Ãåðìàí Ìåëâèëë. Ìîáè Äèê. Ðîìàí. Ïåðåâîä ñ àíãë

Herman  Melvil
Amerika yaz;;;s;
 (1819—1891) ;ngilisc;d;n t;rc;m; ed;ni v; ;n s;z;n m;;llifi:
Kamran N;Z;RL;


Annotasiya

 D;nya ;d;biyyat;n;n klassik n;may;nd;l;rind;n biri  Herman Melvilin (1819-1891)   “Mobi Dik v; yaxud A; Balina” roman; on doqquzuncu ;sr Amerika ;d;biyyat;n;n ;n populyar n;mun;l;rind;n hesab olunur.  Janr t;l;bl;rinin b;t;n x;susiyy;tl;rin; r;;m;n bu unikal roman;n  ;sas s;jet x;ttind; - n;h;ng d;niz ;jdahas;, y;ni A; Balina-Mobi Dik durur; ;s;r on doqquzuncu ;srin birinci yar;s;nda Amerikada balina ov;ulu;u il; m;;;ul olan insanlar;n d;niz h;yat;ndan, habel; bu ovun insanlara v; d;niz heyvan;na g;tirdiyi m;sib;tl;rd;n b;hs edir.  Romandak; maraql; s;jet x;tti, epik d;niz m;nz;r;l;rinin t;sviri, habel; yaz;;;n;n m;xt;lif insan xarakterl;rini ;z f;ls;fi m;lahiz;l;ri v; ;mumil;;dirm;l;ri il; ustal;qla uzla;;dra bilm;si bu ;s;ri d;nya ;d;biyyat;n;n ;edevrl;ri s;ras;na daxil etmi;dir.               





Herman Melvil v; onun “Mobi Dik v; yaxud A; Balina” roman;
Amerika ;d;biyyat; tarixind; Herman Melvil yarad;c;l;;;n;n x;susi yeri var; o, sa;l;;;nda olmasa da, ;l;m;nd;n sonra d;nya ;d;biyyat;n;n klassikl;ri s;ras;na daxil olub v; yaz;;;n;n m;;hur “Mobi Dik v; yaxud A; Balina” roman; is; ;sasl; olaraq ;d;biyyat ;edevrl;rind;n biri hesab edilir.
Herman Melvili Az;rbaycanda ;ox az adam tan;y;r; indiy; kimi onun he; bir kitab; Az;rbaycan dilind; n;;r olunmay;b; bu unikal yaz;;;n;n he; bir ;s;ri n; rus dilind;n, n; d; orijinaldan dilimiz; t;r;;m; edilib. ;slind; Melvili AB; v; Avropada da ;;xsiyy;t v; s;n;tkar kimi uzun ill;r yax;; tan;may;blar. Melvil yarad;c;l;;;n;n m;xt;lif aspektl;rind;n onlarla monoqrafiya, elmi-t;dqiqat ara;d;rmas;, y;zl;rl; m;qal; v; publisistik yaz; yaz;lsa da, onun ;s;rl;rinin sa;l;;;nda v; ;l;m;nd;n sonrak; ;d;bi taleyi yen; d; a;;lmam;; sirr v; m;;mmalarla doludur v; bu g;n; kimi d; tam, m;k;mm;l izah;n; tapa bilm;yib.
Uzun onillikl;r Amerika ;d;bi ;evr;sind; Melvil yarad;c;l;;;n;n ;sl mahiyy;ti v; xarakteri tez-tez t;hrif olunub; m;s;l;n, Lorens Tomson "Melville Quarrel with God" (“Melvilin Allahla sava;;”) adl; kitab;nda yaz;r ki,  “yaz;;; Allaha nifr;t b;sl;yir v; onun “Mobi Dik” roman;ndak; A; Balina obraz; is; Allah;n simvolu kimi verilmi;dir, ;eytana ba; ;ydiyin; g;r; m;;llifi ittiham etm;k laz;md;r”.  Ba;qa bir t;nqid;i is; Melvili “;z;n; insanlardan t;crid etm;k ;;;n d;nizd; gizl;n;n” ;air kimi q;l;m; verir v; qeyd edir ki, “Herman zaman;n adam; deyildi, c;miyy;td;n tamam t;crid olunmu; bir insan idi. Bunun s;b;bkar; is; yaz;;;n;n d;niz h;yat; olub.”  Bu v; ya buna ox;ar “ittihamlara” yaz;;;n;n “Mobi Dik” roman;ndan g;t;rd;y;m;z bir par;a il; q;saca cavab verm;k olar. Melvil yaz;r: “...Bu g;y qur;a;; m;nim qar;;;q ;;bh;l;rimin qal;n duman qat; vasit;sil; ;;urumun gah oras;nda, gah da buras;nda ilahi bir f;hm kimi g;r;n;r; bu f;hm p;risi qaranl;;a s;ma i;;;; sa;;r. Buna g;r; m;n Allah-t;alaya minn;tdaram; ;;nki ham;da ;;bh; ola bil;r, ;ox adam inkar ed; bil;r; lakin ;ox az adam ;;bh; ed;-ed;, inkar ed;-ed; h;m d; f;hmi q;bul edir. B;t;n yer;st; h;qiq;tl;r; ;;bh; etm;k v; hans;sa s;mavi h;qiq;tl;ri f;hml; bilm;k – bel; bir birl;;mi; fikir adam; n; inama, n; inams;zl;;a aparar; lakin bunlar insan; h;r ikisin; eyni d;r;c;d; h;rm;t etm;y; ;yr;d;r...” 
Melvil yarad;c;l;;;n;, onun ;d;bi taleyini m;xt;lif c;r yozan t;nqid;il;ri ;;rti olaraq iki qrupa b;lm;k olar: neqativ v; pozitiv d;y;rl;ndir;nl;r. ;kincil;r daha ;ox ;st;nl;k t;;kil edirl;r. Bu t;nqid;il;r; g;r;, Melvil “anadang;lm; dahi”dir, “o,b;lk; d; yegan; yaz;;;d;r ki, yazark;n g;c;nmir, ona ilahid;n ;d;bi pe;;karl;q verilmi;dir.
;lb;tt;, b;t;n bu d;y;rl;ndirm;l;r Melvil d;has;n;n ;sl g;st;ricisi d; ola bilm;z; onun istedad v; d;has;ndan s;z;l;n ;s;rl;r g;z qaba;;nda olub; o, he; ;;bh;siz, X1X ;sr Amerika ;d;biyyat;nda Edqar Allan Po v; Mark Tven q;d;r rolu olan bir s;n;tkar kimi qala bilmi;dir. Lakin qeyd ed;k ki, onun populyarl;;; daha ;ox ;l;m;nd;n sonrak; d;vr; t;sad;f edir, bu da 1921-ci ild; Raymond Viver adl; ;d;biyyat;;nas alimin “Herman Melvil- d;niz;i v; sufi” adl; monoqrafiyas;ndan sonra ba; verdi. M;hz bu elmi-t;dqiqat ;s;rind;n sonra b;y;k yaz;;;n;n kitablar; iyirminci ;srd; k;tl;vi ;;kild; n;;r olunma;a v; sat;lma;a ba;lad;, ;s;rl;rin; kinofilml;r ;;kildi, tama;alar qoyuldu, opera v; balet yaz;ld;, d;nyan;n ;n m;;hur tarix;il;ri, musiqi;il;ri, m;d;niyy;t v; ;d;biyyat xadiml;ri, tan;nm;; f;r;a ustalar; onun yarad;c;l;;;na m;raci;t etdil;r. V; bu g;n yaz;;;n;n “Mobi Dik” roman; t;kc; kitab kimi deyil, film, opera v; balet kimi d; ;b;di, ;anl; bir tale ya;ay;r.
“Mobi Dik” haqq;nda dan;;mazdan ;nc; yaz;;;n;n maraql; h;yat yolu bar;d; q;sa m;lumat verm;yi vacib say;r;q. O, 1 avqust 1819-cu ild; Nyu York ;;h;rind; anadan olub; Herman Allan v; Mariya Qansevurt Melvill;r ail;sinin ;;;nc; u;a;; idi.  Bostonda m;t;b;r familiya kimi tan;nan Allanlar xarici ticar;tl; m;;;ul olur, bir m;dd;t Amerikaya frans;z mallar; idxal edirl;r. G;l;c;k yaz;;;n;n ana babas; general Piter Qansevurt is; Saratoqa d;y;;l;rinin q;hr;man; olmu;du. Onun general formas;nda portretini r;ssam Qilbert Styuart ;;kmi; v; r;sm ;s;ri kimi indi d; yaz;;;n;n ev muzeyind; saxlan;l;r.
Herman;n atas; o;lanlar;n; Nyu York O;lan m;kt;bin; qoyur (Kolumbiya Haz;rl;q M;kt;bi). Lakin Allanlar ail;si maliyy; v;ziyy;tin; g;r; tezlikl; Olbaniy; k;;;r v; atas; u;aqlar;n; oxutdurmaq ;;;n bu d;f; x;z d;ri biznesin; giri;ir. Bu sah; d; ail;y; u;ur g;tirmir, 1812-ci il m;harib;si b;t;n biznesl;ri iflasa u;rad;r. ;ox ke;mir ki, ata Melvil v;fat edir. Bu zaman ail;nin bir penni bel; pulu yox idi. Buna baxmayaraq Herman;n anas; Mariya ;z;n; itirmir, ail;sinin dolan;;;;; qay;;s;na qal;r.  Qarda;; Tomas Melvil Harbor D;niz;il;r ;dar;sinin r;hb;ri olur. Herman da Olbani Akademiyas;na oxuma;a gedir v; burada klassikl;ri ;yr;nir. Olbani Akademiyas;nda fasil;l;rl; ;; il oxuduqdan sonra (1837-1840) Herman 1840-c; ilin sonlar;na yax;n q;rara al;r ki, g;mi s;yah;tl;ri haqq;nda m;qal;l;r yazs;n. 1841-ci il yanvar;n 3-d; o, Nyu Bedforddan (Massa;ussets) balina g;misi “Aku;net”l; reys; ;;x;r v; Sakit Okeanda ;z;r. Sonralar yaz;;; yazacaq ki, “h;min g;n m;nim h;yat;m ba;lad;”.
Melvil Markiz adalar;nda bir matrosla g;mid;n qa;;r v; bir aya yax;n Taypi d;r;sind;, adamyey;nl;r aras;nda ya;ay;r. Sonra ordan “L;si En” balina g;misin; minir v; Taitiy; g;lir. Taitid; g;mi qiyam;nda i;tirak etdiyin; g;r; bir m;dd;t h;bsd; yat;r. Sonralar “;arlz v; Henri” g;misind; i;; d;z;lir, Havay adalar;na g;lir. Orda bir m;dd;t ya;ad;qdan sonra Mau v; Honolulu adas;na k;;;r, 1843-c; ilin 17 avqustunda is; Amerika H;rbi Donanmas;na daxil olur, “Yunaytid Steyts” h;rb g;misind; v;t;n; d;n;r, 1844-c; ilin 14 oktyabr;nda Bostona g;lir.
;ox ke;mir ki, Herman Melvil d;niz s;yah;tl;ri bar;d; hekay;l;r yazma;a ba;lay;r. 1846-c; ild; Londonda v; Nyu Yorkda “Taypi” (Typee), kitab; n;;r olunur, burda Taypi d;r;sind;ki ;sir h;yat;n; q;l;m; al;r. Bunun ard;nca o, “Omo” (Omoo, 1847) kitab;n; yaz;r v; m;;llifi bu ;s;r; g;r; m;hakim; d; edirl;r; bu povestd; yaz;;; ;irkin missionerlik f;aliyy;tin; qar;; ;;x;r. Bundan sonra o, yen; g;miyl; Avropa s;yah;tin; ;;x;r, Liverpula gedir.
Melvil Avropadan qay;dandan sonra 1847-ci ilin avqustunda Elizabet ;ou adl; Massa;ussets M;hk;m; s;drinin q;z;yla evl;nir v; arvad;yla Kanadaya bal ay;na s;f;r; ;;x;r.
Melvilin d;rd u;a;; olub; iki o;lan, iki q;z. 1850-ci ild; Melvill;r Pitsfildd; bir h;y;t evi al;rlar, indi h;min ev yaz;;;n;n muzeyidir. Melvil burda 13 il ya;ay;r, burada da m;;hur ;s;rl;rini yaz;r. O m;hz Pitsfildd; tan;nm;; yaz;;; Nataniel Hotornla tan;; olur, onunla dostluq etm;y; ba;lay;r; onun m;sl;h;tiyl; ;n m;;hur ;s;rini - “Mobi Dik” (Moby Dick, 1851) roman;n; burada yaz;r.

