American Literature. White Fang by Jack London. No

American Literature. White Fang by Jack London. Novel





CEK LONDON
AĞ DİŞ
(povest)

Bakı, Az;rbaycan, Yazıçı, 1987


İngilisc;d;n t;rcüm; ed;ni Kamran N;zirli

AĞ DİŞ

Birinci hiss;
V;HŞİ

1

YEM;K H;SR;TİND;

Donmuş çayın h;r iki sahili boyu qalın küknar meş;likl;ri uzanırdı. Bir az ;vv;l kül;k ağacların yarpaqlarındakı qarı çırpmışdı v; indi onlar bir-birin; söyk;n;r;k ala-toranlıqda daha m;şum görünürdül;r. ;trafı d;rin sükut bürümüşdü. Heç bir h;yat nişan;si yox idi. Hava soyuq, şaxtalıydı v; bu t;nha s;hralıqda hökm sür;n sükutu k;d;rli adlandırmaq olmazdı. ;n d;hş;tlisi bu idi ki, qulağa qaqqıltı s;si d;yirdi. Yaman qorxunc s;s idi. F;r;hsiz s;s el; bil q;dim sfinksl;rin şaqqanağına b;nz;yir, buz kimi adamı dondururdu. Dünyanın ;t;yind;n sallanmış köhn;, amiran; bir müdriklik h;r şey; rişx;ndl; gülürdü; h;yatın m;nasız, mübariz;nin faydasız olduğuna gülürdü. Bura kims;siz, t;nha bir yer idi, q;lbi d;, iliyi d; donmuş uzaq şimal çöll;riydi. Lakin bel; şaxtalı, t;nha çöll;rd; d; canlılar göz; d;yirdi. Minik itl;ri qoşulmuş kirş; buz bağlamış çayın üstüyl; gedirdi. İtl;rin pırtlaşıq tükl;rini qırov basmışdı. N;f;sl;ri buxarlanıb havada donur, sonra büllur d;n;cikl;r; dönüb yer; tökülürdü. İtl;rin boynuna d;ri xaltalar keçirilmişdi, qoşquya bağlanmış qayışlarla onlar kirş;ni dartırdılar. Tozağacının qalın qabıqlarından düz;ldilmiş kirş; qarın için; otururdu. Kirş;nin qozlası yuxarı qalxaraq lül;ni xatırladırdı. Bunu ona gör; etmişdil;r ki, o, qabağına çıxan yüngül qar t;p;cikl;rini basıb ;zsin. Kirş;d; qayışlarla möhk;m bağlanmış uzunsov bir yeşik göz; d;yirdi. Orada pal-paltar, balta, q;hv;dan, tava da vardı. Amma kirş;nin yarıdan çox hiss;sini tutan uzunsov yeşik n;z;ri daha çox c;lb edirdi.
İtl;rin qabağında xiz;kli adam zorla addımlayırdı. Lap arxadan ikinci adam gedirdi. Üçüncü adam da vardı. Amma o, kirş;nin içind;ki h;min ensiz, uzunsov yeşikd; uzanmışdı v; onun üçün dünyanın bütün m;ş;qq;tl;ri bird;f;lik qurtarmışdı. Çünki şimalın t;nha hikm;ti onu m;ğlub etmişdi. El; ;yib sındırmışdı ki, h;r;k;tsiz uzanmış, döyüşü mübariz;siz dayandır¬mışdı. Soyuq şimal h;r;k;ti sevmir. O, h;yatın ;leyhin;dir, çünki h;yat h;r;k;t dem;kdir. H;r;k;t ed;n n; varsa t;nha şimal onu dondurub m;hv edir; d;niz; axmaq ist;y;n suları dondurur, ağacların şir;sini qarsıdır. T;nha şimalın daha bir c;h;ti var: insana qarşı amansızdır. Onun inadını daha q;z;bl; sındırır. Çünki insan dünyanın ;n yırtıcı m;xluqudur! Çünki insan – bu ikiayaqlı m;xluq h;miş; şimalın irad;si ;leyhin;, onun “h;r hansı bir h;r;k;t axır ki, donmalıdır!” hökmün; qarşı çıxır.
Bununla bel;, kirş;nin qabağında v; arxasında iki c;sur adam h;yat eşqiyl; ir;lil;yirdi. ;yinl;rin; d;ri palto geymişdil;r. Kirpikl;ri, yanaqları v; dodaqları ağımtıl, xırda buz sırsıralarına bürünmüşdü. Adamların ağzından çıxan buğ büllur d;n;cikl;rin; dönür, sonra bu d;n;cikl;r onların üz-gözün; qonur, sif;tl;rini görünm;z edirdi. Onların ;caib görk;mi vardı. El; bil bu adamlar hansı bir x;yali kölg;nis; o dünyada basdırıb qayıdan q;birqazanları xatırladırdılar. Amma x;yali m;xluq deyildil;r; dünyanın q;mli s;hrasına, f;r;hsiz gülüş v; sükun;t al;min; düşmüş adamlardı. Bu c;surlar var gücl;rini inadlı, m;ğrur niyy;tl;rin; h;sr etmiş, şimal dünyasının q;ddarlığı il; b;hs; girmişdil;r. Bu kims;siz dünya onlar üçün yad kosmosun ;lçatmaz ;nginliyi q;d;r uzaq idi.
Onlar dinm;zc; ir;lil;yir, sanki danışığa güc s;rf etm;kd;n qorxurdular. ;trafı ölü sükut bürümüşdü. Sükut onların bütün vücudunu ;sir el;mişdi. Bu, d;nizin d;rinlikl;rind; üz;n dalğıcın b;d;nin; suyun etdiyi t;zyiq; b;nz;yirdi. Sükun;t q;tiyy;t adlı qanunu il; onları ;sar;t altına almış, şüurlarının ;n gizli qatlarına soxularaq el; bil oradan bütün saxtalıqları, yalanları, xudbinlik ;lam;tl;rini üzüm şir;si kimi sormuşdu. Bu s;ssiz dünya onların qulağını sanki bel; bir fikirl; deşirdi: siz miskin, yazıq adamlarsınız, ölü canlarsınız, toz d;n;cikl;risiniz, havada hara g;ldi uçuşan, t;bi;tin kor qüvv;l;rinin ;siri olan mığmığa¬sınız.
Bir neç; saat keçdi. Qısa, tutqun günün bozumtul işığı görün;nd; ;trafı bürümüş sakitlik pozuldu. Uzaqdan z;if bir ulartı g;ldi. S;s get-ged; artdı, daha zild;n g;ldi v; bir xeyli bu v;ziyy;td; qaldı, titr;di, sonra gücünü azaltmadan yavaş-yavaş susdu. Bu s;sd; q;mli, h;m d; şidd;tli bir aclıq h;sr;ti vardı, Bel; olmasaydı, y;qin ki, bu ulartını n;yins; öl;n ruhunun iniltisin; b;nz;d;rdin.
Qabaqda ged;n adam geriy; qanrılaraq kirş;nin dalınca g;l;n dostuna ;liyl; işar; etdi. H;min ulartı yen; sükutu iyn; kimi deşm;y; başladı. Adamlar qulaq verib, s;sin istiqam;tini mü;yy;n etm;y; çalışdılar. S;s onların bir az bundan qabaq ötüb keçdiyi qarlı düz;ngahdan g;lirdi.
Az sonra cavab ulartısı eşidildi, o da arxadan, amma bir az sol t;r;fd;n g;lirdi.
– Bill, dey;s;n, axı onlar bizim dalımızca düşübl;r, – qabaqda ged;n adam dill;ndi. S;si xırıltılıydı, el; bil öz s;si deyildi, çox ç;tinlikl; danışırdı.
– Y;qin yem;k tapmırlar, – dostu cavab verdi. – Neç; gündü bir d;n; d; olsun dovşan izi gözüm; d;ymir...
İkisi d; susdu v; t;şvişl; ard-arası k;silm;y;n ulartıya qulaq asdı. Qaş qaralan kimi adamlar itl;ri meş;y; t;r;f dönd;rib çayın sahilind; düş;rg; saldılar. Kirş;d;ki tabutu götürüb ondan oturacaq v; stol kimi istifad; etdil;r. Tonqalın başına yığışan itl;r h;rd;n mırıldanır, hürür, lakin qaranlığa cummaq meyli göst;rmirdil;r.
– Henri, dey;s;n, itl;rin oddan xoşları g;lir, – Bill dill;ndi.
Buz parçaları il; dolu q;hv;danı ocağın üstünd;n asmağa ;yilmiş Henri başını t;rp;tdi. Sonra tabutun üstünd; oturub yem;y; başladı. Dedi:
– Canlarından qorxurlar, görmürs;n? Bilirl;r ki, burada onları yedizdir;c;kl;r, amma orada özl;ri ki¬mins; girin; keç; bil;rl;r. İti aldatmaq ç;tindir.
Bill başını yell;di:
– B;lk; d;... bilm;k olmaz!
Henri maraqla dostunu süzdü:
– İtl;rin ağlına şübh; etdiyini birinci d;f;di görü¬r;m...
Bill paxlanı ağzında çeyn;y;-çeyn;y; dedi:
– B;s görm;din ki, m;n onlara yem;k ver;nd; nec; mırıldanırdılar?
– Düzdür, h;miş;kind;n f;rqli olaraq bu d;f; çox mırıldanırdılar, – Henri t;sdiq etdi.
– Henri, neç; itimiz var?
– Altı... 
– Bura bax, el; m;n d; deyir;m ki, altı d;n;dir, – dey; Bill onun sözün; qüvv;t verdi. – Torbadan altı d;n; balıq götürmüşdüm, h;r;sin; birini atdım. Amma birin; yen; çatmadı...
– Y;qin s;hv vermis;n. Düz saymamısan...
– Bizim c;mi altı itimiz var, – Bill laqeyd-laqeyd t;krar etdi. – M;n d; altı d;n; balıq götürdüm, T;k¬qulağa balıq çatmayıb. Kis;d;n bir balıq da götürdüm...
– Axı c;mi altı itimiz var, – Henri t;kid etdi.
– M;n demir;m ki, hamısını itl;r yeyib. H;r halda, yeddinci balığı kims; qamarlayıb...
Henri yem;yini saxlayıb tonqaldan o t;r;f; boylandı v; itl;ri saydı.
– Orda c;mi-cüml;tanı altı it var, – dedi.
– Yeddincisi qaçdı, m;n gördüm, – dey; Bill t;mkinl; dill;ndi. – İtl;r yeddi d;n; idi. Henri dostunu m;rh;m;tl; süzdü:
– Kaş h;min yer; tez gedib çataydıq...
– Bunu nec; başa düş;k?
– Nec; ist;yirs;n. El; bil daşıdığımız bu yükl;r s;ni ;s;bil;şdirir. Tamam başqalaşmısan. Allah bilir gözün; n;l;r görünür...
Bill ciddil;şdi:
– M;n d; el; bu haqda düşünürdüm, – dedi. – H;min it qaçanda, o saat qarın üstünd;ki l;pirl;rin; baxdım. Sonra itl;ri saydım. Bax, görürs;n, odur l;pirl;r. Baxmaq ist;yirs;n? G;l göst;rim.
Henri heç n; dem;yib yem;yin; davam etdi. Soyanın üstünd;n isti q;hv; içdi, ağzını ;linin dalıyla silib dedi:
– Dem;k, s;nin fikrinc;...
Uzun, h;sr;tli ulartı onu danışmağa qoymadı. Henri susdu, diqq;tl; qulaq asdı, sonra qaranlığa sarı barmağını uzadıb sözün; davam etdi:
– Deyirs;n qonağın s;si ordan g;lir? Bill başını t;rp;tdi.
– Daha s;n; heç sözüm yoxdu. Eşitm;din itl;r nec; s;s çıxartdılar?
Ulartı uzun-uzadı eşidildi, lap uzaqdan is; cavab v;ngiltisi g;ldi, Sükun;t xırda c;h;nn;m yuvasına dönmüşdü. H;r t;r;fd;n ulartı s;si g;lirdi. İtl;r qorxub tonqala yaxınlaşdılar. Az qala onların tükl;ri od tutacaqdı.
Bill çubuğu tonqala uzadıb q;lyanını yandırdı.
– Görür;m, s;n lap ;ld;n düşmüs;n, – Henri dedi. Billi dalğın-dalğın q;lyanı sümürdü:
– Henri, bilirs;n, vallah o, bizim h;r ikimizd;n xoş-b;xtdir, – dey; oturduqları tabutu barmağı il; taq¬qıldatdı.
– Deyir;m, biz öl;nd;, heç olmasa üstümüzü daşla, çınqılla örtsünl;r. Yoxsa c;s;dl;rimizi itl;r dağıdar...
– Axı bizim kimimiz var? N; bir qohumumuz var, n; d; pulumuz... Eh, ç;tin bizi bel; uzaq yerd; tapıb basdırsınlar.
– Henri, m;n bir şeyi heç cür başa düş; bilmir;m: axı, bu adama n; düşmüşdü ki, g;lib çıxsın dünyanın axırına – Allahın, Tanrının x;b;rsiz olduğu bu yerl;r;? N; var, n; var, qızıl axtarır. Mağıl öz evind; lord idi, ya da buna oxşar bir adam; n; yem;k, n; d; isti paltar d;rdi ç;kirdi.
– H;, dem; day. Y;qin ki, evd; oturub qalsaydı, qocalana q;d;r yaşayardı, – Henri t;sdiq etdi. Dostu ağzını açmaq ist;di, amma danışmadı. ;lini h;r t;r;f¬d;n divar kimi onları bürümüş qaranlığa uzatdı. Zülm;t içind; heç bir kölg; görm;k mümkün deyildi: yalnız gözl;r işıldayırdı.
Henri s;ssizc; ikinci, üçüncü cüt gözl;ri d; göst;rdi. Yanar gözl;rin halqası yavaş-yavaş onların düş;rg;sin;   sarı g;lirdi, h;rd;nbir bu işıldayan gözl;r yerl;rini d;yişir, yenid;n görünm;k üçün tez-tez itirdil;r.
İtl;r daha çox narahat olmuşdular, bird;n qorxub hür-kdül;r, bir-birl;rin; sığınıb lap tonqala yaxınlaş¬dılar, adamların ayaqlarına t;r;f sürün;r;k dayandılar. Bu basabasda itl;rd;n biri düz tonqalın üstün; düşdü v; ondan d;hş;tli zingilti qopdu, ;trafı yanıq tük iyi bürüdü. Göz “halqası” ani olaraq dayandı v; bir az geri ç;kildi. Amma itl;r sakitl;ş;n kimi işıldayan gözl;r ;vv;lki yerl;rind; göründül;r.
– B;db;xtlikd;n, patronumuz da azdı, Henri!
Q;lyanını ç;kib qurtarandan sonra Bill dostuna yatacaq hazırladı – yem;kd;n qabaq qarın üstün; döş;¬diyi küknar ağaclarının üstün; adyal saldı. Henri uful¬dadı, mokasin ayaqqabılarının ipini aça-aça soruşdu:
– Neç; patronun qalıb?
– Üç, – Bill dedi. – Amma g;r;k üç yüz olaydı. Ax, m;n onlara göst;r;rdim!
Acıqla yumruğunu düyüml;yib işıldayan gözl;r; t;r;f yell;tdi, sonra öz mokasinl;rini ocağın böyründ; sahmanladı.
– Bu şaxtalar n; vaxt qurtaracaq? – Bill soruşdu. – İkinci h;ft;dir ki, ;lli d;r;c;dir. Eh, axı m;nim n; ölümüm vardı burda, Henri?
– M;n bel; s;yah;t; nifr;t edir;m, lap z;hl;mi töküb. Vallah, bu m;nim xör;yim deyildi. Birc; çıxıb gets;ydik, canımız qurtarardı. İndi M;k-Qerri fortunun isti sobası yanında ;yl;şib n; kart vurardım s;ninl;!.. Canım üçün, buna h;r şeyimi ver;rdim...
Henri n;s; mızıldadı v; yerini rahladı. O, artıq mürgül;yirdi, bird;n dostunun s;sin; ayıldı.
– Bilirs;n, Henri, m;ni n;s; narahat edir. Axı itl;r o g;l;n qonağa niy; hücum etm;dil;r? O balığı çırpış¬dıran qonağı deyir;m e...
– Yuxulu s;s g;ldi:
– Bill, s;n lap d;ym;düş;r olmusan. ;vv;ll;r bel; deyildin. Az danış, yat, s;h;r onsuz da durub dey;c;k¬s;n ki, heç n; olmayıb. Vallah, m;d;n ağrıyır s;nin, ona gör; narahatsan...
Onlar ağır-ağır n;f;s alaraq bir yorğan altında yana¬şı yatmışdılar, Ocaq öl;zimişdi v; işıldayan gözl;rin dair;si adamların gec;l;diyi düş;rg;y; tuşlanaraq get¬dikc; daha da yaxınlaşırdı.
İtl;r bir-birl;rin; sığınmışdılar. İşıldayan gözl;rd;n biri onlara lap yaxınlaşanda qorxa-qorxa hürüşm;y; başladılar. Sonra el; b;rkd;n hürdül;r ki, Bill yuxudan ayıldı, dostunu oyatmasın dey; ehtiyatla yorğanının altından çıxdı v; ocağa quru çör-çöp atdı. Alov qalxıb ;trafı işıqlandırdı v; gözl;rin dair;si o saat geri ç;kildi.
Bill bir yer; yığışmış itl;ri n;z;rd;n keçirtdi, göz¬l;rini ovuşdurub bir az da diqq;tl; baxdı v; t;z;d;n yorğanın altına girdi.
– Henri, – dostunu s;sl;di. – Hey, Henri!
Henri ayılaraq zarıldadı, soruşdu:
– N; var yen;?
– Heç n;. İtl;r yen; yeddi d;n; olublar. İndic; saydım. Henri bu x;b;ri deyin;-deyin; qarşıladı v; tez d; yuxuya gedib xoruldadı.
S;h;r birinci Henri durdu v; dostunu da oyatdı. Saat altı olsa da, havanın işıqlanmasına h;l; üç saat qalırdı. Henri ala-toranlıqda s;h;r yem;yi hazırlamağa başladı, Bill is; yeri yığıb şeyl;ri kirş;y; qoydu.
– Bura bax, Henri. S;n n; deyirdin? Neç; itimiz var?
– Altı.
– Eh, düz dem;din... 
– N;di, yen; yeddi olub?
– Yox, beş d;n;di. Biri yoxdur. Henri hidd;tl; çım¬xırdı:
– L;n;t s;n;, şeytan! – Sonra ;lind;ki yem;k qablarını k;nara tullayaraq itl;ri saymağa başladı.
– Düzdü, Bill. F;tti qaçıb.
– Aradan el; çıxıb ki, heç x;b;rimiz olmayıb. Tap görüm nec; tapırsan.
– İşl;r korlandı, – Henri dedi. – Diri-diri yeyibl;r onu.
– Y;qin o v;hşil;r F;ttini parçalayanda yazıq çox zingild;yib.
– F;tti el; h;miş; s;fehl;yirdi, – Bill dedi.
– ;n ağılsız it d; bil;-bil; ölüm; getm;z...
Henri o biri itl;ri süzdü, beynind; h;r birinin n;y; qadir olduğunu götür-qoy etdi.
– Bunlar ağıllıdı, bel; hoqqa çıxarmazlar. Bill d; köksünü ötürdü:
– Bunları d;y;n;kl; d; ocaqdan uzaqlaşdıra bilm;z¬s;n. Ür;yim; dammışdı ki, F;ttinin başında n;s; var. Şimal yollarında öl;n itl;r haqqında ad;t;n bel; vida sözl;ri deyirdil;r. Bu sözl;r çoxlu başqa itl;rin, h;tta insanların ölümünd;n sonra deyil;n vida sözl;rind;n heç d; f;rql;nmirdi.

