Джон Голсуорси. Цвет Яблони

Orijinaldan t;rc;m;

Con Qolsuorsi
(;ngilis yaz;;;s;)
B;z;n ingilisl;r onu “bizim Lev Tolstoy” adland;r;rlar; onu b;y;nm;y;nl;r d; var. Ona sad;c; “sa;lam t;f;kk;rl; istedad” da dem;k olar. Amma b;t;n bu d;y;rl;ndirm;l;r d;nya ;d;biyyat;n;n klassiki titulunu alm;; Con Qolsuorsinin yarad;c;l;q potensial;n; n; art;r;r, n; d; azald;r. O, t;kc; “Forsaytlar s;lal;si haqq;nda Saqa ” trilogiyas; il; ;d;biyyat tarixind; ;b;di qalm;;d;r.
Onun yaz;;; dostu v; t;nqid;isi Cozef Konrad bir d;f; Cona yaz;r: “...sizin b;t;v yarad;;;l;;;n;zda bir ;ey ;at;;m;r: skeptisizm . Skeptisizm a;l;n, h;yat;n h;r;k;tverici q;vv;sidir; o, h;qiq;t; xidm;t edir, s;n;t; ged;n yoldur, n;hay;t, qurtulu; dem;kdir...” Buna baxmayaraq, Con Qolsuorsi ;z yolu il; getdi v; ;z prinsipl;rin; sadiq qald;. O, ;z geni;miqyasl; yarad;c;l;;; il; s;but etdi ki, “a;l;n h;r;k;tverici q;vv;si” v; “inc; s;n;tin yolu” b;y;k sevgi ola bil;r, bir d; h;yat e;qi, ba;qa he; n;! B;y;k yaz;;; ;l;m;n; az qalm;; ;;x;;lar;n;n birind; deyirdi: “...h;yat – m;ht;;;m v; cazib;dar mac;rad;r. Biz bu mac;ran; g;rm;k ;;;n yaln;z bir d;f; Nam;lum stansiyaya q;d;r bilet al;r;q... O yolda n; i;l; m;;;ul oluruq, nec; m;;;ul oluruq, o yol uzun, ya q;sa olacaqm;- bunlar bizim xarakterimizin meyll;rind;n as;l;d;r... ;g;r biz Sirrin ;z;n; qorxmadan, ;;kinm;d;n baxma;; ;yr;ns;k v; eyni zamanda G;y;n alt;nda olan d;nyada Ruhun ;b;di h;r;k;td; olmas;n; ;yr;n; bils;k... onda ;mr;m;z;n  h;d;r getm;diyini anlayar;q...”
Con Qolsuorsi 14 avqust 1867-ci ild; ;ngilt;r;nin Surrey qrafl;;;nda Kinqston Hill ;;h;rind; anadan olub; o, tan;nm;; v; imkanl; bir ail;nin- Con v; Blan; Beyley Qolsuorsil;rin o;lu idi. M;kt;bi, killeci, daha sonra is; Oksford Universitetini bitirir; o, v;killik ixtisas;na yiy;l;nir v; v;kil kimi 1890-c; ild; i;; d;z;lir. Lakin h;quq;;nasl;q onu c;lb etmir; bu sah;d; ;ox qala bilmir v; g;mi il; s;yah;t; ;;x;b Avstraliyan;, Amerikan;, Afrikan;, Rusiyan;... g;zir. S;yah;tl;rinin birind; o, Cozef Konradla tan;; olur; Konradla dostluq onun ;d;bi d;nyag;r;;;nd; b;y;k rol oynay;r.  Lakin onun ;d;biyyata g;lm;sind; ;sas rolu Con Reskin oynad;; Reskinin burjua ;xlaq normalar;na qar;; romantik etiraz ideyalar;n;n t;siri alt;nda Con ilk hekay;l;rini yazd;. ;lk n;sr kitab; Con Sincon t;x;ll;s; il; 1897-ci ild; ;ap olundu. Yarad;;;l;;;n;n ilk t;cr;b; m;rh;l;si 1904-c; ild; bitdi v; el; h;min il Con bir-birinin dal;nca bir ne;; roman v; dram ;s;ri yaz;r ki, onlar da yaz;;;ya u;ur g;tirir.