66 ya;;nda maliyy; ;;tinlikl;ri il; ;zl;;;n yaz;;; dostlar;n;n m;sl;h;ti il; g;lirli sah; axtar;r, m;kt;bl;rd; m;;llimlik etm;y; ba;lay;r. Sonralar o, arvad; v; d;rd u;a;;yla b;rab;r Nyu Yorka k;;;r. Amerikada V;t;nda; m;harib;sind;n sonra “D;y;; fraqmentl;ri” v; “M;harib; Aspektl;ri” ;erl;r toplusunu ;ap etdirir. 1866-c; ild; arvad;n;n qohumlar; onu Nyu York G;mr;k idar;sin; inspektor v;zif;sin; i;; d;z;ldirl;r v; yaz;;; burada d;z 19 il i;l;yir. Melvil g;mr;k i;ini m;nims;yir v; namuslu i;;i kimi b;y;k h;rm;t qazan;r. O, bir m;dd;t bank sah;sind; d; eyni u;urla ;al;;;r v; bank m;muru kimi tan;nma;a ba;lay;r. Bel;likl;, 1866-c; ild;n sonra onun yaz;;;l;q karyeras; sona yetir.
Melvilin pe;;yl; ba;l; u;ursuzluqlar; onun ail; h;yat;na da t;sir edir. Elizabetin qohumlar; t;kid edirl;r ki, qad;n ;rind;n bo;ans;n; lakin Elizabet bundan imtina edir. 1867-ci ild; onun b;y;k o;lu Malkolm t;sad;f;n ;z;n; g;ll; il; vurur.  Bundan sonra Melvil i;kiy; qur;an;r v; arvad; onun i;ib d;lilik etm;sin; mane olma;a ;al;;;r. Ail;d; olan davaml; depressiya n;hay;t onun ikinci o;lunun da h;yat;na son qoyur; Sanviks Melvil San Fransiskoda v;fat edir.
Herman Melvil 28 sentyabr 1891-ci ild; 72 ya;;nda ;r;k ;at;;mazl;;;ndan Nyu Yorkdak; evind; v;fat edib. ;l;m;nd;n sonra yaz;;;n;n ;s;rl;rin; maraq artma;a ba;lay;r. ;mumiyy;tl;, Melvilin yarad;c;l;;; ;sas;n Birinci D;nya m;harib;sind;n sonra daha ;ox mara;a s;b;b olur. X;susil;, “Mobi Dik” roman; ona ;b;di ;;hr;t g;tirmi;dir.
Qeyd ed;k ki, siz; t;qdim etdiyimiz bu roman d;nyan;n on ;n a;;r v; ;;tin oxunan ;s;rl;ri s;ras;na d;;;b; X1X ;sr d;nya klassik ;d;biyyat; tarixind; unikal bir ;s;r olan “Mobi Dik” ;ap olunandan d;rhal sonra Amerika t;nqid;il;ri onu “q;rib; roman” adland;rd;lar. M;s;l; bunda idi ki, ;s;rd; roman;n b;t;n m;vcud janr t;l;bl;rin; riay;t olunmay;b; bu q;rib;liyi ;s;ri oxuyark;n hiss edirs;n, lakin o, bu g;n; kimi ;edevr olaraq qal;r v; d;nya ;d;biyyat;nda ;n yax;; ;s;rl;r s;ras;ndan d;;m;r.
B;li, A; Balina haqq;nda yaz;lan bu unikal roman ;ox ;;tin oxunan ;s;rl;rd;n biridir. Bu da s;b;bsiz deyil. ;vv;la, onu qeyd ed;k ki, kitaba daxil edil;n 135 f;slin h;r biri adam; d;;;nm;y; s;vq edir; bu, yax;; ;lam;t kimi q;bul  edil; bil;r - s;n;t ;s;rl;ri insan; d;;;nd;rm;lidir.  Roman;n oxu prosesind; oxucuda yaranan fikirl;r t;kc; ;s;rin m;zmununa aid deyil, h;m d; onun ;z f;rdi h;yat;na aiddir; zamana, yer ;z;nd; ya;ayan insanlar;n h;r birin;, onlar;n davran;; meyarlar;na aiddir. V; n;hay;t, roman b;;;riyy;tin ;mumi ya;ay;; prinsipl;rin; aiddir.
S;b;bl;rd;n biri d; m;tnin ;z; il; ba;l;d;r; qeyd ed;k ki, m;tnin qurulu;u, material;n ifad; t;rzi, m;;llifin yaz; maneras; s;l;fl;rind;n tamam f;rqlidir. F;sill;rin ard;c;ll;;; v; formas; da ;z;n;m;xsus ;;kild; biri-birind;n se;ilir. B;z;n g;r;rs;n ki, n;qletm; zaman; ah;ng, yaxud da ;tal;t pozulur.
Fikrimizi misallarla ;sasland;rma;a ;al;;aq: roman; oxuyark;n h;rm;tli oxucumuz  b;z;n d;nizd; ba; ver;n t;bii f;lak;tin t;svirin; uyacaq; q;fl;t;n g;r;c;k ki, m;;llif ona “balinalar;n t;snifat;” f;slini “s;r;y;r”; yaxud ;s;rd; g;mi h;yat;n;n epik l;vh;l;ri bird;n-bir; monoloq v; dialoqlarla ;v;zl;nir, ya da b;t;v f;ls;fi s;hn;l;rl; y;kl;nir. S;jet v; formalar;n n;vb;l;;m;si fasil;siz ax;nla g;lir; dialoqlar, monoloqlar, quru elmi m;lahiz;l;r, aray;; xarakterli s;n;dl;rin icmal;, sitatlar, balina ovu s;nayesinin t;fsilatlar;, f;ls;fi m;hakim;l;r v; prit;alar, ov t;svirl;ri, balina t;qibl;ri, insan taleyi bar;d; d;;;nc;l;r, xalqlar;n v; d;vl;tl;rin tarixi bar;d; aray;;lar, dini bax;;lar sistemi v; dinl;rin tarixi bar;d; ara;d;r;c; m;lahiz;l;r- b;t;n bunlar ilk bax;;dan sistemsiz g;r;n;r; lakin ;slind; mahiyy;t etibar; il; m;;llifin yarad;c; t;x;yy;l;n;n m;ntiqi n;tic;si kimi qiym;tl;ndiril; bil;r.
;mumiyy;tl;, bu tip ;s;rl;rd; oxucunun diqq;tini bir predmetd;n dig;r predmet; y;n;ltm;yin ;z; d; ustal;q t;l;b edir. ;d;biyyat tarixind; roman ustalar;n;n bel; bir t;cr;b;si olub v; bu g;n d; var. ;slind; roman janr;nda bir formadan dig;r formaya ke;id almaq g;c v; z;hm;t t;l;b edir; m;vcud v;ziyy;td; “Mobi Dik”d;ki m;tnin v; ;s;rin ;mumi m;zmunu m;;llifin ;z;n; bel; m;qavim;t g;st;rir. Lakin b;t;n bu istehkam v; mane;l;ri yarad;c; v; pe;;kar ;;kild; d;f etm;k m;hz Melvil d;has;na n;sib olmu;dur des;k, yan;lmar;q.
Herman Melvili daha d;qiq anlamaq ;;;n roman;n ;sas q;hr;man; m;s;l;sini ortaya qoymaq laz;md;r. H;m yaz;;;n;n ;z d;vr;nd;, h;m d; sonrak; d;vrl;rd; d;nya ;d;biyyat;n; ;yr;n;n m;t;x;ssisl;r bu bar;d; d; q;ti fikr; g;l; bilm;yibl;r. B;zil;ri qeyd edirl;r ki, roman;n ;sas q;hr;man; ;smaildir; (Biz m;tni ingilisc;d;n ;evir;nd; orijinal dilin fonetik x;susiyy;tini n;z;r; alsayd;q, bu ad; ;;mail kimi verm;liydik, rus dilind;ki t;rc;m;d; bu ad ;zmail kimi verilib; lakin, ;mumiyy;tl;, roman;n hardasa dinl;rin v; m;q;dd;s kitablar;n tarixi mahiyy;ti il; ba;l;l;;;n; da n;z;r; alsaq, ;smail ad;n;n da ;s;rd;ki o biri adlar kimi M;q;dd;s Kitablardan g;t;r;ld;y;n; z;nn edirik v; o, ;slind; h;disl;rd;n bildiyimiz ;smay;l ad;na daha ;ox uy;undur ) b;zil;ri kapitan Ahaba ;st;nl;k verir; ;;;nc;l;r is; deyirl;r ki, ;s;rin ba; q;hr;man; A; Balinad;r, y;ni Mobi Dikdir. H;r halda, h;r bir k;s romanla ba;l; bu m;lahiz;sin; ;sas tapa bil;r. Melvil ;z; d; ;oxsayl; yaz;;malar;nda bu m;s;l;y; toxunub.  B;t;n deyil;nl;r; baxmayaraq, bir vacib m;qama ayd;nl;q g;tirm;k ist;rdik: x;susil; bu m;s;l;d; b;t;n t;dqiqat;;lar romana romantik roman bax;m;ndan yana;m;;lar v; bu da, ;lb;tt;, yanl;; yana;mad;r. T;dqiqat;;lar;n ;ks;riyy;ti romantik roman meyarlar;n; ;sas tutmu; v; yaddan ;;xarm;;lar ki, kils; qaydalar;na uy;un yaz;lm;; “Mobi Dik” m;tnind; ;mumiyy;tl; ;n;n;vi “ba; q;hr;man” yoxdur; m;nc;, roman;n “q;rib;liyi” d; m;hz bundad;r.
