЛЮМЮ ДЖАЗАРЛА –  кёлюмю рахатлатырла. Бурунгула «кёл рахатлатханнга» « кёл джазгъан» дегендиле.
КЁРМЮЧЛЮК – кёргюзюр ючюн алыннган  затха "кёрмючлюк" дейдиле.
КЁЗЛЕУЛЕ – Къарачайдадыла.  «Азап Ауушдадыла».  20 артыкъ санлары барды. Алайдагъы суугъа  «Къызыл – Суу» дегенлери да бу кёзлеуледен чыкъгъан къызгъылдым суу ючюн болгъанды.
КИСИУЛЕ – чепген  сокъгъан заманда къулланылгъан керекле.
КЪУРИЕНТЛЕ – Багъатырланы атауул атлары.
КИЧИ  БАЛЫКЪ –  Къарачай эл.
КИЧКИНЕ  КЪОЛ  БАШЫ – уллу Кавказ тау къадамадагъы тау джыйынгысыды.  «Узункъол» суугъа къошулгъан  «Кичкинекъол» сууну башланнган джериндеди. Былайда буз  тау джити да барды. «Кичкинекъол»  суу  андан чыгъады.
КИЧКИНЕКЪОЛНУ КЪЫЙЫМЫ – «къыйымы» – къыйылгъаны, ишленнгени, бичилгени  деген эски сёздю. Бусагъатда «атны»  «сыфатча»,  «этимча» хайырландырылгъаны ючюн, «ат»  сёзле унутула барадыла.
КИРИ – юй керек, юй болум. «Тириде – кири» деген нарт сёз магъанасын ачыкълаб турады. Бусагъатда тил тышы болгъан сёздю.
КИРИТ – Крит.
КЪОЛ – 1. адамны къолу.  2. ёзен, ёзенден джан – джаннга айырылгъан къолла.
КЪОДУ КЪЫЧЫРГЪАН – билдириу этер ючюн, халкъны джыяр ючюн, не адам къычыргъанды, не даурбаз  къагъылгъанды, не да  быргъыгъа ушаш, ауазны къат – къат  кючлендирген  бир зат бла таууш эте, къодучула халкъны алай джыйгъандыла. Анга «угъулту» да дегендиле. Алай керти угъулту –гыбыт къобузду.   Нарт таурухлада бу сёз кёб тюбейди.
КЪОБАН КЪАТЫШ – АЗАУГЪА – «Къобан»  сууну «Азов» тенгизге къуюлгъанын ангылатады былайда джырчы.
КЪОДУ БЫРГЪЫ – къоду къычырыучуланы макъам чыгъартхан узун быргъылары. "Къоду быргъыча аны ол тауушу..." деб тилде бюгюн да эштиле турады.
КЪОЛ  АЯГЪЫ –  Къарт – Джуртну бир тийресини атыды.
КЪОРУКЪ – къазауатда къаугъарны  къоругъан билек къадамасыды. Деменгили темирден, болатдан  этилгенди. «Булат» деген орус сёз тюрк тамырлыды.
КЪУРШАКЪ – «кушак»  деген орус сёз тюркден кирген сёздю.  Тюркча «кушакды». Къарачай тилни сёз урумуна  кёре  «къуршакъ» деб айтылгъанды. Бусагъатда унутулгъан эсги сёздю, алай къартларыбызны белиндеги белликле аны айтыб турадыла. Алагъа бусагъатда «беллик» деселе да, эскиде  «къуршакъ» дегендиле. Белни къысхан затланы барысыны да ортакъ атыды.  Ала уа  кямар, беллик, белибау, тартхы, син – тартхы кибик кёб тюрлю зат боладыла. Ортак атлары уа «къуршакъды», кеси да «къуршалагъан» сёзден къуралады.
КЪУМСАЛ – къумлу суу джагъа, тенгиз джагъа.
КЪУМСАКЪ – къум джерни адамы. Эски сёздю.
КЪУШУЛАРЫ – Лепшокъланы бир атаул аты.
КЪУРШОУ  БАШЫ – Къарачайда, уллу Кавказ тау къадаманы  шимал джанында,  «Узун Къол»  бла «Гондарай» сууланы арасындады. Къуршоу салыннганча, джарыкъ бетли  къаялыкъла болгъаны ючюн аталгъанды.  Бу ат бла,  кюнбатхан джанында болгъан буз тау баш  да  айтылады. Ол бузлукъну тюбюнде  «Юч Кёл» барды. Ариу кёлле болгъанлары ючюн  атлары кенге айтылыбды.
КЪУДРЕТ - уллу кюч.
КЪУЛАКЪ ТАУ –  «Тыхтеннге»  тауну къатындады. Бу эки тауну арасында «Китлод» деген тау аууш барды. Ол Чегем ёзенден  «Мулхра»  сууну
баш  джанына чыгъарады. Бу тау ауушха бара  «Къулакъ» деген тау бузлукъну джаны бла ётюледи.  «Китлод Башы» тау джити да былайдады.
КЪУУ ТАЛАКЪ – былайда джырчы "юйдегисиз, джангыз къалыб кетерсе деген магъананы, халкъны чам сёзю бла ангылатады. 
КУБАНЬ –  «Къобан Суу».  Къарачайда, Минги тауну   шимал – кюнбатхан джанындан чыгъады. Аны джаратхан суула  «Учкулан» бла  «Уллу  Камдыла».  Краснодар  крайда ,  «Темрюк»  бёлгеде  «Азау» тенгизге къуюлады. «Къобан  Сууну» джолу – КЧР, Ставрополь бла Краснодар крайладыла.  Узунлугъу 941 км.
КЪУШЛУКЪ ЗАМАН – кюн кюнортагъа тюгел джетмеген заман.
КЪУМБАШЫ  ТАУ – тариххе  «Къумбашы» деб киргенди.  Къарачайдагъы тауну атыды.  «Къум  Суу»  (Кума)  камны башланнган джериндеди.
КЮНДЮШ – уулу ханс.
КЮКЮРТ –сера.
КЮКЮРТЛЮ ТАУ – тарихде  «Кюкюртлю Къол Башы».  Къарачайда  Минги  тауну  кюнбатхан  джанындады. Муну къатында «Кюкюртлю Буз тау»  деб айтылгъан бузлукъ да барды.  «Кюкюрт  Суу»  деген  кам  андан чыгъады.  «Кюкюртлю Башы»  (тарихде – «Кюкюртлю Купол») да  «Кюкюртлю тауну» къатындады.
КЮЛЛЮМ  КЪОЛ  БАШЫ (КЮЛЛЮМ) – Малкъардагъы тау башны атыды.  Кавказ тау къадаманы  шимал  джанында,  «Адыр Суу» бла  «Кюллюм  Сууну»  арасындады.  Бу ат бла  шимал – кюнбатхан  джанындагъы буз тау да айтылады. Буз таудан  а  «Кюллюм Къол Суу» деген ёзен суу чыгъады.
КЮРЮЧ – терекни аты.
КЮПСЕ – купец.
КЪЫЛЫЯН  АЯГЪЫ –  Къарт – Джуртдагъы тийрени атыды.
