Оскар Уайльд. Портрет Дориана Грея. Перевод

Oskar Uayld
(B;y;k Britaniya)

DOR;AN QREY;N PORTRET;
Roman
;n s;z
R;ssam g;z;l ;eyl;r yaradan insand;r; s;n;tin m;qs;di ;z;n; v; s;n;tkar; c;miyy;t;  tan;tmaqd;r. T;nqid;i is; estetik g;z;llikd;n ald;;; t;;ss;rat;n; yeni forma, yaxud yeni vasit;l;rl; b;l;;d;rm;k bacar;;;na malik adamd;r.
T;nqidin ali, ya da a;a;; formas;- avtobioqrafiya n;vl;rind;n biridir. Estetik g;z;lliyi olan ;eyl;rd; eyb;c;r m;nalar axtaran adamlar  – ;xlaqs;z adamlarda;r; v; bu t;rbiy;sizlik he; d; onlar; cazib;li g;rs;tmir. Bu, b;y;k g;nahd;r.
Estetik g;z;lliyi olan ;eyl;rd; ali m;na tapanlar m;d;ni adamlard;r. Onlara ;mid etm;k olar. Onlar se;ilmi; adamlard;r; estetik g;z;llikd; yaln;z bir ;eyi g;r;rl;r, g;z;lliyi!
;xlaql;, yaxud ;xlaqs;z kitablar olmur; yax;;, yaxud pis yaz;lan kitablar olur. V;ssalam.
X1X ;sr Realizm; nifr;t b;sl;yir; bu, ;z ;ksini g;zg;d; g;r;n Kaliban;n  q;z;bin; b;nz;yir.
X1X ;zr Romantizmi sevmir; bu da ;z ;ksini g;zg;d; g;rm;y;n Kaliban;n q;z;bidir ki var.
S;n;tkar ;;;n insan;n ;xlaqi h;yat; onun yarad;c;l;q m;vzular;ndan yaln;z biridir, amma s;n;tin ;xlaqiliyi natamam, qeyri-m;k;mm;l vasit;l;rin m;k;mm;l ifad;sind;n ibar;tdir. S;n;tkar he; n;yi s;but etm;y; ;al;;m;r. H;tta dan;lmaz h;qiq;tl;ri d; s;but etm;k olar. S;n;tkar ;xlaq d;rsi demir. ;g;r s;n;tkar;n bel; bir niyy;ti v; c;hdi varsa, onda onu ba;;;lamaq olmaz; o, s;ni ;slub yolu tutan adamd;r. S;n;tkar; qeyri-sa;lam meyll;r; vadar etm;yin; o, azadd;r, h;r ;eyi t;svir ed; bil;r.
S;n;tkar ;;;n Fikir v; Dil vasit;dir. Xeyir v; ;;r is; onun yarad;c;l;;; ;;;n s;n;t material;d;r. Forma bax;m;ndan b;t;n s;n;tl;rin ;rn;yi musiqi s;n;tidir. Hissiyyat bax;m;ndan g;t;rs;k, aktyorluq s;n;ti ;n h;ssas s;n;tdir. H;r bir s;n;td; ;st qat v; r;mz olur. Kim ki ;stqat;n d;rinliyin; varmaq ist;yir, risk; getmi; olur. Kim ki r;mzl;ri a;maq ist;yir, o da risk etmi; olur. S;n;t h;yat deyil, g;zg;d;r v; o g;zg;y; baxanlar;n ;ksidir. ;g;r s;n;t ;s;ri m;bahis; do;urursa, dem;li onda n;s; t;z; bir ;ey, m;r;kk;b v; ;h;miyy;tli bir ;ey vard;r. Qoy t;nqid;il;rin m;xt;lif fikirl;r s;yl;sinl;r, onsuz da s;n;tkar ;z;n; sadiq qalacaqd;r.
Biz insan; faydal; i;l;r g;rd;y;n; v; bundan he; d; m;mnun qalmad;;;na g;r; ba;;;laya bil;rik. Faydas;z i; g;r;n adam; da o zaman ba;;;lamaq olar ki, o bu i;i sev;-sev;, ;z; d; ehtirasl; sevgi il; g;rs;n.