M;asirl;ri Conu b;xti g;tir;n varl; yaz;;; adland;r;rd;lar; ;;nki o, imkanl;yd;, dig;r s;n;t adamlar; kimi pul v; ba;qa ;eyl;r sar;dan korluq ;;kmirdi. O, azad v; rahat ;;kild; ;r;yi ist;diyi i;l; m;;;ul ola bilirdi. Lakin bunu da qeyd ed;k ki, h;r c;r sosial rahatl;;; Conu h;r ;ey; xor baxan adam, yaxud z;if yaz;;; el;m;di. ;ksin;, bu rahatl;q onu ;d;bi al;md; daha g;cl; yaz;;; kimi tan;td;rd;; onun yarad;c;l;;;n;n b;y;k bir m;rh;l;si naturalizml; v; t;nqidi realizml; ba;l; idi; o, h;yat;n ;n inc; ;alarlar;n;, ziddiyy;tl;rini, ail;l;rin, insanlar;n ;lm;z xarakterl;rini v; h;yat t;rzl;rini b;dii s;z;n g;c;yl; ortaya qoydu v; ;;hr;t qazand;.
1932-ci ild; yaz;;;ya d;nya ;;hr;ti g;tir;n Forsaytlar S;lal;si (1922) trilogiyas;na g;r; Nobel m;kafat; verildi v; o, bu ;s;rd; ;z;n;n d; m;nsub oldu;u z;mr;nin - burjuaziyan;n ;xlaq v; psixologiyas;n; q;l;m; alm;;d;. Yaz;;; ;z; deyirdi ki, “bu ;s;r ;sas;n sahibkarlar d;nyas;nda G;z;lliy; v; Azadl;;a nec; q;sd olunmas;ndan” b;hs edir.
Qolsuorsi h;m d; ;d;biyyat;;nas v; t;nqid;i olmu;dur. Onun ;d;bi m;qal; v; essel;rind; naturalizm v; ondan do;an realizm r;;b;tl; m;dafi; olunurdu. O yaz;rd; ki, “s;n;tin ;sl m;nb;yi- h;yatd;r, bu da s;n;tkardan d;rin realist dol;unluq v; t;nqid t;l;b edir.” Rus klassik yaz;;;lar; Turgenev v; Lev Tolstoy, frans;z yaz;;;s; Mopassan onun sevimli m;;llifl;ri idil;r. O, Turgenevi hekay; v; novella ustas; adland;r;r, onun “poetikliyini” v; “harmonik b;t;vl;y;”n; d;y;rl;ndirirdi. Tolstoyun “Anna Karenina” roman;n; oxuyandan sonra yaz;rd; ki, “bu yaz;;; h;yata sadiq, realizm; s;daq;tli s;n;tkard;r”. Conun yarad;c;l;;;na da ;;bh;siz, Lev Tolstoyun t;siri olmu;dur.
Con Qolsuorsi yarad;;;l;;;n;n apar;c; m;vzusu sevgi olub. Onun t;dqiqat;;lar; t;sdiq edirl;r ki, yaz;;;n;n m;h;bb;tl; ba;l; ;ks;r ;s;rl;ri real h;yatdan g;t;r;lm;; faktlar ;sas;nda yaz;lm;;d;r, h;tta b;zil;ri bunu yaz;;;n;n ;;xsi sevgi mac;ralar; il; d; ;laq;l;ndirirl;r. Lakin h;qiq;td; is; Conun yegan; h;yat yolda;; Ada Nemesis olmu;dur. Con 1895-ci ild; ;misi o;lu Artur Qolsuorsinin arvad; Ada Nemesis il; sevgi mac;ras; ya;asa da, o d;vr;n s;rt qanunlar;na g;r; onlar uzun m;dd;t (t;xmin;n on il ) evl;n; bilmirl;r. Yaln;z ail;nin ba;;;s; qoca Con (Qolsuorsinin atas;) ;ld;kd;n sonra Ada ;z ;rind;n ayr;l;b Cona ;r; g;lir. Onlar 1933-c; il; kimi, Con Qolsuorsinin ;l;m;n; q;d;r bir yerd; ya;ay;rlar. Ada il; evlilik h;yat; yarad;c;l;q bax;m;ndan da u;urlu oldu. Ada g;z;l musiqi;i idi, royalda ;ala bilirdi. T;sad;fi deyil ki, Conun ;ks;r ;s;rl;rind;, o c;ml;d;n, siz; t;qdim etdiyim “Alma a;ac;” (THE APPLE TREE, 1916) roman;nda musiqiyl; ba;l; s;hn;l;r var. Ada g;rk;mli m;siqi;;nas kimi London s;hn;l;rind; Conun bir ;ox ;s;rl;rin; musiqi yazm;;d;r.  Con Qolsuorsi “Forsaytlar haqq;nda Saqa”  («The Forsyte Saga») m;;hur ;s;rini d; sevimli arvad;na h;sr etmi;dir.