КЪЫЛБЕКЛЕ БЛА МАЗДЫКЪЛА – 16 ё. Къара тенгиз джагъасында,  Грецияны эсир миллети болуб тургъан адыгланы (шапсуг), Османлы тенгизчи Гедик Ахмет Паша чачыу – къучуу этиб,  Грециядан (Юнан) сыйырыб, джарымын кемелеге джюклеб, джарымын да къыргъандан сора, сау къалгъанла Шимал  Кавказгъа къачыб, ал заманлада джерли тюрк халкълагъа чабыуул эте кечиннгендиле.  Орус патчахха къыз бериб   баш  ургъандан сора, алагъа тюрк халкъланы джерлеринден джер бёлюнюб берилгенди.  Къызылбекле деб абхазлагъа (абазалагъа),  маздыкъ (мастыкъ)  деб  а  адыглагъа  айтхандыла. Къарачайлыла  алагъа берген чам атладыла. Чабыуулланы  Багъатырланы Татаркъанны аскери тохдатханды. Сора  къачакъла базаргъа джарашыб, Къарачайдан, Малкъардан, Къумукъдан  кийиз, чепкен, чилле джаулукъ  кибик халкъ этген затланы алыб, Согъумгъа, Эресейге  элтиб сатыб тургъандыла. Андан аталгъанды чебгенге "черкесска"  деб, ансы адыгла алай кийинмегендиле, эте да билмегендиле. Эски тарихде кёрюннген кийимлери, Грециягъа тартады. Сора тенгиз джагъасындагъы хауа болуму чепген, бухар берк, джамчы башлыкъ кийдирирча  тюлдю. Алайдагъы мылылыкъ согъулгъан къумачдан этилген джюн чепгенни, джамчыны кёлтюрюлмез ауур этерик эди. Алайды да, адыгла тюрк культураны алгъанлары, ёзлешдиргенлери танылады. «Черкес»  Кавказ бёлгесинде джашагъан  тюрк халкъланы ортакъ чам атыды.  Адыгла  аны кеслерине атаб, тюрк культурасын кеслерине тартадыла. Бюгюн да Турцияда, бютеу Кавказ тюрк  халкълагъа "черкесле" дейдиле. Керти болуб болмагъанын  билмейбиз, алай Турция тюркле айтхан бла, къазауатда  Каф – Дагъылы тюркле (Минги  таулула) «чёрт  кес» деген  буйрукъну  уруш бара тургъанлай  бергендиле, ызы бла уа  джау аскерни кёнделен джыра, бугъуб тургъан,  алкъын къазауатха кириб арымагъан  аскерле чыгъыб, душманны хорлаб тургъандыла. Кавказ тюрклеге "чёрткесле" деген чам атны  ала  бла урушхан халкъла атагъандыла. Артда тарихчиле джангылыб «черкас»  деб джазыб,   орус хан тохана да, Минги тау бёлгесиндеги тюрк халкъланы сюймегенин таныта, джерге «чаркас» атай алай тургъанды. Орус патчахха къуллукъчу болуб, Кавказны джерли халкъы болгъан тюркле бла ачы къазауат бардыргъан, къабартылы  Бекович – Черкасскийни тукъум аты да,  «черкас» деген  Кавказ танытымындан аталгъанды ансы, тукъуму алай болмагъанды.  Аты бла тукъуму – «Черкас бёлгесинден –Бекович» халда къуралгъанды.  Бу адамны кесини аты  уа билинмейди.
КЪЫЯМУТ – къышны тамам тутхан заманы.
КЪЫЛ БУРУР – кемеге къайыкъгъа керек болгъан кючлю джиблени этген устала дагъыстанда болгъандыла. Ат къуйрукъдан этгендиле. 
КЫЧКЫДАР  БАШЫ –  Малкъарда  Кавказ тау къадаманы   шимал –кюнбатханында  тургъан  тау башны атыды.  Адырсуу бла Чегем сууланы арасындады.  Былайда буз тау джити да барды.
КЪЫЗГЪЫЧ  СУУ –  Къарачайда  Архызда,  «Уллу Зеленчук»  суугъа къошулгъан  гитчерек сууду.  Башланнган джери – уллу Кавказ тау къадаманы  шимал  джанында   «Къызгъыч Башы» деген тауну тюбюдю.
КЪЫСХАЧ БАШЫ – Къарачайдагъы тауну атыды. Уллу Кавказ тау къадамада,  «Уллу – Зеленчук» сууну  баш  сюреминдеди. Бу тауну башы эки къысхач бир – бирине тирелиб тургъаннга ушагъанындан, анга «Къысхачбашы» деб атагъандыла.  Тариххе тюрлениб  «Къызгъычбашы» деб кёчгенди.
КЪЫЗЫЛ  СУУ – тариххе  «Къызылчыкъ Суу» деб кёчгенди. 
ЧЕЛИК  ТАУ ДЖАТАКЪ – «челик» эски тюркча «сталь» деген сёздю.  Бу тау джатакъдагъы тау  аууш да ол ат бла айтылады.  ЧЕЛИК (Чилик)  «Кяфар» бла «Чилик» (Челик) сууланы араларын айыргъан тау джатакъды.
КЪЫЗЫЛ  АУУШ – Къарачайда  «Маруха» бла «Акъсаут» сууланы арасындагъы тау ауушну атыды.
КЪЫЗЫЛ  КЪАЛА – Къарачайдагъы элни, бурунгу къаланы да атыды.
КЪЫЛКЪЫЯР  КЪАМА – асыл  болат  темирден энчи  этилген, бёгеклеге деб ишленнген, ауур  къама.
КЪЫДЫРЫКЪ – айланнганны сюйген, хоншудан - \хоншугъа кире айланнган, хар джерге сугъулгъан, калак  адам.
КЪЫРЫМШАУХАЛ – Крымшаухаллары.
КЪЫЛЫКЪ  АЛГЪАН – махдалгъандан бузулуб,  эсирик болуб, уллу кёллю болгъан, къылыкъ этген сабий, уллу.
КЪЫРЫМ – Крым.
КЪЫЙЫШМА – хаман тюрлене, тышы бла ичи бир болмагъан, кёзбаулукъгъа артыкъ эс бёлген, айта – къайта тургъан, кесини багъасын билген къыз, тиширыу.
КЪЫЗЫЛ  СУУ – Къарачайдады.  «Санчар»  (Санча)  суугъа къошулгъан гитче, таза, арыкъдан аз онглу суучукъ.
КЪЫЗЫЛ  СУУ  АУУШ – Къарачайда  «Бзыб» бла «Уллу  Лаба» сууланы арасында ётер джол этген ауушду.
КЯФЫР СУУ – Къарачайда  «Кяфар» ат бла тариххе кирген сууну атыды. «Абишир – Ахуб(а)» тау джатакъны  шимал джанындан чыгъады, «Уллу – Зеленчук»  суугъа къошулады.
КРИСТИАН БОЛГЪАН РЕСЕЙДЕ – «христиан болгъан Россияда» магъананы береди.  Къарачайлыла Россиягъа "Ресей", "Эресей" дегендиле. "Кристиан" а "христиан" сёзню Къарачай тилбурумуду.
КРЫМГЕРИЙ  ЭЛИ   Тариххе  «Крымгериевское» деб кёчкенди. Ставрополь крайда  «Къарамыкъ  Сууну» (Мокрый Карамык) джанындады. 19 ёмюрню ахыры джуукълаша, алайгъа Эресейден келгенле джерлешгендиле. Эскиден былайлары Тюрк – Къарачай  джерле болгъандыла.
Л
ЛАНА ГОКГА –  орхидея гокга.
"ЛАНА"  ТУКЪУМ – тарихте билиннгенича, хуннланы  баш  къылчыгъы болгъан  тёрт асыл тукъумундан бирини атыды. « Лана»  тукъум, тарихде  «Гитче Халкъ Кёчюу» деген, джангы ёмюр санаугъа дери  6 –5 джюзджылда болгъан халкъ кёчюуню заманында,  кюнбатхан  джанына  Ич Азиядан кетген хунн юзюкдю. Аланы тарих ызлары  археология билими ачыкълагъан культуралада кёрюнедиле.
Бир къауум билим адамла, «лана»,  «ланы» деген, хар Къарачай, Малкъар тукъумгъа тагъылгъан бу къошакъ, къайсы хунн тукъумдан болгъанын танытыр ючюн тагъылгъан къошакъды деген  кёрюшню тутадыла. Анга шагъатлыкъ болмаса да, ол къошакъ хар тукъумгъа джабышыб тургъаны кёрюнеди. Бу билим кёрюш алкъын шагъатланмагъанды, алай Къарачай – Малкъар, дж. ё. санаугъа дери 6 – 5 емюрледе болгъан «Гитче Халкъ Кёчюу» деб айтылгъан кёчюуню заманында  кюнбатханга келген, Кавказны аллын, шималын да  кючлеген  хунладан болургъа болур. Сёз тарихчилеге къалады.
ЛИИСА – сыртлыкъ.
ЛОБАН – къазма чычханны бир тюрлюсю (хомяк).
М
МАХАР БАШЫ – Махар сууну баш агъымындагъы таулукъ джер.
МАХАР СУУ – Къарачайдагъы сууну аты.
МАНАХЛАДА КИЛИСА – тебердиде христиан заманларыбыздан къалгъан клиса. "Сынты къала".
МАГЪРИБ – Африка.
МАЗДЫКЪЛА – «маздакиты» деген, бусагъатда  «тегей» деб айтылгъан, чуут халкъ бёлек. Аланы джашагъан джерлери «Маздыкъ – къала» деген чек джер болгъанды. Тегейни джери  уа  ол заманда тюрклени къолунда болгъанды, аты да «Кепкей (Кепге) – Къала» (бусагъатдагъы Владикавказ) болгъанды. Ол ат ол джерге бек келишеди, кертиси бла да кепке салыннган кибик, тау къадама бла къуршаланыб,  ол ёзен алайды.  Алайлагъа тегейле артда джайылгъандыла, тюркле  тюртюле, орус патчах маздакъайлагъа джан баса,  къаты къазауат эте,  тюркле джерлеринден алай кериленнгендиле. 16 ёмюрде  маздакъайланы ыхдыра,  орус патчахха къыз берген адыгла,   маздакъайланы джерлерине джерлешгендиле. Бусагъатдагъы аты – Моздок.
МАЛГАРНЫ – менгрелни.