;kinci bir m;qama diqq;t yetir;k; m;s;l; bundad;r ki, “romanda ;mumiyy;tl; he; bir “q;hr;man” yoxdur” dem;k d; olmaz!  “Mobi Dik” d; “q;hr;man” var! Lakin bu Q;hr;man o q;d;r qeyri-;n;n;vi v; qeyri-adidir ki, onu asanl;qla g;rm;k, m;;ahid; etm;k olmur. Romanda b;t;n hadis;l;r v; t;svirl;r d; m;hz bu Q;hr;manla ba;l;d;r, bu Q;hr;mana tabedir. ;s;ri oxuduqca ;oxsayl; xarakterl;r; rast g;lirs;n v; bu xarakterl;r v; predmetl;r ;traf;nda h;r ;ey Ba; Q;hr;mana ba;l;d;r – bu, D;;;nc; v; Fikirdir; b;li, romanda m;hz D;;;nc; v; Fikir daim h;r;k;t edir, axtar;r, gah d;c;l u;aqlar kimi hoppan;b-d;;;r, gah g;y; qalx;r, gah yer; enir, gah g;nd;lik h;yat hadis;l;ri i;ind;, gah da ilahi q;vv;l;r aras;nda olur. Melvil b;t;n d;;;nc; v; fikirl;rini gah sad; matroslar;n dilind;n verir, gah da ;oxsayl; simvollarla, hadis;l;rin ;st qurumuyla n;ql edir; m;;llif yegan; m;qs;d; do;ru ir;lil;yir – ;mumi, universal h;qiq;t arama;a ;al;;;r, ;lb;tt;, ;g;r bel; bir h;qiq;t m;vcuddursa.  Yen; deyir;m, ;s;rd; Ba; Q;hr;man Fikir v; D;;;nc;dir, onun inki;af; is; ;sas s;jet x;tti kimi d; g;t;r;l; bil;r.
     “Mobi Dik” roman;n;n ;sas janr x;susiyy;tini d; t;yin ed;n ;z;k D;;;nc;dir; o, roman janrlar;n;n m;xt;lif modifikasiyas;n;n (mac;ra, d;niz, sosial, t;rbiy;vi, s;yah;t romanlar;n;n) b;t;v hal; v; sintezidir. Bu c;h;t ;s;ri bir q;d;r d; f;ls;fi roman janr;na yax;nla;d;ra bilib.  ;s;rin x;susi n;qletm; strukturunun ;z;yini d; m;hz m;;llif d;;;nc;sinin dinamizmi  t;;kil edir.
“Mobi Dik” ;s;rind; h;r bir hadis;, h;r bir predmet, h;r bir h;r;k;t oxucu t;r;find;n iki s;viyy;d; q;bul edil; bil;r: birincisi, materiyan;n hadis;si kimi, ikincisi is; ;;ur hadis;si kimi.  B;t;n bunlar; g;rm;k ;;tin deyil; lakin bel; bir ;mumi fikir var ki, “Mobi Dik” h;m d; balina ov;ulu;u s;nayesinin ensiklopedik bir ;s;ridir.  Do;urdan da ;s;rd; balina ovu prosesi qeyri-adi d;r;c;d; m;k;mm;l v; t;fsilat; il; t;svir edilir; balina c;md;yinin k;silm;si, b;l;nm;si, ya; m;hsullar;n;n al;nmas; prosedurlar; (“K;silm; v; b;l;;d;r;lm;” f;sli) d;qiq g;st;rilir. Melvil oxucunu  balina ov;ulu;unun strukturu, t;;kili, istehsal prosesl;ri, istehsal al;tl;ri v; vasit;l;ri il;, m;i;;t v; istehsal ;;raiti il; ;trafl; tan;; edir, bu sah;nin m;t;x;ssisl;rinin fikirl;ri il; d; tan;; edir. Yaz;;; t;f;rr;atlara varark;n, iqtisadi v; sosial aspektl;ri d; yaddan ;;xartm;r; balina ovu s;nayesinin etik prinsipl;rin; toxunur, bu sah; il; ba;l; q;bul olunan qanun v; t;limatlar;n xronoloji t;snifat v; izahlar;n; verir, onun estetik t;r;fl;rin; ba; vurur. B;t;n bu assosiasiyalar ax;n;ndak; x;rda n;anslar v; m;qamlar bel; oxucunu d;;;nc; v; fikir z;ncirl;rin; do;ru apar;r, n;hay;t, ;mumil;;dirm;l;r; g;tirib ;;xar;r. M;s;l;n, m;;llif  “K;ndir; ili;;n Bal;q” (“K;ndir; ili;;n Bal;q- Azad Bal;q” f;sli) anlay;;;ndan bel; bir ;mumi n;tic; ;;xar;r: “;;xsi m;lkiyy;t - qanunun ham;s; el; budur!”
          Melvil ;;;n balina ovu hardasa azad bir d;nya idi; bu ov g;mi g;y;rt;sinin, okean;n h;dudlar;ndan bel; k;nara ;;xaraq daha geni; bir al;m dem;k idi. Yaz;;; g;mi g;y;rt;sind;n quruya - torpaq ;st;nd;ki hadis; v; prosesl;r; d; m;daxil; etm;y; ba;lay;r, quruda ya;ayan insanlar;n taleyi, i;l;ri, d;;;nc;l;ri, h;yat t;rzl;ri bar;d; yaz;r. O, “q;rib;”, h;m d; tamam real h;qiq;tl;ri g;st;rir; m;s;l;n, qurudak;  “;arpazla;an Harpunlar” yaxud “Balina F;vvar;si” kimi hotell;rin t;svirind; o, b;t;n predmetl;ri balina v; onun s;m;kl;ri il; ba;lay;r, sanki n;h;ng d;niz heyvan; insanlarla birg; ya;ay;r, onlar;n g;nd;lik h;yat t;rzl;rin; bu v; ya dig;r d;r;c;d; t;sir edir. T;svir olunan s;hn;l;rd; b;tp;r;stl;r ;zl;rini harpunla q;rx;r, ke;i; g;minin burnuna b;nz;y;n kafedras;nda moiz; oxuyur, el; h;min moiz;;i ke;i; d; balina ov;usunun suke;irm;z pla;;nda ibad;t;il;ri s;x-s;x oturma;a ;a;;r;r.
Melvil ;;;n ;sl h;yat g;mid;n ba;lay;r; o g;mid;n ki, sonu g;r;nm;y;n a;;q d;niz; s;yah;t; ;;x;r. Burda metaforik bir ;laq; var: d;nya v; g;mi ;laq;si. N;hay;t, real g;mi t;svir olunur; “Peko” adlanan g;minin hey;ti m;xt;lif mill;tl;rin v; irql;rin n;may;nd;l;ridir; obrazl; ;;kild; des;k, simvolik Amerikad;r, h;tta onu r;mzi m;nada b;t;v bir b;;;riyy;t kimi d; g;t;rm;k olar. G;mi hey;ti nam;lum m;qs;d; do;ru gedir – il;;m v; b;dheyb;t t;qibin; ;;x;b. Bu real, h;m d; “q;rib;” balina g;misinin h;yat;nda ;sas v; ;h;miyy;tli yeri balinalar tutur.
Lakin “Mobi Dik” roman;na t;kc; balinalar haqq;nda ensiklopedik bir kitab kimi baxmaq olmaz; o, h;m d; setologiya haqq;nda m;lumat kitab;d;r. Burada balinalara x;susi f;sill;r v; b;lm;l;r h;sr olunub, onlar;n bioloji v; s;naye anatomiyas; verilir, tarixi ara;d;rmalar apar;l;r, estetikadan s;hb;t a;;l;r. Bundan ba;qa ;s;rd; balinalara dair ;oxsayl; sitatlar verilir, M;q;dd;s Bibliya Kitablar;na istinadlar edilir, Plutarx, Piliney, ;ekspir v; s. kimi q;dim m;;llifl;rin d;niz ;jdahas; haqq;nda s;yl;dikl;ri fikirl;r yer al;r. Yaz;;; m;;llif kimi ;z i;in; tamam vicdanl; yana;m;;d;r; o, balinalar bar;d;ki m;lumatlar; d;qiq v; m;t;b;r m;nb;l;r; ;saslanaraq verir. Roman; oxuduqca t;dric;n q;rib;likl;rl; rastla;;rsan; bu q;rib;likl;r d; el; balina;;nasl;qdan ir;li g;lir v; bir d; g;r;rs;n ki, yaz;;; t;dric;n balinadan uzaqla;;r, ke;ir insan h;yat;na, insan;n balinan; nec; t;s;vv;r etm;sini qabartma;a ba;lay;r.