B;t;n s;n;tl;r tamamil; faydas;zd;r.
Oskar Uayld

Birinci f;sil
Emalatxanan; q;z;l g;ll;rin k;sif ;tri b;r;m;;d;; ba;;ada x;fif yay k;l;yi qalxanda bu qoxu a;;q qap;dan i;;ri girir, bihu;edici yas;m;nl;  yemi;an kollar;n;n al-q;rm;z; g;ll;rinin z;rif rahiyy;sin; qar;;araq ota;a dolurdu.
Lord Henri Votton fars d;rili divan;n ;st;nd; uzanm;;d;; ad;ti ;zr; papirosu papirosa calay;rd;; t;st; buludlar aras;ndan yaln;z n;f;sotunu g;rm;k olurdu; bal ;tirli bu q;z;l; t;t;n topas; g;n;; ;;alar; alt;nda al;;;b yan;rd;; adama el; g;lirdi ki, otun titr;;;n x;rda budaqc;qlar; bu k;z;r;n ;z;m;tin a;;rl;;;na g;cl; tab g;tirir; h;rd;n iri p;nc;r;nin uzun ip;k p;rd;si arxas;ndan oyan-buyana u;u;an qu;lar;n ;;ltaq k;lg;l;ri g;r;n;r, ani olaraq havada yapon cizgi elementl;rini xat;rlad;rd;lar; v; bu zaman lord Henri ;z sabit ;slublar;na uy;un h;r;k;t v; h;r;k;tsizliyi s;n;t ;s;ri vasit;siyl; verm;y; ;al;;an uzaq Tokionun sar;b;niz r;ssamlar;n; yad;na sal;rd;.  Alaq edilm;mi; h;nd;r otlar;n aras;na ba; vuran, yaxud q;z;l; tozcuqlara b;l;nmi; ;yri-;yr; doqquzdon kollar;n;n b;y;r-ba;;na inadla v; ;sg;ri intizamla dolanan ar;lar;n hirsli v;z;lt;lar; sanki s;kutu bir q;d;r d; ;z;c; edirdi; Londonun bo;uq s;s-k;y; buraya sanki ;r;;nun  al;tinin uzaq s;dalar; kimi g;lib ;at;rd;.
Emalatxanan;n ortas;ndak; molbertd; qeyri-adi g;z;llikd; boylu-buxunlu g;nc bir o;lan;n portreti vard;; molbertin qar;;s;nda, bir az aral;da r;ssam;n ;z; oturmu;du; bu, Bazil Holvard idi. Bir ne;; il bundan qabaq onun q;fil itm;si London ictimaiyy;tini h;y;cana g;tirmi; v; dem;k olar ki, a;lag;lm;z, q;rib; f;rziyy;l;rin yaranmas;na s;b;b olmu;du.
R;ssam ;z m;ht;;;m ;s;rin;- f;sunkar g;ncin portretin; tama;a edirdi; ;z;n; m;mnun bir t;b;ss;m qonmu;du. Lakin o, q;fl;t;n yerind;n s;;rad; v; g;zl;rini yumdu, barmaqlar; il; kirpikl;rini s;xd;, sanki g;z;l bir yuxu g;r;rd; v; onu yadda;;nda saxlamaq ;;;n ;ll;;irdi, oyanma;a qorxurdu.