МАДЖАРЛА – тюркледиле,  булгарла. Эски  атаул  атлары "секелиди". Бусагъатда Венгрияда джашайдыла. Сёлешгенлери туура Къарачай бла Ногъай тилни къатышыууду. Баты джанына кёчген атаулдан айырылыб къалгъан тукъумла болгъандыла. Ала башха джары кетиб халкъдан юзюлгендиле, алай узакъ къалсала да, тюрк халкъладан бир – бирине хапар келе тургъанды, бир къауумлары ата джурта къайта да тургъандыла.  Акътамакъны анасыны къан юзюгюнде  узакъ маджар  къатышы болгъанын  чертеди джырчы.
МАЛКЪАР ЭЛИ – Бу ат бла бютеу Малкъар  халкъ  айтылады. МАЗДАКЪАЙЛА – «маздакиты» деген чуут  тамырлы осетинле.
МАХАЧ  КЪАЛА  Дагъыстандагъы шахар.
МАНГОЛ – Монгол.
МАРКЪА – Теберди табада джер ат.
МЕРМЕР ТЕНГИЗ – Мраморное море.
МИНГИ ТАУ (ЭЛЬБРУС) – Къарачайда, Малкъардагъы   къайнар тауду. Уллу Кавказ тау къадаманы  шимал  джанында,  андан  бир талай узакълыкъдагъы  «Басхан»  суу бла «Къобан»  сууну  арасындады. Мийиклиги 5642м., Эресейни эм миик джериди.  Тарих айтыугъа кёре 1100 джыл алгъа чачылыб – тёгюлгенди, андан бери джукълагъан джанар таугъа саналады. Башына биринчи кере, къарачайлы,   Хачир улу Къыллар чыкъгъанды, алай орус джазыучула Кавказ халкъладан асыры англамагъанларындан,  Кавказ бары да къабартыды деген болурла да, алай бла  Къарачайлы Хачир улу тариххе «кабардинец» деб киргенди.
МИЖЕГИ – чычханны, лобанны кесине уя этген, артдагъа аш сакълагъан джериди. «Мижеги  бай» деб бек бай адамгъа айтылады.
МОРСУЛЛУ – ДЖАШИЛ – коричневато – зелёный.
МОМБАЙ – Бомбей шахар.
МУСХОТ – ханс.
МЫДЖДЖЫ – табсыз ийис этген, тынчыгъан.
МЫХАЛ – Къарачайда эл, джер аты.
Н
НАХАРА СУУ – Къарачайдагъы сууну атыды.
НАГЪУЖУРЛА – гюрджюле.
НАРТ  КЪАЛА – бусагъатда шахарды, КБР-де. Эскиден  тюрк беклик къала болгъанды, «Нарт Къала».
НАКЪУТ – накъут – налмаз. Былайда «накъут ташлы сыргъала» дегенни джырчы  къысхартыб айтады.
НАР – гранат кёгетни атыды.
НАРТ  БАБУГЕЙ – Бабугент.
НАНКИН – Къытайда шахар.
НАРТ – ХУНЛА – тюрк халкъланы ата – бабалары.
НАКЪЫШ – бир затны юсюнде тигилген, тюйюлген, чизилген, кюйдюрюлген, ингичке, ариу салыннган  ойюу.
НИЙМЕТ – Аллахдан келген бир хал, бир болум, бир насыб. Аллах берген ниймет деб айтылыр.

НЫЗЫЛЫ КЪОЛ – тау джитиди.  Уллу Кавказ тау къадаманы  шимал джанында, «Теберди» бла «Учкулан» сууланы арасындады.
О
ОДУМАНЛАРЫ, БАЗАРЧЫЛАРЫ – Къоркъмазланы атаул атларыдыла.
ОЙМА – бичакъ, къама сабларында, адамны онгуна кёре, ойма ойуу салыннганды. Былайда ол ангылатылады.
ОЙДАМАЧЫЛА – теке бёрчюлеге, халкъгъа харх этдириучюлеге, хыртчылагъа, чам – накъырдачылагъа  «ойдамачыла» дегендиле. Къалай улу Аппа эм белгили  ойдамачы болгъанды.
П
ПАРСАЙЛА – Персы.
ПАТЕГЕН – керосин.
ПЕРЕНЕЙ – Перенеи.
ПЁЛК – Черкесск шахарны эсги аты.
РЕСЕЙ ЧАПЫНА ТОЛГЪАНДЫ –  бютеу Россияны джерине джайылгъанды.
РИЗА ШАХАР –  Ризе. Турция.
РУМ, ЮНАН – грекле.
С
САГЪАЙДАКЪ – садакъ окъла джыйылгъан тери артмакъ.
САРАСАН – кийикни асылы. Кёксыман – джашилирек  багъалы  териси, тыйынча сыйлы болгъанды.
САРТЛА – сатыучула. саудюгерчиле, кюпселе.
САМУР – Дагъытандагъы сууну аты.
САПЫРАН  ЧАБАКЪ –  «сапыран чабакъ», «сапыран тауукъ»  сарылыкъ ауруу тийсе дарманча ашалгъанды. Ол дарман болады деб билгендиле. «Сапыран бетли» деб бурунгула сары бетге айтхандыла.
САТРЫЧ  ОРУНДУКЪ – уста энчи тилек бла ишлеген ариу орундукъ.
САРЫ ДЖАШ – Сымайылны чам атларындан бири. « Алтынкекел» да бир башха чам аты болгъанды.
САЛПЫ  ЗЫРМА КИРПИКЛЕ – къалын, узун кирпикле.
САЗ – къыл къобуз.
САУРУ  ДЖУХ – Къарачайда буз тауну аты.
САУСУЗ – ауругъан.
САРКЪГЪЫ – джангур сууну  юй башындан джыйыб, мюй1юшледен энгишге тигелетирге джарагъан къанджал быргъы. Бурунгула агъачны ичин къырыб, терен этиб, алай салгъандыла. Анга «джангыур саркъгъы» дегендиле.
САМПАЛ – къауал  шкокну  чакъдырыучу сампалы.
САРЫУУМ САНГА КЪАЙНАЙДЫ – сезиу толуб, тёнгек кесин туталмай тебреген халгъа, ол халда бир адамгъа тапыугъа  «анга сарыуу къайнагъан» дейдиле.  Бусагъатда тилден чыгъа барады. «Сарыуум кесди» деген сёз, къарыусуз болуб, кёлюм булгъанды ангыламындады. «Сарыуум санга къайнады» деген а – кесин тыялмаз тапыу ангыламындады.
САНЧА, САНЧАР (Санчара) СУУ –  «Уллу  Лаба»   суугъа  «Пхия» табада къошулгъан сууду.  «Санчар Ауушну» тюбюнден башланады.
САНЧАРА КЁЛ ( Санча ,Санчара) – ауушну бир джанындады, ариулугъу бла теренлиги да айтыулада айтылырчады. Суу чокъуракъды.
СЫЛПАГЪАРЛАРЫ – Салпагъарлары.
САПИНКАЛА – кюмюш, алтын такъмалы токъмакъла, кямар баугъа, тюйме башына, чачакъгъа  тагъылгъандыла.
САРАЙ  ШАХАР – Крымда  шахар.
САРЫКА – сары шилли (сарышын) адам.  «Сарыка»   деб хунн ата – бабалары  жун, дий, сер, синлени эски джурту, бюгюннгю Къытайны шималына  да айтхандыла. Тариххе кирген аты «Серика»,  артда, джангы ханлыкъ заман башланнганында –  «Чин»,  сора уа Къытай ат бла айтылгъанды.
САРЫ СУУ – Къытайны  шималындагъы  сууну атыды.  «Тогъуз Суу» да алайдады. Аланы арасында хуннланы ата – бабалары, жун, дий, сер, синле  джашагъандыла.  Джырчы тукъум ангылатыуунда ол хапарны айтады.
САДЫРЛА – Хурзук табада джер ат.
САМАРКАН – Самарканд.
САМСУН – Турциядагъы Къара  тенгиз джагъасындагъы шахар.
САЯУ КЪОЛЛА – чемер уста къолла.
САПЫРАН ТУРНА – эски заманда сапыран турна табылыб ашаса ауругъан сау боллукъду деб бир ийнаныу болгъанды. Джан къутхарады деб тургъандыла. Былайда джырчы Акътамакъгъа «сапыран турнам» деб эркелетеди.
СЕЗГИ - чыртда бошламашъан, кёлню булгъаб тургъан хал (навязчивое чувство).
СЕЗИУ - таралтхан, джюрекни, санны тюрлендирген хал (чувствование).
СЕЗИМ - тюрленмез болуб джюрекге тамаллы джерлешген хал.
СЕКИРТМЕ – суу секиртмени аты.