“Mobi Dik” roman;ndak; balina;;nasl;q anlay;;; bioloji v; s;naye s;rh;dl;rini d; a;ma;a ba;lay;r. Bu yerd; yaz;;; ba;lay;r dini par;alar, mifoloji balina t;svirl;ri, f;ls;f;d; balina t;rifl;ri, n;hay;t, balina haqq;nda siyasi d;;;nc; v; m;hakim;l;ri ;;rh etm;y;. V; ;n n;hay;t, d;nyan;n yaran;;;nda balinan;n rolu bar;d; dan;;;r. Melvilin balinalar; yava;-yava; dilsiz heyvanl;qdan ;;x;rlar, insan ruhunun m;hsuluna ;evrilirl;r v; ikili h;yatla ya;ama;a ba;lay;rlar. Birinci h;yat okean;n d;rinliyind;, ikinci h;yat is; ;nsan ;;urunun i;ind; yurd sal;b. Bel;likl;, yaz;;;n;n balina haqq;ndak; bioloji t;s;vv;rl;ri k;lg;d; qal;r, ;n planda heyvan;n  r;mzi m;nas; verilir v; balina il; ba;l; b;t;n t;snifatlar A; Balinaya g;tirib ;;xar;r; o, f;ls;f;, psixologiya, sosiologiya, siyas;t sular;nda ;z;r.
Qeyd ed;k ki, yaz;;;n;n simvolik abstraktizm; v; ;mumil;;dirm;l;r; meyl etm;si ;s;ri he; d; m;asir Amerikan;n siyasi, iqtisadi v; sosial reall;qlar;ndan uzaqla;d;rm;r. Romandak; h;r bir simvol dem;k olar ki, ;oxsayl; v; m;xt;lif m;na ;alarlar; aras;nda bir mahiyy;t da;;y;r ki, bu da Birl;;mi; ;tatlar;n h;yat;na v; taleyin; birba;a aiddir. ;n sad; misal budur ki, m;xt;lif mill;t v; irql;rd;n olan g;minin bortunda Amerika bayra;; as;l;b v; g;mi Amerika bayra;; alt;nda ;z;r. Bunu m;xt;lif c;r d; yozmaq olar; lakin biz; el; g;lir ki, bu, ilk n;vb;d; m;xt;lif  xalqlar;n n;may;nd;l;rind;n ibar;t olan Amerikad;r. O, tarixin sonsuz sular; il; nam;lum sahill;r; do;ru ;z;r. G;r;s;n sahil; ;atacaqm;? G;r;s;n, o, hans; sahil; ba; al;b gedir? Onu kim idar; edir? ;lb;tt;, bu r;mzi m;na da;;yan g;minin taleyi il; ba;l; faci;ni d; h;r; bir c;r yoza bil;r. ;sas odur ki, roman;n ideya x;tti qeyri-adi d;r;c;d; geni; diapazonda ;ax;l;nir v; milli h;yat;n ;ox b;y;k k;miyy;td; hadis;l;rini ;hat; edir. Lakin biz; el; g;lir ki, onun ana x;tti v; istiqam;ti d; m;vcuddur- bu da g;l;c;k Amerikad;r, Amerikan;n g;l;c;yidir. ;g;r m;asirlik n;qteyi-n;z;rinc; yana;saq, yaz;;; bu x;tl; Amerikan;n sabahk; g;n;nd;n x;b;r verm;y; ;al;;;r.
Maraql;d;r ki, Melvilin b;zi proqnozlar; ;z;n; do;rultmasa da, b;zil;ri tamamil; heyr;t do;urur; yaz;;; d;vri-al;md; insan h;yat;n;n el; n;qt;l;rin; toxunur ki, bunu h;y;cans;z oxumaq m;mk;n deyil; insan h;yat;yla ba;l; olan hadis; v; prosesl;rin yaranmas;, inki;af; v; yer ;z;nd; k;k salmas; s;b;bl;rini pey;;mb;rc;sin; g;st;rir, bu g;nl; s;sl;;;n iqtisadiyyat v; ;xlaq, siyas;t v; ;xlaq, f;ls;f; v; psixologiya m;s;l;l;rini qabard;r.
Yaz;;; d;;;nc;l;rinin dinamikas; d;;;n;lm;; istiqam;t ;zr; h;r;k;t edir v; hardasa b;z;n xaotik y;k da;;y;r, lakin ;sas m;qs;din b;t;vl;y;n; qoruyub saxlaya bilir. M;qs;d is; ayd;nd;r: Amerika c;miyy;tinin ;xlaq t;kam;l;n;n ;mumi meyll;rini g;st;rm;k, son n;tic;d; bu meyll;rin hara g;tirib ;;xara bil;c;yini anlatmaq!
Bir ;ox m;asirl;ri kimi Melvil bel; hesab edirdi ki, insanlar;n davran;; v; h;r;k;tl;ri onlar;n d;nya haqq;ndak; t;s;vv;rl;ri il; ba;l;d;r, dini t;lim v; f;ls;fi sisteml;rin onlar;n ;;uruna n; d;r;c;d; t;sir etm;sind;n as;l;d;r. B;s bu t;lim v; sisteml;r n; d;r;c;d; etibarl;d;r, onlar n; d;r;c;d; h;qiq;t; uy;un g;lir? Yaz;;;n;n fikrinc;, b;t;n bu t;lim v; sisteml;r insan; m;suliyy;td;n m;hrum etmi;dir, onun h;yat;na birba;a h;kmranl;q edir; xalqlar v; d;vl;tl;r, insan v; c;miyy;t aras;ndak; m;nasib;tl;r d; bel;dir.
Romanda onlarca f;sil var ki, m;hz dini-f;ls;fi t;liml;rin b;dii t;dqiqat;ndan b;hs edir. B;t;n bunlar;n m;qabilind; m;;llif  bel; bir sual da ortaya qoyur: insan h;yat;na, insan c;miyy;tin; cavabdeh olan g;z;g;r;nm;z bir q;vv; varm;? Yaz;;; bu suala d;qiq cavab vermir! Lakin Melvil; g;r;, d;rketm; prosesind; t;kc; obyekt i;tirak etmir, h;m d; subyekt var. ;g;r obyekt stabil v; obyektivdirs;, subyekt, ;ksin; ;oxm;nal; v; m;xt;lifdir. Bel;likl;, m;;llif idrak n;z;riyy;si il; ba;l; m;lahiz;l;r y;r;tm;y; ;al;;;r v; qeyd ed;k ki, el; roman;n da ;h;miyy;tli hiss;si bu n;z;riyy; il; ba;l;d;r. Y;ni burda bir obyekt- Mobi Dik (A; Balina) var, subyektl;r is; ;oxdur. B;s bu Mobi Dik n;dir bel;- ;;rin simvoludumu, ;eytan;n t;c;ss;m;d;m;, yoxsa adi Balina obraz;d;? O, nec;dir, onun m;qs;di n;dir?
M;s;l; bundad;r ki, Melvil ;;;n yuxar;dak; suallar az ;h;miyy;t da;;y;r v; ;slind; yaz;;;n;n m;qs;di tamam ba;qad;r: insanlar Mobi Dik bar;d; n; d;;;n;rl;r? ;nsanlar;n Balina bar;d;ki t;s;vv;rl;ri nec;dir? Kitabda t;svir olunan m;xt;lif obrazlar;n t;s;vv;r;nd; o, nec; canlan;r? Bax, budur ;sas m;s;l;.
;nsan v; heyvan t;bi;tinin ;yr;nilm;si problemi daha q;dim tarix; malikdir. B;t;n d;vrl;rd; - Ad;m v; ondan sonrak; d;vrl;rd; bu problemi ;yr;nm;k, onu h;ll etm;k ;;;n k;lli miqdarda fikirl;r s;yl;nilib, kitablar yaz;l;b, ;oxsayl; elmi t;dqiqat ara;d;rmalar; apar;l;b, ayr;-ayr; z;ka sahibl;rinin ;s;rl;ri i;;q ;z; g;r;b. Lakin h;r yeni d;vrd; bu m;s;l;y; n;z;r sald;qca g;r;rs;n ki, yen; n; is; ;at;;m;r, ;oxsayl; qaranl;q m;tl;bl;r ortaya ;;x;r. ;;bh;siz, Melvilin siz; t;qdim etdiyimiz “Mobi Dik v; ya A; Balina” roman;nda  ;nsan- Heyvan- D;nya- Zaman m;nasib;tl;ri il; ba;l; qoyulan m;s;l;l;r d; h;l; son n;qt; deyil. Lakin X1X ;srin ortalar;nda Amerika reall;;;nda yaranm;; bel; bir ;s;rin meydana ;;xmas; v; b;t;n ;;tinlikl;r; baxmayaraq d;nya ;d;biyyat; tarixind; ;edevr kimi qalmas; he; ;;bh;siz b;y;k yaz;;; d;has;ndan x;b;r verir. ;nanmaq ist;yirik ki, “Mobi Dik” kimi m;;hur bir ;s;rin Az;rbaycan dilind; ilk d;f; i;;q ;z; g;rm;si s;birli Az;rbaycan oxucusunun da b;y;k mara;;na s;b;b olacaqd;r.