- Bazil, bu s;nin ;n g;z;l ;s;rindir,- lord Henri t;nb;l-t;nb;l dill;ndi,- m;n dey;rdim ki, s;n he; vaxt bel; g;z;l ;s;r yaratmam;;d;n… ;lb;tt;, s;n m;tl;q bunu g;l;n il s;rgiy; - Qrosvenora g;nd;rm;lis;n. Akademiyaya g;nd;rm;, ora qar;;;q v; gedi;-g;li;i ;ox olan yerdir. N; vaxt gedirs;n o q;d;r adam g;r;rs;n ki, ;;kill;r itib-bat;r, yaxud ;ksin;, o q;d;r ;;kil olur ki, he; adamlar; da g;r; bilmirs;n… H;r iki halda adam ;z;n; narahat hiss edir. Buna g;r; d; Qrosvenor daha m;nasib yerdir…
- Bu portreti he; bir yer; g;nd;rm;y;c;m,- dey; r;ssam cavab verdi, ba;;n; arxaya el; d;nd;rdi ki, onun bu ad;tin; vaxtil; Oksfordda oxuyan t;l;b; yolda;lar; g;l;rd;. – Yox, yox, m;n onu he; hara g;nd;rm;y;c;m…
 Lord Henri t;;cc;bl; qa;lar;n; ;atd;; papirosundan ;;xan dair;vi mavi t;st; buludcuqlar; aras;ndan Bazil; baxd;.
- N; dedin? He; yer; g;nd;rm;y;c;ks;n? Ax; niy;, ;ziz qarda;;m? Bir s;b;b varm;? Siz r;ssamlar nec; d; q;rib; adamlars;z! Siz m;;hurla;maq ;;;n ;ll;;ib-vuru;ursuz, n;fuz qazan;rs;z, ;;hr;t ;ld; ed;nd;n sonra onu atmaq ist;yirsiz, el; bil o, siz; a;;rl;q edir. Nec; axmaq bir h;r;k;tdi! S;nd;n ;ox dan;;;rlarsa, ;lb;tt;, yax;; hal deyil, amma he; dan;;m;rlarsa, lap pisdir. Bax bu portret s;n; daha ;ox ;;hr;t g;tir;c;k, s;n ;ngilt;r;nin b;t;n cavan r;ssamlar;ndan y;ks;kd; duracaqsan. Qoca s;n;tkarlar s;n; q;sqancl;qla baxacaqlar, ;lb;tt;, ;g;r h;r hans; bir hissl; ya;ama;a taq;tl;ri qal;bsa...
- Bilir;m, m;n; g;l;c;ks;n, - dey; r;ssam cavab verdi,- amma do;ru s;z;md;, m;n bu ;s;ri s;rgiy; ;;xarmaq ist;mir;m. M;n bu ;s;r; h;m d; ;z can;m; qoymu;am, ;z; d; lap ;ox.
Lord Henri divanda yerini bir q;d;r rahatlayaraq g;ld;.
- El; bilirdim g;l;c;ks;n! Amma q;ti s;z;md;r, vallah do;ru deyir;m...
- Can;n; qoymusan? S;n allah, b;sdi g;r;m! Bilmirdim s;n bu q;d;r lov;asan. M;n bu ;;kild; s;n; ox;ar olan he; n; g;rm;r;m; Bazil, m;nim qarasa;l;, qa;qabaql; dostumla bu cavan Adonis aras;nda he; bir b;nz;rlik yoxdur; bu g;nc sanki fil s;m;y; v; q;z;l g;l yarpaqlar;ndan yarad;l;b. Ba;a d;;, Bazil, o, sanki Narsisdir, s;ns;... ;lb;tt;, s;nin sif;tind; intellektual ifad; var... lakin, g;z;llik, ;sl g;z;llik o yerd; bitir ki, orda d;;;nc;, intellekt ba;lan;r. D;;;nc;, fikir ;z;-;zl;y;nd; ;i;kinliyin bir n;v;d;r v; h;r hans; bir sid;tin harmoniyas;n; pozur... ;nsan d;;;nm;y; ba;layanda ist;r-ist;m;z burnu uzan;r, yaxud aln; tar;m ;;kilir, ;z; eyb;c;r hala d;;;r. S;n bir fikir ver, h;r hans; bir elm sah;sinin tan;nm;; xadimin;, g;r onlar;n sif;ti nec; eyb;c;rdir! ;lb;tt;, istisnalar da var – bunlar; kils; xadiml;ri haqq;nda dem;k olmaz! Ax; onlar kils;d; s;n dey;n bir el; d;;;nm;rl;r. M;s;l;n, s;ks;n ya;l; yepiskop dan;;;r ki, cavan vaxt;, on s;kkiz ya;;nda ona nec; t;sir edibl;r, din;-imana g;lm;yind;n a;;z dolusu dan;;;r- bel; olan halda, ;lb;tt; ki, onun ;z;, sif;ti nuraniliyini saxlayar. Portret; g;linc;, s;nin t;svir etdiyin cavan o;lan (onun ad;n; n; ;;;ns; gizli saxlay;rsan!) ;ox q;;;ngdir, f;sunkard;r, dem;li, o, he; vaxt he; n; bar;d; d;;;nm;r. Buna tam ;min;m. G;r;n;r, onun he; beyni d; yoxdur, Allah;n yaratd;;; cazib;li bir varl;qd;r; g;r;k  h;mi;; qaba;;m;zda ola - q;; vaxt; tama;a etm;y; g;l tapmayanda ona baxaq, yay vaxt; is; ona baxark;n q;zm;; beynimizi  s;rinl;d;k. Bazil, s;n allah, ;z;n; t;s;lli verm;: s;n o ;;kild;kin; azca da olsa ox;am;rsan.