СЕРИУЮН – исси заманда суугъуракъ болуб рахатлатхан джелчикни атыды. "Сериуюн джел келди" деген, бек джууаш, солуу алдыргъан, иссини  кетерген, джумушакъ ургъан джел  келди деген сёздю.
СИНГИР –  эки магъаналы сёздю. 1 магъанасы: санны ичинде джиклени байлагъан джумушагъыракъ зат. 2 магъанасы:  адамны халын тутхан сингир. «Сингнгирим къозгъалыб къалады» деб бюгюн да  тилде турады.
СОБАЛАКЪ СЮЕК – кеми болмагъан ариу сюек.
ШЫРЫН ДЖЫЛКЪЫ – аламат, асыл къанлы, кёрюннгючлю  джылкъы. "Шырын" (тюркча "ширин") бек асыл, бек аламат, бек джарашыу  деген магъананы тутады.
СОЛУМ – мал отламагъан, чыкъгъаныча тургъан, тебленмеген ханслы джер.
СОСУРАНЛАНЫ – Семенланы  бир атаулуну чам аты.
СОГЪУМ – Сухуми.
СОЛУУГЪУЧ –  чабакъны солуугъучлары.
СОХУРАН МИНЧАКЪ – Кябадан келген минчакъла. Анга  "кюн – таш" да дегендиле. Акъсылы, сарысыманы да болгъанды. Юсюне тамгъачыкъла да тюшюб болгъандыла. Ол заманда   якъут  таш,  накъут – налмаз,  сохуран  таш  сыйлы болгъандыла.
СУРАТЫМ АНДА КЪАЛГЪА ЭД – андан сабийим болгъа эд.
СУЛАХАТ  БАШЫ – Къарачайдагъы кириш тау къадаманы атыды.
СУРГЪУЧ – эски заманлада тери мектупланы бегитген, нызы чайырындан джабышдырылып, юсюне тамгъа,  мухур басылыучу джуммакъчыкъ. Орус тилге тюрк тилден киргенди.
СУУ  КЪАМИШ ЭЛ – алан эл.
СУУ ЧЫПЧЫКЪ – тенгизде джашагъан, балыкъ уулагъан чыпчыкъ.
СЮЕК БАГЪА – къалын. Джаш къыз юйюне ийген мал, харекет, ачха. Эски заманда анга «сюек багъа», « сют хакъ», « ата, ана хакъ» да дегендиле.
СУЛДЖА КЪАЛА –  Бусагъатдагъы Грозный.
СЫРГЪАЛЫ КЪАЗАН – къулакълары болгъан бек уллу къазан.
СЫНЛАЙ КЪАТАРАКЪ – былайда джырчы джунчугъандан санларыны тыйылгъанын ангылатады. Сынча къатыб къалама ангыламындады.
СЫБАНЛЫ – сван.
СТАМБУЛ – Турцияда Истанбул шахары.
Т
ТАУНУ КЪАРЫ ЮЗЮЛСЮН – «къар юзюлген» (лавина) деген сёздю. ТАРТЫУ – эки магъаналы сёздю:  1. къобуз бла согъулгъан  тартыу, макъам. 2. кесине тартхан.
ТАШ КЕРТМЕ – ырнык  битген чегет  кертме.
ТАГЪАЙ – къаягъа илиннген, таугъа чыкъгъан заманда, тайдырмагъан, чабыртюбю бла кийилген  тишли темир керек.
ТАПАНТА – Абаза  халкъны  аты.
ТАНЫШХАН – Къарачайдагъы буз тауну атыды.
ТАРХ – Эки магъаналыды. Тюркча  - "тахт" дейдиле. 1 магъанасы: ханны олтургъан джери. 2 магъанасы – алфавит.
ТАШЛЫ  СЫРТ –
ТАЛАЛА  СТАУАТ –
ТАШКЁПЮР – Къарачайдагъы эл.
ТАКЪГЪЫ – бир затха тагъылгъан джасар, джасарыкъ.  «Такъгъыч» юсюне бир щзат тагъылгъан ыргъакъны атыды.
ТАКЪЮЗЮК – рябина терек.
ТАУ АРТЫ – Кавказны къыбыла джаны.
ТАБЫШЛЫ – хар затны юйюне ташыгъан, таба билген, кири къурай билген.
ТАЛЛЫКЪ – Къарачайдагъы элни атыды.
ТАРТЫШ – эки магъалы сёздю. 1 магъанасы: сёз бла тартышыу. 2 магъанасы: ырнык тау кёгетди.
ТАДЖАЛ – таурухлада айтыла келген,  кючю уллу болгъан  бир джанлыды. Таджал кючю болгъан башха мифология джанла  да бардыла. Ала – Джелимауз, Къыргъый Къуш, Эмеген, Сарыубекдиле. Бек кючлю адамгъа «таджал кибик» деб бюгюн да айтадыла.
ТАШЛАРЫ ЧУКДАН АЛЫНЫР – багъалы ташла Чукдан (Чукотка) келирле  деб айтыу болгъанды.  «Джер Этеги» деб алайгъа айтхандыла.  «Чук  ташла» бек сыйлы болгъандыла.  Узакъ джерден келтиртилген хар зат ол заманда бек багъалы болгъанды, аузгъа тюшюб айтылыб тургъанды.
ТАРХЛЫКЪ ЧАРЫКЪ ( тархлыкъ къаблауч) – ау алгъан сагъатда бийче келинни аягъына кийдирилген, аны къалгъанладан узун этиб хар ким да кёрюрча этген, агъачдан этилген, чарыкъланы тышы бла кийилген, мийик чаббала (котурны).  Башхаладан мийикде болгъанын чертер ючюн, хан бийчеле да аллай къаблаучла бла тойгъа – ойуннга чыкъгъандыла.
ТАШТЮЙГЕН – Къарачайда таш тюйблге, ачыкъ бетли  сос таш чыгъаргъан джер. «Уллу Кам» сууну баш джанындады.
ТАРЫ – пшено.
ТАРАЙЫКЪ –  эки магъаналы сёздю. 1 магъанасы:  чач тарагъан,
2 магъанасы:  джетмеген джер къоймай айланнган.
ТАЛАС СУУ – Къазахстанда сууну атыды.
ТАРХАН ШАХАР – Тегеран.
ТАММИЙ – Тамбийлары.
ТАТЫТЛАРЫ – Батчаланы бир атауул аты.
ТЕМИР  ХАН  ШУРА – Буйнакск шахарны эски атыды. Эски  заманда Къарачайлыла ары базаргъа джюрюб тургъандыла. Ат арба бла юч ыйыкълыкъ джол болгъанды, ёгюз арба бла уа  андан аслам. 1920 джыл, «Темир Хан Щурагъа», джангы властха къуллукъ этген, Уллубий  Бойнакскийни аты аталгъанды.

ТЕРС КЪОБУЗ – 20-чы ёмюрню башында чыкъгъан джангы къобузла. Ала эсги, халкъ юреннген къобузладан башха болгъандыла. Аны ючюн «терс къобуз» дегендиле.
ТЕГЕНЕКЛИ – Малкъарда элни аты.
ТЕСУКЪА – чабар атны  тебджилдегени, кесин тыялмагъанына  « ат тесукъа этеди» дейдиле. Былайда джырчы Акътамакъны кёрсе кесин тыялмагъанын алай ангылатады.
ТЕБЕРДИ СУУ – Къарачайдагъы сууну аты.
ТЕБЕРДИ – Къарачайда, «Теберди»  сууну джанында,  1868 джыл, Эресейде "крепостное право" джокъ болгъандан сора,  Уллу – Къарачайдан кёб тукъум айырылыб,  «Теберди»  элни къургъандыла, атына да «Уллу Теберди» деб аталгъанды.  Джер джетмеген къауум а, тёбенирекде орналгъан, тышдан джалгъа келиб къала – къалгъан миллет джашагъан джерге эниб, алайда джерлешгендиле. Ол элни аты  «Къаракъулкъабакъ» болгъанды, алай уллу тукъумла алайгъа келгенлеринде аты тюрлендирилгенди.
ТЕШИК – ТАШ –  Къарачайда  забалы джерни атыды.
ТЕРС КЪОЛ – Малкъарда элни аты.
ТЕРК СУУ – «Терек»  суу.
ТЕГЕЙ – осетин.
ТЕГЕЙ ДЖУРТ – осетинлени джери.
ТЕРК  БАШЫ – «Терек» сууну баш джаны. Басханнга  «Терк  Башы» дегендиле Къарачайлыла.
ТЕЗЛАРЫ – Малкъар тукъум.
ТЕРСКЪОЛ – Малкъардагъы ёзенни атыды. Бу ат бла эл да айтылады.  Минги тауну  къыбыла – кюнчыкъгъан  джанындагъы тиклени арасындады. Былайда буз тау джити да, суу да ол ат бла айтыладыла.  Баты джанындан ёзенни джабхан а – Азау деген тау къадамады.