2
DİŞİ CANAVAR

S;h;r yem;yind;n sonra Henri v; Bill olan-qalan¬larını kirş;y; yığıb bu c;fakeş ocağı t;rk ed;r;k, qaran¬lıq yolla ir;lil;dil;r. El; bu vaxt h;min d;hş;tli, tükurp;dici ulartı eşidildi; s;s qaranlığı, şaxtanı yara-yara g;lib onlara çatdı. Qızılaxtaranlar dinm;zc; gedirdil;r. Düz saat doqquzda hava işıqlandı.
Günortaçağı s;ma c;nub t;r;fd;n ç;hrayı r;ng; çaldı. Üfüqd; gün;şl; şimal ölk;si arasında s;dd ç;kilmişdi. Ç;hrayı r;ng itdi. Gün;şin solğun b;nizi t;xmin;n üç saat ;trafı işıqlandırdı. Sonra o da söndü v; kims;siz, sakit şimal t;z;d;n uzun Arktika gec;sini öz ;ynin; geyindi.
Qaranlıq düş;n kimi s;yyahları h;r t;r;fd;n izl;y;n o ulartı lap yaxından eşidilm;y; başladı. B;z;n bu s;s el; yaxından g;lirdi ki, itl;r qorxudan yerl;rind; titr;yirdil;r.
Bu d;hş;tli ulartıdan itl;rin canına v;lv;l; düş¬müşdü. Bill v; Henri qoşqunu düz;ldirdil;r. Bill dedi:
– Yaxşı ki, girl;rin; ov keçib, bizi sakit buraxarlar...
– Day dem;, onların ulartısı adamın canına üşütm; salır.
Sonra qızılaxtaranlar növb;ti düş;rg;y; çatanacan susdular.
Henri ocağın üstünd; pıqhapıqla qaynayan soya qazanına buz qırıntıları atırdı. Bird;n arxadan qulaq¬batırıcı s;s g;ldi. Billin qıyya ç;km;si il; Henrinin dik atılması bir oldu. Henri qarın üstüyl; qaçan v; qaran¬lıqda gözd;n it;n hansı heyvanınsa nam;lum kölg;sini gördü. Bill itl;rin arasındaydı. Bir ;lind; d;y;n;k, o birind; quru balıq tutaraq meyit kimi qurumuşdu.
– Axır ki, yarısını qopartdı! – Bill qışqırdı. – Amma nec; lazımdı payını da aldı. Zingiltini eşitm;din? Henri soruşdu:
– Axı n;ydi o?
– Baş açmadım. Dey; bil;r;m ki, bütün itl;r kimi onun da ayaqları dişl;ri, d;risi vardı.
– ;hlil;şdirilmiş canavardı b;lk;?
– Canavar olduğunu dey; bilm;r;m, amma düz yem;k vaxtı peyda olursa, dem;k ;sl ;hlil;şdirilmiş heyvandı. 
Bu gec; dostlar şam yem;yind;n sonra tabutun üstünd; oturub q;lyan ç;k;rk;n gördül;r ki, işıldayan gözl;rin halqası yavaş-yavaş daralır.
– Nolaydı, girl;rin; sığın d;st;si keç;ydi, bizi sakit buraxaydılar, – Bill dedi.
Henri söyüş söydü, sonra onlar düz iyirmi d;qiq; bel;c; oturub danışmadılar. Henri gözl;rini alova zill;mişdi, Bill is; tonqaldan bir az aralı, qaranlıqda işıldayan gözl;rin halqasına baxırdı.
– M;k-Terriy; çatsaydıq n; olardı... – Bill köks ötürdü.
– S;n Allah, b;sdi ağladın, zıqqıldama, – Henri dözm;di. M;d;n qıcqırıb s;nin, ona gör; zıqqıldayır¬san. Soda iç, o saat keç;c;k, onda m;n d; s;ninl; darıxmaram.
S;h;r Henrini yuxudan Billin biabırçı söyüşl;ri oyatdı. O, dirs;kl;nib baxanda, Bill tonqalın böyründ;, itl;rin arasında durub hirsind;n yumruğunu yell;dirdi.
– Hey! – Henri qışqırdı: – Noolub?
– Froq qaçıb.
– Ola bilm;z...
– Deyir;m qaçıb da...
Henri yorğanı atıb d;rhal itl;r; t;r;f cumdu. Diqq;tl; onları saydı, şimalı l;n;tl;y;n Bill kimi o da söym;y; başladı.
– Froq qoşquda ;n güclü it idi, – dey; Bill sözünü tamamladı.
– Özü d; hamıdan ağıllıydı, – Henri ;lav; etdi.
– İkic; günün içind; növb;ti it epitafiyası da bel;c; oxundu.
S;h;r yem;yi canlarına yatmadı, qalan dörd iti kirş;y; qoşdular. Bugünkü gün d; ;vv;lkil;rin tayı oldu. S;yyahlar dinm;zc; qarlı çöll;rl; gedirdil;r. Sakitliyi yalnız onları daban-dabana izl;y;n, lakin göz; görünm;y;n t;qibçil;rin m;şum ulartısı pozurdu, Qaranlıq düş;n kimi t;qib başlanır, ulartı lap yaxınlıqdan eşidilirdi: itl;r qorxudan tir-tir ;sir, vurnuxur, qayışlarını dolaşdırır, bununla adamları daha da ;ld;n salırdılar. – Növb;ti dayanacaqda Bill lovğa-lovğa danışdı:
– H;, şüursuz b;nd;l;r, daha heç yana qaça bilm;zsiniz...
Henri xör;k bişirm;yi buraxıb yaxına g;ldi. Bill itl;ri hindusayağı bağladı. Henri itin boynundakı xaltanı cilovla yoğun, uzun bir ağaca sarıdı. Ağacın bir ucunu is; yer; basdırdı. İtl;r boyunlarındakı k;m;ri çeyn;y; bilmirdil;r – ağacın qol-budağı mane olurdu.
Henri başını m;mnun-m;mnun t;rp;tdi:
– Tayqulağı ancaq bu yolla saxlamaq olar. İndi qayışı çeyn;yib qıra bilm;z. Bel; yaxşıdı, salamat olarlar ki…
– G;l bir olmasın! – Bill dedi. – ;g;r s;h;r birc;ciyi qaçıb gets;, onda m;n dilim; kofe vurmayacam.
– Guya onlar bilmirl;r ki, bizim heç n;yimiz yoxdu... – Henri uzanaraq düş;rg;ni mühasir;y; alan göz halqalarını göst;rdi. Bir-iki güll; atsaydıq, b;lk; qorxardılar. Günb;gün daha da yaxınlaşırlar. Gözünü oddan ç;k, o t;r;f; bir bax! H;, gördün?
İkisi d; tonqalın arxasında görün;n tutqun kölg;l;ri maraqla izl;di. Qaraltı t;r;f; diqq;tl; baxdılar. Orda bir cüt göz işıldadı v; bu, yalnız v;hşi gözl;ri ola bil;rdi. Yavaş-yavaş aydın olurdu ki, bu v;hşil;r tez-tez yerl;rini d;yişirl;r.
İtl;r arasına s;ks;k; düşdü v; bu, Bill; Henrinin diqq;tind;n yayınmadı. Tayqulaq s;birsizlikl; mırıldanır, gah qaranlığa cumur, gah da geri ç;kilib boynuna bağlanmış ağaca hirsl; hürürdü.
– Ora bax, Bill, – Henri pıçıldadı. 
Tonqalın ;trafa s;p;l;n;n işığında it; oxşar bir v;hşi qarnı üst; sürünürdü. O, bütün diqq;tini itl;r; yön;ldib qorxa-qorxa, eyni zamanda h;yasızcasına ya¬xı¬na g;lirdi. – ;lb;tt;, v;hşi, adamlardan da gözünü ç;kmirdi. Tayqulaq g;l;n qonağa sarı cumdu, amma ağac mane oldu. Tayqulaq uzun-uzadı zingild;di.
– Bu axmaq, dey;s;n heç qorxub el;mir ha, – Bill yavaşca dedi.
– Dişi canavardı, – Henri pıçıldadı. – İndi bildim F;tti v; Froqun başına n;l;r g;lib. Canavar sürüsü bu dişini q;sd;n qabağa verir ki, itl;ri özün; c;lb etsin. O biril;r is; fürs;ti fövt; vermir, itl;rin üstün; şığıyıb parçalayırlar.
Tonqalda n;s; b;rkd;n çırtıldadı. Alov fışıltı il; ;trafa sıçradı. Qorxmuş v;hşi birc; anda qaranlıqda gözd;n itdi.
– Bilirs;n, n; var, Henri?
– N;?
– Bu, el; m;nim d;y;n;kl; vurduğum v;hşidi.
– Y;qin ki...
– Bilirs;n, görünür, ocağa dadanıb. Bu, lap şüb¬h;lidir.
Henri dedi:
– Yaman çoxbilmiş heyvandı, adi canavarlardan deyil. O canavar ki, it yem;yinin üstün; çıxdı, dem;k çoxbilmişdir.
– Qoca Uillinin n; vaxtsa bir iti vardı. Canavara qoşulub qaçdı. – Dey; Bill ucadan danışdı. – M;n onu Litl-Stiqd; sığınların otlağında gördüm. Canavar sürüsü arasındaydı, güll; il; vurub öldürdüm. Qoca Uilli uşaq kimi ağlayırdı. Yazıq düz üç ildi ki, onu görmürdü. V; bütün bu vaxtı it canavarlarla g;zib dolaşmışdı.
– Bill, vallah, bu canavar deyil, itdi. Y;qin bir vaxt sahibl;ri ona da bel;c; balıq veribl;r.
– S;n düz deyirs;n...
– İndi gör bir. Bu saat onu m;l;d;c;y;m. Sad;c;, leş ed;c;m onu. Biz daha itl;rimizi qurban ver; bilm;rik.
– Neynirs;n? Axı üçc; patronumuz qalıb. – Henri etiraz etdi.
– Qorxma, düz nişan alacam...
S;h;r tezd;n Henri yen; tonqalı alışdırdı v; dostunun xorultusu altında yem;k hazırladı.
– El; yaxşı yatmışdın ki... Ür;yim g;lmirdi s;ni durğuzam. – Henri köksünü ötürdü.
Bill yuxulu-yuxulu yem;y; girişdi. Parçını doldur¬maq üçün ;lini q;hv;dana sarı uzatdı, Ancaq q;hv;dan da uzaqda, Henrinin yanındaydı.
– Bura bax, Henri, – dey; Bill yumşaq t;n;yl; dostuna baxdı. – Heç n;yi yaddan çıxarmamısan ki? Henri diqq;tl; ;trafa boylandı, başını t;rp;tdi. Bill boş parçanı ona t;r;f it;l;di.
– Axı, s;n; q;hv; düşmür, – Henri dedi.
– Doğrudan arıqlamışam? – Dey; Bill qorxa-qorxa soruşdu.
– Yox.
– Qorxursan ki, m;d;m korlanar?
– Yox.
Bill hirsind;n bozardı:
– Di, tez ol, b;s nolub? Ür;yimi ç;km;.
– Spanker qaçıb...
Bill taleyin hökmün; tabe olan adamlar kimi yavaş-yavaş çevrildi. El; oturan yerd;c; itl;ri saymağa başladı.
– Bu, nec; olub? – Könülsüz soruşdu. Henri çiyinl;rini ç;kdi.
– N; bilim. Y;qin Tayqulaq onun qayışını g;mirib. Özü bunu ed; bilm;zdi...
– Nacins m;xluq! – Dey; Bill hirsini içind; boğa-boğa yavaşca söydü. – Öz qayışını g;mir; bilm;yib, amma Spankerinkini g;mirib.
– B;li, daha Spankerin bütün iztirablarına son qoyulub. Canavarlar onu y;qin gözl;rin; t;pişdiribl;r. İndi bala-bala h;zm edirl;r. Üçüncü epitafiya da bel;c; oxundu, Q;hv; iç, Bill!
Bill parçını geri ç;kdi.
– Köp;koğluyam, içs;m! Dedim ki, itl;rd;n biri qaçsa içm;y;c;y;m. Dem;li, dilim; vurmayacağam, v;ssalam!
– ;la q;hv;dir! – Henri onu yoldan çıxarmaq ist;di.
Bill özünü sındırmayıb q;hv;d;n dilin; d; vurmadı.
Tayqulaq onun yem;yini z;h;r; dönd;rmişdi, buna gör; d; iti o ki var söydü. Yola hazırlaşanda Bill çımxırdı:
– Bu gec; onları ayrı-ayrı bağlayacağam!
Heç yüz addım getm;mişdil;r ki, Henri dayandı, ;yilib n;yis; xiz;yin altından götürdü. Qaranlıqda bu ;şyanı yaxşı gör; bilm;di, amma tanıdı v; onu arxaya tulladı. ;şya kirş;y; d;yib, arxadan g;l;n Billin qabağına düşdü.
– Götür, lazımın olar. – Henri qışqırdı.
Bill ah ç;kdi. Xalta qırığıydı. Spankerd;n yalnız bu qalmışdı. Dedi:
– Axırına çıxıblar! yüz faiz!
– H;tta xaltanın d;mirini d; g;miribl;r. Henri, onlar acından ölürl;r ki!.. Ş;r dem;s;n, xeyir g;lm;z. H;l; bizi d; gözl;rin; t;p;c;kl;r.
Henri qeyzl; güldü:
– Düzdü, canavarlar m;nim dalımca heç vaxt düşm;yibl;r. Amma başıma daha pis müsib;tl;r g;lib. Şükür Allaha ki, sağ-salamat çıxmışam. Onlardan, o nacins v;hşil;rd;n lap onu g;lsin. Bill, el; bilirs;n s;nin l;l;şini m;hv etm;k asandı?
– Noolar, baxarıq, baxarıq... – dostu mızıldandı. – Yaxşı, M;k-Qerriy; çatanda gör;rs;n...
– Heç ümidim yoxdu.
– S;nin kefin pisdi, ona gör; bel; deyirs;n! – Henri q;tiyy;tl; bildirdi. – Vallah, s;n; n;ş; lazımdı. Qoy M;k-Qerriy; çataq, s;ninçün el;sini doldurum ki...
Bill etiraz ;lam;ti olaraq n;s; mızıldandı. Sonra susdu v; xeyli danışmadı. Bu gün d; ;vv;lki günl;r kimi etdi.
Saat doqquzda hava işıqlandı. Saat on ikid; üfüq c;nub t;r;fd;n ç;hrayı r;ng; boyandı. Bu, hardasa gizl;nmiş Gün;şin işiydi. Bel;likl;, cansıxıcı gün başlandı. T;xmin;n üç saatdan sonra yen; amansız gec; onu udacaqdı.
Gün;ş üfüqd;n boylanan vaxtı Bill kirş;d;n tüf;ngi götürüb dedi:
– S;n dayanma, Henri. M;n bir gedim görüm orda neynirl;r.
Henri qışqırdı:
– Uzağa getm;, Bill! Patronun azdı. Başına hava g;lib, n;di, s;ni tik;-tik; ed;rl;r...
– Aha, indi d; s;n zarıldadın! – Bill dedi.
Henri susdu v; t;k-t;nha yoluna düz;ldi. Sonra qaranlıq s;hrada gözd;n it;n dostunun dalınca narahat-narahat boylandı.
Bir saat sonra Bill k;s; yolla qayıtdı:
– H;r yeri axtarır, g;zib-dolaşırlar. Bizd;n d; ayrıl¬maq ist;mirl;r. Bizi g;b;rd;c;kl;rin; arxayındılar. İnt;hası bir az s;br edirl;r, bununla bel;, yan-yör;d;ki yem;li ovlarını da ;ld;n buraxmaq ist;mirl;r. Henri dedi:
– S;nc;, onlar n; fikirl;şirl;r? Y;ni biz t;l;y; düşmüşük, oradan çıxa bilm;rik?
Bill bu sözl;r; m;h;l qoymadı.
– M;n b;zil;rini gördüm. Çox arıqdılar. Y;qin xeyli vaxtdır dişl;rin; bir şey d;ymir: ;lb;tt;, bizim itl;rd;n başqa. Sürü böyük sürüdü, üç d;n; it onların qarnını doydurar? ;riyib çöp; dönübl;r. Bir d;ri, bir sümük, v;ssalam. Qabırğaları da ki, el; bil ağac qabıqlarıdır. Bir sözl;, qorxu-zad qulaqlarına girmir. Bu saat c;ng¬l;rin; n; keçs; dağıdacaqlar.
Bir azdan Henri (indi o, kirş;nin dalınca gedirdi) yavaşdan fit çaldı.
Bill geri döndü v; sakitc; itl;ri saxladı. Az ;vv;l ötüb keçdikl;ri döng;nin arxa t;r;fiyl; möhk;m ;z;l;li, arıq, tükü pırtlaşıq bir canavar, qarı iyl;y;-iyl;y;, yüngülc; sürüş;-sürüş; qaçırdı. Adamlar dayananda o da ayaq saxladı, ağzını sallayıb yerd;n g;l;n iyi acgözlükl; burun deşikl;rin; ç;kdi.
– Odur, dişi canavardır, – Bill dedi.
İtl;r qarın üstünd; uzanmışdı. Bill onların yanından ötüb dostuna yaxınlaşdı. İkisi d; bu q;rib; heyvana diqq;tl; baxırdı. Bu v;hşi neç; gün idi ki, onların izin; düşmüşdü v; qoşqunun yarısını h;zm-rabed;n keçirmişdi.
Canavar bir anlıq dayandı, baxdı v; azca ir;li yeridi. O, bel;c; t;xmin;n yüz addım kirş;y; t;r;f g;ldi, sonra küknar ağaclarının yanında durdu, ağzını göy; tutdu. Burnu il; havadan iyi ç;k;-ç;k; ona tamaşa ed;n adamlara diqq;tl; göz qoymağa başladı. Bu baxışlarda n;s; bir h;sr;t gizl;nmişdi. Bu, el; bil, h;sr;tli it baxışlarını xatırladırdı, amma bu baxışlarda it; xas olan s;daq;t yox idi. Bu h;sr;t aclıqdan doğmuşdu, canavar c;h;ngi kimi zalım, şaxta kimi amansız idi.
Canavara nisb;t;n bu v;hşi yek;ydi. Düzdür, yerişi canavar yerişiydi. V; görünür, o öz ;cdadlarını t;msil ed;n ;n iri nümay;nd;l;rd;n idi.
Henri ovçu gözüyl; baxıb dedi:
– Hündürlüyü iki fut olar. Başından quyruğuna q;d;r, y;qin ki, beş futdur.
– H;, – Bill cavab verdi. – R;ngi d; canavar r;ngi deyil. Sarışın canavar görm;miş;m. Amma bununku, dey;s;n, qırmızımtıl-q;hv;yi r;ng; çalır.
Bill yanılırdı. Heyvanın tükl;ri xalis canavar tükl;riydi. Arasından ağ l;k;l;r d; göz; d;yirdi. Başını is; qırmızımtıl tükl;r örtmüşdü. V; bu ağımtıl, qırmızımtıl, sarımtıl r;ngl;r gah itir, gah da göz; d;yir, adamı çaşdırırdı.
– ;sl qoşqu itidir! Özü d; yek;sind;n, – Bill dedi – Bir bax, quyruğunu gör nec; bulayır.
– Ey, Layka, – Bill çağırdı. – Yaxın g;l görüm. Adın n;dir s;nin?
– Heç bir damcı da qorxmur! – Henri güldü.
Bill hündürd;n qışqırdı v; canavarı yumruğu il; h;d;l;di. Amma heyvan qorxub el;m;di, bir az ehti¬yatlandı. O, adamlara yen; amansız acgözlükl;, oğrun ehtirasla baxırdı. Onun qarşısında canlı vardı v; o, acından ölürdü. Azca c;sar;ti çatsaydı, adamları parça¬layıb yey;rdi. Bill qeyri-ixtiyari s;sini yavaşıtdı:
– Bura bax, Henri. Bizim üçc; patronumuz var. Amma bir heyvanı ki, öldür; bil;rik. Burda, axı, güll; boşa çıxmaz. Heyif itl;rd;n, el; bil heç yox idil;r. Yox, buna son qoymaq lazımdı. H;, n; deyirs;n?
Henri razılıqla başını t;rp;tdi. Bill ehtiyatla tüf;ngi kirş;d;n götürdü, çiynin; qaldırmaq ist;yirdi ki, dişi canavar cığırdan o t;r;f; sıçrayıb götürüldü v; küknar ağacları arasında gizl;ndi. Dostlar bir-birin; baxdılar.
Henri uzun fit çaldı.
– Eh, heç ağlıma g;lmirdi, – dey; Bill tüf;ngi yerin; qoydu. – İtl;rin yem;yinin üstün; çıxan çoxbilmiş canavar, ;lb;tt;, tüf;ngi d; tanıyar. Vallah, Henri, bizim bütün b;db;xtliyimiz bu dişi canavarla bağlıdır. O, qansızdı, itl;rimizin üçünü aparıb, mağıl indi altı itimiz vardı. Yox, m;n ona çatacam. Bel; açıqlıqda onu öldürm;k olar? Çox bicdi. İndi m;n onu izl;r;m, Pusquda durub bu qansız v;hşini g;b;rd;c;m, – Ancaq uzağa getm; ha, – Henri x;b;rdarlıq el;di. – Sürüyl; s;n; hücum ets;l;r, v;ssalam, işin bitdi. Bu v;hşil;r lap çox acıblar. Ehtiyatlı ol, Bill, keç;rs;n onların c;ngin; ha! h;min gün vaxtından bir az tez düş;rg; saldılar. ;lb;tt;, uç it altı itin gücünd; deyildi v; onlar ağır kirş;ni sür;tl; darta bilmirdil;r. Bill itl;ri bir-birind;n aralı bağladı, h;r iki dost yıxılıb yatdı. Canavarlar is; daha da ür;kl;nmişdil;r v; onların ucbatından gec qızılaxtaranlar neç; d;f; oyanmağa m;cbur oldular. V;hşil;r o q;d;r yaxın g;lmişdil;r ki, itl;r qorxudan lap d;lilik edirdil;r. Ür;kli quldurların qabağını almaq üçün tonqala neç; d;f; odun atmaq lazım g;ldi. – D;nizçil;r deyirl;r ki, köp;kbalıqları g;minin dalınca üzm;yi xoşlayırlar, – Bill yorğanın altından çıxıb tonqala sarı g;ldi. – Bu canavarlar da köp;kbalığı kimi bir şeydirl;r – quruda yaşayan köp;kbalıqları! Bu hiyl;g;r v;hşil;r, el; bilirs;n, t;kc; it yem;yind;n ötrü dalımıza düşübl;r? Axır bizi tutub yey;c;kl;r, baxar¬san. Henri onun sözünü k;sdi:
– S;n ki, bu q;d;r b;d-b;d danışırsan, el; s;nin özünü qamarlayacaqlar. Qorxan göz; çöp düş;r. T;s;vvür et ki, el; lap canavarların ağzındasan...
– Eh, onlar o q;d;r insan ;ti yeyibl;r ki...
– B;sdi, b;dniyy;t olma! Daha taq;tim yoxdur! Henri acıqlı-acıqlı böyrü üst; çevrildi. Billin susması onu t;;ccübl;ndirdi. Bu, Bill; yaraşan hal deyildi. Ad;t;n s;rt sözl;r onu hövs;l;d;n çıxarırdı. Henri yuxuya ged;n; kimi bu haqda düşündü. N;hay;t, kirpikl;ri açılıb yumuldu v; o, bel; bir q;na;tl; d;rin yuxuya getdi ki, “Bill ruhdan düşüb. Sabah onu ovundurmaq lazımdı. Ayıltmaq lazımdı onu”.

3
ACLIQ HARAYI

Gün uğurlu g;lmişdi. Gec; bir d;n; d; olsun it qaçmamışdı. Bill v; Henri bu şaxtalı günd; xoş ;hvalla yola düz;ldil;r. Bill sanki öt;n gec;ki h;y;canlarını unutmuşdu. Döng;l;rin birind; kirş; aşdı. Amma Bill itl;rl; zarafatından qalmadı. Al;m biri-birin; qarış¬mışdı. Aşmış kirş; n;h;ng qar topasının arasına p;rçim olmuşdu. Onu t;z;d;n düzüb-qoşmaq üçün itl;ri qoş¬qudan aşası oldular. Qızılaxtaranlar ;yilib kirş;ni qal¬dır¬mağa çalışanda Henri Tayqulağın qaçıb uzaqlaş¬dığını gördü.
– Dayan, Tayqulaq – Henri qışqırdı v; dik;lib itin dalınca baxdı.
Amma Tayqulaq daha da b;rkd;n götürüldü. Orada, yolun k;narında, indic; ötüb g;ldikl;ri yerd; dişi cana¬var Tayqulağı gözl;yirdi. İt ona çatanda qulaqlarını ş;kl;di, addımlarını yavaşıtdı, sonra dayandı. İt cana¬vara diqq;tl;, amma oğrun-oğrun baxır, b;lk; d; h;s;d aparırdı.
Dişi canavar dişl;rini qıcıtdı, sanki it; bic-bic gü¬lüm-sündü. Sonra bir neç; d;f; oynamaq h;r;k;tl;ri edib dayandı. Tayqulaq h;l;lik ehtiyat edirdi, quyru¬ğunu yuxarı qaldırıb, qulağını ş;kl;y;-ş;kl;y; ona t;r;f getdi; başını lap dik qaldırdı.
İt canavarı imsim;k ist;di. V;hşi is; geri ç;kil;r;k qabaq p;nc;l;riyl; iti oynaşmağa d;v;t etdi. Tayqulaq ir;li meyll;n;nd;, canavar geri ç;kilirdi. Ha yavaş-yavaş, ha yavaş-yavaş canavar Tayqulağın başını tov¬ladı, onu öz etibarlı müdafi;çil;rind;n, insanlardan uzaq¬laşdırıb ardınca apardı. Bird;n el; bil Tayqulağı c;r;yan vurdu. N;s; dumanlı bir t;hlük; hiss edib dayandı. D;rhal kirş;y; t;r;f çevrildi, qoşqu dostlarına, onu s;sl;y;n insanlara baxdı. Ancaq geriy; meyll;n¬m;k ist;y;nd; dişi canavar d;rhal onu yoldan el;di, Tayqulağa yaxınlaşdı, birc; anlıq burnuyla ona toxun¬du, sonra oynaya-oynaya, iti özün; ç;k;-ç;k; daha da uzaqlaşdı.
Bu vaxt Billin yadına tüf;ng düşdü. Amma silah çevrilmiş kirş;nin altında qalmışdı. Henri dostuna kö¬m;k edib şeyl;ri yığışdırana kimi itl; canavar biri-birin; o q;d;r yaxın durmuşdular ki, bel;d; güll; at¬mağa d;ym;zdi.
Tayqulaq öz s;hvini gec başa düşdü. Bill v; Henri h;l; d; bir şey anlamırdılar. Bird;n gördül;r ki, Tay¬qulaq dönüb var gücüyl; onlara t;r;f qaçır. Tayqulağın qabağını k;sm;k üçün yolun h;r iki t;r;find;n on iki boz, arıq canavar qaçırdı. El; bu vaxt dişi canavar bayaqkı oynaqlığını v; hiyl;g;rliyini unudaraq v;hşi ulartı il; Tayqulağın üstün; şığıdı. Tayqulaq onu çiyni il; it;l;di, ancaq itin geriy; yolu bağlanmışdı. Tayqulaq kirş;y; çatmaq ümidini itirm;mişdi. Canavar sürüsünün mühasir;sin; cumdu. Canavarlar getdikc; çoxalırdı. Dişi canavar is; itd;n ;l ç;kmir, ondan bir addım bel; aralanmırdı.
– Hara gedirs;n, Bill? – dey; Henri dostunun çiyin-l;rind;n yapışdı.
– B;sdi! Onlar daha it görm;y;c;kl;r!
Henri kirş;nin üstünd; oturub gözl;m;y; başladı. Gör;s;n, bunun axırı nec; olacaqdı? Bundan başqa onun ;lind;n n; g;l;rdi ki?..
Bill gözd;n itmişdi. Amma kolların v; t;z;c; boy atan küknar ağaclarının arasında Tayqulaq gah görünür, gah da itirdi. Henri itin v;ziyy;tinin çıxılmaz olduğunu anladı. İt d; t;hlük;ni başa düşmüşdü, amma qaçır, canavar sürüsü is; k;sm; yolla yüyürürdü. Tayqulaq bu v;hşil;rin c;ngind;n ç;tin qurtaraydı. Kirş;y; çatmaq üçün onları qabaqlamalıydı. Canavarlar h;r an onun qabağını k;s; bil;rdil;r. Henri bilirdi ki, haradasa, qarın üstünd;, kol-kos v; ağacların arasında gizl;nmiş Bill canavar sürüsü v; Tayqulaqla qarşılaşacaqdır.
H;r şey bir anda oldu. Hadis;nin bel; tezlikl; baş ver;c;yini Henri heç gözl;mirdi. Güll; s;si g;ldi. Sonra dalbadal iki at;ş d; açıldı. Billin güll;si qurtarmışdı. El; bu vaxt zingilti, inilti v; d;hş;tli ulartılar bir-birin; qarışdı. Henri yaralı canavarların vahim;li s;sl;ri arasından Tayqulağın zingiltisini d; eşidirdi.
V;ssalam. Bağırtı da k;sildi. Zingilti d; qurtardı. H;nirsiz çöll;rin d;li sükutu yenid;n başladı. Henri kirş;nin üstünd; uzun müdd;t oturdu. Hara ged;ydi axı? H;r şey b;lliydi. El; bil Billin canavar sürüsü il; ;lb;yaxa çarpışması onun gözl;ri önünd; baş vermişdi. O, h;min d;qiq;l;rd; yalnız birc; d;f; yerind;n qalxıb kirş;d;n baltanı götürdü. Sonra kirş;nin üstünd; oturub k;d;rli gözl;rini bir nöqt;y; zill;di. Onun ayaqları arasına qısılmış itl;r tir-tir ;sirdil;r.
N;hay;t, Henri yorğun-arğın ayağa qalxdı, el; bil bütün günü b;d;nini ;zmişdil;r. İtl;ri qoşdu. Qayışlar¬dan birini öz çiynin; keçirtdi v; itl;rl; birlikd; kirş;ni dartmağa başladı. Amma çox getm;di, qaranlıq düş;n kimi dayandı, düş;rg; saldı v; bacardıqca çox quru odun yığdı. İtl;ri yedizdirdi, özü d; şam etdi, sonra düz tonqalın yanında yer saldı.
H;min gec; Henri rahat yata bilm;di. Gözünü yum¬maq ist;y;nd; canavarlar düz ocağın böyründ; görün¬dül;r. Onlar aydın görünürdül;r, lap yaxınday¬dılar, üzük qaşı kimi tonqalı mühasir;y; almışdılar. Canavar¬lardan b;zisi qarın üstünd; uzanmış, b;zisi çöm;lib oturmuş, bir neç;si is; qarın üstüyl; sürün;-sürün; tonqala sarı yaxınlaşır, onun ;trafında h;rl;nirdi. Ya¬tan¬ları da vardı. Bu v;hşil;r it kimi qarın üstünd; büzüşüb arxayın-arxayın yatmışdılar. Henrinin yuxusu is; ;rş; ç;kilmişdi.
Henri böyük bir tonqal qalamışdı. Ona gün kimi aydın idi ki, yalnız ocağın n;h;ng alovuyla özünü qoruya bil;r. İtl;rin ikisi d; sahibin sağ-sol t;r;find; oturmuşdu, Onlar Henriy; p;nah g;tirib son ümid yeri kimi ona sığınmışdılar, İtl;r gah mırıldanır, gah zin¬gild;yir, gah da qorxa-qorxa hürürdül;r. Canavar¬lardan hansısa tonqala yaxınlaşanda itl;rin hürüşü qal¬xırdı. hürüşm;ni eşid;n canavar sürüsü h;r;k;t; g;lir, sıçra¬yıb ir;li cumurdu. N;r; ç;kir, ulayır, sonra yen; qarın üstün; qısılıb mürgül;yirdil;r.
Sürü sürün;-sürün; tonqala yaxınlaşırdı. V;hşil;r Henrinin lap ikic; addımlığına can atır, bununla da öz ovlarını gözd;n qoymaq ist;mirdil;r. Henri ocaqdan çubuq dartıb çıxartdı v; onu canavarların üstün; tulladı. ;g;r odun parçası canavarlardan birin; d;ys;ydi, d;h¬ş;tli n;rilti v; ulartı ;trafın s;ssizliyini pozar, v;hşil;r heç olmazsa bir az geri ç;kil;rdil;r.
S;h;r; yaxın Henri yuxulu gözl;rini ovuşdurub ayağa qalxdı. Yem;k hazırladı. Toqqasının altını b;r¬kitdi. Saat doqquz idi. Gün işığı canavarları qovmuşdu. Henri gec;d;n b;ri ür;yind; götür-qoy el;diyi işl;ri görm;y; girişdi. O, cavan küknar ağaclarından qırıb onları iki qoşa, hündür ağacların arasına el; düzdü ki, sanki iki ağac arasında körpü yarandı. Sonra kirş;d;ki qayışları körpünün üstünd;n aşırıb itl;rin köm;yi il; taxta tabutu yuxarı, düz;ltdiyi körpü üstün; qaldırdı. Uzunsov, qapalı yeşiyi orada yerb;yer ed;nd;n sonra içind;ki m;rhuma müraci;tl; dedi:
– Billi parçalayıb yedil;r, b;lk; m;ni d; yedil;r; amma s;n;, cavan oğlan, onların dişi çatmayacaq! Bun¬dan sonra Henri yoluna davam etdi. İndi itl;rin dartdığı boşalmış kirş; yüngülc; yell;nirdi. Sür;t d; xeyli artmışdı. Sanki itl;r d; insan kimi başa düşmüşdül;r ki, yalnız M;k-Qerri fortuna çatanda t;hlük; sovuşa bil;r.
Canavarlar is; daha da ür;kl;nmişdil;r: onlar kirşa¬nın dalınca arxayın-arxayın, dill;rini çıxarıb yortma qaçırdılar. Canavarlar lap arıqlayıb çöp; dönmüşdül;r. Yalnız ;z;l;l;ri z;ncir kimi dartılırdı. Henri onların qarın üstüyl; rahat qaçdıqlarına, yıxılmamalarına heyr;t edirdi.
Henri qaranlığa düş;c;yind;n qorxurdu. Günorta¬çağı Gün;ş üfüqd;n boylanaraq göyün c;nub qübb;sini isidirdi. Henri gün;şin bu h;r;k;tinin xeyir g;tir;c;yin; v; h;r şeyin yaxşılıqla qurtaracağına inandı. Günl;r uzanmışdı, İlıq gün;ş şüaları bu yerl;ri qızdırırdı. Amma bu “m;rh;m;tli” şüalar öl;ziy;nd; Henri dayan¬malı oldu. Qaranlığa h;l; xeyli vardı v; hava işıqk;n Henri t;darük görm;y; başladı – daha çox çör-çöp, oduncaq yığdı.
Gec; düş;n kimi onun canına da v;lv;l; düşürdü. Canavarlar lap cür;tl;nmişdil;r. Bir yandan da öt;n gec;¬nin yuxusuzluğu Henrini ;ld;n salmışdı, O, adyala bürünüb, baltanı! ayaqları arasına qoydu. Tonqalın ya¬nında oturdu. Henri özünü heç cür ;l; ala bilmirdi. Gözl;ri qapanırdı. İtl;rin ikisi d; lap onun böyrün; sığınmışdı. Gec;yarısı Henri oyandı v; özünd;n c;mi on iki fut aralıda yek; bir ağ canavar gördü. Bu canavar b;lk; d; sürüd;ki canavarların ;n yek;siydi. V;hşi yavaş-yavaş, t;nb;l-t;nb;l g;lirdi, O, var gücüyl; düz Henrinin üzün; ;sn;di, sonra oğrun v; hiyl;g;r baxış¬larını ;vv;l-axır yey;c;yi öz m;xsusi canlı ovunun üstünd; g;zdirdi.
Bütün sürüd; bel; bir m;krli arxayınçılıq hökm sü¬rürdü. Henri t;xmin;n iyirmi canavar saydı. Onlar gah acgözlükl; Henriy; baxır, gah da arxayın-arxayın mürgü vururdular.
Canavarlar yem;k süfr;sinin başına yığılmış uşaqla¬ra b;nz;yirdil;r. İşar; veril;n kimi yem;y; daraşacaq¬dılar. V; o dadlı, yem;li şey Henri idi! O da bel; düşünürdü: “Gör;s;n, bunlar ;m;liyyata n; vaxt başla¬yacaqlar?..” Henri ocağa çör-çöp yığa-yığa düşünürdü. İndi o öz canının d;rdin; qalmışdı. Can şirin şeydi axı. Henri ;z;l;l;rini yoxlamaq m;qs;dil; oynatdı, barmaqlarının sirli quruluşuna x;lv;ti bir maraqla tamaşa etdi. Sonra onları şaqqıldatdı; ;vv;lc; bir-bir, sonra da hamısını bird;n. O, gah barmaqlarını dartdı, gah da bükdü. Dırnaqlarının düzülüşün; d; göz yetirdi. Bundan sonra is; barmaqlarının uclarını gah b;rkd;n, gah da yavaşca cımcıqlayaraq ;s;bl;rini yoxladı, m;f¬tunluqla öz canını, bütün orqanizminin  z;rifliyin; inandı. Sonra ürk;k-ürk;k ocağın başına yaxınlaşan canavarlara baxdı... Henrinin beynind; el; bil q;fild;n şimş;k çaxdı: s;n dem; bu acgöz, yırtıcı v;hşil;rin sinov getdiyi şey onun möht;ş;m b;d;ni, şirin canı ;slind; dovşan v; yaxud sığın ;ti kimi bir şeymiş...
O, mürgüd;n d;hş;t içind; ayıldı, qarşısında sarışın bir dişi canavar gördü. V;hşi, tonqaldan t;xmin;n altı fut aralıda durmuşdu, qızmış gözl;riyl; adamı yeyirdi. Sahibinin ayaqlarına qısılmış itl;r dişl;rini qıcıyır, mırıl¬danırdılar. Amma dişi canavarın vecin; deyildi. O, adama ş;hv;tl; baxırdı v; bel;c; insanla yırtıcı arasında “baxış müharib;si” xeyli davam etdi.
Canavarın görk;mind; quduzluq yox idi. Amma onun gözl;ri!.. Aman Allah, bu yırtıcının gözünd;n şimş;k çaxırdı. Henri onun üçün canlı ;rzaq idi v; bu canlı, yem;li şeyin görünüşü canavarın ağzının suyunu axıdırdı. Onun ağzının suyu ağ qarın üstün; damcılasa da, nam;lum bir iştahla ağız-burnunu yalayırdı. Hen¬rinin canına d;li bir qorxu düşmüşdü. O, c;ld köz;rmiş odun parçası götürdü, amma el; bu vaxt dişi canavar geri ç;kildi: görünür, canavar buna öyr;şmişdi. O v;n¬gild;di, dişl;rini qıcırdaraq ağartdı. Gözl;rind; yanan aclıq ehtirası quduz bir qızğınlıqla ;v;z olundu. Henri karıxdı. Barmaqları köz;rmiş odun parçasından el; b;rk yapışmışdı ki, özünd;n asılı olmayaraq tonqaldan aralanmışdı. El; bu vaxt bu arıq barmaqlarının didik-didik olunacağı gözl;rinin önün; g;ldi.
Henri indiy; kimi canını bu q;d;r ist;m;mişdi. Onun h;yatı t;hlük; altındaydı.
Henri bütün gec;ni özünü köz;rmiş odun parçala¬rıyla canavarlardan qorudu. O, h;rd;n yuxuya m;ğlub olurdu, bununla bel;, yen; itl;rin zingiltisin;, mırıltı¬sına oyanırdı. S;h;r açıldı. Amma bud;f;ki gün işığı canavarları qova bilm;di. Henri sürünün dağılıb get¬m;sini nahaq gözl;mişdi. V;hşil;r yen; d; tonqalı üzük qaşı kimi dövr;y; almışdılar v; Henriy; el; h;yasız arxayınçılıqla baxırdılar ki... S;yyahın b;d;ni qorxudan üşüdü, buna baxmayaraq, gün işığı onu ür;kl;ndir¬mişdi.
Henri alovun müdafi;si altından çıxıb yola düz;l¬m;k ist;yirdi ki, cür;tli canavarlardan biri sürünün arasından çıxıb onun üstün; sıçradı. Amma canavar hesabı düz aparmamışdı, h;d;fi boşa çıxdı. ;lb;tt;, Henri c;ld t;rp;nm;s;ydi, b;lk; d; başqa cür olacaqdı. Canavarın dişl;ri onun ombasının bir neç; santimetr¬liyind; bir-birin; d;yib şaqqıldadı. Bu d;f; bütün sürü onun üstün; cumdu. Yanan, odlu çubuqlar olmasaydı, y;qin ki, canavarlar Henriy; daraşacaqdılar.
Henri h;tta günün günorta çağında da tonqaldan aralanıb odun qırmağa ged; bilm;di. Kirş;nin iyirmic; addımlığında çoxlu quru küknar ağacları vardı. Henri ocağı bu ağacların yanına it;l;m;k üçün yarım gün vaxt itirdi. O, köz;r;n çubuqları ;lind; tuta-tuta özünü cana¬varlardan qoruyurdu. Ağaclığa çatanda ;trafa göz g;zdirdi. Çör-çöpün daha çox olduğu yeri axtardı.
Bu gec; d; ;vv;lki gec;l;rin eyni idi. F;rq birc; bunda idi ki, Henri tamam yuxuya m;ğlub olmuşdu. İtl;rin mırıltısı, zingiltisi artıq onu oyada bilmirdi. İtl;r ard-arası k;silm;d;n zingild;yirdil;r. Henrinin yorğun, yatmış beyni bu s;sl;rin ;ks-s;dasını eşid; bilm;zdi.
Bird;n el; bil kims; ona z;rb; endirdi v; o, dik atıldı. Dişi canavar lap yaxında durmuşdu. Henri d;rhal yanan çubuğu onun açılmış c;h;ngin; soxdu. Dişi canavar geri sıçradı, ağrıdan uladı. Henrinin burnuna is; yanmış tük, bişmiş ;t iyi d;ydi, Bu m;nz;r; Henriy; l;zz;t verdi. Sonra v;hşinin başını ;sdir;-;sdir; onun lap böyründ; qeyzl; n;rild;diyini gördü.
Bu d;f; yatmamışdan qabaq Henri köz;r;n küknar budaqlarının bir ucunu sağ ;lin; bağladı. El; t;z;c; gözl;rini yummuşdu ki, ;li yandı v; yanmış yerin ağrısı onu ayıltdı. Bel;c;, bir neç; saat davam etdi. Henri ayılanda h;min çubuqlarla canavarları qovur, ocağa t;z;d;n çör-çöp atır v; m;ş;ld;n yen; ;lin; bağlayırdı. H;r şey yaxşı gedirdi; amma bir d;f; Henri m;ş;li ;lin; pis bağladı v; yuxuya ged;nd;n sonra m;ş;l ;lind;n düşdü.
O, yuxu görürdü: M;k-Qerri fortu. İsti, rahat yer. O, fortun r;isi il; kart oynayır. Sonra yuxuda gördü ki, canavarlar fortu dövr;y; alıblar. Onlar düz fort qapılarının ağzında ulayır, Henri is; h;rd;nbir r;isl; birlikd; kartı k;nara tullayıb canavar ulartısına qulaq verir v; onların iç;ri girm;k c;hdl;rin; gülürdü. Sonra (n; q;rib; yuxu görürdü, aman Allah!) cırıltı s;si eşidildi. Qapılar taybatay açıldı. Canavarlar otağa so¬xuldu, Henrinin, r;isin üstün; cumdular. Qapılar açılan kimi canavarların d;hş;tli ulartısı otağı başına götürdü. Yuxu n;s; başqa bir ş;kil almışdı v; Henri bu d;hş;tli ulartının s;sind;nmi, ya bu q;rib; yuxudanmı, heç cür baş aça bilmirdi.
Yuxudan ayılanda gördü ki, h;qiq;t;n canavarlar n;rild;yir, ulayırlar. V;hşi sürüsü onun üstün; cum¬muşdu. Canavarlardan birinin dişl;ri onun qoluna batdı. Henri özünü tonqalın üstün; atdı v; bird;n hiss etdi ki, ayağında da yaralar var. Bel;c; döyüş başlandı.
Qalın ;lc;kl;r Henrinin ;ll;rini oddan qoruyurdu. O, yanan odunları, iri gözl;ri ovuclarında götürüb ;trafa s;p;l;yirdi. Tonqal püskürmüş vulkanı xatırladırdı.
Bel; çox ç;k; bilm;zdi. Henrinin sif;ti suluqla¬mışdı, kirpikl;ri, qaşları yanmışdı. Ayaqları da istiy; tab g;tir; bilmirdi. O, yanan odunlardan birini ;lin; götürüb d;rhal tonqalın böyrün; tullamadı. Canavarlar geri ç;kildil;r. ;trafa o q;d;r köz-kömür s;p;l;nmişdi ki, qarın üstünd;n fışıltılı s;sl;r çıxırdı. Canavarlar fışıldayan közl;ri tapdayır, y;qin ki, buna gör; n;r; ç;kir, v;ngild;yir v; atılıb düşürdül;r. Henri odun par¬çasını tulladı. Yanan ;lc;kl;rini d; çıxarıb qarın üstün; atdı, sonra onları söndürm;k üçün tapdamağa başladı. İtl;rin ikisi d; yoxa çıxmışdı. Y;qin ki, onlar da Fotti v; başqa itl;r kimi canavarların növb;ti qurbanı olmuş¬dular.
– Amma m;ni yey; bilm;y;c;ksiniz! – Dey; Henri hidd;tl; yumruğunu havada yell;yib canavarlara qışqırdı.
Onun s;si sürüd; bir canlanma yaratdı v; onlar mehriban-mehriban ulamağa başladılar. Dişi canavar is; lap
Henrinin yanına g;ldi, ac, ş;hv;tli gözl;rini insana zill;di...
Henri özünümüdafi; üçün yeni plan cızdı. Tonqal¬dan ayrı-ayrı ocaqlar düz;ltdi v; onları üzük qaşı kimi dair;vi s;p;l;di. Özü d; qaldı ortada, adyalı ;rimiş qarın üstün; s;rib oturdu. İndi h;r t;r;fd;n onu yanan ocaqlar qoruyurdu. Henri özünü alov mühasir;sind; gizl;tdi. Bütün sürü heyr;tl;nmişdi: Sanki canlı ov yoxa çıxmışdı, T;;ccübl;nmiş v;hşil;r bu “alov üzü¬yü”¬nü dövr;y; aldılar. H;l; indiy; kimi canavarlar od-alova bu q;d;r yaxın durmamışdılar. İndi onlar lap itl;r kimi bir-birin; qısılmış, c;rg;yl; “alov üzüyü”nün yaxınlığında oturmuşdular. Alovun istisind;n daha qorx-madan canavarlar dişl;rini şaqqıldadaraq yüngülc; ulayırdılar.
Dişi canavar çöm;lib oturmuşdu, ;vv;lc; o, başını yuxarı qaldırıb ulamağa başladı. Sonra canavarlar bir-bir ona t;r;f g;ldi, n;hay;t, bütün sürü ağzını göy; tutub uladı; onlar aclıq n;ğm;si oxuyurdular.
Hava işıqlanmağa başlamışdı. S;h;rin gözü açılırdı. Tonqal yanıb sönm;k üzr;ydi. Oduncaq da az qalmışdı. Ehtiyat odun, çör-çöp yığmaq lazım idi. Henri “alov üzüyü”nün içind;n çıxmaq ist;di, lakin canavarlar qoymadı. Düzü, yanan odunlar canavarları geri ç;kil¬m;¬y; m;cbur edirdi. Ancaq d;xli yox idi, daha da h;yasızlaşmış v;hşil;r çıxıb getmirdil;r. Henri onları qovmağa çox çalışdı. Gördü ki, xeyri-zadı yoxdu. M;cbur olub yenid;n “alov üzüyü”nün için; girdi. El; bu vaxt canavarlardan biri onun üstün; tullandı, lakin ocağın üstün; düşdü. Qorxmuş v;hşi ağrıdan d;hş;tl; v;ngild;di, sürün;-sürün; ocaqdan aralandı v; yanmış p;nc;l;rini qarın içind; soyutmağa başladı.
Henri qüss;li-qüss;li adyalın üstünd; ;yl;şmişdi. Beli bükülmüş, başı aşağı sallanmışdı. Mübariz; apar¬mağa halı qalmamışdı. H;rd;nbir başını qaldırıb yanıb qurtarmaq üzr; olan tonqala yazıq-yazıq baxırdı. “Alov üzüyü” hardasa seyr;lir, bir-birind;n aralı ocaqlara dönürdü. V; bu ocaqlar arasındakı m;saf;d;n iç;ri gir¬m;k asanlaşırdı. B;li, alov diliml;ri qısalır, aralardakı m;saf;l;r is; çoxalırdı.
Henri mızıldandı:
– H;, indi m;ni d; yey; bil;rsiniz! Heç vecim; deyil, m;n yatmaq ist;yir;m...
Ayılanda birc; addımlıqda gözl;rini ona zill;miş h;min dişi canavarı gördü.
Onun üçün b;lk; d; saatlara b;rab;r olan d;qiq;l;r ötürdü. Henri başını qaldırdı. Dey;s;n q;rib;, anlaşıl¬maz bir d;yişiklik baş vermişdi. El; bil yuxudaydı, ayıldı. N;s; baş vermişdi. ;vv;lc;, Henri heç n; anlamadı. ;trafına baxdı: canavarlar yoxa çıxmışdılar. Tapdanmış qarın üstün; düş;n l;pirl;r v;hşil;rin Henri¬y; nec; yaxınlaşdığını aydın göst;rirdi.
Henrinin mürgülü gözl;ri yen; qapandı. Başı ;yildi v; d;rhal s;ks;nib ayıldı. Hardasa, uzaqdan insan s;si, xiz;k xışıltısı, it hürüşm;si g;lirdi. Çaydan üzü b;ri ağacların arasında dörd qoşqu göründü. Bir neç; adam sönmüş “alov üzüyü”nün ortasında huşunu itirmiş Henrini dövr;y; aldı. Onlar Henrini silk;l;yir, ayıltmağa çalışırdılar. Henri onlara s;rxoş kimi baxdı, sonra yuxulu, ölgün bir s;sl; k;k;l;di:
– Sarışın canavar... İtl;rin yem;yinin üstün; çıxmışdı. ;vv;lc; xör;kl;ri yedi... Sonra itl;ri... Sonra da...
Bill...
– Lord Alfred hardadı? – Dey; g;l;nl;rd;n biri Henrinin qulağına qışqırıb çiyinl;rind;n möhk;mc; sil¬k;l;di.
Henri yavaşca başını t;rp;tdi.
– Canavarlar ona d;ym;yib... ağacların üstünd;di, orada... Axırıncı dayanacaqda... – Ölüb?
– H;, tabuta qoymuşuq, – Henri cavab verdi. O hirsl; üstün; oyanmış adamdan dartındı.
– ;l ç;kin m;nd;n, halım yoxdur... Cec;niz xeyr;... Henrinin kirpikl;ri qırpıldı, yumuldu. Başı sin;sin; sallandı. Onu adyalın üstün; uzatdılar v; şaxtanın ölü sükutunda ucadan xorultu s;si eşidildi.
Bu xorultuya h;m d; başqa s;sl;r qarışmışdı. Uzaqdan ac canavar sürüsünün gücl; eşidil;n ulartısı g;lirdi. Onlar bir az ;vv;l qoyub getdikl;ri insan ;v;zin; başqa bir ov tapmışdılar; onu qovurdular.
 