- S;n m;ni ba;a d;;m;rs;n, Harri,- r;ssam dedi.- ;lm;tt;, m;n ona b;nz;mir;m. Bunu s;nd;n d; yax;; anlay;ram. Bir d; ax; m;n he; ona ox;amaq da ist;m;zdim. N;dir, ;iyinl;rini dart;rsan? ;nanm;rsan m;n;? M;n s;mimi deyir;m s;n;. Fiziki v; m;n;vi c;h;td;n m;k;mm;l olan adamlar;n taleyind; n;s; bir qa;;lmaz ;ey olur- el; bir m;;umluq ki, adama el; g;lir ki, o, b;t;n tarix boyu krallar;n ayaqlar;n; b;dr;dib. S;n; el; g;lmirmi ki, el; ;n salamat; budur ki, ba;qalar;ndan f;rql;nm;y;s;n. Bu d;nyada  h;mi;; axmaqlar v; eyb;c;rl;r fayda g;t;r;rl;r. Onlar rahatca barda; qurub sakitc; ;zg;l;rin m;bariz;sin; tama;a ed; bilirl;r. Onlar q;l;b; sevincinin n; dem;k oldu;unu bel; bilmirl;r; onlar m;;lubiyy;t k;d;rind;n d; azad olunublar. Bu adamlar bizim ham;m;z;n ya;amal; oldu;umuz kimi ya;ay;rlar; h;y;cans;z-filans;z, dinc, h;r ;ey; laqeyd. Onlar he; k;si m;hv etmir, v; he; k;s d; onlara ;l qald;rm;r. S;n m;;hursan, varl;san, Harri, m;nim is; istedad;m v; t;f;kk;r;m var, h;r halda, hans; d;y;r; malik olur-olsun, s;n;tim var; Dorian Qreyin is; g;z;lliyi var! Allah;n biz; b;x; etdiyi b;t;n bu qabiliyy;tl;r; g;r; biz n; vaxtsa cavab ver;c;yik, a;;r m;hrumiyy;t v; ;ziyy;tl;rl; cavab verm;li olaca;;q.
- S;n Dorian Qrey dedin? H;, dem;li, portretd;ki adam Dorian Qreydir?- lord Henri Holvarda t;r;f g;l;r;k soru;du.
- B;li. M;n onun ad;n; dem;k ist;mirdim...
- Niy; ki?
- Nec; deyim e?... M;n ;ox sevdiyim adamlar;n adlar;n; gizli saxlay;ram, he; k;s; demir;m... Bu ona b;nz;yir ki, s;n; ;ziz olan adam;n hans;sa par;as;n; ;zg;l;r; verirs;n. Bilirs;n, m;n anadan olandan sirliy;m, gizli qalma;; xo;lay;ram. M;n; el; g;lir ki, bu, m;asir h;yat; bizim ;;;n sirli v; maraql; etm;yin yegan; yoludur. M;n ;;h;ri t;rk ed;nd; hara getdiyimi he; k;s; bildirmir;m. Des;m, v;ssalam, bil ki h;r l;zz;td;n m;hrum olaca;am. Bu. ;lb;tt;, s;feh bir ad;tdir, bilir;m; lakin bu, m;nim h;yat;ma hans;sa ;;kild; bir romantiklik d; qat;r. Y;qin dey;c;ks;n ki, bu lap axmaql;qd;r, h;?