ТЁБЕН АЯЗ –  къыбыладан ургъан джылы аяз.  Эскиде  дунияны тёрт джанына – «кюнчыкъгъан», «кюнбатхан» «огъары», «тёбен» дегендиле. Джырчыны тилинде «огъары», «тёбен» деген сёзле турадыла. «Къыбыла» бла « шимал» сёзле артда киргендиле.  Ол «Акътамакъны» этген заманда (1910дж),  ол сёзле билиннген болмазла,  андан  джазыуда аланы кёрмейбиз. Аязла талай тюрлю боладыла:  «огъары аяз» – шималдан ургъан суугъуракъ аяз;  «тёбен аяз» – къыбыладан ургъан джылы аяз;  «кюнчыкъгъандан» келген джылы  аяз;  «кюнбатхандан» келген сериуюн  аяз.
ТЫЙЫМ – бир джерге джыйыб тыйгъанны ангылатады. «Булут тыйымы», «суу тыйымы» д.б.
ТЁРЕ – сюд этерге сайланнган оноучу.   Хун халкъыны «Хунну» деген къралында  тёрт асыл тукъум болгъанды,  хар тукъум бир ишни этгенди. Тёлюлери да о ишни усталары болуб ёсгендиле. Тёре тукъум да болгъанды.  «Сюйбу» (тарихде «Сюйбу», магъанасы – «къыйырдагъы»,) тёре тукъум;  «Лана» (тарихде – «Лана», магъансы – орхидея гокга) джарыкълыкъ ишледен сорумлула болгъанды;  «***н»(тарихде –«***н», магъанасы –« къоян») аскер башчыланы тукъуму;  «Сиолин» (тарихте «Сиолин», магъанасы – Ся Чинлиле къатышлы) джаратыучу, Тенгричи тукъум . (Тарих: Гумилев. Иностранцев. Сыма Цян, Йакинф).
Бусагъатда "Сюймалары" деген тукъум, ол тукъумну тёлюсюнден  болургъа  болур.
ТЁРЕ ДЖЫЙЫЛЫУ – тукъум къартланы тёре джыйылыуу. Аллай джыйылыуда хата, хайыр да сюзюлгенди, терсле джезаландырылгъандыла.
ТЁБЕНГИ КЪАБАКЪ –  Тёбен Семенле къабагъы.
ТИЙИМ – тийиу.  «Ат» болгъан «тийим» этим болгъан «тийиу» бла  аушдурулгъанды. Бютеу тилдеги «атланы» кёбюсю кетиб, аланы орнуна «суратлау» бла «этим» сёзле хайырландырыладыла. Ол да тилни джарлы этиб барады.
ТИЙИСИНЕ ТИЙЕРГЕ – сюйюб тийгеннге айтылыр.
ТИЛЛАРЫ – Малкъар тукъум.
ТИФЛИС – Тбилиси.
ТИГР – Тигр суу.
ТИЙСИЛИ МЮЙЮЗЛЕ - тийселе ачытыр мюйюзле, урургъа хазыр малны мюйюзюне айтылыр.
ТИРМЕН  БАШЫ – Малкъардагъы тауну атыды. Уллу Кавказ тау къадаманы  шимал джанындады, «Басхан» бла «Чегем» сууланы арасындады.
ТИРМЕН КЪАКЪГЪЫЧ – «агъачны къыйынлысы тирменнге къакъгъыч болур» – деб нарт сёз барды. Поэт ол магъананы ангылатады.
ТОТУР – Тенгри мифологияда бусагъатда унутулгъан эски сёз "тотургъа" тюбей турабыз. Магъанасы – тартхан, джюрютген, тутхан хауады, (энергия). Сёз ючюн Тенгри дуаладан эки  юлгюге къарайыкъ:
1.
Тейри онгнгартхын,
Тейри, ангнгартхын,
Саусузну чархын ойнатхын,
Тотурдан - урху,
Адамда - бурху,
Бурхунгу бери атхын,
Аны чархына тартхын,
Тартыб а къала –къалдыргъын,
Джашаудан джанын талдыргъын...
2.
Тейри онгнгартхын,
Тейри ангнгартхын,
Саусузгъа тотур ойнатхын,
Тогъуз кёкге кёз ачдыргъын,
Сюйюнчю тигим чачдыргъын,
Нарат баласха джатдырмагъын,
Кешене кёзню джабдырмагъын,
Чархын ойнатхын, ойнарлай,
Тотурдан этгин къайнарлай,
Тотурунг къайнай келсин,
Саусузгъа саулукъ берсин,
Урхунг бла джан салыучу Уллу,
Ур урхунгдан мынга да бир бурху!
"ТОТУР" сёз Къарачайда эркиши ат да болгъанды, "ТОТУР" деб тукъум да барды. "Тотуркъуллары" (бусагъатда Тоторкул деб джазылады) тенгричилик динден келген, дин ахлулукъну билдирген тукъумду.  Хунлада, дуния тарихде билиннгенича, «тёре», « дин ахлу», «аскер башчылыкъ», «оноучу», «шатлыкъ»  кибик дагъыда башха кърал къуллукъла, адамгъа кёре тюл, тукъумгъа кёре берилгендиле. Ол тукъумла тёлюден – тёлюге о лишни этгендиле. Алай бла, Тотуркъул тукъум да ол аламат эски сёзню магъанасын бюгюннге дери келтиргенди.
ТОТУР ДЖИБ – джырчы  кёзге кёрюнмеген  тотур тартхы бла байлагъанса деген магъананы береди.(астральная, энергетическая нить).
ТОГЪУЗ  КЁЛ  БАШЫ – Къарачайдагъы тауну атыды. Кавказ тау къадаманы шимал джанындады. «Теберди» бла Уллу  Зеленчук» сууланы арасындады. Былайдагъы тогъуз кёл, кёз алдар ариулукъдадыла. Алайда хар тюрлю къанатлы да болады.
ТОРУ –  «тору» тукъумлу  асыл  къанлы ат.
ТОГЪУЗ  КЁЛ – Къарачайда  «Теберди» бла «Уллу Зеленчук» сууланы арасында, уллу Кавказ тау къадаманы шимал  джаныда тургъан  тау джитини тюбюндеги  тогъуз кёлню атыды.
ТОГЪУЗДАН ЧАЛГЪАН ЧАЛЫУ – тюйме тюерге этилген къаты чалыу. Бармакълагъа тагъылыб этилир.
ТОХУН – арба кереги.
ТОХУМЛУКЪ – урлукъ боллукъ хар зат. Урлукълукъ.
ТОХТАМЫШ ЭЛ –  Къарачайда «Абазинка»  сууну джагъасындагъы абаза эл.
ТОХТАМЫШ СУУ – абазала 19 ёмюрде алайгъа келегенден сора, суу да,  эл да «Абазинка» атны алгъандыла, эски аты «Тохдамыш» унутулгъанды.
ТОКИЯ – Токио.
ТЫХТЕННГЕ – БАШЫ – Малкъарда  «Чегем»  сууну башында болгъан тау джитини атыды.
ТУХТЮЙ – алтын чалыудан тюйюлген тартма (тесьма).
ТУТУРУКЪ ТУТАР КЪАРАМЛЫ – кючлю, бёгек, къарамы джюрек халын танытхан адамгъа алай айтылыр.
ТУЗАКЪ – эки магъаналыды. 1. джесирге, тутмакъгъа салыннган тузакъ. 2. хайуан тутаргъа салыннган къабхан, къазылгъан уру д.б.  Къабхан чыкъгъандан сора, джиб тартыу, уру къазыуча тузакъла унутула, къабхан тилге киргенди, тузакъ да унутулгъанды.
ТУНУС – Тунис.
ТУРНА  АУЗ –Тырны  Ауз.
ТУУ ДЖЮРЕК – кючлю, къудретли, джаш джюрек.
ТУБАНЛЫ  КЁЛ – Къарачайдагъы тау кёлню атыды. «Гоначхир» саркъгъан ёзендеди.  «Гулухур»  (Клухор) ауушха бара кёрюрге боллукъду. Эртден, ингир юсюн сейрек тубан басыб тургъанча болгъаны ючюн аллай ат атагъандыла.
ТЮЗЮЛЛЕЙ – тюб – тюз.
ТЮБЕЛЕК – тамамы бла, башы – тюбю бла.
ТЮРТЮ – барбарис.
ТЮРТЛЮ – Тютрлю адам, кесине джакъмагъан, суукъ тургъан, адамны тюртгенча сёлешген.
ТЮТЮ  БАШЫ – Малкъардагъы тау къадаманы атыды. «Адыр» суу бла «Тютю» сууну арасындады.