İkinci hiss;

V;HŞİNİN DOĞULMASI
1
CANAVAR DÖYÜŞÜ

İnsan s;sl;rini v; qoşqu itl;rinin zingiltisini qabaqca dişi canavar eşitdi. Sön;n alov mühasir;sind; özünü qoruyan zavallı insandan ;l ç;kib üzü yuxarı götürüldü. Yorğun sürü canlı ovdan könülsüz ayrıldı. V;hşil;r qulaqlarını ş;kl;yib azca ;trafı dinş;dil;r. Sonra dişi canavarın dalınca götürüldül;r.
Sürünün başında ağ, yek; bir canavar qaçırdı. Y;qin ki, başçılardan biriydi. Sürünü d; dişi canavarın dalınca o aparırdı. H;rd;n başçı onu ötm;k ist;y;n cavan h;mcinsl;rinin üstün; diş qıcıyır, onları geri oturdurdu. Qabaqdakı dişi canavarı gözd;n qoymayan ağ v;hşi d; get-ged; sür;ti artırırdı.
Dişi canavar sürüd;n qabaqda qaçırdı, sanki bu yer ;vv;lc;d;n onunku imiş. Guya h;miş; d; onunku olacaqdı. Amma onun bu h;r;k;ti d;st; başçısını heç d; acıqlandırmırdı. Ola bilsin ki, t;sadüfi bir sıçrayış dişi canavarı qabağa salmışdı. Yek;, ağ canavar dişiy; lap yaxın idi v; indi onunla böyür-böyür; qaçmağa çalışırdı. Amma bu, dişi canavarın ür;yinc; deyildi. O, mırıldanır, dişl;rini qıcıdır, ağ canavarı yaxına buraxmırdı. B;z;n d; el; qaça-qaça ağ canavarın belind;n dişl;m;k ist;yirdi. Bel; hallarda başçı heç bir quduzluq göst;rmir, bir az qırağa sıçrayırdı. Sonra tullanır, bütün h;r;k;tl;ri v; görk;mi il; d;lic;sin;  vurulmuş sad;lövh v;hşini xatırladırdı.
Sürüy; başçılıq etm;y; mane olan yegan; amil d; bu idi. ;lb;tt;, dişi canavarı başqa xoşag;lm;z hallar da narahat edirdi. Onun sağ yanında arıq, qoca bir canavar qaçırdı. Qoca canavarın çapıq yerl;ri onun çox döyüşl;rd;n çıxdığını x;b;r verirdi. Qoca v;hşi yalnız sağ t;r;fd;n qaçırdı. Çünki onun sağ gözü yox idi. O, t;kgöz idi. B;lk; d; el; buna gör; d; qoca canavar sol t;r;find; qaçan v;hşini h;miş; sıxışdırırdı. O, aldığı yaralardan çapıq-çapıq olmuş ç;n;sini gah dişi cana¬varın böyrün;, gah belin;, gah da boynuna sürtürdü. Dişi canavar da bu “qulluğa” bigan; qalmırdı. Sol t;r;fd; qaçan d;st; başçısına eyni şaqqıltı il; cavab verirdi. El; d; olurdu ki, canavarların h;r ikisi eyni vaxtda ona yayxınırdı. Bu zaman dişi canavar daha q;ti t;dbir haqqında düşünm;li olur, sürüd;n geri qalmayaraq, h;r ikisini bird;n h;sl;yirdi. Bel;d; o, h;r iki erk;yin gözünün odunu almaq üçün n;r; ç;kib dişl;rini qıcırdırdı. Başqa vaxt olsaydı, b;lk; d; bir-birinin üstün; şığıyar, döyüş;si olardılar, amma indi sürünü girinc etmiş ;n güclü hiss; – aclıq hissin; bel;, sevgi v; r;qab;t hissi qalib g;lmişdi.
Dişi canavardan aldığı z;rb;l;rd;n sonra qoca v;hşi sağ böyründ; qaçan üçyaşlı cavan canavara toxunurdu. Yorulub heyd;n düşmüş o biri v;hşil;r; nisb;t;n cavan canavar güclü v; çevik idi. Bu keyfiyy;tl;rin; gör; o, bütün d;st;d;n seçilirdi. Bununla bel;, t;kgöz canavar¬dan bir az geri qalırdı. Amma ür;kl;nib qoca canavara yetişm;k ist;y;nd; (bu, nadir hallarda olurdu) qoca canavar ner; ç;kir, dişl;rini şaqqıldadırdı. Bu zaman cavan canavar b;z;n l;ngiyir, geri qalır, b;z;n d; n;¬z;r; çarpmadan, x;lv;ti dişi canavarla qoca canavarın arasına soxulurdu. Bu ;m;lin; gör; o, üçqat c;zalanırdı – gah dişi v;hşinin, gah qoca canavarın, gah da d;st; başçısının q;z;bin; düçar olurdu.
Cavan canavar qarşısında üç quduz v;hşini gör;nd; ayaq saxlayır, çöm;lib tükl;rini pırpızlaşdırır, dişl;rini qıcırdardı. D;st;nin başında olan bu şuluqluq, t;bii ki, daldakılara da siray;t edirdi. Canavarlar cavan üçyaşar v;hşinin üstün; şığıyır, onun böyür-boğazını dişl;¬m;kl; öz narazılıqlarını bildirirdil;r. Cavan v;hşi t;h¬lük;d; idi. Bununla bel;, özün; h;dsiz d;r;c;d; güv;nir, tez-tez araya soxulurdu. Bu is; ona b;db;xt¬likd;n savayı bir şey g;tirmirdi.
Vay o günd;n ki, canavarlara ov rast düş;ydi. Onda aclıq hissi sevgi v; r;qab;t; d; qalib g;lir, onların başını qatardı. Canavarların halı yaxşı deyildi. Onlar uzun sür;n aclıqdan arıqlamışdılar. ;vv;lki heyl;ri qalmamışdı. Sürünün arxasınca qaçanlar ;n z;ifl;r – qocalar v; cavanlar idi. Onların b;zil;ri axsayırdı. Güclül;r qabaqda gedirdil;r. Canavardan çox sür-sü¬müy; oxşayan bu v;hşil;rin h;r;k;tind; (;lb;tt;, axsayanları saymasaq) bir damcı olsun yorğunluq hiss olunmurdu. Adama el; g;lirdi ki, onların rezin kimi dartılıb-g;ril;n ;z;l;l;ri içind; sonsuz bir qüvv;t ehtiyatı gizl;nmişdir. Onların b;d;n ;z;l;l;ri bel;c; ardı-arası k;silm;d;n dartılıb-açılırdı.
H;min gün v;hşil;r çox qaçdı. Onlar gec;l;r d; qaçırdılar. O biri gün d; bel;c; qaçdılar. Heç yerd; h;yat nişan;si yox idi. Bel; şaxtalı çöll;rd; yalnız v;hşil;r ir;lil;yirdi. H;yat yalnız onların içind; qay¬nayırdı. Bu v;hşi canlılar yaşamaq ist;yirdil;r. Bu v;h¬şi canlılar parçalamaq üçün başqa bir canlı axta¬rırdılar.
Canavarlar çox g;zib dolaşdılar, çayları, düz;nl;ri ötüb keçdil;r. N;hay;t, qarşılarına ov çıxdı. Onlar sığın d;st;sin; rast g;ldil;r. İlk ovları da yek; bir sığın oldu. Bu, ;sl h;yat dem;k idi! Bu, dadlı ;t idi v; daha bu ;ti sirli tonqalların alovları v; yaxud köz;rmiş odun parçaları qorumurdular. Canavarlar birinci d;f; deyildi ki, bel; haçalanmış iri dırnaqlarla, şax;l;nmiş buynuzlarla rastlaşırdılar. V;hşil;r adi ehtiyat hissl;rini v; s;rvaxtlığını bel; unutmuşdular. Döyüş şidd;tli, amma qısa oldu. Sığını h;r t;r;fd;n mühasir;y; aldılar. Sığın iti dırnaqları il; d;qiq z;rb;l;r endir;r;k, canavarların qarnını yırtır, k;ll;l;rini d;lik-deşik edirdi. N;h;ng iri buynuzları il; onların sümükl;rini sındırırdı. Sonra da l;hl;y;-l;hl;y; onları qarın üstüyl; sürüyür, altına basıb ;zirdi. Amma ölüm onun başının üstünd; h;rl;nirdi. Axır ki, ayaqları gücd;n düşdü v; dişi canavar quduzcasına onun boğazından yapışıb yırtdı. O biri canavarlar is; harası g;ldi ağız atıb onu tik;-tik; doğradılar.
;t çox idi. Sığın s;kkiz yüz funtdan çox g;l;rdi. H;r canavara t;xmin;n iyirmi funt düşdü. Canavarlar heyr;t edil;si bir c;ldlikl;, acgözlükl; ;ti t;pişdirdil;r. Az keçm;di ki, canavar sürüsünün c;ngin; keçmiş o n;h;ng, möht;ş;m, kök heyvandan yalnız qar üstün; s;p;l;nmiş sür-sümük qaldı. Canavarlar qarınlarını doydurub yatdılar.
Qarınları dolu olan erk;k canavarlar şıltaqlıq el;¬m;y; başladılar. Gah küsdül;r, gah dalaşdılar v; t;x¬min;n günün axırına kimi bel;c; oynaqlaşdılar. Sonra sürü yavaş-yavaş dağılışmağa başladı. Aclıq qurtarma¬mışdı. Canavarlar bol quş m;sk;nin; g;lib çatmışdılar, h;l;lik sürü il; ov edirdil;r. Amma boğaz olan dişi v; ya güclü sığın d;st;l;rin; rast g;l;nd; çox ehtiyatlı h;r;k;t edir, onlardan uzaqlaşırdılar.
Günl;rin birind; canavar sürüsü iki d;st;y; bölün¬dü. Dişi canavar, cavan başçı v; t;kgöz canavar d;st;nin yarısını ş;rq;, Makkenzi çayına t;r;f, bir az da ir;li, göll;r; t;r;f apardılar. Bu balaca d;st; d; yavaş-yavaş azalırdı. Canavarlar artıq iki-iki g;zm;y; başlamışdılar. Onlardan biri dişi, o biri is; erk;k olurdu. Dişi canavarın d;st;sin; girmiş t;nha bir yalqu¬zaq t;kgöz t;r;find;n qovuldu: n;hay;t, bu balaca d;st;d; dörd canavar qaldı: dişi canavar, t;kgöz, ağ başçı v; üçyaşar canavar.
Bu müdd;td; dişi canavarın xasiyy;ti çox d;yiş¬mişdi – ona n;vaziş göst;r;n h;r üç canavara qarşı quduzluq edirdi. Amma canavarlar öz “sevgilil;rin;” heç vaxt ;ks h;ml; etmirdil;r. Yalnız bell;rini dişi canavarın iti dişl;ri altına yaxınlaşdırır, quyruqlarını bulayır, onun başına dolanırdılar. Bu h;r;k;tl;ri il; onlar dişi canavarın q;z;bini ölçm;y; çalışırdılar. Bu canavarlar “sevgilil;rin;” mülayimlik göst;rs;l;r d; bir-birl;rini görm;y; gözl;ri yox idi. Üçyaşar canavarın azğınlığı o biril;rini lap t;ng; g;tirmişdi. Boğuşmaların birind; üçyaşar canavar qoca v;hşinin kor göz cinahından şığıyıb onun qulağını parçaladı. Amma t;kgöz g;ncliy; v; güclü qüvv;y; qarşı özünün uzun ill;rd;n b;ri topladığı t;crüb;sini, ağlını köm;y; çağırdı. Onun kor gözü v; zolaq-zolaq k;silmiş sir-sif;ti bu canavarın çoxillik t;crüb;sind;n t;nt;n; il; x;b;r verirdi. O, çox döyüşl;rd;n çıxmışdı. Buna gör; d; indi onunçun nec; h;r;k;t etm;k bar;d; fikirl;şm;k lazım g;lm;di. Döyüş ;dal;tl; başladı, amma ;dal;tsiz qurtardı. ;lb;tt;, qoca canavara cavan ağ başçı köm;k etm;s;ydi, b;lk; d; döyüşün sonu başqa cür n;ti¬c;l;n;c;kdi. V;hşil;r birlikd; üçyaşar canavarın üstün; şığıdılar. Üçyaşar canavar qoca canavarla başçının c;ngin; keçdi. Bel;likl;, h;r şey – öt;n günl;r, birlikd; ov edib parçaladıqları heyvanlar, ac qaldıqları vaxtlar unuduldu. Sanki bütün bunlar heç olmamışdı, öt;n günl;r keçmişd; qalmışdı. İndi onları daha d;hş;tli, h;tta aclıqdan da amansız, şidd;tli bir hiss çulğamışdı. Bu, m;h;bb;t hissi idi!
Bununla bel;, bütün bu ;dav;tin s;b;bkarı olan dişi canavar qarın üstünd; arxayın-arxayın oturub döyüş meydanını izl;yirdi. Bu döyüş ona l;zz;t verirdi. Cana-varların tükl;ri dimdik qalxmışdı. Dişl;ri bir-birin; d;yir, şaqqıldayır, sonra da cavan üçyaşar canavarın b;d;nini didik-didik edirdil;r. Bütün bunlar dişi canavara sahib olmaq ist;yind;n doğmuşdu.
Üçyaşar canavar ömründ; ilk d;f; m;h;bb;t da¬dırdı. Amma, o öz sevgisi uğrunda h;yatını qurban verdi. İndi h;r iki r;qib bu cavan v;hşinin c;md;yi üstünd; durmuşdu. V;hşil;r oturub, sanki gülüms;y;n dişi canavara baxırdılar. Burası da var idi ki, qoca canavar sevgi-m;h;bb;t m;s;l;l;rind; daha ağıllı, t;dbirli, t;crüb;li idi. Cavan başçı çiynind;ki t;z; yaraları yalamaq üçün başını çevirmişdi. Onun peys;ri düz r;qibinin ç;n;si yanındaydı. Qoca canavar t;k gözü il; bel; ;lverişli ş;raiti qiym;tl;ndirm;y; bilm;zdi. Bird;n o, güll; kimi r;qibinin üstün; şığıdı v; r;qibin boğazı qoca v;hşinin c;ngin; keçdi. O, möhk;m bir dişd;m götür;r;k r;qibinin boğazındakı damarları doğrayıb tökdü v; d;rhal k;nara sıçradı. Cavan canavar n;r; ç;kdi. Onun d;hş;tli n;riltisi titr;k öskür;yin; qarışdı. O, qan tök;-tök;, öskür;-öskür; qoca canavarın üstün; cumdu. Amma h;yatı sönürdü. Ayaqları gücd;n düşmüşdü. Gözl;ri dumanlanırdı. Z;rb;l;ri is; tamam z;ifl;mişdi.
Bu m;nz;r;ni seyr ed;n dişi canavar h;l; d; dal p;nc;si üstünd; oturub gülürdü. Bu döyüş onun içind; dumanlı bir sevgi hissi oyatmışdı. Bel; sevgi yalnız t;nha şimalın sevgisi ola bil;rdi. Bu sevginin faci;sini is; yalnız öl;nl;r bilirdil;r. ;lb;tt;, sağ qalanlar üçün bu, faci; deyildi – arzuların, ist;kl;rin t;nt;n;si idi! Cavan canavarın leşi qarın üstün; düşdü. T;kgöz qoca qürurla dişi canavarın yanına yeridi. Q;l;b; sevincini ;m;lli-başlı dadsa da, ayıq-sayıq olmağı da yaddan çıxarmamışdı. O, q;z;bl; qarşılanacağını gözl;yirdi. Amma bel; olmadı. Dişi canavarın ona m;rh;m;tl; yanaşdığını görüb heyr;tl;ndi. Bütün bu müdd;t ;rzind; ilk d;f; idi ki, qoca v;hşiy; bel; n;vaziş göst;rilirdi. Dişi canavar onunla oynamağa başladı. Küçük kimi atılıb düşdü. Sonra onu iyl;di. T;kgöz canavar yaşının bu “hörm;tli” m;rh;l;sini unudaraq bütün ağlını v; t;crüb;sini yaddan çıxarıb daha s;rs;m h;r;k;tl;r etdi: o da balaca küçüy; döndü.
V;ssalam. Bütün m;ğlub olan r;qibl;r d; yaddan çıxdı. Qar üstünd; qanla yazılmış bu m;h;bb;t romanı da az qala unuduldu. T;kgöz yalnız birc; d;f; başını çevirib yaralarını yalayanda döyüş m;nz;r;sini xatır¬ladı. Bu vaxt dodaqları hidd;tl; dartıldı. Boynundakı, çiynind;ki tükl;r dimdik qalxdı. P;nc;l;rini ürp;-ürp; qarın için; soxdu v; bütün b;d;nini g;r;r;k hücum v;ziyy;tini aldı. Bu hal birc; an ç;kdi. H;r şey ötüb keçdi. H;r şey unuduldu v; t;kgöz onu yoldan çıxaran, işar; il; meş;y; d;v;t ed;n dişi canavarın dalınca yüyürdü.
Bir müdd;td;n sonra artıq iki v;hşi mehriban dost, qarşılıqlı razılıq ;ld; etmiş canavarlar kimi yanbayan qaçırdılar. Günl;r ötürdü. Amma v;hşil;r ayrılmaq bilmirdil;r. Birlikd; ov edir, öldürür, birlikd; yeyir¬dil;r. Çox keçm;di ki, dişi canavar özünü n;s; narahat hiss etm;y; başladı. El; bil o, n;s; axtarırdı v; axtardığı şeyi heç cür tapa bilmirdi. Ad;t;n onu yıxılmış ağacların altındakı x;lv;t yerl;r c;lb edirdi. Bel; vaxtlarda dişi canavar çay sahili boyu sıralanmış sıldırım qayalardakı narın qar basmış yarğanlarda, mağaralarda saatlarla uzanırdı. Bu hal qoca t;kgözü o q;d;r d; maraqlandırmırdı. Amma o, ita;tl; “qadını¬nın” dalınca gedirdi. B;z;n dişi canavarın axtarışları çox uzun ç;kir, qoca canavar is; qar üstün; uzanıb onu s;birl; gözl;yirdi.
Onlar bir yerd; çox qalmırdılar. Bu d;f; Makkenzi çayına t;r;f yüyürm;y; başladılar. Çay sahili boyunca getdil;r. Çayın balaca qolları üstünd; h;rl;n;n cana¬varlar arabir dönüb ov axtarır, sonra da qayıdıb yen; ;vv;lki yerl;rin; çıxırdılar. H;rd;n cüt g;zib dolaşan başqa canavarlara da rast g;lirdil;r. Bu görüş; heç bir t;r;f sevinmirdi. Heç bir t;r;f yenid;n birl;şm;k, d;st; halında g;zm;y; meyl göst;rmirdi. B;z;n yolda yal¬quzaqlar da olurdu; erk;k canavarlar idi. Bu v;hşi erk;kl;r m;mnuniyy;tl; t;kgözl; onun r;fiq;sin; qoşulmaq ist;yirdil;r. Amma t;kgöz bunun ;leyhin; idi. El; ki r;fiq;sinin erk;k v;hşil;rl; çiyin-çiyin; dayandığını görürdü, tükl;rini pırpızlaşdırar, dişl;rini qıcırdardı. Bunu gör;n yad canavarlar h;sl;y;r, daldalı ç;kilib uzaqlaşardılar.
Aylı bir gec; idi. Onlar sakit meş;d; qaçark;n t;kgöz q;fl;t;n ayaq saxladı. O, ağzını göy; tutdu, quyruğunu qısdı. V;hşinin burun d;likl;ri qalxıb enm;y; başladı. Havanı iyl;di. Sonra it kimi qabaq p;nc;l;rini qaldırdı. N;s; onu h;y;cana g;tirmişdi. O, havadan g;l;n t;z; qoxunun n;d;n x;b;r verdiyini anlamağa çalışdı. Dişi canavar burnu il; dostuna toxundu. Sonra ir;li qaçdı. T;kgözü d; öz dalınca qaçmağa m;cbur etdi. Amma qoca canavarın içind; narahatlıq g;zirdi. Bir az qaçandan sonra yen; ayaq saxladı. Kül;k t;hlük;li qoxu g;tirirdi. V; o, qoxunun n; dem;k olduğunu bilm;k ist;yirdi.
Dişi canavar ağaclığın dalından böyük bir talaya çıxdı. Ehtiyatla o yan-bu yana baxdı. Az sonra bütün tükl;ri pırpızlaşdı. T;kgöz t;r;ddüd ed;-ed; ona yaxınlaşdı. Canavarlar bel;c; yanaşı dayanıb qulaq asmağa, acgözlükl; havanı iyl;m;y;, diqq;tl; ;trafa baxmağa başladılar.
Yaxından it mırıltısı, xırıltılı kişi s;sl;ri, qadınların söyüşm;si, uşaqların ağlaşması g;lirdi. Taladan o t;r;f¬d; d;ri il; örtülmüş iri komalar, tonqallar v; tonqalların önünd;n o t;r;f-bu t;r;f; t;l;s;n insan siluetl;ri görünürdü. Havaya tüstü qalxırdı. Ancaq canavarlar hindu düş;rg;sind;n g;l;n q;rib; qoxunun n;d;n çıxdığını h;l; anlamırdılar. Bu iyl;r t;kgöz v; onun r;fiq;sin; nam;lum olan şeyl;rd;n danışırdı. Dişi canavarı q;rib; narahatlıq bürüdü. O, getdikc; daha şövql; havanı iyl;m;y; başladı. T;kgöz canavar is; h;l; d; t;r;ddüd içind; idi. Bird;n t;kgöz qeyri-ixtiyari yerind;n götürülüb geri döndü. Dişi canavar onu sakitl;şdirm;k m;qs;dil; burnunu t;kgözün boğazına sürtdü. Sanki o, bununla t;kgözü yola g;tirm;k ist;¬yirdi. Sonra yen; hindu düş;rg;sin; baxmağa başladı. Dişi canavarın gözl;rind; d;rin bir h;sr;t gizl;nmişdi. Amma bu, aclıqdan doğan h;sr;t deyildi. Canavar q;s;b;y; qaçmaq ist;yi il; coşub-daşırdı. O, x;lv;tc; tonqalların yanına getm;k, boğuşan itl;r; qarışmaq, adamların himay;sind; daldalanmaq ist;yirdi. T;kgöz qoca hövs;l;d;n çıxmışdı. P;nc;l;rini yer; döy;cl;¬yirdi. Onun ;vv;lki narahatlığı yen; qayıtdı. Dişi canavar is; ür;yind; tutduğu qarşısıalınmaz, möht;ş;m ehtiyac hissinin s;b;bini tapmağa çalışırdı. Sonra dişi canavar geri döndü. T;kgözl; birlikd; meş;y; sarı qaçıb ağacların arasına girdi. Bu s;ssiz-s;mirsiz meş;y; ay işığı düşmüşdü. Onlar ayın solğun işığında kölg; kimi sürünürdül;r. Sonra bir cığır tapdılar, d;rhal burun¬larını qarın için; soxdular, cığıra t;z; izl;r düşmüşdü. T;kgöz ehtiyatlı t;rp;nirdi. R;fiq;si d; onun dalınca düşmüşdü. Onların m;xm;r kimi yumşaq, enli p;nc;l;ri qarın için; girib-çıxırdı. Bird;n t;kgöz ağ qar örtüyü üstünd; n;s; başqa ağ şey gördü. T;kgöz daha sür;tl; sürünm;y; başladı. Onun qabağında tutqun ağ l;k; vardı.
Canavarlar ensiz tala il; qaçmağa başladılar. Tala h;r t;r;fd;n cavan şam ağacları il; örtülmüşdü v; buranı ay apaydın işıqlandırırdı. Bu vaxt qoca canavar gec; çarpan ağ l;k;y; yetişib onu yaxaladı. Ağ l;k; lap yaxında, lap qoca canavarın bir-iki addımlığında idi. Lakin v;hşi, onun üstün; tullana bilm;di. Çünki bu ağ l;k; dovşan idi v; o, düz t;kgözün başı üstünd;n hündür; tullandı v; yell;n;r;k havada r;qs etdi. T;kgöz qorxudan hürküb geri ç;kildi, bu nam;lum, canlı ;şya¬ya qeyzl; mırıldandı. Dişi canavar is; sakitc; qabağa keçdi. Tullanıb dovşanı qamarlamağa çalışdı. O lap hündür; tullandı. Amma tuta bilm;di. Dişl;rini şaqqıldatdı, yen; sıçradı, bir şey alınmadı. T;kgöz yavaş-yavaş qalxıb r;fiq;sinin h;r;k;tl;rini izl;yirdi. N;hay;t, dişi canavarın boş c;hdl;ri onu bezdirdi. T;kgöz daha çox hündür; tullanaraq dovşanı c;ngin; aldı, yer; endi. El; bu vaxt böyürd;n n;s; şübh;li bir xışıltı s;si g;ldi. T;kgöz üstün; sallanmış cavan şam ağacını gördü. Ç;n;si aralandı. Bu nam;lum ;şyadan t;hlük; hiss edib geriy; tullandı. Xırıltı il; n;rild;yib dişl;rini şaqqıldatdı. Tükl;ri dimdik durdu. Cavan şam ağacı is; dümdüz dik;ldi, dovşan yen; havada yell;ndi.
Dişi canavar quzğuna dönmüşdü. O, t;kgözün çiynind;n bir dişd;m götürdü. T;kgöz bu q;fil diş¬d;kd;n qorxub n;r; ç;kdi. Sonra quduzcasına r;fiq;¬sinin ç;n;sini yaraladı. Onun bel; müqavim;t gös¬t;rm;si dişi canavar üçün gözl;nilm;z idi. O, hid¬d;tl;nib t;kgözün üstün; şığıdı, n;r; ç;kdi. T;kgöz qoca v;hşi artıq s;hvini başa düşmüşdü. R;fiq;sind;n aman ist;di, amma dişi canavar dayanmaq bilmirdi. Barışmaq üçün bütün ümidl;rini itir;n t;kgöz r;fiq;sinin dişd;kl;rind;n qorunmağa başladı. O, başını gizl;dib, gah sağ, gah da sol çiynini r;fiq;sinin c;ngin; verirdi. Dovşan is; h;l; d; havada yell;nirdi. Dişi canavar pusquda duran pişik kimi qarın üstün; oturdu. Bu sirli şam ağacından daha çox öz r;fiq;sind;n qorxan t;kgöz t;z;d;n havaya tullandı. Dovşanı qamarlayıb yer; qısıldı. T;k gözünü balaca şam ağacına zill;di. Ağac ;vv;lki kimi yer; q;d;r ;yilmişdi. Canavar farağat durmuşdu v; indic; d;y;c;k z;rb;ni gözl;y;-gözl;y; tükl;rini pırpızlaşdırmışdı. Amma öz ovunu ağzından buraxmadı. Bu d;f; z;rb; olmadı. Ağac el;c; ;yilib qalmışdı. Canavar t;rp;n;n kimi şam ağacı da yell;ndi. T;kgöz möhk;m sıxılmış ç;n;l;ri arasından mırıldadı. El; bil ağac canavarın t;rp;nm;yin; b;nd idi. V;hşi t;rp;n;n kimi ağac da yell;nirdi. T;kgöz h;r;k;tsiz qalmağı üstün tutdu. Amma dovşanın isti qanı yaman l;zz;tli idi. Bu ç;tin v;ziyy;td;n t;kgözü dişi canavar qurtardı. Dişi canavar onun c;ngind;n dovşanı aldı. Şam ağacı yırğalanıb dik;l;n; kimi dovşanı parçaladı. İndi ağac dümdüz qalmış, ;vv;lki görk;mini almışdı. Daha onları narahat etmirdi. Canavarlar bu sehrli ağacın onlara b;xş etdiyi dadlı ovu öz aralarında böldül;r.
V;hşi canavarlara bel; cığırlar tez-tez rast g;lirdi. Talacıqlarda dovşanlar atılıb düşür, adamların qurduğu t;l;y; ilişirdil;r. T;kgözl; dişi canavar is; onları qamarlayardılar. Dişi canavar ad;t;n h;miş; qabaqda ir;lil;yir, t;l;y; düşmüş ovu birinci qamarlayırdı. O, ov etm;k elmini yaxşı m;nims;mişdi.