- ;lb;tt; yox!- dey; lord Henri etiraz etdi.- q;tiyy;n yox, ;ziz dostum Bazil! G;r;n;r, yaddan ;;xarm;san ki, m;n evliy;m. V; evliliyin bir yax;; c;h;ti d; budur ki, o, h;r iki t;r;f ;;;n, h;m arvad, h;m ;r ;;;n yalan;; bir h;yat; vacib hesab edir. M;n arvad;m;n harda oldu;unu he; vaxt bilmir;m, m;nim arvad;m da m;nim n; i;l; m;;;ul oldu;umu he; vaxt bilmir. Biz g;r;;;n zaman (h;rd;nbir bir yer; qonaq ged;nd;, ya da Hersoqun q;bulunda olanda g;r;;;r;k onunla!) bir-birimiz; ;ox ciddi ;;kild; h;r c;r absurd na;;llar s;yl;yirik. Arvad;m bunu m;nd;n daha yax;; bacar;r, o, he; vaxt tarixl;ri qar;;d;rm;r, ;a;m;r, m;n is; ;ksin;, al;mi qar;;d;r;ram. Lakin o, m;nim yalan dediyimi tutanda he; d; ;z;nd;n ;;xm;r, m;n; ac;qlanm;r. Bu, h;tta m;nim pisim; g;lir b;z;n. Lakin o, dem;k olar ki, m;ni ;l; sal;r, m;n; g;l;r.
- Harri, ail; h;yat;n bar;d; bu c;r dan;;d;qlar;ndan xo;um g;lmir, - dey; Bazil Holvard ba;;a qap;s;na sar; yeridi.- M;n inan;ram ki, h;qiq;td; s;n yax;; ;rs;n, lakin ;z com;rdliyind;n utan;rsan. S;n qeyri-adi o;lansan! He; vaxt ;xlaqi ;ey dan;;m;rsan, he; vaxt qeyri-;xlaqi h;r;k;tl;r d; etmirs;n. S;nin ;d;bsizliyin sad;c; riyad;r.
- T;bii olmaq sad;c; riyad;r, v; deyim ki, bu, bu riya insan tayfas;n;n ;n ;ox z;hl;sini t;k;n pozad;r,- dey; lord Henri ucadan g;ld;; h;r ikisi bax;aya ;;x;b h;nd;r d;fn; kollu;unun k;lg;si alt;ndak; bambuk skamyas;nda oturdu. G;n;;in ;;f;ql;ri i;;ldayan d;fn; yarpaqlar; ;z;rind; oyna;;rd;. Otlar;n ;st;nd; g;r;n;n a; q;z;i;;kl;ri titr;;irdi. Ani s;kutdan sonra lord Henri saat;na baxd;.
Dedi:
- Bazil, ba;;;la, m;n getm;liy;m. Amma m;nim sual;ma cavab verm;din...
- Hans; sual;na?
- ;z;n yax;; bilirs;n.
- Yox, Harri, bilmir;m... Yad;ma sal...
- Nolar, yad;na salaram. De g;r;m Dorian Qreyin portretini niy; g;nd;rm;k ist;mirs;n? M;n ;sl s;b;bi bilm;k ist;yir;m.
- Ax; ;sl s;b;bi s;n; dedim.
- Yox, dem;din. Dedin ki, s;n bu ;s;r; can;n; qoymusan, v;ssalam. U;aq ba;; aldad;rsan?
- Harri, - dey; Bazil Holvard Henrinin d;z g;zl;rinin i;in; baxd;.- Sevgiyl; ;;kil;n h;r bir portret r;ssam;n ;z portretidir, dem;k olar ki, onu ;z balas; kimi sevir; ;slind; bu portret r;ssam;n bax;b ;;kdiyi adam;nk; deyil; r;ssam ;slind; pozada olan adama baxm;r, o, ;z;n; ;;kir, k;tan par;ada ;z;n; yarad;r; buna g;r; d; qorxuram ki, bu portret m;nim sirrimi, i;imi fa; el;y;. S;b;b budur...