Ad;t;n s;h;rl;r yazma;a ;st;nl;k ver;n Con Qolsuorsi ;ox m;hsuldar olmu;dur: o, 20 roman, 27 pyes, 3 ;erl;r toplusu, 173 novella, 5 essel;r toplusu, 700 –d;n ;ox m;ktub, ;oxlu o;erk v; resenziya m;;llifidir.
A;a;;da yaz;;;n;n “Alma a;ac;” (THE APPLE TREE, 1916) roman;n; ilk d;f; Az;rbaycan dilind; t;qdim edir;m. ;s;ri h;m d; povest adland;rmaq olar. Lakin h;cmi az olsa da, bir sevgi tarix;;si haqq;nda yaz;lan v; roman-xatir; janr;na daha yax;n olan bu ;s;ri ehtiras v; h;y;cans;z oxumaq m;mk;n deyil.
Kamran N;Z;RL;,
Filologiya elml;ri namiz;di






Con Qolsuorsi
(;ngilis yaz;;;s;)

Alma a;ac;
(roman)

“Alma a;ac;n;n ;i;;kl;ri v; bahar;n z;ri...”
Evripidin “;ppolit” pyesind;n bir misra
(Qilbert M;rreyin t;r;;m;si)


“G;m;; toy”lar;n; qeyd etm;k ;;;n ;;;rstl; arvad;  Torqvey; getdil;r; onlar bir-birl;rin; ilk d;f; burda rast g;lmi;dil;r. Ma;;n x;rda s;p;rg; kollar; boyunca uzanan yolla ;;t;y;rd;.  ;r-arvad evl;nm;l;rinin iyirmi be; illiyini qeyd etm;li v; burda da gec;l;m;liydi. Bu fikir bir q;d;r sentimentall;;a meylli olan Stella ;;;rst; m;xsus idi; mavi g;zl; bu qad;n z;rif bax;;lar;n;, alma a;ac; ;i;;kl;rinin r;ngini xat;rladan o t;rav;tli dodaq boyas;n;, ciddi v; qam;tli b;d;n qurulu;unu ;oxdan itirmi;di; bir zamanlar, d;z iyirmi alt; il bundan qabaq onun qam;ti, boyu-buxunu, g;r;n;;;, t;b;ss;m; ;;;rst; d;li etmi;di v; o;lan q;za bel;c; vurulmu;du.  Qad;n;n q;rx ;; ya;; vard;, lakin o, h;l; cazib; q;vv;sini saxlaya bilmi;di; ;;hray; r;ng; azca boyanm;; i;;ldayan yanaqlar;yla, d;rin d;;;nc;li boz-mavi g;zl;riyl; h;l; ist;kli qad;n olmaq iqtidar;nda idi.
Ma;;n; Stella s;r;rd;; d;ng;y; ;atanda o, ma;;n; ;yl;di; ;osse sol t;r;f; ;yri-;yr; yollarla burulurdu; ;trafda me;; zolaqlar; boyu t;k;l;n yarpaqlar v; kolluqlar aras;ndan adda-budda ;am a;aclar; qaral;rd;; a;aclar d;r;y;, h;nd;r t;p;likl;rin ayaqlar; alt;na q;d;r  uzan;rd;; t;p;likl;rin arxas;n; is; s;p;rg; kollar; basm;;d;, bundan sonra ;;l-biyaban g;lirdi. Stella s;h;r yem;yi ;;;n m;nasib yer axtar;rd;. ;;;rst ;mr;nd; he; vaxt bel; ;eyl;rin qeydin; qalmazd;. ;l;q aprel g;n;;i alt;nda xumarlanan bu yerl;rd;n - q;z;l yemi;an kollar; v; ya;;l, yum;aq yarpaqlar basm;;  bu yerl;rd;n limon qoxusu g;lirdi; burdan d;r;nin geni; m;nz;r;sini, s;ra il; d;z;lm;; t;p;l;ri g;rm;k olurdu. Bel; yerl;r Stellan;n xo;una g;lirdi; o, ad;t;n bel; romantik gu;;l;rd;  sulu boya il; naturadan et;dl;r ;;k;rdi. Qad;n f;r;a-boyas;n; g;t;r;b avtomobild;n d;;;nd; dedi:.