2
YUVA

Avarlar iki gün, iki gec; hindu düş;rg;sinin ;tra¬fında h;rl;ndil;r. T;kgöz b;rk narahat idi. Qorxurdu. Düş;rg; dişi canavarı maqnit kimi özün; ç;kirdi v; o, heç yana çıxıb getm;k ist;mirdi. Bir gün s;h;r canavarların lap bir-iki addımlığında güll; s;si eşidildi. Güll; t;kgözün başını qısıb dayandığı ağaca sancıldı. Canavarlar bu d;f; t;r;ddüd etm;d;n götürüldül;r v; t;hlük; sovuşana q;d;r qaçdılar.
Onlar üç gün qaçdılar. Dişi canavar öz axtarışlarını daha inadla davam etdirirdi. Bu üç gün ;rzind; o, yaman ağırlaşmışdı. Sür;tl; qaça bilmirdi. Bir d;f; o, dovşan qovurdu (adi günl;rd; dovşanı tutmaq canavar üçün su içm;k kimi bir şeydi), bird;n dayandı v; dincini almaq üçün qarnı üst; uzandı. T;kgöz ona yaxınlaşıb n;vazişl; burnunu r;fiq;sinin boyun-boğazına sürtm;k ist;di. Amma q;fl;t;n dişi canavar onu el; möhk;m dişl;di ki, t;kgöz t;;ccüb içind; çömb;ldi v; gülünc bir görünüş aldı. O, r;fiq;sinin dişd;kl;rind;n özünü qorumağa çalışdı. Dişi canavar is; daha çox amansız olmuşdu. Bütün bunlara t;kgöz t;mkinl; dözürdü. O da öz növb;sind; çox qayğıkeş olmuşdu.
N;hay;t, dişi v;hşi axtardığını tapdı. O, axtardığını yay aylarında Makkenziy; tökül;n balaca bir çay axarının bir neç; milliyind;, yuxarı t;r;fd; tapdı. Başdan-başa donmuş çay susmuşdu. Dişi canavar yorğun-yorğun t;kgözün dalınca qaçırdı. Bird;n çayın yuxarı t;r;find;ki dikdird; ;yri bir yer gördü. Canavar dönüb o t;r;f; yüyürdü. Gurultulu yaz leysanları sa¬hild; ensiz, dar bir d;lik açmışdı v; yamacın dikdirind; balaca bir mağara yaranmışdı. Dişi canavar mağaranın gir;c;yind; ayaq saxladı. Onun bayır t;r;fin; diqq;tl; baxdı. Sonra mağaranın başına h;rl;nib yen; ;vv;lki yerin; qayıtdı. D;lik dik yamaca qalxırdı. Dişi canavar geriy; dönüb bu ensiz deşikd;n iç;ri girdi. T;xmin;n üç addım süründü. Mağara divarları getdikc; enin; v; hündürlüyün; gen;lirdi. Dişi canavar diametri t;xmin;n altı addım olan balaca, dair;vi bir meydançaya çıxdı. İç;ri qupquru, rahat idi. O, mağaraya göz g;zdirdi. T;kgöz is; girişd; dayanıb t;mkinl; r;fiq;sinin h;r;k;tl;rini izl;yirdi. Dişi canavar başını aşağı saldı. Burnunu uzadıb p;nc;l;rin; toxundurdu. Bir neç; d;f; k;ll;-mayallaq aşdı. Sonra yorğunluqdanmı, ya n;d;ns; ayaqlarını qatlayıb, uzandı. Onun başı mağaranın gir;¬c;yin; t;r;f idi. T;kgöz qulaqlarını ş;kl;di. R;fiq;sin; kinay; il; güldü. İç;rid;n h;r şey görünürdü. Mağa¬ranın deşiyind;n düş;n işıqda dişi canavarın quyru¬ğunun ucu asta-asta yuxarı-aşağı qalxıb-enirdi. Dişi canavar alt ç;n;sini b;rk-b;rk torpağa sıxmış, c;h;n¬gini açmış, dilini çıxarmışdı. Y;qin ki, rahatlıq tapdı¬ğına sevinirdi.
T;kgöz acmışdı. O, mağaranın ağzındaca yuxuya getdi. Amma çox yata bilm;di. Gah durub qulaqlarını ş;kl;yir, gah da aprel gün;şinin şüalarının qar üstünd; sayrışan r;ngl;rin; göz qoyurdu. ;trafdakı al;m  n;d;ns; danışırdı. T;kgöz mürgül;m;y; başlayanda qulaqlarına görünm;y;n, xırda çayların gücl; eşidil;c;k pıçıltısı d;yirdi. H;rd;n başını qaldırır, h;y;canla bu s;sl;r; qulaq verirdi. Göyün üzünd; yen; gün;ş gö¬ründü. Oyanan şimal sanki canavara ;l edirdi. ;trafda h;r şey oyanırdı. Havadan yaz ;tri g;lirdi. Qarın altında yeni h;yat doğulurdu. Ağaclar şir;d;n şişmişdil;r. Tumurcuqlar buz qandallarını sındırıb tökmüşdül;r.
T;kgöz narahat-narahat oyanıb r;fiq;sin; baxırdı. Amma dişi canavar yerind;n t;rp;nm;k ist;mirdi. Qoca canavar ;trafa yen; d; diqq;t k;sildi. Lap yaxında şimal s;rç;l;rinin nırıltı il; uçuşduğunu gördü. Ayağa durdu. Amma r;fiq;sin; baxıb yen; uzandı. Yuxuladı. Qulağına z;if vızıltılar d;yirdi. Mürgül;y;-mürgül;y; p;nc;sini bir neç; d;f; üz-gözün; çırpdı. Sonra ayıldı. Burnunun ucunda milç;k vızıldayırdı. Görünür, iri milç;k idi. O, bütün qışı quru kötük içind; keçirmiş, indi is; gün;şin g;lişi il; azadlığa çıxmışdı. T;kgöz canavarın ;traf mühitin harayına hay verm;y; heyi qalmamışdı. O, yem;k ist;yirdi. T;kgöz r;fiq;sinin yanına süründü. Onu qaldırmaq ist;di. Dişi canavar is; dişl;rini şaqqıldatdı. N;hay;t, qoca canavar t;k yola düşm;yi q;rara aldı. O, gün işığına çıxdı. Ayaqları altındakı qar ;riyirdi. S;yah;t heç d; asan olmayacaqdı. T;kgöz donmuş çayın üstü il; ağacların kölg;sinin düşdüyü t;r;f;, yuxarıya üz qoydu. O, t;xmin;n s;kkiz saat h;rl;ndi. Qaranlıq düş;n kimi ac, yorğun halda mağaraya qayıtdı. N; bir quşa rast g;ldi, n; d; heyvana. Onun qovduğu dovşanlar qarı ;riy;n dik yamaclarda rahatca qaçırdılar. Özü is; sürüşüb yer; d;yirdi. Mağaranın gir;c;yind; anlaşılmaz bir duyğu onu ayaq saxlamağa m;cbur etdi. İç;rid;n z;if, q;rib; s;sl;r g;lirdi. Bu s;sl;r dişi canavarın s;sin; b;nz;yirdi. Bu s;sl;rd; n;s; bir doğmalıq, yaxınlıq duyulurdu. Qoca canavar ehtiyatla iç;ri süründü. R;fiq;si ürk;k-ürk;k mırıldandı. Bu, t;kgözü çaşdırmadı. Amma o, dişi canavardan bir az aralandı. ;lb;tt;, t;kgözü başqa s;sl;r maraqlandırırdı. Bu s;sl;r z;if, zingiltili s;sl;r idi, ağlamağa oxşar qarışıq s;sl;r idi.
Dişi canavar hirsl; mırıldandı. T;kgöz geriy; dönüb mağaradan çıxdı. Uzanıb yatdı. S;h;r yuvaya tutqun işıq düşmüşdü. Qoca canavar yen; h;min qarışıq, tanış v; q;rib; s;sl;rin g;ldiyi yeri axtarmağa başladı. Özünümüdafi; mövqeyind; duran dişi canavar dişl;rini şaqqıldadırdı. Onda q;rib;,t;z; keyfiyy;tl;r ;m;l; g;lmişdi.Bütün h;r;k;tl;rind;n qısqanclıq yağırdı. Qoca canavar buna gör; d; ondan aralı durmağa m;cbur olurdu. Axır ki, t;kgöz dişi canavarın ayaqları arasında, onun qarnına sığınıb qurdalanan beş balaca, canlı yumağı gör; bildi. Yavaşca zingild;y;n bu kö-m;k¬siz, z;if balalar gözl;rini dünyaya h;l; ki, açma¬mışdılar. Qoca canavarı heyr;t bürümüşdü. ;slind; onun uzun v; uğurlu h;yatında bel; şeyl;r tez-tez baş vermişdi. Amma h;r d;f; o, t;z;d;n heyr;tl;nirdi. Dişi canavar ata canavara narahat-narahat baxdı. O, h;r¬d;nbir asta-asta mırıldanır, qoca canavarın yaxınlaş¬dığını gör;n kimi daha hidd;tl; n;rild;yirdi. Bütün ana canavarların t;crüb;sind;n d; üstün olan bir instinkt ona dumanlı ş;kild; olsa da pıçıldayırdı ki, ata canavarlar öz köm;ksiz n;sill;rini yey; bil;rl;r. Amma bel; bir b;db;xt hadis; h;l; ki, dişi canavara üz verm;mişdi. Qorxu hissi t;kgözü öz balalarının yanın¬dan qovmağa onu m;cbur etmişdi.
Canavar balaları t;hlük;siz yerd; idi. ;lb;tt;, qoca canavar da instinktin hökmünü hiss etmişdi. Bu instinkt ona ;cdadlarından keçmişdi. O, bütün varlığında, canın¬da bu hökmü hiss etdi. Bu hökm; qarşı müqavim;t göst;rm;k haqqında da heç düşünm;di. Bel;likl;, o, t;z; doğulmuş n;slini mağarada qoyub yem;k dalınca getdi.
Yuvadan t;xmin;n beş-altı mil aralıda çay iki qola ayrılmışdı. Onun h;r iki qolu dağlara sarı burulurdu. Canavar çayın sol qolu boyunca getdi v; tezlikl; n;yins; izin; düşdü. İzl;r lap t;z; idi. O, ;yilib qarın üstünü iyl;di, sonra qarnı üst; uzanıb, izl;rin apardığı istiqam;t; t;r;f baxdı. T;l;sm;d;n çevrilib çayın sağ qoluna t;r;f qaçdı. İzl;r onun öz l;pirl;rind;n d; yek;ydil;r. O bilirdi ki, bel; l;pirl;rin dalınca düş¬m;kd;n bir şey çıxmaz.
Çayın sağ qolu il; t;xmin;n yarım mil qaçan canavarın h;ssas qulağına n;s; çığırtı s;si d;ydi. Yaxına g;lib dal ayaqları üst; qalxdı v; dişl;rini ağaca sürt;n n;h;ng bir oxlu kirpini gördü. T;kgöz ehtiyatla, ümidsiz halda ona yaxınlaşdı. Ümumiyy;tl;, bel; uzaq şimalda iyn;l;rini atan v;hşi kirpi ona heç rast g;l¬m;mişdi. Onların ;tind;n heç vaxt dadmamışdı. Canavar çoxillik t;crüb;sind;n bilirdi ki, h;yatın uğurlu, xoşb;xt anları olur. El; buna gör; d; o, oxlu kirpiy; t;r;f ir;lil;yirdi. Bu görüşün nec; n;tic;l;¬n;c;yini dem;k ç;tin idi. Axı, canlı varlıqla döyüşün aqib;tini heç vaxt qabaqcadan bilm;k olmur.
Oxlu kirpi yumaq kimi çömb;l;r;k h;r t;r;f; uzun, iti iyn;l;rini s;p;l;di. Bel; vaxtda ona hücum etm;k olmazdı. T;kgöz g;ncliyind; eynil; bel; cansız yumaq iyn;l;ri il; rastlaşmışdı. Yumağa toxunanda q;fild;n burnuna z;rb; d;ymişdi. İyn;l;rd;n biri lap burnunun için; girmişdi. Bu, canavara d;hş;tli ağrılar vermiş, bir neç; h;ft;d;n sonra iyn; düşmüş, canı dinclik tapmışdı.
Canavar qarnı üst; uzandı. Tullanmağa hazırlaşdı. Burnunu oxlu kirpinin quyruğundan t;xmin;n bir addım aralı saxlayaraq gözl;m;y; başladı. H;r şey ola bil;rdi. Q;fild;n oxlu kirpi çön; bil;rdi. V; b;lk; d; çöns;ydi, canavarın c;ngin; keç;rdi. Canavar onun açıq qalmış qarnını birc; anda yırta bil;rdi.
T;kgöz yarım saat gözl;di. Sonra durub hirsl; h;r;k;tsiz yumağın üstün; mırıldandı v; qaçıb getdi. Bax, bel;c; oxlu kirpil;ri ;vv;ll;r d; güdmüşdü. Amma n; faydası? Düşündü ki, vaxt itirm;y; d;ym;z. T;kgöz çayın sağ qolu il; ir;lil;di. Gün başa çatsa da, qoca canavar h;l; c;ngin; bir şey keçir; bilm;mişdi.
T;kgözü idar; ed;n, onu h;r;k;t; g;tir;n içind; oyanmış atalıq instinkti idi. Bir şey m;lum idi: n;yin bahasına olursa olsun yem;k tapmalıdır. Bel; d; oldu. Günün axırına yaxın ağ bir k;klik qamarladı. Qoca canavar taladakı kolluqdan çıxırdı. Bird;n bu quşcu¬ğazla üzb;üz g;ldi. K;klik kötüyün üstünd; oturmuşdu. H;r ikisi eyni vaxtda bir-birini gördü. Quş qanad çalmaq ist;di, ancaq canavar p;nc;si il; onu vurub saldı. T;kgözün iti dişl;ri quşun yumşaq ;tin; batdı, z;rif sümükl;rini sındırdı. V;hşinin ç;n;si açılıb-yumulmağa hazırdı, ancaq bird;n n;s; fikirl;şdi v; k;kliyi götürüb mağaraya t;r;f yüyürdü.
T;kgöz öz s;ssiz yerişi il; t;xmin;n bir mil qaçdı. Qaça-qaça h;r künc-bucağa, döng;y; diqq;tl; göz yetirirdi. Bu d;f; yen; ;vv;lki iri p;nc;l;rin izin; düşdü. İzl;r onun yolunun üstünd; idi v; o, l;pirl;rin sahibi il; h;r an rastlaşa bil;rdi.
Canavar qayanın dalından başını çıxartdı. Gözün; ;caib bir şey d;ydi. D;rhal yer; uzandı. Bu, qarın üstünd; n;h;ng l;pirl;r salan yek; bir erk;k vaşaq idi. O, yumağa dönmüş oxlu kirpinin qabağında uzanmışdı. S;h;r canavar özü d; bel;c; oxlu kirpinin qabağında idi. T;kgöz h;r;k;tsiz dayanan v;hşi oxlu kirpi il; vaşağın yanından kölg; kimi ötüb keçdi.
T;kgöz qarnı üst; uzanmış, k;kliyi d; qabağına qoymuşdu. O, nazik küknar ağaclarının iyn;cikl;ri arasından taleyin bu oyununu diqq;tl; izl;m;y; başladı. Onun gözünün qabağında iki v;hşi dayanmışdı. Onlar çox güclü idil;r. Bu tale oyununun m;nası bel;ydi ki, oyunçulardan biri o birini yem;k ist;yirdi. ;lb;tt;, heç biri yeyilm;k ist;mirdi. Bu m;nz;r;ni sakitc; seyr ed;n qoca canavar da x;lv;tc; oyunda iştirak edirdi. O, yalnız öz b;xtin; ümid bağlamışdı. B;lk; d; yaşamaq üçün ;n vacib olan yem;k ;ld; ed; bil;c;kdi?
Bir saat ötdü. Heç n; d;yişm;di. İyn;li yumaq yen; daş kimi h;r;k;tsiz dayanmış, vaşaq is; sanki m;rm;r heyk;l; dönmüşdü. T;kgöz sanki ölü kimi düşmüşdü. Buna baxmayaraq, h;r üç v;hşi h;y;canlı d;qiq;l;r yaşayırdı. Bu h;y;can o q;d;r t;sirli idi ki, onlar canlarında ağrılar hiss etm;y; başlamışdılar. V;hşil;r heç vaxt bel; ağrı duymamışdılar.
T;kgöz ir;li meyll;ndi. El; bu vaxt küknar ağaclarının arxasında n;s; bir d;yişiklik baş verdiyini gördü.
Oxlu kirpi r;qibinin artıq çıxıb getdiyini k;sdirmiş¬di. O, keçilm;z, “zirehli” b;d;nini ehtiyatla t;rp;tm;y; başladı. Heç n;d;n şübh;l;nm;y;n tikanlı yumaq yavaş-yavaş açılır, düz;lirdi. Canlı ovu qarşısında gör;n t;kgöz canavarın ağzı sulandı. Bird;n oxlu kirpi d; öz düşm;nini gördü. El; bu an vaşaq ona qüvv;tli bir z;rb; endirdi. ;yri, iti dırnaqlı p;nc; kirpinin z;rif qarnını yırtdı. Vaşaq d;rhal geri sıçradı. ;g;r oxlu kirpi tamamil; açılsaydı, yaxud r;qibini azca tez görs;ydi, y;qin ki, döyüş başqa cür alınacaqdı. Amma vaşaq yana sıçrayanda oxlu kirpi quyruğu il; böyürd;n z;rb; ilişdirdi. Kirpinin iti iyn;l;ri vaşaqın b;d;nin; batdı. H;r şey q;fl;t;n olurdu; h;ml;, cavab h;ml;si oxlu kirpinin ölümqabağı v;ngiltisi, n;h;ng v;hşi pişiyin tükürp;rdici çığırtısı ;trafı başına götürmüşdü. T;kgöz qulaqlarını ş;kl;di, h;y;candan titr;y;n quyruğunu qısdı. Vaşaq yen; meydana çıxdı v; ona d;hş;tli yaralar vurmuş oxlu kirpinin üstün; şığıdı. Xırıldayan oxlu kirpi quyruğu il; yen; bir z;rb; endirdi. Sonra t;z;d;n yumağa dönm;k, qarnından tökülmüş bağırsaqlarını yığıb gizl;tm;k ist;di. V;hşi pişikd;n yen; d;hş;tli çığırtı qopdu. O, vıyıltı il; geri tullandı, vaşaqın burnu¬nun için; iyn;l;r girmişdi. V; indi onun burnu çoxlu iyn; batırılmış balışı xatırladırdı. O, p;nc;l;ri il; burnunu cırmaqlayır, od kimi yandıran oxlardan canını qurtarmağa çalışırdı. Gah ağzını qarın için; soxur, gah da burnunu ağaclara sürtürdü. Atılıb düş;n bu v;hşi pişik d;hş;tli, yandırıcı ağrılardan başını tamam itirmiş, gah sağa, gah sola cumur, fınxıra-fınxıra göd;k quy¬ruğunu yer; çırpırdı. Az sonra o susdu. T;kgöz vaşağa göz qoyurdu. Bird;n tükl;rini qabardıb pırpızlaşdırdı. Bu vaxt vaşaq d;hş;tli miyoltu il; yerind;n sıçradı v; v;ngild;y;-v;ngild;y; götürüldü. Onun qulaqbatırıcı v;ngiltil;ri ;trafa yayıla-yayıla uzaqlaşırdı. Yaralı vaşaq gözd;n it;n; kimi v;ngiltisi eşidilirdi. T;kgöz ir;li cummaq ist;di. O, qarın üstünd; el; ehtiyatla yeriyirdi ki, sanki oxlu kirpinin bütün iyn;l;ri ayağının altına s;p;l;nmişdi v; bu saat onun z;rif p;nc;l;rin; batacaqdı. Oxlu kirpi canavarı gör;n kimi hidd;tl; ciyild;di, dişl;rini şaqqıldatdı. Birt;h;r dönm;k ist;di. Amma indi o, ;vv;lki kimi basılmaz zireh deyildi. ;z;l;l;ri sözün; baxmırdı, tik;-tik; parçalanmışdı. Ondan qan gedirdi.
T;kgöz dilini iş; saldı. Qarın üstün; tökülmüş qanı l;zz;tl; yalamağa başladı. Bel; dadlı q;lyanaltıdan sonra aclığı daha da artdı. Amma o, h;yatda çox şey görmüşdü. H;yat ona ehtiyatla h;r;k;t etm;yi öyr;t¬mişdi. Bir az vaxtı öldürm;k lazım g;lirdi. Buna gör; d; canavar oxlu kirpinin qabağında uzanıb gözl;m;y; başladı.
Oxlu kirpi is; xırıldayıb dişl;rini qıcırtdı, sonra yavaşdan ciyild;di. Bir azdan t;kgöz oxlu kirpinin iyn;l;rinin yavaş-yavaş düşdüyünü gördü. Onun bütün b;d;ni titr;tm;y; düşdü. Titr;tm; bird;n k;sildi. Kirpinin uzun dişl;ri son d;f; şaqqıldadı, iyn;l;ri töküldü, b;d;ni süstl;şdi v; o, bir daha t;rp;nm;di. T;kgöz qorxa-qorxa yorğun p;nc;l;ri il; oxlu kirpini ç;kib dartdı, sonra onu arxası üst; çevirdi. H;r şey uğurla qurtardı. Oxlu kirpi ölmüşdü. Bunu diqq;tl; yoxladıqdan sonra canavar öz ovunu dişl;ri arasına alıb çaya t;r;f yüyürdü. O, başını yana çevirib tikanlı ovunu ehtiyatla sürüyürdü. Bird;n n;s; yadına düşdü. Oxlu kirpini atıb k;kliyin yanına qayıtdı.
Canavar bir an bel; t;r;ddüd etmirdi. N; ed;c;yini yaxşı bilirdi. K;kliyi yem;k lazım idi; canavar onu yedi, sonra oxlu ovunun yanına qayıtdı.
Qoca canavar ;l; keçirdiyi ovu dartıb yuvaya g;tir;nd; ana canavar başını qaldırıb onun boynunu yaladı. Sonra n;vazişl; zingild;di v; qoca canavarı xırda balalarından uzaqlaşdırdı. Amma bu d;f;ki n;ril¬tid; acıq yox idi. Bu n;riltid; daha çox üzrxahlıq vardı. Ata canavardan qorxmaq duyğusu yavaş-yavaş ;riyirdi.
T;kgöz özünü ata canavar kimi aparırdı. O öz doğma balalarını parçalayıb yem;k kimi qanundan¬k;nar arzu il; yaşamırdı.