ТЮРТ КИБИК, ТЮРЛЮДЮ – хыныракъ кибикди.
ТЫЙЫН ТОН – багъалы териден этилген тон.
ТЫХТЕННГЕ – тау башды. «Къулакъ» тауну къатындады, аланы арасы бла Чегем Ёзенден «Мулхра» сууну башына чыгъаргъан тау аууш барды.
ТЫЙГЪЫЛЫ – тыйгъычла болгъан джер.
ТЫШ ХАЛКЪ –тышындан келген халкъ. Алагъа «джекле» да дегендиле. «Джек» – тыш адам, тыш халкъ магъананы тутады. Бу сёзге шайтан, джин магъана бериу терсди.
ТРАМ – СЕМЕНЛЕ – Хазария ханлары Семендерледен келген тукъумду. 14 ёмюрде,  Хазария ханлыкъ чачылыб бошагъандан сора, Эресей патчахдан  ханлыкъ тархына тенглик этер бир къуллукъ  излеб,  Къаркъатан атлы бир Семендер, орус патчахха баргъанды, сора  андан  «дворян»,  «князь» деген  тукъум  дараджа алыб, патчахны къарнашыны аскерине башчы болуб,  бютеу атаулун да ары кёчюрюб,  тукъум анда 16 ёмюрге дери къалгъанды. Къаркъатанны халкъындан эки дворян тукъум  джаратыгъанды:  Семеновы бла Каркадыновы. 17 ёмюрде Каркадын тукъум санауун таусханды, Семенлени джангы тёлюлери уа  уа  эски джуртха, Кавказгъа   къайтыб келгендиле. Семендерлени герби бюгюн да «Общий Гербовник Дворянских Родов Всероссийской Империи» деген китабда джазылыб,  сураты да салыныб, 14 ёмюрден бери Русь архивинде сакъланады.  Былагъа «Трам – Семенле»,  «Хан – Семенле», «Семендерле» дегендиле. Семен Трам,  Эресейден  кесини халкъын эски ата джуртха алыб келген адам болгъанды. Семен тукъумну аллына ол ат такъма бола, Къарачайда тукъум Трам – Семен  деб айтылыб кетгенди.
УГЪУЛТУ – 1. тау бугъойларындан келген, тау башында эштилген тауушлагъа «угъулту» дегендиле.   2.«Угъулту» деб гыбытдан этилген эски аууз къобузгъа да айтадыла. Къоду быргъылагъа  «угъулту» дерге болады.
УЗГЪА – эмен агъачны къайнагъанындан  этилген, тарыдан тюй этерге джарагъан,  къол тирмен.
УЗУН  КЪОЛ – Къарачайдагъы сууну атыды.  «Уллу  Камгъа» къошулады.  Кеси  «Морде» бла «Кичкинекъолну» суулары бла толады. Былайда  «Узун къол» деген, джер кёре келгенлеге къонакъбай болгъан къонакъ фатар да болгъанды.
УЛЛУ ХУРЗУК СУУ – Къарачайда  Минги  тауну кюнчыкъгъан джанындагъы «Кюкюртлю» деген  буз тау джитиден агъар, Хурзук элге джете да, «Уллу  Кам» деген суугъа къошулур.
УЧКУЛАН  СУУ – Къарачайдады,  «Къобан –Суугъа»  къошулады. Муну къурагъан суула –  «Махар  Суу»  бла  «Гондарай», «Уллу  Кам» сууладыла. Была, Учкуланны бираз тёбенирегинде бир –бирине  къошулуб, «Къобан  Суу» алай бащланады.
УЛЛУ  БУРМАМЫТ – Къарачайда тау джити.
УЛЛУ  МАРКЪА – Къарачайда тауну аты.
УЛЛУ  ЧЫРАН – Къарачайдагъы буз тау джитини атыды. Минги  тауну шимал – кюнбатханы  джанындады. « Малка»  суугъа къошулгъан «Къызыл  Суу» былайдан башланады.
УЛЛУ  ЁЗЕН – Малкъарда Басхан ёзен.
УЛЛУ  ЛАБА – Къарачайдагъы сууну атыды.
УЛЛУ  КАМ – Къарачайдагъы сууну атыды.
УМАР  ХАДЖИ – джырчыны къарт атасы. Къабыры Меккядады.
УНУХ  ХАДЖИ – джырчыны атасы. Дин алими болуб, джети кере Кябагъа барыб, джетинчи кере къайтмай къалгъанды. Къабыры Меккядады.
УРХУ – хауа ургъан.
Ф
ФУЗИЯМА – Фудзияма.
Х
ХАЗАР – КЪАЛА – тариххе «Газар – Гала» деб кёчкенди.   Дагъыстандады. «Джарыкъ Сууну» (Ивгий) джагъасындады.  Бусагъатда  «Новолакский» деб айтылгъан  элге джуукъду. Бу къала джырчыны ата оджагъыды. Хан  Семендерлени тарихдеги тоханасыды. Бусагъатда чачылыб турады. Билимчилени кесаматы бла  къала тюбю сакъланыб турады. 5 бла 12 ёмюрлеге дери Хазар  Каганат Семендер ханланы ата джурту болгъанды. Хан ышанларын къабыл этген Эресей Сарай, христиан дин алгъандан сора 14 ёмюрде, Семендерлеге  «Семен» тукъумну, «князь» деген асыл тукъум  тагъымны  да бериб, ханлыкъ гербин да тариххе джазгъанды. Хазария Ханлыкъны Герби да, «Общий Гербовник Дворянских Родов  Всероссийской Империи» деген  архивде 14 ёмюрден бери сакъланады.
ХАСАУТ – Къарачайда сууну, элни да  атыды.
ХАН  КЪАБАКЪ – Семенлени къабакъ. Халкъ алай айтханды.
ХАН ЧАБАКЪ – форель.
ХАУАДА  ТАШ – Меккяда хауада тургъан таш.
ХАЗАР ТЕНГИЗ – Каспий тенгиз. 5 –12 ёмюрледе, Хазарияны заманындагъы Тюрк аты «Хазар Тенгиз» болгъанды. Бютеу тюрк  миллетле  анга «Хазар Тенгиз» дейдиле. Тенгизге тарихде кёб ат берилгенди: «Восточное море», «Гирканское море», «Албанское море», «Джурджанское море»  дагъыда башхала. Хар халкъ кесича ат атагъанды.  «Хазар Тенгизни» джангы ёмюр санаугъа деричи джазыулада табаргъа да  болады. Аны юсюнден Геродот, Гекатей Милетский эм да башхала джазгъандыла.
ХАУАЛЫ – уллу кёллю, бурну – хауада, башхалагъа огъарыдан къарагъан адам.
ХАПДЕМЕЗ – былайда "ишге джарамаз" ангыламда чам халда айтылады.
ХАДЖИБЕЙ СУУ – Къарачайда сууну атыды.
ХАГОК – кемсиз омакъ.
ХАЗНАДАН СУУ – Къарачайдагъы сууну аты.
ХАТИП - АРА - Къарачайда тау тикни атыды.
ХАСАНЛЫ – Хасанья.
ХАСА  ДЖУРТ – Дагъыстан шахары.
ХАЗАР ТЕНГИЗ – Каспий тенгиз.
ХАНДАР – хан тукъумлу бий.
ХИНДИЙ – Индия.
ХУЗУР – адамны джюреги,  кёлю къуанчдан, насыб сезимден, рахатлыкъдан  толса анга хузур дейдиле.
ХАКЪ КЪАРНАШ - къан байламлы къарнаш.
ХУРЛА КЁЛ – Къарачайда тау кёлню атыды.
КЪУМ – АРА Тариххе  «Хумара»  деб кёчгенди.  Къарачайда  Къобан бла Теберди сууланы къошулгъан джерлеринде, Карачаевск шахарны джанындады. Бир къауум тарихчиле сёзню черкес тилге тартыб «хумен»(къорургъа) деген адыг сёзге келтиредиле. Алай ат кеси Къум – Ара болгъанын айтыб турады. Эскиден алайда арбала тохдагъан джер болгъанды, сууланы къобхан заманында суу бла келген къум, зыгъыр  да алайда бек кёб болгъаны ючюн, ата – бабала ол атны андан атагъандыла.
ХУТИЙ  ДУППУР –  Къарачайда,  «Гитче Беберди»  бла «Хутий»  сууланы арасындагъы талада болгъан тау ауушну атыды.
ХУТИЙ ДОБРБУН – Къарачайда,  «Хутий Ауушда»,  «Хутий»  суугъа джуукъ дорбунду. Былайы хакъ ариулукъ юлгюсю болуб, сакъланнган, къоруннган джерди. Эски заманлада алайгъа барыб тургъандыла.