- Bura yax;;d;, Fr;nk, n; deyirs;n?
;iller; b;nz;y;n, boz sallaq saqqall;, d;;;nc;li, irig;zl; - bu boz g;zl;r h;rd;n x;susil; ifad;li v; dem;k olar ki, g;z;l g;r;n;rd;- h;nd;rboylu, uzun ayaql; ;;;rst nahar s;b;tini g;t;r;b ma;;ndan d;;d;.  Bu q;rx s;kkiz ya;l; qaradinm;z ki;inin qeyri-m;t;nasib burnu vard;, yan-y;r;sini t;k-saqqal basm;; dodaqlar; azca aralanm;;d;.
- Fr;nk, bir ora bax! O m;zar; g;r;rs;n?
C;;;rla ;osenin k;si;diyi yol ayr;c;ndak; tind;, k;hn; bir hasar;n o ;z;nd;, x;rda me;;ciyin lap a;z;nda uzunlu;u t;xmin;n alt; fut, eni bir fut olan t;p;cik g;r;n;rd;; ;st;n; mam;r ba;lam;; da;lar d;z;lm;;d;. Kims; da;lar;n ;st;n; itburnu v; bir d;st; g;y z;ng;i;;yi qoymu;du. ;;;rst m;zara baxd; v; bird;n el; bil onun q;lbinin sar; simin; toxundular; yol ayr;c;nda q;bir... ;z;n; q;sd etmi; bir adam;n q;bri! ;l;m; m;hkum edilmi; b;db;xt insanlar! Onlar nec; d; m;vhumat ;siridirl;r! Bax, burda yatan, basd;r;lan adam ;;;n bura nec; d; rahatd;r; ;traf;nda y;nd;msiz v; yaramaz heyk;ll;r, ;st;nd; h;kk olunmu; bo;-bo; s;zl;r yoxdur! Sad;c; adi da; var ;st;nd;; bir d; geni; s;ma v; burdan ;t;n adamlar;n m;rh;m;tli dualar;...
;;;rst qar;;;q d;;;nc;l;r i;ind; he; bir cavab verm;d;n geriy;, ;osey; qay;td;; ;mumiyy;tl;, onun ail;sind; filosofluq ed;n adam olmam;;d;, buna g;r; d;  bel; ;eyl;r; ;lav; izahata-filana ehtiyac duymad;, i;ind; s;h;r yem;yi olan s;b;ti al;aq da; ;;p;rin dibin; qoydu; arvad; ;;;n yer; ;dyal sald;. Qad;n ac olan kimi ;;kdiyi eskizl;riyl; birg; qay;tmal;yd;. ;;;rst cibind;n M;rreyin t;rc;m; etdiyi “;ppolit” kitab;as;n; ;;xartd;; “Kiprli” haqq;nda, onun d;h;;tli intiqam; bar;d; oxudu, sonra g;zl;rini d;;;nc;li t;rzd; s;maya zill;di. V; bu g;n, onun g;m;; toy g;n; g;yd; qa;an a; buludlar;n t;miz mavi r;ng; ;almas; ona bird;n-bir; p;ri;anl;q g;tirdi; o, he; ;z; d; bilm;di ki, n;yin xiff;tini ;;kir.