3
BOZ CANAVAR BALASI

O, qardaş v; bacılarından xeyli seçilirdi. Qardaş v; bacılarının d;risi analarınkı kimi sarışın r;ng; çalırdı. Onun d;risi is; xalis t;kgöz canavarın d;risi kimiydi. O, yegan; boz r;ngli canavar balası idi. ;sl canavar kimi doğulmuşdu, atasına ç;kirdi. Ata v; bala arasında birc; f;rq vardı: atanın bir, balanın is; iki gözü vardı. Boz canavar balasının gözl;ri t;z;c; açılmışdı. Artıq o, yaxşı görürdü. Gözl;ri bağlı olanda bel;, canavar balasının iybilm;, qavrama v; dadbilm; duyğuları yaranmışdı. O, bacı-qardaşlarını yaxşı tanıyırdı. Onlarla l;ng;r vura-vura oynayır, eş;l;nir, sonra da xırda-xırda dalaşırdılar. Artıq onda xırıltılı s;sl;r ;m;l; g;lmişdi. Bu titr;k s;sl;r g;l;c;k ulaşmadan x;b;r verirdi. H;l; gözl;rinin açılmasına azca qalmışdı. Amma o, qoxu, dad v; hiss duyğusu il; isti n;f;s, yem;k v; z;riflik m;nb;yi olan ana canavarı tanımağa başlamışdı. Ana canavar n;vazişli, yumşaq dili il; onun z;rif b;d;nini yalayanda balası rahatlanır, sonra anasına qısılır v; sakitc; yuxuya gedirdi.
Ömrünün ilk h;ft;l;rini yuxuda başa vurdu. Lakin indi canavar balası daha yaxşı görür, az yatır, yavaş-yavaş dünya il; tanış olurdu. Onun dünyası qaranlıq idi v; bu qaranlıqdan başqa bir al;m tanımırdı. ;slind; buna şübh; d; etmirdi. Boz canavar balasının gözün; h;miş; qaranlıq görünürdü. Dünyanın min cür r;ngi var. Amma onun dünyası bir r;ngli idi, balaca idi, yuvanın divarları arasında idi. Canavar balasının xarici mühitin genişliyi, ;lvanlığı, z;nginliyi bar;d; t;s;vvürü yox idi. B;lk; el; buna gör; d;, bu dar divarlar arasındakı h;yat onun üçün m;ş;qq;tli deyildi.
Lakin canavar balası tezlikl; duydu ki, onun yaşa¬dığı dünyanın divarlarından biri o biril;rind;n f;rql;nir. Oradan mağaraya giriş yolu var. Ordan işıq g;lir. Bu divar o biril;rin; b;nz;mirdi. Düzdür, canavar bel; şeyl;ri d;rk ed; bilm;zdi. H;l; düşün; bilmirdi. Amma h;min divarın deşiyi onu çoxdan özün; c;lb etmişdi. Burdan g;l;n işıq onun qapanmış kirpikl;rin; düşürdü. Boz canavar balasının h;ssas sinirl;ri bu q;rib; v; xoş duyğuların ilıq qığılcımlarına qarışır, buna bigan; qala bilmirdi. Canavar balasının b;d;nind; h;yat coşurdu. El; bir h;yat ki, öz hökmüyl; onun irad;sinin, hiss v; duyğularının ;leyhin; h;r;k;t edirdi. İçind; coşmağa t;z;c; başlayan h;yat işığa can atırdı. Mür;kk;b kimy;vi t;rkibi olan bitkinin gün;ş; can atdığı kimi, o da işığa boylanırdı.
Canavar balası h;l; heç n; d;rk etmirdis; d;, mağaranın çıxış yoluna t;r;f sürünürdü. Bacı-qardaşları da ondan geri qalmırdılar. Ömürl;rinin bu çağında balalardan heç biri arxa divarların qaranlıq küncün; qapılmaq ist;mirdi. İşıq onları özün; ç;kirdi. El; bil canavar balaları bitki olmuşdular. V; onların yaşaması üçün ged;n kimy;vi proses işıq t;l;b edirdi. İşıq onların h;yatı idi, yaşaması idi. İt küçükl;rin; b;nz;r bu cumbulu canavar balaları da instinktsiz-filansız lap üzüm t;n;kl;ri kimi işığa doğru sürünürdül;r. Sonralar canavar balalarının h;r birind; f;rdi keyfiyy;tl;r – f;rdi ist;k v; şüurlu oyanma ;m;l; g;ldi. İşığa doğru can atma yalnız sür;tl;ndi. Onlar bütün günü ona sarı sürünürdül;r. Ana canavar is; h;r d;f; onları qaytar¬mağa m;cbur olurdu.
El; bu vaxtlar boz canavar balası anasının q;rib; xüsusiyy;tl;rini d; k;şf etmişdi. ;vv;ll;r ona anasının yüngül, yumşaq v; n;vazişli yalaması b;lli idi. Amma işığa cuman vaxt ona aydın olurdu ki, anasının, onu dala vurub qaytaran, c;za ver;n b;rk burnu da var. C;ld v; d;qiq h;r;k;tl;rl; onu yer; sıxan, yaxud gill;dib künc; ata bil;n p;nc;l;rin z;rb;l;rini d; duydu. V; ömründ; ilk d;f; boz canavar balası ağrı hiss etdi. İndi o, bu ağrıdan qaçmağa çalışırdı. Düzdür, ;vv;ll;r buna ;h;miyy;t vermirdi. Çox sonralar is; qorxudan büzüş¬m;yi, c;zadan gizl;nm;yi öyr;ndi. Bunlar artıq düşü¬nülmüş h;r;k;tl;r idi, dünyanın varlığını ümumil;ş¬dirm;k bacarığının yaranması dem;k idi. İşığa sarı düşünm;d;n süründüyü kimi, ağrılardan da bel;c; qaçırdı. O, ağrıdan qorxurdu. Ona gör; qorxurdu ki, ağrının n; dem;k olduğunu bilirdi. Bacı-qardaşları kimi o da v;hşi idi. Başqa cür ola da bilm;zdi. Axı, o, ;tl; qidalanan yırtıcılar n;slind;n idi.
Ömrünün ilk günl;rind;n süd ;mirdi v; bu südü ;m;l; g;tir;n d; ;t idi. İndi gözl;rinin açıldığı bu bir h;ft;d; südü k;sil;n ana canavarın balaları üçün böldüyü ;td;n yeyirdi.
Boz canavar balası günd;n-gün; v;hşil;şirdi. Onun zingiltisi bacı-qardaşlarına nisb;t;n daha çox xırıltılı, daha çox güclü idi. Küçükl;r kimi hirsl;nm;yi d; qorxuluydu. İlk d;f; o, bacı-qardaşlarına p;nc;l;ri il; möhk;m z;rb; endirm;yi öyr;ndi. Onları arxası üst; yıxır, birinin qulağından tutur, q;z;bl; n;rild;yib ç;n;sini sıxır, o birini o t;r;f-bu t;r;f; dartıb incidirdi. ;lb;tt;, o, cumbululardan çox süd;m;r balalarını ma¬ğa¬radan çıxmağa qoymayan anasını t;ng; g;tirmişdi.
Mağaraya düş;n işıq boz canavar balasına günd;n-gün; daha çox g;l-g;l deyirdi. Balaca v;hşi hey mağaranı g;zib-dolaşır, oradan çıxmağa can atırdı. Lakin onu geri dartırdılar. O, mağaranın çıxış yolunu öyr;nmişdi. Amma dünyada bir yerd;n başqa yer; aparan müxt;lif giriş-çıxış yollarının olduğunu h;l; d; anlaya bilmirdi. Mağaradan savayı al;min mövcud olduğu onun üçün qaranlıq idi. Buna gör; d; mağaradan çıxan yol ona divar kimi – işıq divarı kimi görünürdü. Gün;ş bütün canlı varlıqlar üçün n; dem;k idis;, onun üçün d; bu divar bel;ydi. V; bu gün;şli divar onu h;r gün ç;kirdi. Canavar balası yorulmaq bilmirdi. Bu, dünyaya açılan yegan; yol idi. Bu yol ona yeriş g;tir;c;kdi. Lakin özü bu bar;d; heç n; bilmirdi. O bilmirdi ki, bayırda daha ;lvan h;yat var.
Bu işıq divarının q;rib; bir xüsusiyy;ti vardı. Boz canavarın atası (artıq o öz al;mind; atasını anasına b;nz;y;n varlıq kimi, işığa yaxın yerd; yatan, yem;k g;tir;n v; mağaranın doğma sakini kimi tanımışdı) sad;c; buradan keçib gedir, çox uzaqlarda gözd;n itirdi. Boz canavar balası bunu başa düş; bilm;zdi. Çünki anası onu işıqlı divara yaxın qoymurdu. Bala canavar mağaranın o biri divarlarına yanaşır v; h;r d;f; d; onun z;rif burnu n;s; b;rk bir şey; toxunurdu. Bu onu incidirdi. Bir neç; d;f; bel; “s;yah;tl;rd;n” sonra divarların yoxlanması qurtardı. Canavar balası atasının tez-tez görünm;m;sin; özünd;n asılı olmayaraq yaxşı hal kimi baxırdı.
;lb;tt;, o, adamlar kimi düşünmürdü. Beyni du¬manlı idi. H;r halda, boz canavar balasının q;na;tl;ri adamlarınkından heç d; pis deyildi. O, şeyl;ri olduğu kimi q;bul edirdi. Özünü çox da ç;tin suallarla dolaşdırmırdı; bu niy; bel; oldu, o niy; bel;dir? Bu suallar onun n;yin; g;r;k idi? Onunçün şeyl;rin mövcud olması kifay;t idi. O, ;traf mühiti bel;c; tanıyırdı. Buna gör; d; burnu mağaranın divarlarına bir neç; d;f; d;ydikd;n sonra boz canavar balası bu divar s;ddini keç; bilm;y;c;yi v; atasının el;dikl;rini gör; bilm;y;c;yi il; barışdı. Lakin onun içind; atası il; özü arasındakı f;rqi anlamaq ist;yi heç vaxt baş qaldır¬mamışdı. Onun beyninin formalaşmasında m;ntiq v; dig;r elml;r iştirak etmirdi.
Şimal c;ng;lliyinin dig;r sakinl;ri kimi, tezlikl; o da aclıq hiss etdi. El; gün olurdu ki, ata canavar ;t g;tirmirdi, anasının südü is; k;silmişdi. Canavar balaları zingild;yir, dişl;rini qıcırdır, günün çox hiss;sini yatırdılar. Onlar aclıqdan tamamil; süstl;şmişdil;r. Daha s;s çıxara bilmirdil;r. Dalaşanda da heç biri q;z;bl;nmir, n;rild;mirdi. O uzaq, işıqlı divara t;r;f sürünm;k d; yaddan çıxmışdı. Onlar yatırdılar v; iç;ril;rind; t;z;c; qızmağa başlayan h;yat yavaş-yavaş sönürdü.
T;kgöz bütün rahatlığını itirmişdi. O, f;r;hsiz v; cansıxıcı yuvada indi az yatırdı. H;r yeri axtarırdı. Bir gün ana canavar da balalarını mağarada qoyub ov dalınca getdi. ;vv;ll;r t;kgöz hindu q;s;b;sin; tez-tez baş ç;kir, oradan c;l;y; düşmüş dovşanları oğurlayıb g;tirirdi. Lakin qar ;riy;n kimi çayların donu açıldı, hindular harasa çıxıb getdil;r v; bu yem;k m;nb;yi d; ;ld;n çıxdı.
Boz canavar balası azca ;t;-qana g;l;n kimi yen; d; uzaq, ağ divarla maraqlanmağa başladı. Mağaradakı sakinl;r xeyli azalmışdı. Onun birc; bacısı qalmışdı. O biril;r yoxa çıxmışdılar. Bacısının t;rp;nm;y; bel; heyi yox idi. Boz canavar balasının xırda b;d;ni yavaş-yavaş şişirdi. Amma bütün günü yatan bacısı üçün yem;y; heç n; yox idi. V; onun içind;ki h;yat qığıl¬cımı da yavaş-yavaş sönürdü.
Gün g;ldi, t;kgöz d; mağara ağzında daha görünm;di. Onun h;miş; yatdığı yer boş qalmışdı. Bu hadis; şidd;tli aclığın ikinci m;rh;l;sind; baş verdi. Ana canavar t;kgözün yuvaya qayıtmaması s;b;bini bilirdi. Bu haqda boz balasına danışa bilm;zdi ki...
Çayın sol qolu boyunca ova ged;n ana canavar t;kgözün dün;nki izin; düşdü. Burada vaşaq yaşayırdı. ;rinin izl;rinin qurtardığı yerd; ana canavar t;kgözü, daha doğrusu, ondan qalan sür-sümüyü tapdı. ;trafdakı h;r şey bir az bundan qabaqkı döyüşü xatırladırdı. Y;qin ki, döyüşd; q;l;b; qazanan vaşaq öz yuvasına qayıtmışdı. Ana canavar axtarıb bu yuvanı tapdı. Vaşaq orda idi. Canavar iç;ri girm;y; cür;t etm;di.
Ana canavar bir daha çayın sol qolu boyu g;zm;di. Yuvada vaşağın balaları var idi. V; o bilirdi ki, vaşaq d;hş;tli v;hşidir, quzğun kimi boğuşmağı var. ;lb;tt;, ağaca dırmaşa bil;n vaşağa üç-dörd canavarın zorla gücü çatardı. Lakin hün;rin var, onunla t;kb;t;k vuruş. Ya da vay o gün; ki, vaşaq yuvasında balalarını qoyub g;l;...
Şimal da yaman şimaldır. Amma analıq da ana¬lıqdır. Heç bir qüvv; analıq hissinin qarşısını ala bilm;z v; el; bir gün yetiş; bil;r ki, ana canavar boz balasının yaşaması namin; cür;tl;nib çayın sol qolu boyunda olan yuvaya soxular; azğın vaşaqla döyüş;!

4
DÜNYANIN DİVARI

Ana canavar mağaranı t;rk edib, ova çıxanda artıq bala canavar üçün qanun gücd;n düşmüşdü. Bu qanun ona yuvadan çıxmağı qadağan edirdi. Bu qanunu ona anası öyr;tmişdi. Bu qanunu gah burnu il;, gah da p;nc;si il; balasını ç;kib dartan, övladında qorxu instinkti yaradan ana canavar onun b;d;nin; yeritmişdi. Mağarada keçirdiyi bu qısa vaxt ;rzind; boz canavar balası heç n;d;n qorxmadı. Amma, axır ki, qorxunun n; dem;k olduğunu anladı. Bu qorxu ona h;yatdan köçüb getmiş minl;rl; ;cdadından keçmişdi. Bu, b;lk; d; t;kgözd;n, anasından qalmış miras idi. Ata-anası da öz ;cdadlarından götürmüşdül;r. Bu qorxu şimal c;ng;llikl;rinin ;b;di mirası idi.
V; h;l; heç bir v;hşi ondan öz yaxasını qurtara bilm;mişdi.
Bel;likl;, boz canavar balası qorxunun n; dem;k olduğunu başa düşm;s; d;, onu tanıyırdı. Görünür, o, qorxunu h;yatın qarşıya çıxardığı ç;tinlikl;rd;n, mane¬;l;rd;n biri kimi başa düşürdü. Bu mane;l;rin mövcud olmasına ;min idi. O, aclıq keçirmişdi v; bu aclıq ş;hv;tini söndürm;k üçün heç n; ed; bilm;mişdi. Çox vaxt is; müxt;lif mane;l;r; rast g;lirdi. Bu s;dl;r mağaranın daş divarları idi, anasının ona ilişdirdiyi k;skin, möhk;m z;rb;l;r idi, şidd;tli aclıq hissi idi. Bütün bunlar onda bel; bir inam oyatmışdı: h;yatda çoxlu qadağalar v; m;hdudiyy;tl;r var. Onlar qanundur. Onlara tabe olmaq – ağrılı z;rb;l;rd;n, h;r hansı h;yat ç;tinlikl;rind;n azad olmaq dem;kdir.
;lb;tt;, boz canavar balası bütün bu şeyl;r haq¬qında insan kimi düşün; bilm;zdi. O, ;traf al;mi iki cür; t;s;vvür edirdi: ağrı ver;n v; ağrı verm;y;n. Çalışırdı ki, ağrı ver;n bütün şeyl;rd;n uzaq qaçsın, qadağa v; m;hdudiyy;tl;rd;n gen g;zsin. Yalnız h;ya¬tın b;xş etdiyi sevincl;rd;n, mükafatlardan h;zz alsın.
El; buna gör; d; anasının öyr;tdiyi qanuna ita;t edirdi. Qorxu qanununa tabe olan boz canavar balası mağaranın çıxış yolundan xeyli aralı durmuşdu.
Bu çıxış yolu onunçün h;l; d; işıqlı, ağ divar olaraq qalırdı. Anası olmayanda bütün günü yatardı. Duranda is; sakit-sakit xırda s;sl;r çıxarardı.
Bir d;f; yuxudan duranda o, ağ divarın yanında yad s;sl;r eşitdi. Bu s;sin sahibi v;hşi porsuq idi. Amma bala canavar mağaradan g;l;n qoxunu ehtiyatla iyl;y;n porsuğu gör; bilmirdi. Birc; şey b;lli idi. S;sl;r ona yad idi, nam;lum v; qorxunc s;sl;r idi. Axı, qorxunu yaradan ;sas amill;rd;n biri d; nam;lum s;sl;r idi! Boz canavar balasının tükl;ri dimdik qalxdı. Lakin s;sini çıxarmadı, Tükl;rini pırpızlaşdırmağı hardan v; kimd;n öyr;nmişdi? ;vv;ll;r onda bel; ;lam;tl;r yox idi. Bel;likl;, anlaşılmaz qorxu hissi onu bürüdü. Bu qor¬xuya daha bir instinkt – gizl;nm;k ist;yi ;lav; olundu. Boz canavar balası d;hş;t içind; s;ssizc; uzanmışdı. O, h;r;k;tsiz idi. El; bil daşa dönmüşdü. Ev; qayıdan ana canavar porsuğun izl;rini görüb uladı, mağaraya cumdu v; qeyri-adi acgözlükl; balasını yalamağa başladı. Canavar balasına m;lum oldu ki, onun canı s;n dem;, böyük bir t;hlük;d;n qurtarmışdır.
Canavar balasında başqa bir daxili qüvv; d; baş qaldırmışdı. ;n başlıcası bu idi ki, böyüyürdü. İnstinkt v; qanun ondan ita;t etm;yi t;l;b edirdi, yaş is; tabe olmağa qoymurdu. Anası v; qorxu onu ağ divardan uzaq olmağa m;cbur edirdil;r. Amma yaşı coşqun h;yatdan x;b;r verirdi v; bu h;yat üçün ;b;di işığa can atmaq qanun idi. Axı, h;yatın bu hökmünün qarşısına heç bir s;dd ç;km;k olmazdı. Bu hökm boz canavarda h;r gün, h;r saat, h;r tik; ;t yey;nd;n sonra daha böyük ehtirasla alışıb yanırdı. N;hay;t, h;yatın görün¬m;z dalğası qorxu v; ita;tkarlığı vurub k;nara tulladı. Göz;l günl;rin birind; boz canavar balası inamsız, q;tiyy;tsiz, kövr;k addımlarla mağaranın çıxış yoluna üz qoydu. Başqa divarların ;ksin; olaraq, onun h;r gün gördüyü bu divar el; bil rezin kimi uzanıb gedirdi. Boz canavar balası öz balaca, z;if burnunu qabağa verib gözl;di. El; bil indic; burnu n;s; möhk;m bir şey; d;y;c;kdi. Amma divar işıq kimi apaydın idi. Ondan keçm;k olardı. Boz canavar balası divardan keçdi v; h;min işığın n;d;n ibar;t olduğunu öz gözl;ri il; gördü. Bu, onu çaşdırmışdı. Axı o, n;y;s; t;r;f sürün¬müşdü. Lakin işıq daha da gur saçmağa, aydınlaşmağa başladı. Qorxu canavar balasını geriy; ç;kir, içind;ki qızışan h;yat ir;li getm;y; s;sl;yirdi. Bu da mağaranın çölü! Canavar q;fl;t;n geri ç;kildi. Gur işıq onun göz¬l;rini qamaşdırdı, q;fil açıqlıq is; başını gic;ll;ndirdi. Gözl;ri azca işığa alışanda şeyl;r arasın¬dakı m;saf; yavaş-yavaş yerin; g;ldi. ;vv;lc; divar lap uzağa qaçdı. O q;d;r qaçdı ki, gözd;n itdi. Canavar yen; d; bu divara baxdı. O, daha da uzaqlaşdı v; başqa cür göründü.
Divar ;lvanlaşmışdı, ağaclar, qıjıldayan çaylar, ağac¬¬ların arxasından ucalan dağlar v; onlardan da yüks;kd; s;ma görünürdü.
Boz canavar balasını vahim; basdı. Nam;lum şeyl;r daha da çoxalmışdı. O, mağaranın ağzında oturub, qarşısında açılan dünyanı seyr etm;y; başladı. Aman Allah, nec; d; d;hş;tliydi! Bütün nam;lum ;şyalar ona düşm;n kimi görünürdü. Belind;ki tükl;r dimdik qalxmışdı: dişl;rini şaqqıldadıb qorxunc, q;z;bli n;rilti çıxarmağa çalışırdı. Qorxuya düşmüş bu balaca v;hşi q;z;bli baxışlarıyla bütün dünyaya meydan oxuyurdu.
H;r şey yaxşı qurtardı. Boz canavar balası maraqla baxırdı. Bu maraq ona n;rild;m;yi, qorxunu da unut-durmuşdu. İçind; çağlayan h;yat h;l;lik qorxuya qalib g;lmişdi. Qorxu maraqla ;v;z olunmuşdu. Canavar qabağındakı ;şyaları ayırd etm;y; çalışdı: çayın görün;n hiss;si, gün;şd;n düş;n şüa, yamaclarda quruyan küknarlar v; enişlik, mağaranın düz üstünd; dik yamac vardı. Mağaranın ağzında is; özü oturmuşdu.
Canavar balası bu vaxta kimi hamar yerd; yaşa¬mışdı, yıxılmamışdı v; onun n; dem;k olduğunu da bilmirdi. B;li, o, büdr;m;yi, onun g;tirdiyi yaraların m;nasını başa düşmürdü. Buna gör; d; c;sar;tl; ir;li yeridi. Bird;n dal ayaqları mağaranın gir;c;yind;ki x;nd;y; düşdü v; o, başı üst; aşağı yumbalandı. Burnu yer; d;yib ağrıdı, v;ngild;di. T;z;d;n t;p;si üst; yamacla diyirl;ndi. Onu d;hş;tli qorxu bürüdü. Nam;lum hiss, axır ki, onu qucağına alıb ;sir el;mişdi, ona d;hş;tli işg;nc; verm;y; hazırlaşırdı. İçind; qaynayan h;yat yen; d; qorxu il; ;v;z olundu, canavar balası hürkmüş küçükl;r kimi zingild;di.
Nam;lum şey onu h;d;l;yirdi: h;l;lik m;lum deyildi n; il;, amma h;d;l;yirdi. Canavar balası uzun-uzadı zingild;di. Bu nam;lum şey o q;d;r d;hş;tli idi ki, onu tamam ;sir-yesir el;mişdi. Susmaq heç n;y; köm;k etmirdi. Bundan başqa, onu qorxu yox, d;hş;t çulğamışdı.
Yamac dik yuxarı qalxırdı, aşağısını ot basmışdı. Buna gör; d; diyirl;n;n canavar balası dayandı, qüss;li-qüss;li zingild;di, sonra dişl;rini möhk;mc; şaqqıldatdı. Bunun dalınca böyür-b;d;nini basmış pal¬çığı yalamağa başladı.
Canavar balası oturdu v; el; bil Yerd;n Marsa düşmüş adam kimi ;trafa diqq;tl; göz g;zdirdi. Bu bala¬ca canavar dünyanın divarını yırtıb çıxmışdı. Na¬m;lum şey onu öz qucağından buraxmışdı v; o, salamat qalmışdı. Amma Marsa çıxmış adam, y;qin ki, bala canavarın Yerd; gördükl;rind;n daha az şey gör;rdi. Tanımaza-bilm;z;, biliksiz-filansız canavar balası bir¬d;n-bir; ona tamam yad olan bir al;min t;dqiqatçısı rolunu oynadı.
D;hş;tli nam;lum şey onu rahat buraxmışdı v; o, bu nam;lum şeyin bütün ağrılarını unutmuşdu. Balaca v;hşi ;trafdakı h;r şey; böyük maraq göst;rirdi, ayaq¬ları altındakı otlara, bir az k;nardakı kollara, küknar ağaclarının qurumuş gövd;l;rin;, talanın ;trafındakı ağaclarla ;hat; olunmuş kötükl;r; diqq;tl; baxırdı. El; bu vaxt küknar ağacları dalından bir sincab qaçdı. Bala canavarı d;hş;t götürdü. O, yer; yıxılıb zingild;di. Lakin sincab ondan da b;rk qorxmuşdu v; c;ld ağaca dırmaşdı, t;hlük;siz bir yerd; dayanıb ;s;bi t;rzd; çıqqıldamağa başladı.
Bu, canavar balasını cür;tl;ndirdi. Bundan sonra onun qarşısına çıxan ağacd;l;n d; onu qorxutdu. Am¬ma canavar balası inamla yoluna davam etdi. Balaca v;hşinin içind; el; güclü inam oyanmışdı ki!.. Bird;n o, pırıldayıb uçan hansı bir quşcuğazasa rast¬laşdı. Onunla oynamağa başladı. H;tta p;nc;sini quşcuğaza uzatdı. ;lb;tt;, quş da onu cavabsız qoymadı, burnunu dimdikl;yib incitdi. Balaca v;hşi tamamil; qısıldı, ziyild;di. Quş da onun s;sind;n qorxub qığıltı il; uçdu.
Canavar balası öyr;nirdi, onun xırda, z;if beyni düşünc;siz olsa da, artıq bir neç; q;na;t; g;lmişdi: şeyl;r canlı v; cansız olur. Canlılardan g;r;k qoru¬nasan. Cansızlar h;miş; bir yerd; durur. Canlılar h;r;k;t edir. Onların n; ed;c;kl;rini qabaqcadan bil¬m;k olmur. Canlılardan n; des;n gözl;m;k olar, onlarla ehtiyatlı olmaq lazımdır.
Canavar balası ağır-ağır yeriyirdi. Ayaqları tez-tez n;y;s; ilişirdi. Ağac budaqları gah burnuna d;yir, gah da böyrün; ilişirdi. Yer k;l;-kötür idi v; o, büdr;yib yıxılırdı, burnu, p;nc;si ;zilirdi. Ayağının altında qalan xırda daşlar sürüşür, diyirl;nirdi. N;hay;t, ona aydın oldu ki, cansız şeyl;r heç d; bir yerd; durmur. Tez-tez diyirl;n;n, çevril;n xırda cansız şeyl;r d; var. Balaca v;hşi h;r d;f; s;hv ed;-ed; daha çox şey öyr;nirdi. Yeridikc; addımları da b;rkiyir, möhk;ml;nirdi.
Naşıların b;xti h;miş; g;tirir. Yem;k üçün doğulmuş canavar balası al;m; göz açdığı günd; öz mağarasının yanında bir quşa rast g;ldi. O heç özü d; bilm;d;n k;klik yuvasının üstün; çıxmışdı. Canavar balası yıxılmış küknar gövd;l;ri arasından keçm;y; çalışırdı. Ayaqlarının altına çürümüş ağac qabığı düşdü, o, hirsl; zingild;di, sürüşüb yumbalandı, kolluğun üstün; yıxıldı. Sonra yarpaqların, budaqların arası il; fırlanıb k;klik yuvasının üstün; düşdü. Burda yeddi k;klik balası vardı. Balaca quşcuğazlar civild;şdil;r, canavar balası ;vv;lc; qorxdu, sonra quşcuğazların lap xırda olduqlarını görüb cür;tl;ndi. O, quşlardan birini p;nc;si il; qapdı. Quşcuğaz daha b;rkd;n civild;m;y; başladı. Bu, canavar balasının xoşuna g;ldi, sonra quşcuğazı iyl;yib ağzına aldı. Quşcuğaz çırpınaraq onun dilini qıdıqlayırdı. Canavar iştahalandı. Ç;n;si qalxıb endi. Quşcuğazın sümükl;ri xırçıldadı v; canavar balasının dilin; isti qan d;ydi. Qan çox dadlı idi. Onun ağzındakı quşcuğaz anasının g;tirdiyi quş¬lardan idi. Amma bu quş daha l;zz;tliydi. Çünki diriydi. Canavar balası quşcuğazların hamısını yedi. Sonra anası kimi dodaqlarını yaladı v; kolluğun arasından çıxdı.
Bird;n onun qabağına k;klik çıxdı. Ana k;klik güll; kimi şığıyıb qanadları il; canavara şidd;tli z;rb;l;r endirdi. Bu, canavar balasını çaşdırmışdı. Başını p;n¬c;l;ri arasında gizl;d;r;k zingild;yirdi. Z;rb;l;r yağış kimi yağırdı. N;hay;t, canavar balası da hirsl;ndi, n;r; ç;kib hücuma keçdi. Sonra p;nc;l;ri il; özünü müdafi; etdi. Xırda dişl;rini qanadlarına batırmağa çalışdı, onu o t;r;f, bu t;r;f; sürüdü. Amma ana k;klik ondan ;l ç;kmirdi. Qanadı il; z;rb;l;r vururdu. Bu, canavar balasının ilk döyüşü idi. O sevinirdi. Balaca v;hşi nam;lum şeyl;rin z;hmini unutmuş, artıq heç n;d;n ç;kinmirdi. Hücuma keçib ona qanadlarını ilişdir;n canlı varlığı vururdu. Axı, bu canlı – ;t idi. Canavar balasını qan yanğısı bürümüşdü. Az ;vv;l yeddi quş¬cuğazı qamarlayıb yemişdi. İndi d; daha böyük bir canlı varlığı öldür;c;kdi. Bu döyüş onun canına yatırdı. O, ömründ; ilk d;f; duyduğu bu h;y;canlı hissd;n titr;m;y; başladı.
K;kliyin bir qanadı bala canavarın ağzındaydı, o, sıxılmış dişl;ri arasından var gücü il; n;rild;yirdi. K;klik onu kolluğun arasından çıxarmışdı. Canavarı geriy; kolluğa dartmaq ist;y;nd;, o da k;kliyi açıqlığa ç;kirdi. Quş civilti qoparır, o biri qanadı il; canavarı vururdu. K;kliyin l;l;kl;ri qar d;n;cikl;ri kimi havada uçurdu. Canavar balası is; özünd;n çıxmışdı. Onun içind; ;cdadlarının yırtıcı qanı coşmuşdu v; bu qan v;hşini l;rz;y; g;tirirdi. Heç özü d; hiss etm;d;n bu anlarda canavar balasının içind; ;sl h;yat qaynayırdı.
O öz canavar v;zif;sini yerin; yetirirdi. El; bunun üçün d; doğulmuşdu. Axıra q;d;r döyüşdü. H;yatın ali m;qs;dini yerin; yetir;r;k öz varlığını da t;sdiq etdi. Çünki h;yat o vaxt zirv;y; qalxır ki, bütün qüvv;l;r qarşıya qoyulan m;qs;din h;yata keçirilm;sin; yön;ldilsin. Yalnız bu anlarda h;yat h;yatlığında qalır.
N;hay;t, ana k;klik mübariz;ni dayandırdı. Canavar balası h;l; d; onun qanadından tutmuşdu. Onlar yer; uzanıb bir-birin; baxırdılar. Canavar balası hidd;tl; mırıldanmağa başladı. K;klik canavarın onsuz da yaralanmış burnunu dimdikl;di. Canavar balası ürp;şdi, amma qanadı buraxmadı. Quş onu yen; dimdikl;di. Canavar balası dala ç;kilib zingild;di. Onun yaralı burnuna z;rb;l;r yağırdı. Çünki o, qanadla birlikd; quşu da özüyl; dartırdı. Canavar balasının c;ngav;r coşqunluğu söndü. O, şikarı buraxıb yamacın başqa t;r;fin; üz qoydu, kolluğun yanında uzandı. Dilini çıxarıb ağır-ağır n;f;s aldı. Sonra q;mgin-q;mgin zingild;m;y; başladı. Bird;n ür;yin; n;s; damdı. Nam;lum hiss bütün d;hş;tiyl; canavar balasını çulğadı. O, müdafi; olunmaq üçün qeyri-ixtiyari özünü kolluğun için; atdı. Böyük, qanadlı bir c;md;k s;ssizc; onun yanından yel kimi vıyıltı il;, m;şum bir sükutla uçdu. Qartaldı. O, göyd;n canavar balasına hücum etm;k ist;mişdi. Amma h;d;fi boşa çıxdı.
Canavar balası kolların içind; gizl;nmişdi. Yavaş-yavaş özün; g;lib, qorxa-qorxa ;trafa boylandı. Talanın o t;r;find; uçurulmuş yuvadan ana k;klik qırıldadı. Ağır itkinin k;d;rind;n o, s;mada şığıyan qartalı unut¬muşdu. Amma canavar balası h;r şeyi görürdü v; bu, ona yaxşıca d;rs oldu, ehtiyatlanmağa başladı. O, qartalın daş kimi aşağı düşm;sini, yerin lap üstü il; nec; şığıdığını, qanadlarının otlara toxunduğunu gördü. Qartal caynaqları k;kliy; sancıldı, quş ölümcül yaradan cikkild;yib o yan-bu yana vurnuxdu. Ancaq qartal onu caynağına alıb apardı.
Canavar balası sığınacaqdan uzun müdd;t çıxmadı. İndi o, çox şey öyr;nmişdi: canlı varlıqlar ;tdir, onlar dadlı v; l;zz;tli olur. Amma iri canlı varlıqlardan x;ta g;lir. Xırdalarını yem;k lazımdır. M;s;l;n, k;klik balalarını. Ancaq yaxşısı budur iril;rin;, el; ana k;klik kimil;rin; baş qoşmayasan. B;li, canavar balasının xudbinliyi, axır ki, sınmışdı. Bu vaxt onun könlünd;n ana k;klikl; yenid;n tutuşmaq meyli keçdi. Heyif ki, qartal onu aparmışdı. B;lk; h;l; qabaqda başqa k;k¬likl;r d; olacaq? Axtarmaq lazımdır.
Canavar balası sahil boyu il; yola düşdü. O, heç vaxt su görm;mişdi. Çay dümdüz, hamar görünürdü. Canavar balası c;sar;tl; ir;li yeridi v; bird;n suyun için;, düz o nam;lum şeyin qucağına düşdü. Qorxub v;ngild;di. Su bumbuz idi. Canavar balasının n;f;si daraldı. H;miş; hava udmağa öyr;ş;n v;hşinin ağzın¬dan indi su fışqırdı. Ölüm onun boğazından yapışmışdı. Düzdür, o, ölümün n; dem;k olduğunu bilmirdi. Amma şimal çöllüyünün bütün sakinl;ri kimi o da ölümd;n qorxurdu. Ölüm canavar balası üçün dünyanın ;n d;hş;tli ağrısını t;c;ssüm edirdi. Sanki ölümün içind; h;min nam;lum şeyin varlığı gizl;nmişdi. V; o, el; bütün d;hş;tl;rin yaradıcısı idi. Bu, islaholunmaz b;la idi v; canavar balası bu b;lanı tam d;rk etm;s; d;, ondan yaman qorxurdu.
Balaca v;hşi suyun üzün; çıxdı, d;rind;n n;f;s aldı. Bu d;f; o, suyun dibin; baş vurmadı. P;nc;l;ri il; suyu şappıldatmağa başladı. Sanki bu iş; ;vv;lc;d;n v;rdiş etmişdi. Sonra üzdü. Yaxındakı sahil; h;l; bir neç; metr qalmışdı. Amma canavar balası yaxın sahili görmürdü. Çünki arxası ona t;r;f idi. O, d;rhal uzaq sahil; t;r;f can atmağa başladı. Çay el; canavar balasının düşdüyü yerd;n böyük bir körf;z; tökülürdü.
Çayın t;n ortasında balaca v;hşini axar apardı. Sonra könd;l;n dayanmış daş t;p;cikl;rinin yanına çıxdı. Burada çayın m;crası daralırdı. Üzm;k ç;tin idi. Bu vaxt sakit axar su bird;n-bir; coşmağa başladı. Bala canavar gah suyun üzün; çıxır, gah da batırdı. Su onu fırladıb daşlara çırpırdı. H;r d;f; daşlara d;y;n canavar balasından d;hş;tli v;ngilti qopurdu.
Çay astanasının aşağısında canavar balası burulğana düşdü. Burulğan onu yüngülc; götürüb sahil; yaxın dayaz yer; atdı. Canavar balası im;kl;yib, gücl; sudan çıxdı v; uzandı. Onun ;traf mühitl; tanışlığı davam edirdi. Axı su, canlı deyildi, amma h;r;k;t edirdi. Bundan başqa su, ilk baxışdan b;rk görünmüşdü. Lap torpağa oxşayırdı. ;sl h;qiq;td; is; su möhk;m deyil¬di. Canavar balası bu q;na;t; g;ldi ki, s;n dem;, şeyl;r göründüyü kimi olmur. Onun içind;ki nam;lum şeyin qorxusu reallıqla toqquşduqdan sonra daha da gücl;ndi. Bütün ;cdadlarından qalan şübh; kimi bu günd;n onun da içind; şeyl;rin zahiri görünüşün; inamsızlıq kök salacaqdı. O, h;r şey; şübh; il; baxacaqdı. Şeyl;rin h;qiq;td; nec; olduqlarını tanımaq üçün ;vv;lc; onları yoxlayacaqdı.
H;min gün canavar balasının başına daha bir mac;ra g;ldi. Anası onun yadına düşdü. V; bird;n d;hş;tl; hiss etdi ki, dünyanın bütün şeyl;rind;n daha çox ona ana lazımdır! Çünki bütün başına g;l;n mac;ralar onu bezdirmişdi. Canı heyd;n düşmüş, beyni yorulmuşdu. Yaşadığı bu müdd;t ;rzind; bugünkü kimi heç vaxt onun beyni yorulmamışdı. Buna gör; d; yatmaq ist;di. Cansıxıcı bir t;nhalıqla, yazıq bir görk;ml; mağaranı – anasını axtarmağa getdi.
Kolların arasından öt;n canavar balası bird;n qulaqbatırıcı, quduz bir çığırtı eşitdi. N;s; sarı bir şey gözl;rin; d;ydi. Sonra kolların arasında çırpınan bir g;lincik gördü. G;lincik xırda idi. O, canavar balasını qorxutmadı. Amma bundan sonra ayaqlarının altında daha bir canlı varlıq gördü, lap cumbuluydu. Bu, g;lincik balası idi. O da canavar balası kimi evd;n qaçmışdı. Cumbulu g;lincik otluğun içind; gizl;nm;k ist;di. Canavar balası onu arxası üst; çevirdi. G;lincik cibbild;di. S;si qığıldadı. El; bu an canavar balasının gözün; yen; sarı bir l;k; d;ydi. Quduz bir çığırtı eşitdi v; hardansa ona h;ml; edildi. Bu, ana g;linciyin iti dişl;riydi, onun boğazından tutmuşdu.
Canavar v;ngild;yib geri ç;kil;n kimi ana g;lincik öz balasını götürüb kolların arasında gizl;ndi. Dişd;k ağrısı h;l; getm;mişdi. Amma t;hqir olunmaq ağrısı onu daha çox incidirdi. Canavar oturub yavaşca dişl;¬rini şaqqıldatdı. Ana g;lincik lap balaca idi, amma yaman möhk;m dişl;mişdi! Ağrıdırdı. Canavar balası bu xırda g;linciyin şimal c;ng;lliyind; ;n qorxunc v; quduz v;hşil;rd;n biri olduğunu h;l; bilmirdi. Amma tezlikl; bil;c;kdi.
Ana g;lincik yen; göründü. Canavar balası dişl;rini qıcıdırdı. G;lincik canavarın üstün; tullanmadı. Çünki indi balası t;hlük;siz yerd;ydi. O, ehtiyatla yaxınla¬şırdı. Canavar balası g;linciyin z;rif, ilan d;risin; v; hündür; qalxmış ilan başına baxdı. Ana g;linciyin q;z;bli çığırtısından sonra canavar balasının tükl;ri dimdik qalxdı. O n;rild;di. Amma ana g;lincik daha da yaxın g;lirdi. Bird;n q;fil sıçrayış baş verdi. Canavarın t;crüb;siz gözl;ri bu sıçrayışı izl;m;y; qadir deyildi. Z;rif sarı c;md;k bir saniy;nin içind; onun gözünd;n yayınmışdı. G;lincik canavar balasının boğazına dola¬nıb onu möhk;mc; dişl;di.
Canavar v;ngild;yir, müqavim;t göst;rirdi. O, çox cavandı. V; bu, onun dünya il;, ;traf mühitl; ilk görüşü idi. Buna gör; d; n;riltisi zingilti il; ;v;z olunurdu. O, vuruşa bilmirdi, g;linciyin dişl;rind;n qopub qaçmağa çalışırdı. Ana g;lincikd; d; az yox idi. Düşm;ni buraxmırdı ki, buraxmırdı. O, canavarın boynundan sallanıb, dişl;ri il; onun damarlarını axtarırdı. G;lincik qanı xoşlayır, boğazdan qan sormağı sevirdi.
Boz canavar balasını ölüm gözl;yirdi v; ;g;r kol¬ların arasından ana canavar şığımasaydı, y;qin ki, canavar balası haqqındakı hekay;t; burda da nöqt; qoyulardı. G;lincik bala canavarı buraxıb ana canavara sarı tullandı. Amma özü v;hşi canavarın c;ngin; keçdi. Ana canavar qırmanc kimi başını yell;tdi, g;linciyin dişl;ri töküldü, O, havada çırpındı. Ana canavar amansız idi. El; göyd;c; g;linciyi qamarladı. G;lincik onun iti dişl;ri arasında xıncım-xıncım oldu.
Ana ş;fq;ti canavar balası üçün ;n böyük mükafat olmuşdu. Ana oğlundan da çox sevinirdi. O öz balasını burnu il; yüngülc; it;l;yir, sonra yaralarını yalayırdı. Bir azdan ana-bala qan soran g;linciyin c;md;yini bölüşdürüb yedil;r v; mağaraya qayıdıb yatdılar.