ХУДЖУМ – кёб адам бир затны кёрюрге джыйылыб бир – бири бла тюртюш – тартыш болса, анга «худжум этилди» дегендиле. «Ёшюн – уруш» бла къатышдырылмасын. «Ёшюн – уруш» этген аман магъана тутады,  «Худжум» а – ашхы магъанада.
ХУРЗУК – Къарачайны тамыры болгъан юч элден бириди.  «Уллу  Кам» суудан узакъ болмай, анга къошулгъан, «Уллу  Хурзук  Сууну» джагъасындады. Сёзню магъанасы аланчадан  «Хур – дзук»( ташлы  тюз) деб кёчюрюледи.
ХОДЖАЛАРЫ – Хубийланы  бир атауул аты.
ХОТУЙЛА – Абхазланы бир  Къарачай чам аты.
ХОЛАМ – Малкъар эл.
ХЫДЖИ КЪАЛТУР – джырчыны  къарт атасыны атасы. «Эмина» джырны этген халкъ джырчы.
ХЫНЧЛЫ – хынчыулу  сабий, къыз, адам, бир «хо», бир «огъай» дей, бир сабда туралмагъан, дуниягъа мыдах къарагъан адам (пессимист) деген сёздю.
ХЫЙМЫЙ болуу – ары – бери бола туруу, бир бузула, бир ачыла туруу.
ХЫРХАЛАРЫ – Ёзденланы бир атауул аты.
ХЫДЖИЛАРЫ – Семенланы бир атауулу.
ХЫЗЫР ИЛИЯС – пайгъамбар.
ХЫРС – бир затны этерге кемсиз алланнган, излеген затын табар ючюн хар не затны да этерге хазыр адамгъа "хырслы"дейдиле.
Ы
ЫПЧЫКЪ  АУУШ – Къарачайдады. Тарихде «Эпчикъ» деб джазылады. «Къашха Аджир» деген тау джатакъны ичиндеди,  «Даут» бла «Ыпчыкъ» сууланы араларындады. «Джамагъат» суугъа  джуукъду.
ЫРБЫН – тау этеги.
ЫРЫНДЖЫ – Къарачайда  джерни аты.
ЫРНЫК ГАММЕШ –  къолгъа юренмеген  гаммеш.
ЫШХАЙТЫ – Хурзукда бир джерни аты.
ЫСТАРАЖАУАЙ – Сторожевая эл.
Ч
ЧАРЫШЧЫ АТ – чарсха, чарышха чабхан ат.
ЧАББА – тиширыуланы хар кюн кийген аякъ кийими.
ЧАЛЫКЪЛАГЪАН – эки магъаналыды: 1 – чи  магъанасы: тили тутула – тыйыла сёлешген (заика) адамгъа «чалыкълаб сёлешген адам» дейдиле.   2 –чи магъанасы: эркеден не этерин билмеген, халкъны джаратыуундан уллу кёллю болуб, бир – ары, бир – бери бола тургъан.

ЧАЛЫ – кёкенлик.

ЧАУКЪАНА – джырчыны  бир  эгечи.
ЧАРХЫМ ТУТМАЗ – саным тутмаз, кючюм джетмез.  «Чарх»,   «джан»  бла «тёнгекни» биргелей англатхан сёздю. Эскиден  «джан», «тёнгек» –«рух» дегендиле, быланы бютеу бирден англатхан сёз да «чархды». Бусагъатда  «рух» бла «чарх» тилибизден тайгъандыла, джангыз «джан» бла « тёнгек»  къалгъандыла. Алай бла  «чарх» деген сёз адамны бютеу ёзюн англатхан къат магъаналы эски сёздю. Тейри дуалада «чарх» сёз бек кёб тюбейди.
ЧАГЪЫНА КИРГЕН – тамам чакъгъан заманындагъы битим,  адам. Былайда чагъына кирген къыз ангылатылады.
ЧАР – царь. Кёбюсюне «патчах» деб да айтхандыла.
ЧАБЫР – териден этилген, ичине джибек джарак салыныб кийилген иш аякъ кийим.
ЧАЛЫУ – бармакълагъа суурулуб этилген «шайтан чалыу». Аллай чалыу бла  кийиз бёрклени, кёлеклени, къабдалланы къыйырларын омакъ тикгендиле.
ЧАГЪАРЛЫ – «Уллу –Зеленчук»  сууну джанында орналгъан эски Къарачай эл. 19 ёмюрню ахыр бёлюмюнде былайгъа къызлбекле, баракала, чегрейлиле келгендиле. Бу атаулла абхаз джанындан болуб, кеслерине  « апсуа» дегендиле. Билиннген абаза халкъны атаулларына саналадыла. Тариххе аты «апсуа» деб киргенди.
ЧАЙПАН – дуббурдан алашаракъ джер.
ЧЕГЕМ – Малкъарда эл.
ЧЕРЕК СУУ – Малкъардагъы суу.
ЧЕГЕТ ЭЛ – Малкъардады. Азау ёзенде, Терскъол элден  тёбендеди.
ЧЕКИРГЕ ЧАБАКЪ – пескарь.
ЧЕШМЕ –  адам къолу бла джарашдырылгъан суу ичер джер.
ЧЕРНОМОРЛА – «черномор» тукъумдан сютлю ийнекле.
ЧЕРЕК СУУ – Малкъардады  «Черек  Бызынгы» (Черек Безенгийский)  бла «Черек Малкъар» (Черек Балкарский) сууланы бирлешиую бла джаратылгъан тау сууду. «Басхан» суугъа къошулады.
ЧЕГЕМ БАШЫ – уллу Кавказ тау къадаманы шимал къаялыгъындагъы, «Баксан» бла «Чегем» сууланы арасында болгъан тау джитини  атыды.
ЧЕГЕМ СУУ – алгъыннгы аты – «Жилян  Суу».
ЧЁРЧЕК – хар затны дженгил этген, бир джерде турмагъан, хаман  хар  затха джан атхан, ишлеген, кюрешген, джарыкълыкъда  да кёзге тюшген  фахмулу эркиши.
ЧЁМЮЧ – гитче саблычыкъ.
ЧЁРТЛЁУЮК – ырнык къоз.
ЧЁРТЛЁЮУКЛЮ – чёртлёюк терекле ёсген джер.
ЧИНГКЕБЕЛ – бек ингичке белли.
ЧИРИК  КЪОЛ – Къарачайдагъы сууну атыды. Уллу Кавказ тау къадаманы шимал джанындагъы  «Танышхан» атлы буз таудан башланады,  «Уллу  Кам»  суугъа къошулады.
ЧИРИК  СУУ – тариххе «Чилик» деб джазылгъанды.  Къарачайдады. Алгъа «Кяфыр»  суугъа (Кяфар), аны бла бирге да  «Уллу Зеленчук»  суугъа къошулгъан,  «Абишир  Ахуб» деген тау джатакъны  шимал  джанындан башланнган сууну атыды.
ЧИРИК КЁЛ – тариххе  «Чилик Кел» деб кёчгенди.  Къарачайда  «Абишир  Ахуб» тау джатакъдан чыкъгъан  «Чирик  Сууну»  баш джанындагъы кёлню атыды.
ЧОТЧА ТАУ – Къарачайдады. Аны  къыбыла – кюнчыкъгъан  джаныдан «Чотча» деген суу чыгъады, ол да «Кулухур Суугъа» (Клухор) къошулады.
ЧЫН ТУРУРГЪА – ёхдем турургъа, таймаздан турургъа.
ЧЫЛКЪЫН – башындан керекли адам.
ЧЫНАР – терекни аты. Кёгети ашалады, джангыз чийлей ашалса баш аурур. Ол кёгетни аз къууруб ашагъандыла.
ЧЫРАХТАН – тыбыр ташны джанында, ёре  табхада  этилген топракъ орунчукъду. Анга балауз чыракъ салгъандыла. Эскиледе джау  чыракъла да джандыргъандыла.
ЧЫН ТАУУКЪ – джумарыкъ къаумдан къанатлы.
ЧЫНА – Китай.
ЧЫРДЫ ХУНА – бир джаны къаягъа таяннган таш хуна.
ЧОЧХАЛАРЫ – Лайпанланы чам атларыды. Къарачай муслиман динни алгъан сагъатда, Лайпанлары тирелиб, «динибизни бузарыкъ тюлбюз» деб, христиан динни тутуб кёб къалгъандыла. Аны ючюн аталгъанды  «чочхалары» деб, деген айтыу барды.  Асыл тукъумду.
ЧОТ – санау.
ЧУЧХУР – Къарачайдагъы тау сууну атыды.  «Къызгъыч» суугъа къошулады.
ЧУЧХУР  БАШЫ – Къарачайда «Чучхур Ауушну»  шималында  орналгъан тау башны атыды.
ЧУЧХУР – тау алашаны атыды.