;nsan h;yatdan doymur! H;yat n; q;d;r dol;un v;  m;nal; olsa da, h;mi;; ki;inin i;ind; bir doymazl;q qal;r; ;t;n g;nl;r; qar;; hans;sa t;ht;l;;ur bir h;rislik v; tamahkarl;q hiss edirs;n! ;t;n g;n; qaytarmaq, ya da tutub saxlamaq ist;yirs;n!  ;mumiyy;tl;,  h;r zaman yeni-yeni mac;ralar sev;n, yeni arzu v; ehtiraslarla co;ub-da;an ki;il;r ;ks cins t;r;find;n he; vaxt tam t;min olunmurlar; yaxud ;ks cinsd;n tam doymurlar. ;;bh;siz, bel; hissl;rl; ya;amaq onlara h;r zaman ;ziyy;t verir. G;r;s;n bel; hissl;r qad;nlarda ba; qald;r;rm;? Kim bilir? Amma bundan qa;maq m;mk;n deyil! H;r halda, hans; yax;;d;r – heyvan;n h;yat t;rzi, yoxsa sivil insan h;yat;? Onun ;;;n g;z;l bir ba;da m;q;dd;s rahatl;q v; t;skinlik tapmaq yoxdu daha; bu ba;da q;dim yunan n;;m;si “;ppolit”d; deyildiyi kimi “alma a;ac;n;n ;i;;kl;ri v; bahar;n z;ri” vard;. H;yatda g;z;llikl; r;qab;t apara bil;c;k he; n; yoxdur; ;l;atan m;q;dd;slik v; rahatl;q, xo;b;xtliyin sakit liman; yoxdur; deyin g;r;m, s;n;t ;s;rinin ;siri olan g;z;llikl; r;qab;t; gir; bil;n bir ;ey varm;? ;b;di v; d;yi;m;z g;z;llik! Onun haqq;nda oxuyursansa, ona bax;rsansa,  he; n; il; m;qayis; edilm;y;n heyr;t v; b;xt;v;r m;stlik ya;ay;rsan! Do;rudur, h;yatda g;zl;m;diyin m;stedici g;z;lliyin par;lt;lar; da olur; lakin onlar g;n;;in ;z;n; ani olaraq ;rt;n, sonra da s;r;;;b ged;n buludlardan da tez yox olur; onlar; saxlamaq m;mk;n deyil; onlar; y;ks;k s;n;t ;s;rinin yaratd;;; g;z;llik kimi ;b;di saxlamaq olmur. Onlar insan;n ruhi d;nyasna girmi; v; onun ;z;li ;;urunda ;z; ;;xan q;z;l par;lt;s;na b;nz;y;n x;yalat kimi yox olur; v; bu g;n bird;n-bir;, g;n;;in istisi onun ;z-g;z;n; yalayark;n yemi;an kolluqlar;ndan ququ qu;lar;n;n haray; e;idildi; t;z;c; g;y;r;n ay;d;;;yi kollu;undan v; ;aqqal gaval;s; a;ac;n;n ;st;nd;n bal qoxulu hava dal;aland;. H;nd;r t;p;likl;rin v; yuxulu d;r;l;rin ;z;rind;n is; a;;mt;l buludlar ;t;rd;. ;;;rst; el; g;ldi ki, o, bax, bu saat t;bi;ti tam d;rk etm;y; yax;nd;. Lakin ona g;n kimi ayd;n idi ki, bu duy;u da ;t;ridi; qayalar;n arxas;ndan boylanan v; insan g;r;nd; qeyb olan ;;ll;r v; d;r;l;r Allah; kimi...
;;;rst q;fl;t;n yerind; dirs;kl;ndi; b;t;n bu m;nz;r;l;r m;st;sna d;r;c;d; ona tan;; g;ldi; uzun yol zolaqlar;, s;yk;ndiyi k;hn; da; hasar, dar ;;;;r... ma;;nla g;l;nd; he; bunlara fikir verm;mi;di. O, ;z al;mind;ydi ax; - ba;qa ;eyl;r bar;d; d;;;n;rd;- daha do;rusu, o, he; n; bar;d; d;;;nm;rd;. Amma indi... indi o, bunlar; g;rd;; g;rd; v; xat;rlad;: d;z iyirmi alt; il bundan qabaq, el; t;xmin;n bu vaxtlar idi, o, el; bax bu yolla fermadan ;;x;b getmi;di; h;, h;, yad;na d;;d;; o, h;min g;n bu yolla Torqvey; g;ldi v; bir daha ora, fermaya qay;tmad;; ferma bax orda, yar;m mil aral;dad;r.
;r;yind; q;fil bir a;r; hiss etdi; yad;na h;yat;n;n h;min ;t;n ;a;lar; d;;d;; bu, h;min anlar idi ki, o, ;sl g;z;lliyi v; sevinci ;lind; tutub saxlaya bilm;di; o g;z;llik v; b;xtiyarl;q sovu;ub nam;lum bir yer; getdi. V; q;fl;t;n ;;;rst;n i;ind; vaxts;z, g;zl;nilm;d;n ;l;n ;irin, unudulmaz d;li x;;b;xt anlar; bar;d;  xatir;l;r oyand;. ;;;rst ;;m;nliy; uzan;b ;ll;rini ba;;n;n alt;nda ;arpazlad;; cavan g;vd;cilk;rin aras;ndan boylanan x;rda, mavi bir tumurcu;a baxma;a ba;lad;...
(ard; kitabda:He; kim he; vaxt ;lm;r. “M;t;rcim”N;;riyyat Evi,2011)