Kamran N;Z;RL;,
filologiya elml;ri namiz;di

    
    
    
    







Mobi Dik
roman
D;has;na h;rm;t etdiyim dostum Nataniel Hotorna  ithaf olunur

                Etimologiya
(V;r;m x;st;liyind;n d;nyas;n; d;yi;mi; Qrammatika M;kt;bi m;;lliminin k;m;k;isinin toplad;;; m;lumatlar).
O, indi d; m;nim g;z;m;n qaba;;ndad;r – sol;un b;nizli, nimda; penc;kli bir g;nc; penc;yi kimi beyni, q;lbi v; b;t;n b;d;ni d; nimda; idi. O, b;t;n g;n; ;st;nd; d;nya xalqlar;n;n sanki la;a qoyulan alab;z;k bayraqlar; ;;kilmi; q;rib; burun d;smal;yla k;hn; l;;;t v; qrammatika kitablar;n;n tozunu sil;rdi; bu kitablar;n tozunu silm;k xo;una g;l;rdi; bel; bir dinc m;;;uliyy;t onu n;d;ns; ;l;m; bar;d; d;;;nm;y; vadar edirdi.
 “;g;r s;n ba;qalar;na d;rs dem;yi boynuna g;t;r;b onlara “bizim dild; bal;q-balinan; “whale” adland;r;rlar” deyib ;yr;dirs;ns;, bu zaman ;z savads;zl;;;n ucbat;ndan s;zd;ki “h” h;rfini burax;rsansa v; bununla da s;z;n b;t;n m;nas; d;yi;irs;, dem;li, s;n bilik yox, yanl;;l;q ;yr;dirs;n”.
Haklyut .
     “Whale”. ;sve; dilind;-hwal. Bu heyvan ad; “G;RD;, YUMRU” anlay;;lar; il; ba;l;d;r; daniya dilind; “hvalt”- ;yilmi;, b;k;lm;;, qabar;lm;;, yaxud ta;l; dem;kdir.
Vebsterin l;;;tind;n
“Whale” – birba;a holland v; alman dill;rind;ki “wallen” s;z;nd;n ;m;l; g;lib, anqlosaksonlar ona “walwian” deyirl;r, m;nas; “g;zm;k, diyirl;nm;k, ;;rp;nmaq, ;apalamaq” dem;kdir.
Ri;ardsonun l;;;tind;n

Q;dim y;hudi dilind; -Jil
Yunan dilind; - xntos
Lat;n dilind;- cetus
Anqlosakson dilind;- whoel
Daniya dilind;- hvalt
Holland dilind;- wal
;sve; dilind;- hwal
;sland dilind;- whale
;ngilis dilind;-   whale
Frans;z dilind;- balein
;span dilind;- ballena
Fician dilind;- PEKEE—NUEE—NUEE
Erromanqoan dilind;- PEKEE—NUEE—NUEE

;;xar;;
(materiallar kitabxana;;n;n ki;ik k;m;k;isi t;r;find;n toplanm;;d;r)
Oxucu ;min ola bil;r ki, bu sad;l;vh h;rfg;d;n v; kitab qurdu olan zavall; ki;ik k;m;k;i Vatikan;n b;t;n kitabxanalar;n; v; bukinist d;kanlar;n; ;l;k-v;l;k edib; orda balinalar haqq;nda h;r hans; bir s;z, yaxud kitab, material, ya da m;lumat ;ld; etm;k m;qs;dil; kafirl;rd;n tutmu; ta dindar adamlar;n kitablar;na q;d;r ham;s;n; n;z;rd;n ke;irib. Buna g;r; d; balina haqq;nda p;rak;nd; sitatlar; (;;bh;siz, onlar d;r;st olsalar bel;) yevangelist t;riq;tinin m;q;dd;s v; dan;lmaz ay;l;ri kimi b;t;n hallarda q;bul el;m;k olmaz. Burda, ;lb;tt;, adlar; ;;kil;n ;airl;rin v; q;dim m;;llifl;rin ;s;rl;rind;n olan par;alar bizim ;;;n maraql; v; d;y;rlidir; ;;nki onlar biz; Leviafan-Spermasetli Balina  bar;d; b;t;n mill;tl;rin v; n;sill;rin, indikil;r d; daxil olmaqla, n; vaxtsa, hardasa, b;t;n hallarda n; deyibl;rs;, n; yaz;blarsa, n; d;;;n;bl;rs;, n; xat;rlay;blarsa, h;r ;ey bar;d; qu; u;u;u s;r;tiyl; ;mumi m;lumat verirl;r.
Bel;likl;: ;lvida, m;nim zavall; ki;ik k;m;k;im; m;n s;ni ;;rh edir;m. S;n o f;r;hsiz tayfalara v; cinsl;r; m;nsubsan ki, bu d;nyada onlar; he; bir ;;rabla q;z;nd;rmaq olmaz; onlar ;;;n h;tta a; ;;rab bel; ;ox t;ndd;r, ;;hray; r;ngd;dir; lakin h;rd;n s;nin kimisiyl; ikilikd; oturmaq adama m;mnunluq g;tirir, onda s;n d; ;z;n; b;db;xt v; yalq;z hiss edirs;n, g;z ya;lar;na q;rq olub m;sahibini d;rind;n anlamaq ist;yirs;n; n; q;d;r ki, bizim g;z ya;;m;z qurumay;b, st;kanlar;m;z quru,  q;lbimiz is; ;irin k;d;rl; doludur, siz; ;mmas;z-filans;z a;;q dem;k ist;yir;m: “Bu i;i bo;lay;n getsin, ki;ik k;m;k;il;r! Siz d;nyan; raz; salmaq ;;;n n; q;d;r ;ox g;c s;rf ets;niz, o q;d;r az t;;;kk;r alacaqs;n;z. Eh, ka; sizin ;;;n H;mpton-Kortu , ya da Tyulri  saray;n; t;mizl;y; bil;ydim! Amma g;z ya;;n;z; udun, ba;;n;z; dik tutun, ruhdan d;;m;yin! Yuxar; bax;n, lap g;mi dorunun k;ll;sin; bax;n! ;;nki sizi qabaqlayan dostlar;n;z g;y;n yeddinci qat;n; sizin ;;;n bo;aldacaq v; siz g;lm;mi; ordan ;sl ;rk;y;nl;ri- C;bray;l;, Mixaili v; Rafaili  qovacaqlar. Burda biz yaln;z paralanm;; q;lbl;rimizi bir-birin; taqq;ldad;r;q; orda is; siz q;r;lmayan q;d;hl;rinizi bir-birin; vura bil;rsiniz!”
;;xar;;
“V; Allah n;h;ng balinalar yaratd;”.
T;vrat