Henri g;ld;. Soru;du:
- Bu sirr n;dir bel;?
- Hmmm, indi dey;r;m, - dey; Holvard;n ;z;n; qay;;l; bir ;a;q;nl;q qondu.
- H;, de g;r;m, Bazil, s;brim t;k;nir...
- ;slind; burda deyil;si bir ;ey d; yoxdu, ;ziz dost, onsuz da s;n m;ni ba;a d;;m;y;c;ks;n... B;lk; d; buna inanmayacaqsan.
Lord Henri g;ld;, ;yilib otlar;n ;st;nd;ki ;;hray; q;z;i;;kl;rd;n birini d;rdi, sonra ona diqq;tl; baxd;, ;z;n; dostuna tutub:
- ;min;m ki, s;ni anlayacam, - dedi, sonra g;l;n q;z;l;-a; dair;l;ri olan di;icikl;rin; n;z;r yetirdi. – h;tta m;n ;n inan;lmaz, m;r;kk;b ;eyl;ri d; ba;a d;;;r;m...
X;fif  k;l;k a;aclar;n ;i;;kl;rini qopar;b yer; s;p;l;yir, sanki ulduzcuqlardan toxunmu; yas;m;n kollar;ndan qopan a;;r salx;mlar yuxulu s;kun;tin bu h;ssas havas;nda oynaya-oynaya yer; d;;;rd;l;r. Divar;n dibind;n c;rc;raman;n s;si e;idildi; q;hv;yi qanadl; iyn;c; havada d;vr; vurdu... Lord Henriy; el; g;ldi ki, o, Bazilin ;r;k d;y;nt;l;rini e;idir v; o, s;hb;tin ard;n; dinl;m;y; t;l;sdi.
N;hay;t r;ssam bir q;d;r s;kutdan sonra dan;;ma;a ba;lad;:
- Dem;li bel;... ;hvalat sad;c; bundan ibar;tdir ki, iki ay bundan ;nc; m;n Ledi Brandongild; ziyaf;td; idim; s;n bilirs;n d;, biz kas;b r;ssam tayfas; h;rd;nbir c;miyy;td; g;r;n;r;k ki, he; olmasa camaat bilsin ki, biz v;h;i deyilik. S;nin s;z;n olmas;n, qara kastymda v; a; qalstukda h;r k;si, h;tta birja maklerini d; ziyal;, m;d;ni adam kimi q;bul edirl;r. Ledi Brandonun qonaq ota;;nda m;n t;xmin;n on d;qiq; ba;dan aya;a b;z;nib-d;z;nmi;  tan;nm;; dul qad;nlarla, maraqs;z aliml;rl; s;hb;t etdim; bird;n m;n; el; g;ldi ki, kims; m;n; bax;r. M;n ba;;m; azca ;evirib ilk d;f; olaraq onu- Dorian Qreyi g;rd;m. Bizim bax;;lar;m;z toqqu;du v; m;n hiss etdim ki, r;ngim a;ar;r. M;nim can;m; istinkt olaraq n;s; qorxu hissi b;r;m;;d; v; bu zaman anlad;m ki, qar;;mdak; adam el; bir n;fuz v; cazib; q;vv;sin; malikdir ki, ;g;r m;n onun t;sir dair;sin; d;;s;m, o, m;ni ba;-b;t;v udacaq; o, m;nim q;lbimi, h;tta s;n;timi d; bel; ;limd;n alacaq. M;ns; h;yat;ma he; bir yad t;siri buraxmaq ist;mirdim. ;z;n bilirs;n, Harri, t;bi;tc; m;n nec; azad adamam. He; k;sd;n as;l; olmaq ist;mir;m v; ;mr;m……
(ard; kitabda-Oskar Uayld;n se;ilmi; ;s;rl;ri)