5
OV QANUNU

Canavar balası sür;tl; böyüyürdü. İki gün dinc;l¬dikd;n sonra yen; s;yah;t; çıxdı. Bu d;f;ki s;yah;ti zamanı h;min ana g;linciyin balasına rast g;ldi. Cana¬var balası bu cumbulu g;linciyi d; parçalayıb yedi. O, artıq f;ndgir olmuşdu. Yorulanda mağaranın yolunu tapıb ora gedir, uzanıb yatırdı. Bel;c;, o, h;r gün g;zintiy; çıxırdı, h;r d;f; d; daha uzaq-uzaq yerl;ri g;zib dolaşırdı.
Canavar balası öz gücünü v; z;if c;h;tl;rini ölçüb-biçm;y; başlamışdı. Artıq harda, nec; c;surluq göst;r¬m;yi, n; vaxt ehtiyatla h;r;k;t etm;yi öyr;nmişdi. T;crüb; öz sözünü demişdi: g;r;k h;miş; ehtiyatını saxlayasan. Öz gücün; güv;nm;k, hidd;t v; ehtiras ;mr ed;nd;, ;lb;tt;, müst;sna hallara yol verm;k olar. Qalan bütün hallarda ehtiyatı ;ld;n verm;k olmazdı. K;klikl;rl; qarşılaşanda canavar balası xalis şeytana dönmüşdü. Bir d;f; küknar ağaclarının qurumuş kötükl;ri arasında sincaba rast g;ldi. O, sincabın çığırtısına hidd;tl;nib uladı. Quşların yalnız bu növü onun burnunu möhk;mc; dimdikl;mişdi v; bu, h;miş; onu q;z;bl;ndirir, özünd;n çıxarırdı.
Lakin h;rd;n el; olurdu ki, canavar balası quşları heç vecin; almırdı. Bu, çox vaxt başqa v;hşil;r t;r;¬find;n hücum t;hlük;si olanda baş verirdi. Axı, h;min v;hşil;r d; onun kimi şikar axtarırdılar. Canavar balası qartalı da unutmamışdı. Qartalın otların üstün; düş;n kölg;sini gör;n kimi o d;qiq; kolluğun için; girib gizl;nirdi. Onun yerişi düz;lmişdi. Daha ayaqları dolaş¬mırdı. Canavar balası anasının yüngül, s;ssiz yerişl;¬rini, ildırım sür;tini götürmüşdü. Yeddi k;klik balası v; cumbulu g;lincikd;n sonra el; bil ov sarıdan b;xti bağlanmışdı. Qamarladığı ov bunlardan ibar;t olmuşdu. V;ssalam. Lakin öldürm;k, parçalamaq ehtirası günb;¬gün artırdı. Onun g;lişini çığırtısı il; meş;nin bütün sakinl;rin; bildir;n sincabı nec; olur-olsun c;ngin; keçirm;y; çalışırdı. Amma sincab da sincab idi. Quş yüngüllüyü il; ağaclara dırmaşırdı. Canavar balası x;lv;tc; ona t;r;f sürünüb, onu q;fl;t;n yerd; qamarlamalı idi.
Bala öz anasına böyük hörm;t b;sl;yirdi. Ana canavar is; c;ngin; ;t keçir;n kimi oğlunun payını da g;tirm;yi unutmurdu. Axı, o, heç n;d;n qorxmurdu, güclü idi. Canavar balası hardan bil;ydi ki, bu qorxmazlıq t;crüb; il; gücün m;hsuludur. Ona el; g;lirdi ki, anasını qorxmaz ed;n yalnız gücdür, qüvv;tdir. B;li, anası onun üçün güc-qüvv;t r;mzi idi. O, böyüy;-böyüy; bu gücü daha çox hiss etm;y; başladı. Bu güc anasının c;za t;dbirl;rind; – dişl;kl;rind;, burun z;rb;l;rind; getdikc; şidd;tl;nirdi. Bu c;zalar anaya hörm;ti t;hrik edirdi. Canavar balası böyüdükc; ana canavarın da r;ftarı s;rtl;şirdi. Ana oğlundan ita;tkarlıq t;l;b edirdi.
Aclıq yen; d; başlandı. Sanki el; indi canavar balası aclığın ;sl m;ş;qq;tini d;rk etdi. Ov axtarmaqdan anası tamam ;riyib çöp; dönmüşdü. Vaxtının çoxunu uğursuz ovda keçir;n ana canavar mağaraya çox gec-gec g;lirdi. Bu d;f; aclıq uzun sürm;di, amma yaman şidd;tli keçdi. Canavar balası bir damcı da olsun ana südü ;m; bilmirdi, yem;k d; yox idi. ;vv;ll;r bel; deyildi. Canavar balası ova çıxanda sad;c; olaraq ;yl;nirdi. İndi is; ova yaman girişmişdi. Ancaq girin; bir şey keçir; bilmirdi. Bu da vardı ki, bütün bu uğursuzluqlar da canavar balasına çox şey öyr;dirdi. O, inkişaf edirdi. ;vv;lc; böyük bir c;hdl; v;hşi sincabın h;r;k;tl;rini öyr;ndi. Sincabı q;fl;t;n ;l; keçirm;y; can atdı. Canavar balası s;hra siçanlarını da yaddan çıxarmırdı, onların izin; düşüb yuvalarını qazır, sonra yeyirdi. İndi o, ağacd;l;nl;r v; başqa quşlar haqqında o q;d;r t;z; şeyl;r bilirdi ki...
El; bir gün g;ldi ki, canavar balası torpağın üstün; düş;n qartal kölg;sind;n daha qorxmadı. O, yek;l¬mişdi. Güclü v; t;crüb;li olmuşdu. Özün; inanırdı. Bundan başqa, aclıq onu amansız etmişdi. İndi o, düz;nd; oturub qartalın ona t;r;f enm;sini gözl;yirdi. yuxarıda, mavi s;mada, onun başı üstünd; ov uçurdu. V; o, bu ovu h;sr;tl; süzürdü! Qartal döyüş; girmirdi. Canavar balası is; c;ng;lliy; girib aclıq v; qüss;d;n yazıq-yazıq zingild;di.
N;hay;t, aclıq qurtardı. Ana ev; yem;k g;tirdi. Bu ;t ;vv;lki ;tl;rd;n deyildi. Bu, vaşaq balasının ;ti idi v; ;tin hamısını oğlu üçün g;tirmişdi. Ana canavar vaşaq balalarının hamısını t;pişdirmiş, qarnını doydur¬muşdu. Balasından x;b;rsiz ana qorxulu bir iş görmüşdü. Canavar balası birc; şeyi bilirdi. Yumşaq d;rili cavan vaşaq – ;tdir. O, ;ti l;zz;tl; yedi. Qarnı tox olan canavar balası anası il; yanaşı yuxuya getdi. Bird;n anasının n;riltisi onu oyatdı. Canavar balası ömründ; bel; d;hş;tli s;s eşitm;mişdi. B;lk; d; anası ömründ; birinci d;f; idi ki, bel; d;hş;tli s;s çıxarırdı. ;lb;tt;, s;b;b vardı v; bu s;b;bi anadan savayı heç k;s bilmirdi. Vaşaq balalarını m;hv edib yey;n c;zasız qalmır.
Mağaranın için; düş;n gün;ş şüalarının işığında canavar balası ana vaşağı gördü. Ana vaşaq mağarının ağzında oturmuşdu. Canavar balası ir;li cummaq ist;di. Amma anası onu geri it;l;di, O, n;r; ç;kib, anasının yanında durdu. Mağaranın giriş yolu dar idi. Vaşaq iç;ri keç; bilmirdi. Buna gör; d; ana vaşaq mağaranın için; t;r;f süründü. Ana canavar r;qibin üstün; şığıdı, onu altına basdı. Bu ;lb;yaxadan bala canavar duruxmuşdu. Yalnız n;rilti, fınxırtı v; qulaqbatırıcı v;ngilti s;sl;ri eşidirdi. İki v;hşi boğuşurdu. Vaşaq canavarı dişl;ri il;, caynaqları il; yırtırdı. Ana canavar is; yalnız dişl;rini iş; salmışdı.
Bunu gör;n canavar balası da vaşaqın üstün; cumdu. Quduz bir n;r; ç;kib onun dal ayaqlarından yapışdı. Bütün b;d;ninin ağırlığını vaşaqın üstün; saldı. O, bununla vaşaqın h;r;k;tl;rin; mane olur, anasına köm;k edirdi. Mübariz; d;hş;tli bir m;nz;r; almışdı. Boğuşan v;hşil;r bala canavarın üstün; çıx¬mışdılar. O, is; dişl;yirdi. Bu vaxt ana v;hşil;r aralandılar. Vaşaq qüvv;tli p;nc;si il; canavar balasına z;rb; endirdi. Canavar balasının çiyni sümükl;rin; kimi cırıldı, o, divarın dibin; düşdü. Boğuşan v;hşil;rin n;riltisin; m;zlum bir s;s d; qarışdı: canavar balası ağlayırdı.
Döyüş uzun ç;kdi. Bu müdd;td; canavar balası da zarıltısını k;sib cür;tl;nmişdi. O, döyüşün axırına yaxın
yen; vaşağın dal ayaqlarından yapışdı. Q;z;bl; n;rild;m;y; başladı.
Vaşaq öldü. El; ana canavar da aldığı d;hş;tli yara¬lardan yarımcan olmuşdu. Ana balasının yaralı çiynini yalamaq ist;di. Amma çoxlu qan itirmiş, heyd;n düşmüşdü. O, bütün günü v; gec;ni öldürülmüş düşm;¬ninin yanında uzanıb h;r;k;tsiz qaldı.
Bir h;ft;d;n sonra su içm;k üçün ana canavar mağaradan çıxdı. Ayaqlarını gücl; dartırdı. Bütün b;¬d;ni ağrıyırdı. Vaşaqı yeyib qurtardılar. Ana canavarın yaraları sağaldı. O, yenid;n ova çıxa bil;rdi. Amma canavar balasının çiyni h;l; d; incidirdi. O, uzun müdd;t axsaya-axsaya g;zdi. İndi canavar balası özün; daha çox güv;nirdi. O, bir şeyi d;qiq mü;yy;nl;ş¬dirmişdi: h;yat çox s;rtdir. Canavar balası d;hş;tli bir döyüşd; iştirak etmiş, düşm;n b;d;nin; diş vurmuş, özü is; salamat qalmışdı. Bu onu ür;kl;ndirmişdi. V;hşi balasının içind; ;vv;ll;r olmayan lovğalıq ;m;l; g;lmişdi. Daha xırda v;hşil;rd;n qorxmurdu. Ancaq nam;lum bir hiss bütün d;hş;tl;ri v; sirl;ri il; ondan ;l ç;kmirdi.
Artıq ana-bala ova birg; çıxırdılar. Canavar balası anasının quşları nec; tutmasını d;f;l;rl; görmüşdü. Özü d; ondan geri qalmırdı. Bel;likl;, dumanlı da olsa, canavar balası ov qanununa yiy;l;nmişdi. Ona el; g;lirdi ki, h;yatda iki n;sil mövcuddur. Bunlardan birincisi, öz n;slidir, o biri is; özg;dir. Birincil;r;, ;lb;tt;, anası il; özü aiddir. İkincil;r; is;, h;r;k;td; olan, bütün yerd; qalan varlıqlar. ;lb;tt;, ikincil;rin d; hamısı bir deyil. Onlar da iki yer; ayrılır: xırda v;hşil;r v; m;zlumlar. El; v;hşil;r var ki, onları canavar n;slind;n olan v;hşil;r yeyir. Düşm;nl;r d; mövcud¬dur. Onlar da canavar n;slind;n olanları parçalayıb yeyir, yaxud da ;ksin;, özl;ri onların c;ngin; keçirl;r. Dünyanın bütün canlıları iki yer; bölünürl;r: yey;nl;r v; yeyil;nl;r. Qanun is; bel; deyirdi: ye, yem;s;n s;nin özünü yey;c;kl;r! ;lb;tt;, canavar balası bu qanunu tam v; d;qiq anlamırdı. V; bundan n;tic; çıxarmağa da çalışmırdı. Qanun haqqında düşünm;s; d; qanunun hökmü il; yaşayırdı.
Bu qanunun hökmünü h;r yerd;, h;r an duyurdu. O, k;klik balalarını yemişdi. Qartal da ana k;kliyi yedi. H;l; üst;lik onu da yem;k ist;yirdi. Sonralar, canavar balası böyüdükc; qartalı qamarlamaq ist;yirdi. Sonra balaca vaşağı yedi. Ana vaşaq öldürülm;s;ydi, b;lk; d; canavar balasının özünü yey;c;kdi. Bel;c;, yehaye dünyası idi v; canavar balasını ;hat; ed;n canlılar bu qanunun hökmü il; h;r;k;t edir, yaşayırdılar, O da bu qanunun xırda bir hiss;ciyi idi. O, yırtıcıydı, ;t yeyirdi. B;z;n bu “;tl;r” ondan qaçır, göy; uçur, ağaclara dırmaşır, qumun içind; gizl;nir, yaxud da ç;kinm;d;n onunla döyüş; girirdil;r. B;z;n d; o, bu “;tl;rd;n” qorxub aradan çıxmağa m;cbur olurdu. İnsan kimi düşüns;ydi, canavar balası, y;qin ki, bu n;tic;y; g;l;rdi: h;yat – doyunca yem;k üçün ehtirasdır, dünya is; s;hn;dir. Bu s;hn;d; doymağa can atan adamlar bir-biri il; mübariz; aparır, vuruşur, bir-birini t;qib edirl;r. Onlar bir-birl;ri üçün yem;k ;ld; edir, h;tta bir-birini yeyirl;r. S;hn;d; qanlar tökülür, orada başdan-ayağad;k amansızlıq hökm sürur. Bir sözl;, h;yat meydanı qarmaqarışıqlıqla, t;sadüfl;rl; doludur.
Amma canavar balası insan kimi düşün; bilm;zdi. Onun n;tic; çıxarmaq qabiliyy;ti d; yox idi. O, yalnız bir m;qs;d haqqında düşünür, bu m;qs;d; d; nail olurdu. Onun h;yatında ov qanunundan başqa, ikinci d;r;c;li qanunlar da vardı. Bu qanunları da bilm;k lazım idi. Bu qanunları öyr;nm;k, onlara tabe olmaq lazımdır.
Dünya gözl;nilm;z şeyl;rl; doluydu. Canavar bala¬sı¬nın içind; qaynayan h;yat, bütün vücudunu t;rp;d;n qüvv;l;r onun üçün ;b;di s;ad;t m;nb;yi idi. Ov t;qib etm;k, onu qamarlayıb yem;kd;n l;zz;tli şey ola bilm;zdi. Şidd;tli döyüşl;r ona ilham verirdi. Bel; vaxtlarda, h;tta o nam;lum hissin bütün d;hş;tl;ri v; sirl;ri d; yaddan çıxırdı.
Bütün bunlardan başqa, onunçün h;yatda çoxlu xoş duyğular da vardı. M;s;l;n, tox qarınla günün altında t;nb;l-t;nb;l mürgü döym;k. Bu xoş duyğu ona c;sar;tin; v; z;hm;tin; gör; veril;n mükafat idi. O, m;ş;qq;tli ;m;yinin sevincini dadırdı. Bel;c;, canavar balası onu bürümüş bu ;dav;tli, davakar mühitl; dostcasına yaşayırdı. O, güclü idi, xoşb;xt idi, özün; inanırdı...
 