“Balinan;n ard;nca h;yat yolu a;;ld;; D;rinlik a; q;rov kimi g;r;n;r”.
;yob

“V; Allah n;h;ng bal;;; ;vv;lc;d;n haz;rlam;;d; ki, o, ;onan; udsun”.
;ona

“Orda g;mil;r ;z;r; orda S;nin oynamaq ;;;n yaratd;;;n Balina da vard;r”
Z;bur sur;si
“H;min g;n Allah ;z n;h;ng, g;cl;, a;;r q;l;nc;yla Balinaya z;rb; endir;c;k; o, beli ;yilmi;, q;vr;lan Balinan;- ilan;, d;niz ;jdahas;n; ;ld;r;c;kdir”.
Bibliya pey;;mb;ri
    “Bu ;jdahan;n d;h;;tli c;h;ngin; n; ke;s;-  ya bir v;h;i heyvan, ya g;mi v; ya da;, d;xli yoxdur, d;rhal udur v; onlar ;jdahan;n n;h;ng qarn;n;n qaranl;q dibind; m;hv olur”.
Plutarx;n “;xlaq d;y;rl;ri” ;s;rinin Holland  t;r;find;n t;rc;m;sind;n
“Hind Okean;nda d;nyada m;vcud olan n;h;ng v; ;n b;y;k bal;qlar ;z;r; onlar aras;nda Balinalar, ya da Su ;jdahalar; var, onlar;n uzunlu;u t;xmin;n yerin ;l;; vahidi olan d;rd akrd;r”
Holland;n Pliniyd;n etdiyi t;rc;m; 
“Biz g;miyl; ikic; g;n idi ;zm;;d;k ki, bird;n s;bh ;a;; n;h;ng balina s;r;s;n; v; dig;r d;niz ;jdahalar;na rast g;ldik. Onlardan biri son d;r;c; n;h;ng idi. O a;z;n; a;;b biz; yax;nla;d;, b;y;r-ba;;nda iri dal;alar yaratd; v; d;nizi k;p;kl;ndirdi... ”
Tuk. Lukianan;n “H;qiqi Tarix”nin t;rc;m;sind;n
“O, bizim ;lk;y; h;m d; ona g;r; g;ldi ki, balina ovlas;n; ;;nki bu heyvanlar;n di; s;m;y; qiym;tlidir v; o, n;mun; kimi onlardan krala h;diyy; d; g;tirdi. ;n yax;; v; b;y;k balinalar onun v;t;nind; ovlan;r; b;zil;rinin uzunlu;u q;rx s;kkiz, b;zil;rininki is; ;lli metr olur. O deyir ki, onlar (onunla birlikd; daha be; n;f;r) iki g;n ;rzind; altm;; balina ;ld;rm;;l;r.”
Ottar;n Hekay;ti- bu hekay;ti ;sa Pey;;mb;rin anadan olmas;ndan ;vv;l, 890-c; ild; Kral Alfred ondan ;z qula;;yla e;idib yazm;;d;r
“Bununla bel;, d;nyada canl;-cans;z n; varsa, h;r ;ey- d;xli yoxdu, g;mi ya canl; varl;q olsun - ;g;r onun d;h;;tli a;z;na d;;s;, ordan salamat ;;xmayacaq; bu qorxunc ;jdaha-balina onu udub d;rhal m;hv edir; uddu;u x;rda d;niz bal;qlar; bel; onun qarn;nda ;b;di olaraq tam t;hl;k;siz ;;raitd; yat;rlar...”
Monten, “Raymond Sebondun M;dhiyy;si”
“G;l qa;aq! G;l ;;x;b ged;k burdan! Bura d;h;;tli yerdir; bu, h;min Balinad;r k;, m;rh;m;tli Musa pey;;mb;rimiz m;q;dd;s ;yoba haqq;nda r;vay;td; t;svir el;mi;di... ”
Rable
“Bu Balinan;n ciy;rini iki arabaya y;kl;dil;r...”
Stou. “Salnam;” ;s;rind;n
“N;h;ng Balina, d;nizi qaynayan qazan kimi k;p;kl;ndirirdi...”
Lord Bekon. Z;bur sur;sinin t;rc;m;si
“Bu n;h;ng ;jdaha-Balinan;n c;md;yin;, ya da b;d;n qurulu;una g;linc;,biz konkret he; n; dey; bilm;rik; bu bar;d; m;lumat;m;z yoxdur. Bu d;h;;tli varl;q qeyri-adi d;r;c;d; n;h;ngdir v; dem;k olar ki, bir balinadan t;s;vv;r;g;lm;z h;cmd; ya; almaq olar...”
“H;yat v; ;l;m;n Tarixi”
“D;nyada kontuziyan;n ;n yax;; d;rman; balinan;n spermasetidir ”
Kral 1V Henri
“Balinaya ;ox b;nz;yir...”
“Hamlet”
“Onun qaba;;n; kim k;s; bil;r? O, qorxmadan qanl; d;y;;; girir; intiqam al;r, n; aman, n; m;rh;m;t bilir; vurulmu;, yaral; balinan; dal;alar sahil; g;tirib ;;xar;r...”
 “Krali;a Fey”
“...;z b;d;n h;r;k;tl;riyl; okean; l;rz;y; g;tir;n, onu h;m d; bir anda ;l; s;kun;t; q;rq ed;n ;z;m;tli, n;h;ng balina kimi...”
Ser Uilyam Davenant. “Qondibert”; ;n s;z;
“Spermaset n;dir? d;z;, bunu insanlar bilmirl;r; h;tta otuz illik t;dqiqatlar;ndan sonra alim Hofmannus ;z kitab;nda a;;q ;;kild; etiraf etdi: nescio quid sit”
Ser T. Braun “Spermaset v; Balinan;n spermaseti haqq;nda” Bax: T. Braun. “Yay;lm;; yanl;;l;q haqq;nda Traktat”
“;gid Spenser kimi o da quyru;uyla ;trafa ;l;m v; qorxu s;p;l;yir...”
“Dal;nda el; bil b;t;v bir me;;ni g;tirir, dal;alar; a;araq ;z;r, ;z;r,...”
Uoller. “Yay Adalar;nda d;y;;l;r”
“H;min n;h;ng ;jdaha-Balinan; yaradan inc;s;n;tdir; buna D;vl;t deyilir (lat;nca Civitas) v; o da yaln;z s;ni insand;r...”
Qobbs. “Leviafan”da giri; s;z;nd;n
“Sarsaq ;;h;r M;nsoul onu ;eyn;m;d;n b;t;v uddu, balina x;rda bal;;; udan kimi...”
“Z;vvar;n Yolu”
“Allah yaratd;;; b;t;n canl;lar aras;nda ;n n;h;ngi okean sular;nda ;z;n Spermasetli Balinad;r...”
“;tirilmi; C;nn;t”
     "Ëåâèàôàí, d;niz ;jdahas; Allah;n yaratd;qlar; aras;nda ;n n;h;ngidir; o, ;z;r, suyun dibind; m;rg;l;yir; ;z;n Ada kimidir sanki, n;f;si t;ngi;;nd; sSin;siyl;  d;nizi ;st;nd;n g;t;r;r; sonra da sular; vulkan kimi g;yl;r; p;sk;rd;r...”
Yen; orada.
“N;h;ng balinalar d;niz sular;nda ;z;rl;r; eyni zamanda onlar;n i;ind; d; ya; d;nizi ;z;r...”
Fuller. "Xalq hakimiyy;ti v; ilahi hakimiyy;t "
“Balina pusquda durub gizl;nir; h;r;k;tsiz ;z ovunu g;zl;yir; ov onun geni; a;;lm;; a;z;na girir v; el; bilir ki, yegan; xilas yolu burad;r...”
Drayden. ANNUS MIRABILIS
“Onlar Balinan;n c;md;yini g;minin arxa hiss;sin; ba;lay;b onun ba;;n; k;sir, sonra da onu sahil; dart;rlar; lakin heyvan;n b;d;ni on iki-on ;; fut d;rinlikd; suyun dibin; q;d;r uzan;r...”
Tomas Edcin “;pitzbergen; doqquz s;yah;t”kitab;nda Par;essd;n sitat
“Onlar yolda ;oxlu balina g;rd;l;r; okeanda at;l;b-d;;;r, ;yl;nirdil;r; ;iyinl;rind;ki qapaq v; borucuqlar vasit;sil; g;y; su ;;rnaqlar; burax;rd;lar...”
Ser T. Herbertin “Asiya v; Afrikaya S;yah;t”ind;n. Con Harrisin se;ilmi; ;s;rl;rind;n
     “Onlar burda el; b;y;k balina s;r;s;n; rast g;ldil;r ki, g;mini ehtiyatla idar; etm;y; ba;lad;lar...qorxurdular ki, g;mi bird;n balinalara toxunar...”
Skauten. “Alt;nc; d;vri-al;m s;yah;ti”
“G;cl; ;imal-;;rq k;l;yi n;tic;sind; biz “Balina b;tnind; atom” adl; g;mi il; Elba adas; a;z;ndan uzaqla;d;q... B;zil;ri deyirl;r ki, balina a;z;n; a;a bilmir, lakin bunlar ham;s; uydurmad;r. Matroslar ad;t;n dor a;ac;n;n ba;;na d;rma;;r v; ordan balinalara g;z qoyurlar. Bel; ki, balinan; birinci g;r;n matrosa m;kafat verilir...h;min adama pul verilir. M;n; dan;;;rd;lar ki, ;etl;nd adalar;nda bir balina tutulub v; h;min balinan;n qarn;nda bir c;ll;kd;n ;ox siy;n;k bal;;; varm;;... Harpunla d;niz heyvanlar; ovlayan adamlardan biri deyir ki, nec; oldusa, bir d;f; o, ;pitzbergend; balina vurmu;du; heyvan ba;dan aya;a a; r;ngd; idi...”
Qrenlandiyaya S;yah;t, 1671-ci il, Harrisin Se;ilmi; ;s;rl;rind;n
“Burda Fayf sahill;rind; balinalar; b;z;n d;niz sahil; vurub ;;xar;r. Milad;n  1652-ci ilinin yay;nda g;nl;rin birind; sahil; bir balina ;;xm;;d;; s;ks;n fut uzunlu;u, c;md;yinin m;xt;lif yerl;rind; t;kl;ri v; b;;lar; da vard;; m;n; dedil;r ki, onun c;md;yind;n o q;d;r ya; ;;xartd;lar ki, bu, balinan;n t;xmin;n 500 ar;;n a;;rl;;; q;d;r olard;. Onun ;;n;si Pitferrenin ba;;nda arka kimi qurulmu;du...”
Sibbald. “Fayf v; Kinros”
 “Dedim ki, b;lk; el; o Spermasetli Balinan;n ;hd;sind;n m;n g;l; bil;r;m, onu ;ld;r;r;m; lakin he; vaxt e;itm;mi;dim ki, bel; balinalar insan ;li il; ;ld;r;ls;n, ;;nki onlar ;ox ;evik v; amans;z olurlar...”
Ri;ard Strafford. “Bermud ;;buca;;ndan m;ktub”. Filologiya, qeydl;r, 1688
“D;nizd; balinalar Allah;n ;mrin; ita;t edirl;r...”
;lifba Kitab;. Yeni ;ngilt;r; N;;riyyat;
    “Biz burda ;oxlu sayda n;h;ng balinaya rast g;ldik; dey;rdim ki, onlar ;imal sular;na nisb;t;n C;nub d;nizl;rind; y;z d;f;l;rl; ;oxdur.”   
Kapitan Kauley. “D;vri-al;m d;niz s;yah;ti”. 1729.
“... v; balinan;n n;f;sind;n ;ox vaxt el; g;cl; qoxu g;lir ki, bu iyd;n adam;n beyni dumanlana bilir... ”
Ulloa. “C;nubi Amerika”
“Qad;n donu alt;ndak; orqan;, yax;; olar ki, ;lli ;n etibarl; hava p;risin; etibar ed;k... Ax; bu qala d;f;l;rl; tutulub... lap balinan;n qab;r;alar; il; d; m;hk;ml;ts;n, yen; ora gir;c;kl;r...”
“Z;lf;n o;urlanmas;”
“;g;r biz quruda yer;st; heyvanlar;n n;h;ngliyini suda ya;ayan heyvanlar;n n;h;ngliyi il; m;qayis; ets;k, g;r;rik ki, birincil;r sad;c; olaraq he; n;dir. Balina he; ;;bh;siz Allah;n yaratd;;; ;n n;hng heyvand;r...”
Qoldsmit.”T;bii Tarix”
“;g;r siz x;rda bal;qlar ;;;n na;;l yazmaq fikrin; d;;s;ydiniz, onlar sizin kitab;n;zda azman balinalar kimi dan;;ard;lar”
Qoldsmit- Samuel Consona
“Ax;ama yax;n biz qayaya ox;ar qaralan bir ;ey g;rd;k; sonra m;lum oldu ki, bu, qaya deyil, ;l; balinad;r. Onu hans;sa asiyal;lar ;ld;rm;;d;l;r, sahil; dart;rd;lar. G;r;n;r, onlar balinan;n c;md;yi arxas;nda gizl;nmi;dil;r ki, biz onlar; g;r; bilm;y;k…”
Kuk. “S;yah;t”
“Onlar nisb;t;n daha iri olan balinalara h;cum etm;kd;n ;;kinirl;r. Bu balinalar el; d;h;;tli olurlar ki, d;nizd; onlar;n adl;r;n; bel; ;;km;y; qorxurlar; velbotlar;nda h;mi;; peyin, ;h;ng,  ard;c kollar; v; buna b;nz;r predmetl;r da;;y;rlar ki, balinalar; qay;qlara yax;nla;ma;a qoymas;nlar.”
Uqo Van Troil.” 1772-ci ild; Benks v; Solanderin ;slandiyaya g;mi s;yah;ti haqq;nda m;ktublar”
“Spermasetli Balina Nantuket ;halisin; tan;;;d;r; az;;n v; ;evik heyvand;r, onu ovlayan bal;q;;lardan f;vqal;d; m;har;t v; c;sar;t t;l;b olunur.”
Tomas Cefferson. Balina ya;;n;n idxal; ;zr; Frans;z nazirin; yazd;;; m;ktublardan, 1778.
“Allah x;trin;, ser, deyin g;r;m onu d;nyada n; il; m;qayis; etm;k olar?”
Edmund Burke. Nantuket parlamentind; balina ovu bar;d; ;;x;;ndan.
“;spaniya- n;h;ng balinad;r, C;nub-Q;rbi Avropan;n sahilin; at;lm;;d;r.”
Edmund Burke. (hans;sa ;;x;;;ndan)
“Bel; deyirl;r ki, kral saray;n;n qanuni onuncu g;lir m;nb;yi onunla ;;rtl;nir ki, kral d;nizi pirat v; quldurlardan qoruyur; v; onun kral bal;;;na-y;ni osetrin v; balinaya h;ququ vard;r. Sahil; tullanm;;, yaxud yax;nda ovlanm;; h;min bal;qlar kral;n ;;xsi mal; elan edilir.”
Bl;kstoun
“Yen; ham; ;l;m d;y;;;n;, ;lb;yaxa vuru;a haz;rla;;r; hidd;tl;nmi;  Rodmond iti v; s;rrast harpununu  ba;; ;z;rin; qald;rd;...”
Folkonner.”G;mi q;zas;” 
“Burda raketl;r k;ml;r;, q;ll;l;r;, g;mb;zl;r; i;;q sala-sala s;s sald;, ;aqq;ldad;lar... Gec;nin z;lm;t qaranl;;; g;yd;ki g;mb;zl;rin ;st;nd;n sanki bir anl;q ;;kilib getdi. Bax bel;c;, okean sular; da alov kimi g;yl;r; qalx;r; bu su ;;rnaqlar;n; balina t;nt;n;yl; s;maya burax;r...
Kauper. “Krali;an;n Londona s;f;ri haqq;nda”
“Onun ;r;yin; vurulan ilk z;rb;d;n s;r;tl; qan f;;q;rd;...
C;mi on be; qallon  qan ;;xd;... ”
Con Hanter. “Balinan;n (;ox da b;y;k olmayan) c;md;yinin anatomiyas; haqq;nda hesabat”
  “Balina ;r;yinin ba; arteriyas;  London k;rp;s;nd; ;n geni; diametr; malik olan su borusundan da yek;di; bu borudan axan suyun s;r;ti, balinan;n ;r;yind;n ;;xan qan;n f;;q;rt;s;ndan azd;r”
Paley. “Teologiya”
“Balina- ;l-aya;; olmayan m;m;li d;niz heyvan;d;r”
Baron Kaviyer
“Biz 40 d;r;c; c;nub t;r;fd; spermasetli balinalar; g;rd;k, lakin may;n birin; q;d;r ova ba;lamad;q; sanki d;niz balinalarla ;rt;lm;;d;”
Kolnet. “Balina ovunu geni;l;ndirm;k m;qs;dil; d;niz s;yah;ti”.