Ш
ШАХГЕРИЙ  ЭЛИ – Эски Къарачай эл. Бусагъатда  «Апсуа» деб айтылады. 19 ёмюрню экинчи бёлюмюнде алайгъа  «къызылбекле», «баракачыла», «чегиреле джерлешгендиле. Была халкъ атларына «апсуа» дегендиле.
ШАХЛУКЪ  АТ – араб къан ызы болгъан, ингичге белли, чарышчы, асыл ат.
ШАМ – КЪАРАЧАЙ, ШАМ – МАЛКЪАР –  «Шам»  сёз эки магъаналыды. 1.Сирияны шахарыны аты. 2. Халкъны  сыйын, аскер, илму джаны бла онглулугъун чертген сёздю. Турцияда тюрлендирилиб «шан» деб айтылады, магъанасы уа  бирчады.  «Шам» деб, не онглу болса да, бир адамгъа айтылмагъанды, ол джангыз бек онглу халкъгъа айтылгъан сёздю. Онглу, сыйлы, белгили адамгъа « Сен Уллу» дегендиле. Бусагъатда тилге кийирирге кюрешилген  тюрк сёз «шах», бир адамны сыйын –сырын чертген сёздю. халкъны танымлар  ючюн  а азлыкъ этерикди. Къарачайда «шахны» орнун «бий» тутады. Халкъгъа уа, аны онглулугъун чертер ючюн  «шам» (шан) сёзю келишеди. Джырчы да Къарачай бла Малкъарны  «Шам Къарачайым», «Шам –Малкъарым» деб танытханды.
ШАТ – халкъдан иш эте билген адамланы сайлаб элни ишин джюрютюрге салгъандыла эски заманлада. Аллай адамгъа  «шат», «мухтар»  дегендиле. «Мухтар»  «шатдан» бир басхыч уллуракъ болады.  Бюгюннге кёре  «шат» – район башчы,  «Мухтар»  край башчыча боладыла.
ШАХ  ТАМЫР – адамны бойнундагъы  къан  тамыры.
ШАМ БАЗАР – Сурия даулетте Шам шахарны базары.
ШАНХАЙ – Къытайны шахары.
ШЕЙТХАНЫМ – Акътамакъны эгечи.
ШИЙДАКЪ – Шидакълары.
ШИЯКЫ – бурундан къалгъан къабырла.
ШОГЪАЙ – тенге тюгел джетмеген шох.
ШТУЛУ ТАУ – уллу Кавказ тау къадама бла  «Дигор тау»  къадаманы  арасындады. Алайда аууш барды, тау да джанында минарача сюелиб турады. Ол ауушдан аууб  «Малкъар  Ёзеннге», андан ары да «Харвес»  сууну джанына чыгъаргъа боллукъду. Къарачайлыла, Малкъарлыла эскиден  алай джюрюб тургъандыла.
ШТУЛУ  СУУ – бусагъатджа тариххе кирген аты  «Харвесди», сванла атагъандыла.
ШХЫЛДЫ – эм къаты джерледе ёсген, чапракъсыз, гыджыр кёкенсыман джайылмады.
ШХИЛДИ – Тау кёгет.
Э
ЭБЕРЕС –Эверест.
ЭГЕЙ ТЕНГИЗ – Эгейское море.
ЭЛКЪУШ – Элкъуш эл.
ЭЛ ТЮБЮ – Малкъарда  Чегем ёзендеди, анга «Огъары – Чегем» да дейдиле.
ЭЛ  ДЖУРТ – Малкъардагъы эски элни атыды.
ЭЛБУРГЪАН – «Хабез» джанындагъы элни, тауну да атыды.  «Гитче – Зеленчук» сууну джанындады.
ЭЛБУРГЪАН  ТАУ – Къарачайда  «Хабез» джанында, тау джатакъдан аз уллуракъ тауду.
ЭЛБАШЫ  ТАУ –  Къарачайда  «Худес» джанында,  «Уллу  Кам» бла  «Ёлмез  Тёбе»  сууланы арасындагъы тау джитиди.  «Къылыян тау»  аны шимал  джанындады. Бу тау бла битишген тау джатакъ да ол ат бла айтылады.
ЭМИНАДАН КЪАЛГЪАН ТАДЖАЛ – хар нени да кёрген, сынагъан, кючюне базыннган, кючлю – къудретли.
ЭКИ  АРА –  «Махар»  табада, «Учкуланнга»  джуукъ джерни атыды.
ЭНГЕЧ –  суу маджа.
ЭРИУАН – Ереван.
ЭР ЧУУ (ЭР ЧОХ) – Къарачайдады. Тарихде  «Эрцог»  деб джазылады, черкес, грузин, абаза тарихчиле да кеси тиллеринде бу атны магъанасын чыгъарадыла. Тюрк асыллы болгъаны  уа ачыкъды. Поэт муну « Эр Чох»  деб джазады. «Джалау Чатдан» кюнчыкъгъан  табадады.  Мийиклиги 3863м.
ЭШГЕН  КЮБЕ – темир чыбыкъдан  эшилиб этилген кюбе кёлек.
ЭШКЪАКЪОН СУУ –
ЭФРАТ - Эвфрат.
Ю
ЮНАН – Греция.
ЮНЮС – юнюс балыкъ.
ЮШЕН – тиширыуну къол иши джыйылгъан,  ариу тигиу бла джасалгъан хурджун. Артда кюбюрчекле чыкъгъандыла. Эскиден юшенни къаллай болгъанындан, къызны къол усталыгъы танылыб тургъанды. Аны юсюнде тюз ойуу тигиуден сора, къобарма тигиу бла этилген, алтын халы бла джасалгъан суратла да этилгендиле, кюмюш, алтын затчыкъла да тагъылгъандыла. Бауу тогъуздан чалыу бла, къаты ийирилген чилледен этилгенди.
ЮЧ КЁКЕН ЁЗЕН – Нарсана джанындагъы ёзенни атыды.
ЮЧ ЁЗЕН – Учкулан, Къарт – Джурт, Хурзук.
ЮЗГЕРЕ – мал джыйылгъан джер. Алайда малгъа къаралгъанды, саулгъанды, къыркъылгъанды, тамгъа салыннганды. Кёбюсюне чалман эшиу бла этилгенди.
Я
ЯКЪУТЛУ СЫРГЪАЛА – якъут таш салыннган сыргъала.







Б А Ш Л А Р Ы

Биринчи башы
АЙША – ХАНЫМ, АРИУ АКЪТАМАКЪ
Экинчи башы
ЛАНА ГОКГА
Ючюнчю башы
АКЪ ДУУАДАКЪ
Тёртюнчю башы
 САРАСАН
Бешинчи  башы
ТЮБЕДИМ СЮЙГЕН КЪЫЙЫННГА
Алтынчы башы
ОЙ, АКЪТАМАГЪЫМ АЛЛАЙДЫ
Джетинчи  башы
СУРАХАЙ
Сегизинчи башы
АЛТЫН БУЛЧУКЪ
Тогъузунчу башы
АЙТОЛГЪАН
Онунчу башы
ХАН БАЛЫКЪ
Онбиринчи башы
БАЗАР ГИНДЖИ
Онекинчи башы
АКЪБУЛУТ
Онючюнчю башы
АЛТЫНДЖАЛ
Онтёртюнчю башы
ДЖАН ЁЗЕК
Онбешинчи башы
ДЖАРЫМ ДУНИЯМ
Оналтынчы башы
АКЪБОЮН ЧАУКА
Онджетинчи башы
МИН, АКЪТАМАГЪЫМ, ПАЙТОНГА
Онсегизинчи башы
КЪАРАЧАЙ
Онтогъузунчу башы
МАЛКЪАР
Джыйырманчы башы
ТУКЪУМЛА
Джыйырма биринчи башы
БАЙЛЫГЪЫБЫЗ
Джыйырма экинчи башы
ХАЗАР СЕМЕНДЕРДЕН КЕЛГЕНБИЗ
Джыйырма ючюнчю башы
ТЫШ ДЖУРТЛА
Джыйырма тёртюнчю башы
ТЫШ КЪРАЛЛАГЪА БАРАЙЫКЪ
Джыйырма  бешинчи башы
МИН, АКТАМАГЪЫМ, КЕМЕГЕ
Джыйырма  алтынчы  башы
МИН, АКЪТАМАГЪЫМ, АЙРЫПЛАНГА
Джыйырма  джетинчи  башы
ХАН – БИЙЧЕ
Джыйырма  сегизинчи  башы
ОЙ, «АКЪТАМАГЪЫНГ СЮЙРЕЛДИ» ДЕЛЛЕ
Джыйырма тогъузунчу башы
ХАЛКЪДА ДЖЫРЛАННГАН КЪЫСХА ДЖЫРЫ
СЁЗЛЮГЮ