Üçüncü hiss;
V;HŞİNİN ALLAHLARI
OD YANDIRANLAR

Canavar balası ona gözl;nilm;d;n toxundu. H;r şey öz günahı ucbatından oldu. O, ehtiyatını ;ld;n vermişdi. Mağaradan çıxıb çaya su içm;y; yüyürdü. Yuxuluydu. Bütün gec;ni çöld;-bayırda g;zmiş, ov axtarmış, sonra g;lib yatmışdı. Amma yuxudan doymamışdı. B;lk; d; buna gör; s;rvaxtlığını itirdi. Axı, çaya ged;n yolu yaxşı tanıyırdı. Bu yola neç; d;f; qaçmış, h;r d;f; d; sağ-salamat gedib-g;lmişdi.
Balaca v;hşi quru küknar kolluğuna t;r;f getdi, yamacdan keçib ağacların arası il; yüyürdü. El; bu vaxt n;s; q;rib; bir şey gördü. Heyr;t etdi. İr;lid; beş canlı varlıq çömb;lib oturmuşdu. O heç vaxt bel; canlı görm;mişdi. Bu, canavar balasının insanla ilk görüşü idi. Lakin adamlar n;r; ç;km;dil;r, şığımadılar, dişl;rini onun üstün; şaqqıldatmadılar. Onlar çömb;l;r;k m;şum bir sükut içind; n;s; edirdil;r.
Canavar balası da t;rp;nm;di. ;lb;tt;, o, instinkt; gör; d;rhal bu nam;lum canlılardan qaçmalı idi. Amma ömründ; ilk d;f; içind; q;fil bir duyğu oyandı; canavar balasını h;y;can bürümüşdü. Sanki öz cılızlığını, acizliyini anlamışdı, bu hiss onu t;rp;nm;y; qoymurdu. İndiy; q;d;r görm;diyi, tanımadığı bir qüvv; onun qabağını k;smişdi.
Balaca v;hşi heç vaxt insan görm;mişdi. Amma instinktl; insanın bütün qüdr;tini, n;h;ngliyini hiss etmişdi. Hardasa, şüurunun lap d;rinlikl;rind; inam işartısı yarandı: bu canlı varlıq – ikiayaqlı insan şimal çöllüyünün bütün sakinl;ri arasındakı döyüşl;rd; birinci yeri tutmuşdu. İndi el; bil bu adamlara bir cüt göz deyil, canavar balasının bütün ;cdadlarının gözl;ri zill;nmişdi. Bu gözl;r qaranlıq zülm;td; saysız-hesabsız qış düş;rg;l;ri ;trafında h;rl;nir, gah uzaqdan baxır, gah da bu q;rib; ikiayaqlı canlını, bütün başqa canlı varlıqlara ağalıq ed;n insanı qalın c;ng;llikl;r arasından izl;yirdi. X;yal q;fl;t;n canavar balasını öz ;cdadlarının yanına apardı. O, uzun ;srl;rd;n bu yana mübariz;d;n, t;crüb;d;n tör;miş qorxu toruna ;sir düşdü. Yek; olsaydı, b;lk; d; qaçıb canını qurtarardı. Amma indi yer; qısıldı, özünü qorxuya bürüyüb ita;tkarlıq göst;rm;y; hazırlaşdı. Adamların qaladığı tonqalın istisin; qızınmaq ist;yirdi. Vaxtil; onun ulu ;cdadı da insana bel;c; yaxınlaşmışdı.
Hindulardan biri durub canavar balasına yaxınlaşdı, ;yildi, v;hşi balası özünü bir az da yer; sıxdı. Nam;lum şey axır ki, göz; görünmüşdü. O, canlı bir ş;kl; dönüb bu balaca heyvanı tutmaq üçün ;lini uzatmışdı. V;hşinin tükl;ri dimdik qalxdı, ç;n;si ;sdi, dodaqları dartıldı. Üstün; uzanmış ;l ani olaraq dayandı, hindu gül;r;k dedi:
– Bura baxın! Bunun n; yaxşı ağ dişl;ri var! O biri hindular b;rkd;n gülüşüb dostlarını canavar balasını götürm;y; t;hrik etdil;r. ;l yen; aşağı, lap aşağı uzandı, Amma balaca v;hşinin içind; d;rhal iki instinkt oyandı: bunlardan biri t;slim olmağa, ita;tkarlıq göst;rm;y; çağırırdı, o biri is; mübariz;y; s;sl;yirdi.
N;hay;t, canavar balası özü bil;n kimi el;di. H;r iki instinkti birl;şdirdi. N; q;d;r ki ona toxunmamışdılar, heyvan ita;t edirdi. İnsan ;lini ona vuran kimi mübariz;y; qalxdı. O, insan ;lini dişl;ri il; sıxdı. H;min anda başına möhk;m bir z;rb; vurdular. Döyüş ehtirası bel;c; söndü. O, ita;tkar küçüy; dön;r;k dal ayaqları üst; çömb;lib dişl;rini qıcırtdı. Amma ;li dişl;nmiş adam q;z;bl;nmişdi. Buna gör; d; balaca v;hşiy; daha bir z;rb; vuruldu. O, yen; d; dişl;rini qıcırtdı.
Hindular şaqqanaq ç;kib güldül;r. H;tta ;li dişl;n;n hindu da hırıldamağa başladı. Onlar gül;-gül; canavar balasının başına yığışdılar. Heyvan ağrıdan v; qorxudan ulayırdı.
Bird;n canavar balasının qulaqları ş;kl;ndi. Hindular da duruxdular. Canavar balası yaxından g;l;n s;si tanıdı v; var gücüyl;, ucadan f;ryad qopartdı. Bu n;r;d; qorxudan çox z;f;r t;nt;n;si duyulurdu. Bird;n susdu. Azğın r;qibl;rl; döyüş; gir; bil;n, onları parçalayıb öldürm;yi bacaran, heç n;d;n qorxmayan ana canavarın g;lib çıxmasını gözl;di. Ana canavar d;hş;tli ulartı il; yaxınlaşırdı. O öz balasının f;ryadını eşitmişdi v; köm;y; g;lirdi.
Ana canavar adamların üstün; şığıdı. Hidd;tl;nmiş v;hşi, yırtıcıya dönmüşdü v; bu, canavar balasını yalnız sevindirirdi.
Canavar balası sevinc içind; zingild;di. Anasının üstün; yüyürdü. Adamlar is; c;ld geri ç;kildil;r. Ana canavar insanlarla balasının arasında durmuşdu. Tükl;rini pırpızlaşdıraraq, q;z;bl; mırıldayırdı. Hidd;td;n burun p;r;l;ri v; dodaqları titr;yirdi. Bird;n hindulardan biri qışqırdı.
– Kiççi!
Bu s;sd; heyr;t vardı. Canavar balası insan s;sind;n anasının qısıldığını, büzüşdüyünü, gördü. Hindu yen; qışqırdı:
– Kiççi!
Onun bu d;f;ki s;sind; s;rtlik, hökm vardı. Canavar balası öz qorxmaz, c;ngav;r anasının d;rhal yer; yatdığını gördü. Quyruğunu bulayıb aman ist;di. Balaca v;hşi heç n; anlamadı. Onu d;hş;t bürümüşdü. O, yen; adamların qarşısında tir-tir ;sm;y; başladı. B;li, instinkt ona h;qiq;ti söyl;mişdi. Anası bu h;qiq;ti t;sdiq etdi. O, insanlara baş ;yirdi.
”Kiççi” dey;n adam ana canavara yaxınlaşdı. ;lini v;hşinin başına sürtdü, canavar bir az da yer; qısıldı. Ana canavar hindunun ;lini dişl;m;di. Heç dişl;m;k fikri d; yox idi. Qalan dörd n;f;r hindu da yaxına g;ldi hamı Kiççiy; sığal ç;km;y; başladı. O, etiraz el;m;di. Canavar balası adamlardan gözünü ç;km;mişdi. Onlar ucadan danışırdılar. Bu s;sl;rd; heç bir t;hlük;, heç bir h;d;-qorxu yox idi. Canavar balası anasına sığındı. O da barışıq elan etdi. Amma tükl;ri h;l; d; biz-biz idi, hindulardan biri dill;ndi:
– Niy; t;;ccübl;nirsiniz? Bu heyvanın atası canavar, anası is; itdir. Axı, öt;n baharda m;nim qardaşım onu üç gec;liy; meş;d; bağlamışdı. Dem;li, Kiççinin ;ri canavar olub. Vallah m;n düz deyir;m.
– Qrey Biver, axı, Kiççinin qaçmasından düz bir il keçir.
– Vallah, t;;ccübl;nm;yin. Salmon Tank, bilmirs;n ki, o vaxt aclıq düşmüşdü, itl;r; ;t ver; bilmirdik? Üçüncü adam da söhb;t; qoşuldu:
– Görünür, Kiççi canavarların arasında yaşayıb.
Qrey Biver gülümsündü. ;lini canavar balasına vura-vura dill;ndi:
– Fri, s;n düz deyirs;n. Bax, bu balaca dedikl;rin; sübutdur.
Canavar balası belind; insan ;linin sığalını hiss etdi. Yaxşıca mırıldandı. ;l geri ç;kilib z;rb; endirm;y; hazırlandı. Bu vaxt heyvan xırda c;h;ngl;rini gizl;dib ita;tl; yer; qısıldı. Hindunun ;li yen; uzandı. Sonra bu ;l balaca v;hşinin qulağının dibini qaşıdı, belini sığalladı. Qrey Biver dedi:
– S;nin dedikl;rin; canlı sübut budur. Kiççi bunun anasıdır. Amma atası canavar olub. El; buna gör; d; bu balaca v;hşid; it ;lam;ti azdı. Görmürs;n canavara oxşayır? Onun n; göz;l ağ dişl;ri var! G;l adını da bel; qoyaq: “Ağ Diş”. Bunu m;n deyir;m ha!.. İt d; m;nim olacaq. Axı, Kiççi qardaşımın iti idi. N; olsun qardaşım dünyadan köçüb?!
Canavar balasına ad qoydular. O, uzanıb qulaq asırdı. Adamlar n;s; danışırdılar. Sonra Qrey Biver boynundan asılmış bıçağını çıxartdı. Kolluğa yaxınlaşıb çubuq k;sdi. Ağ Diş onu izl;yirdi. Qrey çubuğun uclarını yardı v; onların uclarına xam gönd;n düz;ldilmiş qayış bağlayıb xalta düz;ltdi. Xaltalardan birini Kiççinin boğazına keçirtdi, onu çox da hündür olmayan küknar ağacına t;r;f dartaraq, qayışla ağaca bağladı. Ağ Diş anasının dalınca gedib onunla yanaşı oturdu. Salmon Tank ;lini canavar balasına uzadıb onu arxası üst; çevirdi. Kiççi qorxa-qorxa onlara baxırdı. El; Ağ Diş d; qorxurdu. Balaca v;hşi döz; bilm;yib mırıldadı, amma diş atmağa ür;k el;m;di. Qarmaq kimi g;rilmiş barmaqları olan hindu ;li canavar balasının qarnını qaşımağa başladı. Sonra v;hşini o t;r;f-bu t;r;f; yell;tdi. ;lb;tt;, arxası üst; uzanıb ayaqlarını havada yell;tm;k Ağ Diş üçün böyük t;hqir idi. O özünü yalqız v; köm;ksiz hiss etdi. O, bütün varlığı il; bel; t;hqir; üsyan etm;k ist;yirdi. Ancaq neyl;m;k olardı? Hakimiyy;t insanın ;lind; idi. Onu incitm;k ist;s;ydi, incid;c;kdi. Ağ Dişin ayaqları havada yell;nirdi. Bu v;ziyy;td; o, heç yer; qaça bilm;zdi. Axır ki, ita;tkarlıq, onu bürümüş qorxu hissini qovdu. Ağ Diş astadan mırıldamağa başladı. Bundan başqa n; ed; bil;rdi? O, el; hey mırıldanırdı. H;min adam is; ;s;bil;şib el;mirdi, onu köt;kl;mirdi. Q;rib; d; olsa, bu vaxt Ağ Dişd; anlaşılmaz xoş bir duyğu oyandı. İnsanın ;li onun pırpız tükl;rini sığallayırdı. Canavar balası böyrü üst; çevrilib mırıltısını k;sdi. Barmaqlar çarpazlaşıb onun qulağının dibini qıdıqlamağa başladı v; bu, canavar balasına l;zz;t verdi. H;min adam sığal ç;kib qurtarandan sonra Ağ Diş xeyli yumşalmışdı. H;l; bundan sonra o, insandan neç; d;f; qorxacaqdı. Amma indi, bu d;qiq;l;rd; insanla v;hşi heyvan arasında ilıq münasib;tl;r yaranmışdı.
Bir az sonra Ağ Dişin qulağına q;rib; s;sl;r d;ydi. Bu s;sl;r lap yaxından g;lirdi. O, insan s;sl;rini tanımağa başlamışdı. Bütün hindu tayfası c;rg; il; yolun üstün; çıxmışdı. Onlar başqa yer; köçürdül;r. Burada t;xmin;n qırx n;f;r vardı. Kişil;r, arvadlar, uşaqlar – hamısı ağır düş;rg; ;şyalarını bell;rin; almışdı. Onların yanında çoxlu da it vardı. Küçükl;rd;n savayı bütün itl;r müxt;lif ;şyalarla yükl;nmişdil;r. İtl;rin h;r biri belind; t;xmin;n 20-30 funt ağırlığında kis; aparırdı. Ağ Diş heç vaxt it görm;mişdi v; ömründ; birinci d;f; idi ki, itl;rin onun n;slin; m;nsub cinsl;r olduğunu görürdü. Amma onlar arasında f;rq d; vardı. Canavar balasını, ana canavarı gör;n kimi itl;r d;rhal sübut etdil;r ki, bu f;rq o q;d;r d; böyük deyil. Araya qarmaqarışıqlıq düşdü. Ağ Diş tükl;rini pırpızlaşdırıb onu h;r t;r;fd;n dövr;y; alan ağzı açılmış itl;r; mırıldadı, dişl;rini qıcırtdı. İtl;r canavar balasının üstün; düşmüşdül;r. Balaca v;hşi onların qarnını dişl;yir, ayaqlarını cırırdı. Öz b;d;nind; d; diş yerl;ri az deyildi. Qulaqbatırıcı hürüşm; s;si içind;n Kiççinin n;riltisi eşidildi. Adamların qışqırıqlarını, d;y;n;k z;rb;l;rini v; itl;rin zingiltisini eşid;n Kiççi balasına köm;k etm;k ist;yirdi.
Bir azdan canavar balası durdu. O, adamların itl;ri daş v; d;y;n;kl; qovduğunu gördü. Adamlar onu itl;rin yırtıcı köp;k dişl;rind;n müdafi; edirdil;r. Bu itl;r o q;d;r d; canavarlara b;nz;mirdi. Canavar balası adamların itl;ri n; üçün c;zalandırdığını başa düşmürdü. Ancaq müc;rr;d d; olsa, insanın ;dal;tli h;r;k;tini anladı. İnsanı qanun yazan v; onun icra edilm;sin; n;zar;t ed;n ;z;m;tli bir varlıq kimi q;bul etdi.
Ağ Diş bu t;dbirl;ri b;y;ndi. Adamlar başqa canlı varlıqlar kimi dişl;mir, cırmaqlamırdılar. Bu adamlar cansız ;şyaları silah yerin; işl;dirdil;r. Daşlar, d;y;n;kl;r v; dig;r cansız ;şyalar da onların hökmün; tabe olurdu. Bu q;rib; varlıqlar daş v; d;y;n;kd;n istifad; edib, itl;ri vurur, ;şyaları canlı kimi havada yell;yirdil;r.
Ağ Diş; el; g;lirdi ki, hökm sür;n ağalıq qeyri-adi, ilahi bir qüvv;dir. Bu hakimiyy;t bütün ağıl v; idrakın s;rh;dl;rini keçmişdi. Canavar balası allahların varlığına şübh; ed; bilm;zdi. ;n yaxşı halda, o, hiss edirdi ki, h;yatda d;rkedilm;z şeyl;r d; var. Adamlar ona ita;tkarlıq öyr;tmişdi v; o, allahların q;z;bind;n qorxurdu. Bu vahim; eynil; göyün üzünd;, yaxud dağın zirv;sind; çaxan şimş;kd;n yaranmış v; bunu Allahın görünm;si kimi başa düş;n insanın t;şvişi v; h;y;canı kimiydi.
Budur, axırıncı iti d; qovdular. V;lv;l;, hay-küy sovuşdu. Ağ Diş yaralarını yalamağa başladı. O, it sürüsün; qoşulmuşdu v; amansız sürü il; tanış olduğu bar;d; düşünürdü. İndiy; kimi ona el; g;lmişdi ki, bütün n;sli, ;cdadı t;kgözd;n, anasından v; özünd;n ibar;tdir. Lakin bird;n m;lum olmuşdu ki, dem;, onun cinsin; m;nsub başqa varlıqlar da mövcuddur. Beyninin lap d;rinlikl;rind; b;lk; d; onun paxıllığını ç;k;n, üstün; azğın bir hidd;tl; cuman h;mkarlarına qarşı nifr;t hissi oyandı. Ağ Diş bir d; ona gör; hidd;tl;nmişdi ki, anasını bağlamışdılar. Canavar balası indiy;d;k t;l;, yaxud zor bar;d; heç n; bilmirdi. B;s o, azadlığı, arxayın g;zib-h;rl;nm;yi, qaçmağı, uzanıb-durmağı n; vaxt v; kimd;n öyr;nmişdi? ;lb;tt;, ;cdadlarından, amma o, bu h;qiq;ti qana bilm;zdi.
Ana canavarın h;r;k;tl;ri çubuğun uzunluğu il; m;hdudlaşırdı. Canavar balası da anasının yanındaydı. Çünki o, h;l; ki, anasız keçin; bilmirdi.
Bütün bunlar canavar balasının xoşuna g;lmirdi. Ona gör; ki, adamlar yola düş;nd; kims; Kiççini dalınca dartdı. Kiççinin ardınca is; Ağ Diş g;lirdi. O, baş ver;n hadis;l;rd;n yaman t;şviş; düşmüşdü. Bu t;şviş, narahatlıq onu insanın qoyduğu qayda-qanuna qarşı çıxmağa m;cbur etdi.
İnsan karvanı çay vadisi boyunca üzüaşağı endi. Bu yerl;rd; Ağ Diş vaxtil; s;rb;st h;yat sürmüşdü. Adamlar g;lib düz çayın töküldüyü Makkenziy; çatdılar. Sahild; dar, uzun qayıqlar durmuşdu. Balıq qurutmaq üçün m;h;cc;rl;r yer; atılmışdı. Hindular burda düş;rg; saldılar. Ağ Diş ;trafa heyr;tl; göz g;zdirdi. İnsanın ;z;m;ti, gücü v; böyüklüyü d;qiq;başı artırdı. Canavar balası ;min olmuşdu ki, yırtıcı itl;rin hökmdarı m;hz insandır. Bu, tamamil; zorakılıq hakimiyy;ti idi! Ağ Diş insanların cansız varlıqlar üz;rind;ki hakimiyy;tin; heyr;t etdi. İnsan külli-al;min r;ngini, simasını d;yişm;y; qadirdir. Bu, lap möcüz; idi v; Ağ Dişi daha çox heyr;tl;ndirdi. Budur, adamlar daxmalar üçün şüvüll;r düz;ltdil;r. ;lb;tt;, burda el; bir maraqlı şey yox idi. Amma bunu daş, d;y;n;k atan h;min adamlar edirdil;r. Şüvüll;r qalın k;tan parçalar v; d;ril;rl; örtüldü. Komacıqlar bir-birinin dalınca düz;lib hazır oldu. Bunu gör;n Ağ Diş ;m;lli-başlı karıxdı, özünü itirdi. Onu h;r şeyd;n ;vv;l t;;ccübl;ndir;n bu idi ki, hindu komaları h;ddind;n artıq iri idi v; sür;tl; çoxalırdı. El; bil onlar canlı idi, dem;k olar ki, bütün göz;g;limli yerl;ri tutmuşdular. Ağ Diş komalardan qorxmağa başladı. Hündür, uca komalar daha m;şum görünürdül;r. Çox keçm;di ki, o, komalara da alışdı, qadınların, uşaqların tez-tez bu komacıqlara girib-çıxdığını görür v; duyurdu ki, bunlar heç bir x;t;r g;tirmirl;r. İtl;r d; iç;ri girm;y; can atırdılar, amma adamlar onları söyüb qovur, daşa basırdılar.
Günün axırında Ağ Diş anasından aralanıb x;lv;tc; yaxındakı daxmaya t;r;f süründü. H;r şeyi öyr;nm;k ehtirası onu bu yola t;hrik edirdi. O, h;yatı öyr;nm;k ist;yirdi. H;r;k;t etm;k, t;crüb; qazanmaq h;v;sind;ydi. O, sürünüb daxmanın lap bir-iki addımlığına çatdı, ehtiyatla, qorxa-qorxa ir;li yeridi. Bugünkü hadis;l;r ona çox şeyi öyr;tmişdi: nam;lum şey özünü q;fl;t;n yetirir.
N;hay;t, Ağ Dişin burnu k;tan parçaya toxundu. Ona el; g;ldi ki, bu saat n;s; baş ver;c;k, amma heç n; olmadı, Bu qorxunc ;şyanı, insan qoxusu ver;n bu d;rini iyl;m;y; başladı. Sonra dişl;ri arasına alıb yüngülc; özün; t;r;f dartdı. D;ri divar yırğalandı. Bu, canavar balasının xoşuna g;ldi v; d;rini daha b;rkd;n dartmağa başladı. Bu d;f; divar b;rk yırğalandı. Komanın içind;ki hindu qadınlardan qışqırıq qopdu. Ağ Diş c;ld özünü Kiççiy; yetirdi. Bu hadis;d;n sonra Ağ Diş hündür daxmalardan bir daha qorxmadı. Beşc; d;qiq; keçm;miş canavar balası yen; anasından uzaqlaşdı. Ana canavar torpağa basdırılmış ağaca bağlanmışdı. Buna gör; d; balasının dalınca ged; bilmirdi. Bu vaxt canavar balasının yanına bir küçük g;ldi. Ağ Diş sonralar bil;c;kdi ki, ondan qat-qat böyük olan bu itin adı Lip-lipdir. Lip-lip döyüşk;n, t;crüb;li itdi, öz h;mkarları arasında yaxşı ad-san qazanmışdı.
Ağ Diş Lip-lipi öz cinsi kimi qarşıladı. Çünki onun görk;mi qorxulu deyildi. Canavar balası ondan pis bir niyy;t d; gözl;mirdi. El; buna gör; d; Lip-lip; mehribanlıq göst;rm;k ist;di. Amma Lip-lip tükl;rini qabardıb özünü qısdı. Ağ Diş d; eynil; bu cür h;r;k;t etdi. Sonra tükl;rini pırpızlaşdırıb hidd;tl; mırıldadı. Küçükl;r bir-birinin başına fırlanmağa başladılar. Xeyli bel;c; davam etdi v; bu cür oyun Ağ Dişin xoşuna g;ldi. Bird;n Lip-lip sür;tl; sıçradı. Canavar balasını dişl;ri il; tutub dartdı. Vaxtil; canavar balası vaşaqla döyüş zamanı el; h;min yerd;n ağır yara almışdı. Yara düz sümüy; dir;nmişdi, çox incidirdi. Ağ Diş gözl;nilm;z hücumdan v; d;hş;tli ağrıdan v;ngild;di. Sonra d;rhal r;qibinin üstün; şığıyıb ondan bir dişd;m götürdü. Lip-lip d; bicin biriydi. Nahaq yer; hindu q;s;b;sind; doğulmamışdı ki!.. O, küçükl;rl; dalaşa-dalaşa böyümüşdü. Canavar balası Lip-lipin k;skin dişd;kl;rind;n canını qurtarmaq üçün v;ngild;y;-v;ngild;y; anasının yanına qaçdı, Bu, Ağ Dişin Lip-lipl; ilk döyüşü idi. Bel; boğuşmalar h;l; çox olacaqdı. Çünki onlar ilk görüşd;n bir-birin; düşm;n k;silmişdil;r. Onları vuruşduran da bu hiss idi. Kiççi öz balasını n;vazişl; yalamağa başladı. Ağ Diş d; az aşın duzu deyildi, burnunu h;r yer; soxurdu. Az sonra o, yen; k;şfiyyata çıxdı. Bu d;f; Qrey Biver; rast g;ldi. Qrey Biver çömb;l;n oturub böyründ; yer; s;p;l;nmiş quru mamır v; çör-çöpl; ;ll;şirdi. Ağ Diş ona yaxınlaşıb tamaşa etm;y; başladı. Qrey Biver q;rib; s;sl;r çıxarırdı v; bu s;sd; ;dav;t duyulmurdu. H;r halda, Ağ Diş bel; başa düşürdü. Buna gör; d; o, Qrey Biver; lap yaxın g;ldi.
Qadınlar, uşaqlar çör-çöp yığıb Qrey Biver; g;tir¬il;r. Görünür, n;s; maraqlı bir şey olacaqdı. Ağ Dişin marağı artdı. Qarşısındakı varlığın q;ddar insan olduğunu unudub Biverin lap bir addımlığına g;ldi. Bird;n Qrey Biverin ;linin altından, oduncaqların, mamırların içind;n dumana oxşar n;s; q;rib; bir şey çıxdı. Sonra bu şeyin içind;n burula-burula bir qızartı qalxdı. Onun r;ngi gün;ş kimi qızıla çalırdı. Ağ Diş od-alovun mövcud olduğunu bilmirdi. Amma bu od onu özün; ç;kirdi. Vaxtil; süd;m;r çağlarında gün işığı da onu bel;c; özün; ç;kmişdi. Sonra canavar balası dilini çıxarıb burnunu oda toxundurdu. Bird;n el; bil onu c;r;yan vurdu. Mamırların v; odların arasında gizl;nmiş, sonra burula-burula qalxan nam;lum qırmızı şey onun burnuna, dilin; d;ymişdi. O, qorxusundan k;nara sıçradı. V;ngild;di. Bunu eşid;n Kiççi n;rilti il; ir;li cumdu. Amma o, ağaca bağlanmışdı. Oğluna köm;k ed; bilm;diyind;n qeyzl; n;rild;yirdi. Qrey Biver is; gül;-gül;, ;lini-;lin; çırpa-çırpa baş vermiş hadis;ni hamıya söyl;di. Adamlar q;şş edib güldül;r. Ağ Diş h;l; d; dal ayaqları üst; çömb;lib v;ngild;yirdi. O, qüdr;tli allahlar arasında cılız v; yalqız görünürdü. Canavar balası ömründ; bel; ağrı hiss etm;mişdi. Onun yanan yerl;ri b;rk incidirdi. Qrey Biverin ;linin altından qalxan, gün;şin qızılı r;ngin; çalan daha bir canlı varlıq onun burnunu v; dilini yandırmışdı. Canavar balası dişl;rini şaqqıldadır, qıcıdır v; h;r v;ngiltid;n sonra adamların ona şaqqanaqla güldüyünü eşidirdi. O, burnunu yalamaq ist;di. Amma yanmış yara yerl;ri bir-birin; sürtülüb daha möhk;m ağrıdı. Bird;n hidd;tl;nib zingild;m;y; başladı. Sonra özü d; p;rt oldu. Adamların n;y; güldükl;rini başa düşmüşdü.
Heyvanlar gülüşü nec; başa düşürl;r? İnsanın h;rd;n heyvanlara güldüyünü hardan bil;rl;r? ;lb;tt;, bunu d;qiq dem;k olmur. Amma Ağ Diş adamların ona rişx;ndl; güldüyünü görüb p;rt olmuşdu v; bu gülüşün m;nasını, y;qin ki, anlamışdı. Canavar balası geriy; dönüb götürüldü. El; çoxu buna gör; – bu gülüş; gör; qaçdı. Çünki bu acı q;hq;h;l;r alovdan oddan da d;rin; yerimişdi. Ona güclü yaralar vurmuşdu. Ağ Diş anasının z;ncirl;ndiyini görüb hirsl;ndi. Sonra onun üstün; yüyürüb yer; qısıldı. Ana dünyada yegan; varlıq idi ki, oğluna gülmürdü.
Qaş qaralmışdı. Ağ Diş bir daha anasından aralanmadı. Burnu v; dili h;l; d; incidirdi. Amma ona ;zab ver;n ayrı bir hiss d; vardı. Bu, daha güclü hiss idi. O, xiff;t ç;kirdi. Özünd; n;s; bir boşluq hiss etmişdi. Bu boşluğu yalnız onun mağaradakı sakit v; rahat h;yatı doldura bil;rdi. O, çayların sahilind; vaxtil; g;zib dolandığı o rahat dünyanın h;sr;tind;ydi. Burdakı h;yat is; onu üzürdü. Burda çoxlu insan vardı – kişil;r, qadınlar, uşaqlar vardı. Bu adamların hay-küyl;ri onu hövs;l;d;n çıxarırdı. İtl;r is; yorulmaq bilmirdil;r: boğuşur, hürür, mırıldanırdılar. Onun ;vv;lki sakit v; t;nha h;yatına son qoyulmuşdu. Burda h;yat qaynayır, h;tta havanın özünd;n bel; h;yat iyi g;lirdi. Onun böyür-başında h;yat fasil;siz fırlanırdı,vızıldayırdı, civild;şirdi. V; h;r t;z; s;s onu q;z;bl;ndirir, h;y;cana g;tirirdi. Buna gör; d; o, h;miş; g;rgin v;ziyy;td; idi.
Ağ Diş komalar arasında g;ziş;n, gah görün;n, gah da it;n adamlara göz qoyurdu. İnsan öz Allahına nec; baxırdısa, o da insana bel;c; baxırdı. Adamlar onun üçün ;n ali, müq;dd;s varlıq idil;r. Ağ Diş insanın bütün h;r;k;tl;rind;, ;m;ll;rind; tanrının b;xş etdiyi ecazkar gücü görürdü. Onlar h;r şey; qadir idil;r, ağlasığmaz qüdr;t sahibi idil;r. İnsan bütün canlı v; cansız h;yatı idar; edirdi. H;r;k;t ed;n n; varsa hamısını diz çökdürmüşdü. İnsan h;r;k;tsiz ;şyaları h;r;k;t; g;tirmişdi. İnsan quru mamır v; odundan h;yat qaynadırdı: bu h;yatın işığı v; r;ngi gün;ş; b;nz;yirdi. Bu h;yatın acı-acı yanğısı vardı. İnsan od qalamışdı, ocaq alışdırmışdı. Qadir Allahın özü idi insan!