“Qar;;mdak; co;ub-da;an sularda oynayan, s;r;tl; ;z;n, ;l;m sacan varl;qlar- b;t;n n;v v; r;ngl;rd; d;niz heyvanlar; vard;. Onlar; dill; t;svir etm;k ;;tindi. He; bir d;niz;i ;mr;nd; Spermasetli Balina kimi qorxunc heyvan g;rm;yib... Onlar sehirli, s;z;baxan bir instinktl; yol gedirl;r, dal;alar; q;ra-q;ra ;z;r, sonsuz ;mmanda r;van ;;kild;, qorxu bilm;d;n ya;ay;rlar. Balinalar, k;p;k bal;qlar;, d;niz ilanlar;; onlar;n silah; qalxand;, ;yri buynuzlard;, k;sici, amans;z di;l;ridi...”
Montqomeri. “D;nya Nuh ;yyam;ndan qabaq”
“E;q olsun! Ya;as;n Bal;q hakimiyy;ti! Onun ;;;n n; tufan, n; d; x;rda l;p;l;r qorxulu deyil! B;t;n Atlantik okean;nda, sahilsiz v; amans;z sularda ikinci bel; bir Balina tapa bilm;zs;n! H;l; he; vaxt he; bir bal;q bel; ya;l; olmay;b; he; k;s v; he; n; d;vri-al;mi onun kimi bel;  azad, bel; s;rb;st ;z;b dola;may;b...”
;arlz L;mb.”Balinan;n Triumfu”
“1690-c; ilin yay;nda h;nd;r t;p;l;rin ;st;nd; bir ne;; n;f;r durub balinalar;n at;l;b-d;;m;yin; v; f;vvar;l;r buraxmas;na tama;a edirdi. Onlardan biri ;li il; okean;n uzaq n;qt;sini g;st;rib dedi: “orda ya;;l bir ;;ll;k var, bizim n;v;l;rimizin u;aqlar; ;;r;k dal;nca oraya ged;c;kl;r...”
Obed Meysi. “Nantuketin Tarixi”
“M;n Syuzan v; ;z;m ;;;n ev tikdim; evimizin qap;lar;n; Balinan;n ;;n; s;m;kl;rind;n qotik ;slubda d;z;ldilmi; arka formas;nda qoydum...”
Hotorn. “;ki d;f; deyilmi; tarix”
“Qad;n m;nim yan;ma m;sl;h;t; g;lmi;di; cavanl;;;nda sevdiyi bir adama, ilk m;h;bb;tin; heyk;l qoymaq ist;yirdi; h;min adam; is; q;rx il bundan qabaq Sakit Okeanda balina ;ld;rm;;d;...”
Yen; orada.
“Yox, ser, bu, ;sl H;qiqi Balinad;r,- Tom dedi.- M;n onun buraxd;;; f;vvar;ni g;rd;m; o, g;y; iki q;vsi-q;zeh f;;q;rtd;; onlar el; g;z;l idi ki, h;r bir xristian bax;b l;zz;t al;rd;. Bu v;h;i heyvan ;ox ya;l;d;r, ;sl Spermaset ;;ll;yidir.”
Kuper. “Losman”
“...v; m;xt;lif q;zetl;r payland;; biz Berlinin teatr x;b;rl;rin; g;z g;zdir;rk;n  ;yr;ndik ki, orda s;hn;y; d;niz ;jdahalar; v; balinalar; ;;xar;l;r.”
Ekkerm;nn. “G;te il; s;hb;tl;r”

“Allah x;trin;, c;nab ;eys, noolub ax;?”
Cavab verdim:
-G;mi balina il; toqqu;ub v; g;minin b;t;n g;vd;si d;lm;-de;ik olub...
Nantuketin “Esseks”adl; balina ovlayan g;misinin q;zaya u;ramas;n;n t;sviri. Bu g;miy; Sakit Okeanda balina h;cum etmi;di, bu bar;d; Ouen ;eys yazm;;d;r; o, h;min g;mid; kapitan;n b;y;k k;m;k;isi olmu;du.
Nyu-York. 1821.

“Dor a;ac;n;n ba;;nda m;;ahid;;i durmu;du; k;l;k gah g;cl;nir, gah da nazlana-nazlana ;sirdi; ay i;;;; gah ;;x;r, gah da bat;rd;. Lap uzaqda g;r;n;n balina ;z;rd;; onun suda a;d;;; riz;l;r g;y r;ngli fosfor kimi yan;rd;...”
 Elizabet Ouks Smit
“T;kc; bir balinan;n ovlanmas; ;;;n b;t;n yelk;nli qay;qlarda i;l;dil;n k;ndirin  ;mumi uzunlu;u 10,440 yard idi ki, bu da ingilisl;rin alt; milin; b;rab;rdir...
Balina ;z n;h;ng quyru;unu h;rd;nbir havada yell;dir; el; bil suya d;h;;tli bir ;aqq;lt; il; qam;; d;yir v; bu s;s suyun ;z;nd; t;xmin;n ;;-d;rd mil uzaqdan e;idilir...”
Skorsbi
“H;cum zaman; yaralanan Spermasetli Balina a;r;dan q;z;bl;nir; suda az;;ncas;na d;vr; vurur; n;h;ng ba;;n; yuxar; qald;r;r, c;ngini a;;r, a;z;na d;;;n h;r ;eyi q;r;b-s;nd;r;r; velbotlar; qaba;;na qat;r, onlar; g;r;nm;mi; bir s;r;tl; t;qib edir,  n;h;ng al;n z;rb;l;ri il; qay;qlar; par;a-par;a edib suya bat;r;r...
...T;;cc;bl;d;r ki, bu heyvan;n maraql;, h;m d; heyr;t do;uracaq d;r;c;d; maraql; h;r;k;t v; davran;;lar;n;n izl;nm;si v; kommersiya n;qteyi-n;z;rind;n n;h;ng v; ;h;miyy;tli Spermasetli Balinan;n ovlanmas; prosesi son ill;r he; k;si maraqland;rm;r; h;tta okeanda balinalar;n h;r;k;tl;rini izl;m;k ;;;n ;la imkanlar; olan aliml;ri, m;;ahid;;il;ri bel; q;tiyy;n c;lb etmir...”
Tomas Biyl. “Balinan;n Tarixi”, 1839.

“Spermasetli Balina H;qiqi Qrenlandiya Balinas;ndan daha yax;; silahl;d;r; bel; ki, onun b;d;ninin h;r iki yan t;r;find; ;ld;r;c; al;tl;ri var v; o, tez-tez bu al;tl;rd;n istifad; etm;y; meyl g;st;rir; o, bunlardan q;z;b v; hidd;tl;, amans;zl;qla istifad; edir v; buna g;r; d; bu balinan; d;niz heyvanlar; aras;nda balina n;slind;n olan ;n t;hl;k;li v; y;rt;c; heyvan adland;r;rlar...”
Frederik Debell Bennet. “D;vri-al;md; Balina ovu”. 1840.

“13 oktyabr.
- M;n f;vvar; g;r;r;m, orda, ;f;qd;!-dey; dor a;ac;ndan kimins; s;si g;lir.
- Hardad;?-kapitan soru;ur.
- K;l;k istiqam;tind; ;; rumb  o yanda, ser!
- Rulu sola burun! Bax bel; saxlay;n!
- Oldu, ser!
- Heyy, g;z;t;i, indi nec;, onu g;r;rs;n?
- ;lb;tt;, ;lb;tt;, ser! Bir s;r;d;rl;r! Fantan burax;rlar, suda at;l;b-d;;;rl;r!
- N; g;rs;n s;sini ;;xart!
- Ba; ;st;, ser! Budu, fantan! Yen; d;, yen; d;, biri d;!
- Uzaqdad;lar?
- T;xmin;n iki yar;m mil olar!
- ;aqq;lt;, ;app;lt;, gurultu! Nec; d; yax;nd;lar! Ham;n; yuxar; ;a;;r!”
C. Ross Braun. “Balina ovu zaman; qeydl;r”, 1846

“Balina ovlayan “Qlobus”g;misi Nantuket adas;na m;xsus idi; g;mid; h;min o d;h;;tli hadis;l;r ba; vermi;di v; biz indi onu siz; dan;;maq ist;yirik...”
“Qlobus” g;misind; qiyam;n t;sviri. Yegan; sa; qalanlar Ley v; Hasseyin dedikl;ri. 1828.
“Bir d;f; yaralanm;; balina onu t;qib etm;y; ba;lad;; ;vv;lc; o, ov ;;;n d;z;ldilmi; m;zraqla heyvan;n h;cumunun qar;;s;n; almaq ist;di, lakin q;z;bl;nmi; d;niz ;jdahas; ;z;n; yelk;nli qay;;a ;;rpd;; o v; yolda;lar; ona g;r; sa; qald;lar ki, suya tullana bildil;r, m;dafi; olunmaq m;mk;n deyildi...”
Tyrman v; Bennetin s;yah;t g;nd;liyi.
“...Nantuketin ;z; d; milli g;lirin ;z;n;m;xsus v; n;mun;vi m;nb;yidir,- c;nab Vebster dedi.- Burada s;kkiz-doqquz min ;hali ya;ay;r; onlar d;nizl; dolan;rlar v; ilb;il ;z c;sur v; y;ks;k s;viyy;li inadkar v;t;g;;ilik v; bal;q ovu sah;sind;ki z;hm;tl;ri hesab;na milli rifah;n y;ks;ldilm;sin; nail olurlar...”
Nantuketd; dal;aq;ran b;ndin tikilm;si haqq;nda Qanun Layih;si il; ba;l; AB; Senat;nda Daniel Vebsterin ;;x;;;ndan. Hesabat, 1828
“Balina c;ld onu qamarlad; v; ;ox g;man ki, onu d;rhal ;ld;rd;”
M;ht;r;m Henri T. ;iver. “Balina v; onu ovlayanlar, yaxud balina ov;usunun mac;ralar; v; balina h;yat;n;n t;sviri. “Kommodor Prebl” g;misi il; geri qay;dark;n ;iver t;r;find;n yaz;l;b”
“H;n;rin var c;nq;r;n; ;;xart, s;ni c;h;nn;m; g;nd;r;r;m,- dey; Samuel donquldand;.”
“Qarda;; Vilyam Komstok t;r;find;n yaz;lan Samuel Komstokun (Qiyam;;) h;yat;”. Ba;qa bir versiyada is; “Qlobus” g;misind; hadis;l;r t;svir edilir.
“Hindistana yol tapmaq m;qs;dil; hollandlar;n v; ingilisl;rin ;imal buzlu Okean; il; ;zm;si arzu edil;n n;tic;ni verm;di. Lakin onlar balina olan su sah;l;ri  tapd;lar...”
Mak-Kullokun “Kommersiya l;;;ti”.
“Bel; ;eyl;r bir-biri il; ;laq;lidir; topu yer; b;rkd;n vururlar ki, havaya daha ;ox qalxs;n; balina ovlanan yerl;rin tap;lmas; da el; bir ;eydir; balina ovlayan g;mil;r ;imal-Q;rb ke;idinin sirrini d; bel;c; bu yolla birba;a tap;b h;ll etdil;r”.
D;rc olunmayan m;lumatdan.
“;g;r okeanda balina ovlayan g;miy; rast g;ls;n, onun g;r;n;;; s;ni heyr;t; g;tir;r. Bu g;minin dor a;aclar; alt;nda y;;;lm;; yelk;nl;r var, dor a;ac;n;n ba;;nda is; ;; g;z;t;i uzaqlara bax;r. Bu g;mi o biri g;mil;rd;n xeyli f;rql;nir...”
“Ax;n v; balina ovlama s;nayesi”. Amerika t;dqiqat;; ekspedisiyas;n;n Hesabatlar;ndan.
“Ola bilsin ki, siz London ;traf; yerl;rd;, yaxud dig;r hans;sa ;yal;tl;rd; g;z;rk;n darvazalar;n, yaxud qap;lar;n v; h;y;tl;rd;ki besetkalar;n gir;c;yind; yerd;n uzanan arka ;;killi ;yilmi; uzun s;m;kl;r; rast g;l;siniz, y;qin siz; deyibl;r ki, bunlar balinan;n qab;r;alar;d;r...”
Antarktika sular;nda balina ovu il; ba;l; hekay;tl;rd;n

“... v; balinalar; t;qib ed;n velbotlar qay;danda a; d;rili adamlar g;rd;l;r ki, onlar;n g;misi quldurlar;n- ke;mi; hey;t ;zvl;rinin ;lin; ke;ib...”
“Qorxunc Ruh” balina g;misinin itirlim;si v; sonra nec; ;l; ke;irilm;si haqq;nda q;zet  material;
“Ham;ya m;lumdur ki, okeana ;;xan Amerikal; balina ov;ular;n;n ;ox az qismi ev; el; h;min g;mid; geri qay;d;r...”
“Balina ovlayan g;minin s;yah;ti”
“Bird;n suda n;h;ng bir c;md;k g;r;nd; v; dik yuxar; s;;rad;. Bu, Balina idi”.
“Miriyam Koffin, yaxud Balina tutan adam”

“Tutaq ki, siz balinan; harpunla vura bildiniz; t;s;vv;r edin ki, siz q;z;bl;nmi; az;;n balinan; onun quyru;unun b;zd;m;n; ili;mi; k;ndir vasit;sil; idar; etm;lisiniz!”
“S;m;kl;r v; ;sgil;r”. Balina ovu haqq;nda f;sild;n
“Bir d;f; m;n iki b;dheyb;t n;h;ng balina m;;ahid; etmi;;m; ;ox g;man ki, bunlardan biri erk;k, o birisi di;i idi; onlar biri-birinin ard;nca yava;-yava; ;z;rd;l;r; lap sahil; (Terra Del Fuego-Od sa;an Torpa;a) yax;nla;d;lar, o q;d;r yax;n g;ldil;r ki, da; atsayd;n onlara ;atard;...
Darvin.”Naturalistin s;yah;ti”
“Geriy;! Geriy; d;nd;r!”- dey; kapitan;n b;y;k k;m;k;isi q;;q;rd; v; d;n;b arxaya baxanda g;rd; ki, balinan;n geni; a;;lm;; a;z; d;z qay;qlar;n burnunun ucundad;r; onlar ;l;m;n bir add;ml;;;ndayd;lar.
Kapitan k;m;k;isi yen; ;mr etdi:
- Geriy;, tam geriy; d;nd;rin! Kim can;n; ist;yirs; avarlar; tam s;r;tl; geriy; d;nd;rsin!”
“Varton- Balina-Killer!”
“H;, igidl;r, bir az da s;x;n, s;s-k;y qopar;n, bilin bunu-
Harpun;umuz yaman ili;dirib balinaya harpununu!”
Nantuket n;;m;si
    
Bir qoca Balina suda ya;ay;r,
O heyvan n; tufan, n; boran bilir.
D;niz h;kmdar;, d;niz ;ah;d;r.
B;t;n g;cl;l;rd;n, b;t;n g;cl;rd;n
Daha q;dr;tlidir, ;z;m;tlidir
O qoca Balina, azman Balina!
Balina ov;ular;n;n n;;m;si….

(ard; kitabda-Herman Melvil. Mobi Dik. ;;rq-Q;rb n;;riyyat;)