2
KÖL;LİK

H;r t;z; gün özü il; t;z; bir şey g;tirirdi. Ana canavar h;l; d; bağlı idi. Ağ Diş is; bütün düş;rg;ni g;zib dolaşır, yoxlayır, öyr;nir, t;crüb; toplayırdı. O, insanın ;m;ll;ri il; tanış olurdu. Adamları daha yaxından tanıdıqca, onların ;z;m;tin;, qüdr;tin; d; bir o q;d;r inanırdı.
İnsan öz ;linin z;hm;til; düz;ltdiyi komanın uçulub dağıldığını gör;nd; ;zab ç;kir, ür;k ağrısı il; k;d;rl;nir. Amma bu, canavarların v; v;hşi itl;rin heç vecin; d; g;lm;z. İnsan öz Allahına göz; görünm;y;n x;yali varlıq kimi baxır, Allahlar onun arzu, ümid s;cd;gahıdır. Bu x;yali varlıqlar xeyirxah, m;rh;m;tlidirl;r, h;r şey; qadirdirl;r. Canavarın da, itl;rin d; öz Allahları olur. Amma onların Allahı göz; görün;ndir, tonqal qalayır v; bu odun istisin; heyvanlar qızınır. Allahlar boş s;hralıqda ev qurur, ov edir, öz m;qs;dl;rin; çatmağa çalışırlar. Onların h;r birinin h;yatda öz mövqeyi var. Onlar tutduqları mövqel;ri möhk;ml;tm;y; çalışırlar, öz qanun-qaydalarına ;m;l edirl;r. Bel; allahların köl;si olmaq asandır. Hün;rin var, onlara tabe olma! Bu allahlardan yaxanı qurtara bilm;zs;n. Budur, h;min allahlardan biri dayanıb, ucaboydur, ;lind; d; d;y;n;k tutub; ;z;m;tlidir, q;z;blidir, m;rh;m;tlidir. Sanki onun içind; sirr var, qüdr;t gizl;nib, onun b;d;ni ;td;ndir v; bu ;ti parçalayıb did;nd; qan axır. Bu ;t dadına gör; başqa ;tl;rd;n heç d; pis deyil.
Ağ Diş h;r şeyi bel;c; anlamışdı. O, insanı Allah hesab etmişdi: h;r şey; qadir Allah! Canavar balası qadir allahlara tabe olmuşdu, onların köl;si idi. Onun anası da, Ağ Diş d; insana ;yilmişdi v; adamlar onu haylayanda d;rhal gedir, qovanda qaçırdı. Adamlar onu h;d;l;yib vurmaq ist;y;nd; is; yer; qısılırdı. Çünki insan zorlu idi, h;r ;m;linin arxasında zorakılıq vardı. İnsanın zoru daşlı, d;y;n;kliydi, yumruqluydu. Bu zorun z;rb;l;ri d;hş;tli ağrılar verirdi.
Bütün itl;r kimi Ağ Diş d; adamlarınkı oldu. Canavar balası insanın hökmü altında yaşamalıydı. İnd;n bel; insan onun canını da ala bil;rdi, onu ayaqları altına salıb ;z; d; bil;rdi. Ancaq insan h;m d; r;hmli idi. Ağ Diş bütün bu d;rsl;ri unutmadı. Qulaqlarında sırğa edib yadda saxladı. Bu d;rsl;r ona baha başa g;lmişdi. Çünki addımbaşı rast g;ldiyi h;r şey; etiraz etmişdi. Öz t;bi;tin; yad olan ;mrl;r; müqavim;t göst;rmişdi. Bununla bel; o, x;b;rsiz-;t;rsiz bu cansıxıcı v; xoşag;lm;z t;z; h;yatın l;zz;tini d; dadmağa başlamışdı. Onun taleyi yad ;ll;rd; idi v; indi özünün sağ qalması üçün m;suliyy;t daşımırdı. Canavar balasına cavabdeh insan idi. Bu, Ağ Dişin yegan; t;s;llisiydi. Axı, özg;y; arxalanmaq t;nha qalmaqdan asandır.
Lakin bütün bunlar bird;n-bir; mümkün deyildi. Axı, bir günün içind; bütün q;lbini, canını insana tabe etm;k olmazdı! Ağ Diş öz ;cdadlarının ona miras qoyduqları v;rdişl;rd;n ;l ç;km;k ist;mir, şimal çöll;rini unuda bilmirdi. B;z;n o, meş; k;narına çıxıb dayanır, uzaqdan onu s;sl;y;n hansı harayasa qulaq verirdi. Ad;t;n bel; “s;yah;td;n” qayıdanda dilxor olur, h;y;canlanır, k;d;rli-k;d;rli astaca zingild;yirdi. Sonra Kiççinin yanında uzanıb yumşaq, sulanmış dili il; anasının ç;n;sini yalayırdı.
Ağ Diş düş;rg;d; hindu h;yatına alışdı. ;t, balıq paylanan zaman böyük itl;rin özl;rini ;dal;tsiz v; x;sis apardığını da gördü. O, bir çox şeyl;ri d; özü üçün aydınlaşdırdı: kişil;r ;dal;tlidir, uşaqlar amansızdırlar, qadınlar is; xeyirxah m;xluqlardır; qadınlar heç olmasa, bir tik; ;t v; ya sümük atırlar.
Küçükl;rin anaları il; bir-iki d;f; tutaşandan sonra Ağ Diş; bu da aydın oldu ki, davakar itl;r; baş qoşmaq lazım deyil. Onlardan n; q;d;r uzaq olsan, o q;d;r yaxşıdır. Amma onun h;yatını göy ;skiy; bük;n hamıdan çox Lip-lip idi. Lip-lip Ağ Dişd;n böyük idi, güclü idi. Ağ Diş onunla davaya girm;kd;n ç;kinm;s; d;, h;r d;f; m;ğlub olurdu. Bel; r;qib onun xör;yi deyildi. Ağ Diş anasından bir balaca aralanan kimi, davakar Lip-lip d; o saat onun başının üstünü k;sirdi. O, canavar balasını addımbaaddım izl;yirdi. Gah ona hürür, gah da sataşırdı. Adamlar bir balaca aralananda, yaxud başları qarışanda Lip-lip d;rhal onunla boğuşmağa başlayırdı. Lip-lip bu boğuşmadan h;zz alırdı. Çünki h;miş; qalib çıxırdı. Amma it küçüyün; h;zz ver;n şeyl;r canavar balasına iztirab g;tirirdi.
Bununla bel;, Ağ Dişi qorxutmaq asan iş deyildi. D;f;l;rl; m;ğlub olsa da, dinc durmur, boyun ;ymirdi. Axır ki, ;dav;t hissi özünü göst;rdi. Lip-lipl; olan daimi ç;kişm;l;r Ağ Dişi s;rt v; q;ddar etdi. Daim t;qib olunması onu amansız yırtıcıya çevirmişdi. Canavar balasında m;rh;m;td;n, şuxluqdan ;s;r-;lam;t bel; qalmamışdı. O, yaşıdları il; g;zib dolanmır, oynamırdı. Lip-lip buna yol vermirdi. Ağ Diş küçük¬l;rin yanına g;l;n kimi Lip-lip şuluq salıb onu qovurdu.
Tezlikl; canavar balasında olan uşaqlıq ;lam;tl;¬rinin hamısı keçib getdi. O, yaşından xeyli iri görü¬nürdü. Onun küçük şıltaqlıqlarını m;hv edib öldürmüş¬dül;r. O, t;nha bir köş;y; ç;kilib yalqız-yalqız böyüyür, inkişaf edirdi. Ağ Dişd; hiyl;g;rlik ;m;l; g;lmişdi. Buna s;b;b bütün günü boş-boş g;zm;siydi. Vaxtını boş-boşuna keçir;nl;r b;z;n hiyl;g;rliy; ;l atır. Ağ Diş d; bel; idi. İtl;r; yem;k paylanan zaman ona n; ;t, n; d; balıq çatırdı. Buna gör; d; oğurluq etm;y; m;cbur olurdu. O, mahir oğru idi. Öz qayğısını özü ç;kirdi. Yem;k ;ld; etm;yi el; m;har;tl; öyr;nmişdi ki, heç k;s buna ş;kk etmirdi. Lakin Ağ Diş ;n çox hindu qadınlarını zinhara g;tirmişdi. O, ;sl b;laydı. Bütün q;s;b;ni ;l;k-v;l;k etdiyind;n onun cikini-bikini d; bilirdi. H;miş; ş;rait; uyğun h;r;k;t edirdi. Ağ Diş l;n;t; g;lmiş düşm;ninin gözün; görünm;m;k üçün h;r vasit; il; ondan qaçmağa çalışırdı.
Hindu düş;rg;sind; yaşadığı ilk günl;r Ağ Diş Lip-lipl; acı bir zarafat etdi. Yalnız bu zaman intiqam hissinin şirinliyini daddı. Ağ Diş Lip-lipin başını tovlayıb onu yırtıcı Kiççinin yanına g;tirdi, sonra da anasının c;ngin; verdi. Onun anası – dişi canavar da vaxtil; insan düş;rg;sin; yığışmış itl;ri bel;c; bir-bir yoldan çıxarar, yırtıcı v;hşil;r; t;hvil ver;rdi. Lip-lipd;n canını qurtaran Ağ Diş komacıqlar arasında dolanmağa başladı. O, öz yaşıdlarının hamısından, Lip-lipin özünd;n d; sür;tl; qaçırdı. Amma bu d;f; t;l;smirdi. R;qibini aralarında bir addım qalanacan yaxına buraxdı. H;y;canlanmış Lip-lip n; etdiyini v; harda olduğunu unudub fürs;ti ;ld;n verdi. Bu haqda düşün;nd; artıq gec idi. Komaların başına qaça-qaça fırlanan Lip-lip bir d; ayılıb gördü ki, ağaca bağlanmış Kiççinin c;ngin; keçmişdir. O, qorxudan zingild;di. Bağlı olsa da, Kiççinin c;ngind;n qurtarmaq ç;tin idi. Dişi canavar Lip-lipin ayağından vurdu. Sonra iti diş¬l;rini onun b;d;nin; batırdı. Axır ki Lip-lip ana cana¬varın c;ngind;n buraxıldı. Kiççi onu şil-küt etmişdi. O axsayırdı. Kiççinin dişl;diyi yerl;r didik-didik olmuş¬du. Lip-lip ağzını açıb q;z;bl;, uzun-uzadı ulamağa başladı. Bu vaxt Ağ Diş fürs;td;n istifad; edib düşm;¬ninin üstün; şığıdı, onun dal ayağını parçaladı. Lip-lipin c;ngav;rliyi yoxa çıxmışdı. O, ;kilib aradan çıxmaq ist;di. Ağ Diş is; ondan ;l ç;kmirdi. O, Lip-lipi komasına q;d;r qovdu. Lip-lipin köm;yin; hindu qadınları g;ldi. Hidd;tl;nmiş Ağ Diş quduz şeytana dönmüşdü. Onu daşa basdılar. Yalnız bundan sonra o, geri ç;kildi.
Günl;rin birind; Qrey Biver Kiççini açdı. Ona el; g;lirdi ki, Kiççi daha heç yana qaçmayacaq. Ağ Diş anasının azadlığa çıxmasına sevinirdi. O, ana canavarla birlikd; bütün düş;rg;ni f;xrl; g;zib dolanırdı. Kiççi Ağ Dişin yanında olduğundan, Lip-lip ona yaxın g;l; bilmirdi. ;ksin;, Ağ Diş b;z;n tükl;rini qabardıb davakar görk;m alır, Lip-lip; yaxınlaşırdı. Lip-lip is; qorxurdu. Amma bir gün intiqam alacağına ;min idi. Bunun üçün t;kb;t;k döyüş; m;qam gözl;yirdi.
El; h;min gün Ağ Dişl; Kiççi q;s;b;nin yaxınlı¬ğındakı meş; k;narına çıxdılar. Ağ Diş anasını şimal çöllüyün; s;sl;yirdi. Ana canavar meş;nin k;narında ayaq saxladı. Ağ Diş is; onu bir az da uzağa, lap uzağa aparmağa çağırırdı. Çaylar, mağara, sakit meş; Ağ Diş; g;l-g;l deyirdi. O ist;yirdi ki, anası da onunla getsin. Ağ Diş anasından qabaqda qaçırdı. Bird;n dayandı, geri dönüb anasına baxdı. Ana canavar h;r;k;tsiz durmuş¬du. Ağ Diş yazıq-yazıq zingild;di. Oynaya-oynaya kolların arasında qaçmağa başladı. Sonra qayıdıb anası¬nın dodaqlarını yaladı, yen; qaçdı. Amma ana canavar yerind;n t;rp;nm;di. Ağ Diş yen; ana canavara göz qoydu. Bird;n el; bil ana canavarın s;bri tük;ndi v; o, başını dönd;rib düş;rg;y; sarı baxdı. Şimal c;ng;l¬likl;ri Ağ Dişi çağırırdı. Ana is; bu harayı gizlic; eşidir, amma tonqalı, tonqalın istisini, insanın harayını daha aydın duyurdu. Bütün v;hşil;rd;n f;rqli olaraq bu haraya yalnız ana canavar hay verirdi. Çünki canavarla v;hşi itl;r qardaş idil;r.
Kiççi dönüb yavaş-yavaş geriy; qaçdı. Düş;rg;nin z;nginl;ri möhk;m, hökmü z;hmli idi v; o, möhk;m tell;rl; bu hökm; bağlanmışdı. Allahlar görünm;z, sirli, sehrli yollarla ana canavarı ovsunlamışdılar, onu heç yana buraxmırdılar. Ağ Diş tozağacının kölg;sind; oturub yavaşca zingild;yirdi. Havanı z;rif, ;tirli bir qoxu bürümüşdü. Bu qoxu şam meş;sind;n g;lir, Ağ Diş; ;vv;lki azad v; sakit h;yatını xatırladırdı.
İndi bu h;yat köl;likl; ;v;z olunmuşdu. Amma Ağ Diş h;l; körp; idi. Ana harayı şimal c;ng;llikl;rinin, yaxud insanın ;mrind;n daha güclü idi. Anası onun üçün h;r şey dem;kdi. Müst;qil h;yat h;l; qabaqda idi. Buna gör; d; Ağ Diş q;mgin-q;mgin düş;rg;y; t;r;f yüyürdü. Amma yolda bir neç; d;f; dayanıb zingild;di, sakit şam meş;sinin içind;n g;l;n haraya qulaq verdi.
Şimal c;ng;llikl;rind; ana il; bala ad;t;n bir yerd; çox yaşamırlar, adamlar ana v; bala heyvanlar arasında olan tell;ri tez qırırlar. Onlar Ağ Dişl; d; bel; etdil;r.
Qrey Biverin Fri İqlz; borcu vardı. Bir gün Fri Makkenzi çayı boyunca Böyük Sleya gölün; s;yah;t; getm;y; hazırlaşdı. Qrey Biver ona bir az qırmızı parça, ayı d;risi, iyirmi patron v; Kiççini verm;kl; öz borcunu öd;di. Ağ Diş Frinin ana canavarı götürüb qayığa mindiyini gördü, onun dalınca cummaq ist;di. Bu vaxt hindu Ağ Diş; möhk;m bir yumruq ilişdirdi. Canavar balası geri ç;kildi. Qayıq sahild;n aralandı. Ağ Diş Qrey Biver; m;h;l qoymayaraq suya tullanıb qayığın dalınca üzdü. O, insanın harayına hay verm;di. Anadan ayrılmaq ç;tin olur.
Lakin allahlar tabe olmayanları diz çökdürürl;r. Q;z;b-l;nmiş Qrey Biver qayığı suya salıb Ağ Dişin dalınca üzdü, onun peys;rind;n yapışıb sudan çıxartdı. O, Ağ Dişi sol ;lind; tutub möhk;mc; köt;kl;di. Hindunun ;li ağır idi. Z;rb;l;r bir-birinin ardınca güll; kimi yağırdı.
Bu z;rb; yağışları altında Ağ Diş saat k;fgiri kimi o yan-bu yana yell;nirdi. Qorxu, t;;ccüb hissi onu çulğa¬mışdı. O, v;ngild;m;y; başladı. Sonra acıqlandı. Onun t;bi;ti azadlıq sevirdi. Buna gör; d; dişl;rini şaqqıl¬dadıb c;sar;tl; Allahın q;z;bl;nmiş üzün; mırıldandı. Bunu gör;n Allah daha da v;hşil;şdi. Z;rb;l;r çoxaldı v; ağırlaşdı. Qrey Biver Ağ Dişi döyür, canavar balası is; n;r; ç;kirdi. Lakin bu çox davam ed; bilm;zdi. Kims; güz;şt; getm;li, tabe olmalıydı. Ağ Diş qorxuya düşüb boyun ;ydi. İnsan ilk d;f; idi ki, onu döyürdü. İndiki z;rb;l;r t;sadüf;n ona vurulan daşlardan, d;y;n;kl;rd;n f;rql;nirdi. Bel;likl;, Ağ Diş t;slim olub ulamağa başladı. Z;rb;l;r d;ydikc; Ağ Diş zingild;yirdi. Tezlikl; içind;ki t;şviş hissi d;hş;t; döndü. O, yanıqlı-yanıqlı ulamağa başladı. Qrey Biver ;l saxladı. Canavar balasını ;ski kimi havada yell;dib qayığın için; tulladı, sonra qayığı sahil; sürdü. Qrey Biver avar ç;k;-ç;k; ;l-ayağına dolaşan canavar bala¬sını hirsl; t;pikl;yir, geri it;l;yirdi. Ağ Diş azğınlaş¬mışdı. Bird;n o, dişl;rini hindunun mokasin ayaqqabı¬larına batırdı. Qrey Biverin q;z;bi coşub-daşdı. Ağ Diş ;vv;lkind;n daha çox köt;k yedi. Canavar balasının canına v;lv;l; düşmüşdü. Bu d;f; Qrey onu avarla döyürdü. Ağ Dişin xırda b;d;ni şil-küt olmuşdu. Sahibi onu o ki var köt;kl;di. Canavar balasının taq;ti qalma¬mışdı. Ona yaman d;rs oldu; sahibi, hökmdarı – Allahı dişl;m;k olmaz! Heç vaxt, heç zaman! Tanrı müq;d¬d;s¬dir, toxunulmazdır. Canavar balası onun quludur, qul Allahı didib-parçalaya bilm;z! Görünür, Ağ Diş böyük günah işl;tmişdi v; bu günaha gör; onu bağışlamırdılar.
Qayıq sahil; yan aldı. Ağ Diş h;r;k;tsiz uzanıb zingild;yir, Allahın hökmünü gözl;yirdi. Qrey Biver canavar balasını götürüb sahil; tulladı. Ağ Diş böyrü üst; yer; d;ydi. Onun bütün b;d;ni ;sim-;sim ;sirdi. Sonra durub dişl;rini qıcırtdı. Bu m;nz;r;ni k;nardan seyr ed;n Lip-lip onun üstün; şığıdı, Ağ Dişin ayağından dartıb dişl;di. Canavar balasının heyi qalmamışdı, özünü müdafi; ed; bilmirdi. Qrey Biver Lip-lipi t;pikl; vurub yer; s;rm;s;ydi, y;qin ki, Ağ Diş o dünyalıq olacaqdı. B;li, insan ;dal;tli d; olur. Ağ Diş şidd;tli ağrıdan qovrulsa da, insana olan minn;tdarlıq hissini gizl;d; bilm;di. O, ita;tl; Qrey Biverin dalınca düşüb komaya t;r;f getdi.
H;min günd;n etibar;n Ağ Diş; m;lum oldu ki, allahların c;za verm;k s;lahiyy;ti vardır. Onların köl;si olan heyvanlar is; bu s;lahiyy;td;n m;hrumdurlar.
H;min gec; q;s;b; uyuyandan sonra Ağ Diş k;d;r¬l; anasını xatırladı. Özünd;n ixtiyarsız uladığın¬dan Qrey Biveri d; yuxudan oyatdı v; Allah yen; onu döydü.
Bu hadis;d;n sonra Ağ Diş öz k;d;rli ulartısını allahlardan gizl;tdi. O, t;nha bir küç;y; ç;kilib, meş; k;narına çıxaraq qüss;li-qüss;li, ucadan ulayırdı. Bel; vaxtlarda Ağ Diş onu mağaraya, çayların k;narına haylayan öt;n keçmişin s;sini dinl;yirdi. Onu çıxıb getm;y; yalnız anasının xatir;si qoymurdu. B;lk; Kiççi ova ged;n adamlarla birlikd; q;s;b;y; qayıdacaqdı? Kiççinin intizarını ç;k;n Ağ Diş ;sar;td; qalmağa m;cbur olmuşdu.
Bununla bel; köl;lik h;yatı Ağ Dişi o q;d;r d; bezikdirm;mişdi. Bu h;yatın çox şeyi onun üçün maraqlı idi. Düş;rg;d; bir-birinin ardınca yeni-yeni hadis;l;r baş verirdi. Allahlar günü-günd;n q;rib; işl;r görür, onların ;m;ll;rinin sayı getdikc; çoxalırdı. Ağ Diş üçün bütün bunlar maraqlı idi. Axı, o, Qrey Biverl; ümumi dil tapmışdı. Canavar balasından sözsüz ita;tkarlıq t;l;b olunurdu. Ağ Diş d; bu hökm; tabe olub, canını adamların q;z;bind;n v; köt;kl;rind;n qurtarmışdı.
Qrey Biver canavar balasına b;z;n ;t atırdı v; o, yeyib qurtarmayınca o biri itl;ri yaxın buraxmırdı. Bel; ;tin heç misli yox idi. Onun üçün bu bir tik; ;t qadınların tulladığı yüz kilo ;td;n qiym;tli idi.
Qrey Biver heç vaxt Ağ Dişi oxşamır, ona sığal ç;kmirdi. B;lk; d; Ağ Dişi müt;;ssir ed;n bu idi. B;lk; el; ona t;sir ed;n insanın möhk;m yumruqları, onun ;dal;t v; ;z;m;ti idi? Bununla bel;, canavar balasının içind; onu t;rs v; s;rt sahibin; bağlayan bir tel yaranmışdı. Azğın qüvv;l;r is; qırsaqqız olub ondan yapışmış, Ağ Dişi x;lv;tc; ;sar;t ipi il; sarımışdılar. Bu qüvv;l;r çox d;qiq işl;yirdi, d;y;n;k v; yumruq q;d;r qorxulu v; amansız idil;r. H;l; q;dim zamanlardan canavarları insanın qaladığı tonqala ç;k;n instinkt onlarda çox tez inkişaf edir. Ağ Dişd; d; bel; bir instinkt oyanmışdı. Burda h;yat onu sıxsa da, ;zablı, m;ş;qq;tli görüns; d;, qiym;tli idi, doğma idi. O, düş;rg;nin acılı-şirinli h;yatına alışmışdı. T;kc; Kiççini unuda bilmirdi. Anasının h;sr;tini ç;kirdi. Ananın qayıdacağı ümidini itirm;y;n Ağ Diş ;vv;lki azad h;yatına da ehtirasla can atırdı.

 
3
T;NHALIQ

Lip-lip Ağ Dişin gününü z;h;r; dönd;rmişdi. Cana¬ar balası bundan daha çox q;z;bl;nir, daha amansız olur, yırtıcılaşırdı. Yırtıcılıq onun iliyin; işl;mişdi. Lip-lip is; h;ddini aşmışdı. Adamlar Ağ Dişin azğınlığın¬dan danışırdılar. H;rd;n qadınlar oğurlanmış ;t üstünd; hay-küy qoparır, düş;rg;d; hürüşm; qopur, itl;r ağız-ağıza verirdil;r. Hamı bütün günahları Ağ Dişd; gö¬rürdü. Düş;rg; sakinl;ri s;b;bl;ri araşdırmağa çalış¬mır¬dılar. Yalnız n;tic; m;lum olurdu. Bu is; dözülm;z idi. Ağ Dişi oğru kimi tanıyır, ona bütün boğuşmaları tör;d;n it deyirdil;r. Q;z;bl;nmiş hindu qadınları onu söyür, h;d;l;yirdil;r. Ağ Diş is; bütün döyüşl;r;, söyüşl;r; t;mkinl; qulaq asır, ehtiyatını ;ld;n vermir, d;y;n;k v; daşlardan qorunmaq üçün h;r an hazır dayanırdı. Düş;rg; sakinl;ri Ağ Dişd;n tamam üz dönd;rmişdil;r v; o özünü t;nha hiss edirdi. Bütün cavan itl;r Lip-lip kimi ona göz verib işıq vermirdil;r. Ağ Diş onlardan seçilirdi. Ola bilsin ki, düş;rg; itl;ri onu özg; cins kimi q;bul etmişdil;r. Bu, ev iti il; v;hşi canavar arasında olan düşm;nçiliyi xatırladırdı. İtl;r Lip-lipin t;r;fini saxlayır, onu müdafi; edirdil;r. Onlar Ağ Diş; ;sl müharib; elan etmişdil;r. ;sasları da vardı. Buna gör; d; boğuşmanı k;smirdil;r. İtl;rin hamısı Ağ Dişin n;y; qadir olduğunu bilirdi. ;lb;tt;, Ağ Dişd; d; az yox idi. Fürs;t düş;n kimi o öz düşm;nl;rind;n yüz qat ;v;zini çıxırdı. T;kb;t;k döyüşd; itl;rin çoxuna üstün g;l;rdi. Amma bel; fürs;t h;l; düşm;mişdi. Dava başlayan kimi, bütün başqa cavan itl;r tökülüşüb g;lir, hamı Ağ Dişin üstün; cumurdu.
İt xılı il; ;dav;t ona iki şeyi öyr;tmişdi: bütün d;st;ni d;rhal d;f etm;k, r;qibl; vuruşanda ona mümkün q;d;r tez v; çoxlu yara vurmaq m;har;tini h;r t;r;fd;n başının üstünü k;smiş düşm;nl;ri arasında yıxılmamaq, m;tan;tl; tab g;tirm;k Ağ Diş üçün h;yat dem;k idi. Bu elm; tam yiy;l;nmişdi. Pişik kimi sıçramağı bacarırdı. H;tta iri itl;r onu sıxma-boğmaya salanda, Ağ Diş geri ç;kilir, tullanır, sivişib aradan çıxır, heç vaxt büdr;mirdi.
Davadan qabaq itl;r ad;t;n mırıldanır, bir-birinin qabağında g;zişir, tükl;rini pırpızlaşdırırlar. Amma Ağ Diş bunlarsız keçinirdi. Ani bir l;nglik bütün it sürüsü¬nün yetişm;si t;hlük;sini tör;d; bil;rdi. İşi tez görüb aradan çıxmaq lazım idi. Buna gör; d; Ağ Dişin niyy;tini heç vaxt qabaqcadan bilm;k olmurdu. O, heç bir x;b;rdarlıq etm;d;n döyüş; atılar, r;qibini göz açmağa qoymaz, d;rhal didib-yırtmağa başlardı. O öz r;qibin; ağır yaralar vurmağı öyr;nmişdi. Ağ Diş q;rara g;lmişdi ki, r;qib; q;fl;t;n hücum etm;k, onun çiynini parçalamaq, qulağını tik;-tik; etm;k lazımdır. R;qibi göz açmağa qoymaq lazım deyil. Bel;d; döyüşün taleyi tez h;ll olunar. O, itin ;n z;if damarını tapa bilmişdi. Bu, q;fl;t;n itin ayağından vurark;n, onun müdafi;siz qalan boynu idi. Ağ Diş boynun vacibliyini göz;l bilirdi. Bu bilik ona ;cdadlarından miras qalmışdı. Hücum ;r;f;sind; onun taktikası bel; idi: birincisi, it t;k olanda onu yoldan çıxarmaq, qızışdırmaq lazımdır. İkincisi, onun üstün; şığıyıb d;rhal ayağından tutub yıxmaq, üçüncüsü, boğazını yırtmaq.
Ağ Diş h;l; cavan idi. H;l; b;rkim;miş ç;n;si şidd;tli z;rb; endir; bilmirdi. Buna baxmayaraq, düş;rg;d;ki bütün küçükl;rin boyun-boğazında onun diş yerl;ri qalmışdı. Günl;rin birind; meş; k;narına çıxark;n, nec; oldusa, Ağ Diş öz düşm;nl;rind;n birini t;kl;di. O, f;nd işl;dib itin boğazından yapışdı, onu şil-küt el;di. H;min gec; bütün düş;rg;y; hay düşmüşdü. Hamı Ağ Dişin ;m;lind;n x;b;r tutmuşdu. Boğulmuş itin sahibin; x;b;r verdil;r. Qadınlar Ağ Dişin bu vaxtad;k etdiyi bütün oğurluqlarının üstünü açdılar. Qrey Biverin daxmasının qarşısına çoxlu adam yığış¬mış¬dı. Amma Qrey Biver canavar balasını verm;kd;n boyun qaçırdı. Onu daxmanın için; salıb q;tiyy;tl; qapını bağladı.
Düş;rg;d; hamı – adamlar da, itl;r d; Ağ Diş; nifr;t edirdi, onun ;lind;n bezmişdil;r. Canavar balası bir d;qiq; bel; rahat dura bilmir, şuluq salırdı. İtl;rin hamısı dişl;rini qıcıdır, hürürdül;r, allahlar Ağ Dişi söyür, onu daşa basırdılar. Bununla bel;, Ağ Diş öz sayıqlığını itirmirdi. H;r an hücumu d;f etm;y;, yaxud müdafi; olunmağa hazır idi. O, çox sür;tl; v; soyuqqanlılıqla h;r;k;t edirdi. C;h;ngini möhk;m sıxıb, r;qibinin üstün; şığıyır, ya da q;z;bl; n;r; ç;kib geriy; sıçrayırdı.
Ağ Diş qoca v; cavan itl;rd;n d; d;hş;tl; n;ril¬d;yirdi. Bu n;riltinin m;qs;di müdafi;, ya da düşm;ni qorxutmaq idi. O, harada v; hansı ş;raitd; n;rild;m;yi yaxşı bacarırdı. O öz n;r;si il; bütün hidd;t v; q;z;bini bildirir, düşm;nin canına v;lv;l; salırdı. Burun p;r;l;¬rinin qalxıb-enm;si, tükl;rinin dimdik qalxması, dişl;ri arasından qırmızı ilan kimi girib-çıxan dili, ş;kl;nmiş qulaqları, ş;hv;tli gözl;ri, titr;y;n dodaqları, şaqqıldayan köp;k dişl;ri itl;rin canını l;rz;y; g;tirmişdi. B;z;n Ağ Diş q;fl;t;n yaxalanırdı. Amma h;min d;qiq; d; sivişib aradan çıxırdı. Bel;likl;, onun bu c;ldliyi r;qibini döyüşü dayandırmağa m;cbur edirdi. Ağ Dişi d;st;d;n qovub onu müharib; elan ed;n cavan itl;r onun q;z;bind;n, çevikliyind;n ç;kinirdil;r. İş el; g;tirmişdi ki, Ağ Dişin heç bir düşm;ni t;k g;zmirdi. Onlar sürü il; g;zirdil;r. Çünki cavan itl;r h;r d;qiq; Ağ Dişin c;ngin; keç; bil;rdil;r. Buna gör; d; Lip-lipd;n savayı itl;rin heç biri t;k qalmağa cür;t etmirdi. Ağ Diş; qalib g;lm;k üçün it xılının ümumi birliyi lazım g;lirdi. Çay k;narına t;nha ged;n küçük öz ölümün;, ya şik;stliyin; qol ç;kmiş olurdu. Onda bütün düş;rg;ni qulaqbatırıcı zingilti bürüy;rdi. Bel; vaxtlarda canavar balası pusquda durmağı, q;fl;t;n r;qibin üstün; şığımağı üstün tutardı. Ağ Diş itl;rd;n intiqam almağı unutmamışdı. İtl;r d; h;miş;lik yadda saxlamışdılar ki, t;k g;zm;k olmaz. Bununla bel;, Ağ Diş onları yen; t;k-t;k ;l; keçirirdi. Bütün xıl il; hücum ed;n itl;r b;z;n onu o q;d;r t;qib edirdil;r ki, özl;ri yorulub ;ld;n düşürdül;r. Ağ Dişin sür;tli qaçışı dadına çatırdı. İtl;r yalnız paxıllıq edirdil;r. Vay o itin halına ki, başı qaçmağa qarışıb xılı arxada qoyaydı. H;min it öz ölümün; qol ç;kmiş olurdu. Ağ Diş q;fild;n dönüb onun üstün; şığıyırdı. Bel; hallar tez-tez baş verirdi. Çünki t;qibd;n h;y;canlanmış v; coşmuş itl;r dünyada h;r şeyi unudardı. Ağ Diş is; h;miş; soyuqqanlı idi. O, sür;tl; geri dönür, xıldan aralanmış c;sar;tli t;qibçisinin üstün; cumurdu.
Cavan itl;rd; oynaşmağa anlaşılmaz bir ehtiyac hissi olur. M;hz bel; bir ehtiyac hissi Ağ Dişin bütün düşm;nl;rini çulğamışdı. Onlar canavar balası il; müharib;ni ;yl;nc;li oyuna çevirmişdil;r. Ağ Dişi t;qib etm;k onlar üçün sevimli m;şğuliyy;t idi. Amma bu ;yl;nc; zarafat ola bilm;zdi. Bu ;yl;nc;nin sonu t;hlük;li ölümd;n x;b;r verirdi.
Anasının qayıdacağı ümidi il; yaşayan Ağ Diş d; h;min günl;r risk; getmir, tez-tez it xılını öz dalınca ç;kir, yaxındakı meş;y; aparırdı. İtl;r onu meş;d; tuta bilmirdil;r. Çünki Ağ Diş s;ssiz-s;mirsiz qaçır, ağac¬ların arasından sivişib keçirdi. O, itl;rin hürüşm; s;sind;n onların hansı m;saf;d; olduqlarını bilirdi. Vaxtil; onun ata-anası da bel; etmişdi. Axı, başqa itl;rd;n f;rqli olaraq o, şimal c;ng;lliyi m;kt;bini qurtarmışdı: şimalın bütün sirl;rin;, x;lv;t yerl;rin; yaxşı b;l;d idi. B;z;n Ağ Diş f;nd işl;dirdi, çayı üzüb keçir, izl;rini suda itirirdi. Sonra sakitc; meş; yamaclarının birind; uzanıb dincini alır, onun izini itirmiş düşm;nl;rinin hürüşm;sin; qulaq asırdı. Ağ Diş adamların v; itl;rin nifr;t v; q;z;bini qazana-qazana birt;r;fli inkişaf edirdi. Bel; m;ş;qq;tli h;yat onun içind;ki bütün xeyirxah hissl;ri, m;rh;m;tli duyğuları öldürmüşdü. N;vaziş v; m;rh;m;t ona yad idi. Onu idar; ed;n, ona hökm ver;n qanun bundan ibar;t idi: güclüy; tabe ol, z;ifi m;hv et! Qrey Biver allahdır. Dem;k o, güclüdür. Buna gör; d; Ağ Diş ona ita;t edir. Lakin canavar balasından cavan v; boyca balaca olan itl;r z;ifl;rdir. Onları m;hv etm;k lazımdır.
Ağ Dişd; başqa keyfiyy;tl;r d; ;m;l; g;lmişdi. Bu keyfiyy;tl;r onun h;yatını tez-tez t;hlük;d;n xilas edirdi. Canavar balasının arıq, elastik b;d;nind;ki polad ;z;l;l;ri sanki rezin kim dartılıb-g;rilirdi. Oğurluq etm;kd;, f;nd işl;tm;kd; ona çatan olmazdı. O, ildırım sür;ti il; qaçırdı. Davada amansız idi, m;tan;tli idi. Q;s;b; itl;rind;n qat-qat ağıllı idi! Q;z;binin sonu yox idi. Bel; d; olmalıydı. ;ks t;qdird;, bu üzücü, m;ş;qq;tli, kinli-küdur;tli h;yatda sağ qala bilm;zdi.

4
ALLAHLARIN DALINCA

Payız g;lmiş, günl;r qısalmış, havalar soyumuşdu. Bel; günl;rin birind; t;sadüf;n azadlığa çıxmaq gir;¬v;si yarandı.
Bir neç; gün idi ki, düş;rg;d; qarmaqarışıqlıq ya¬ran-mışdı. Hindular yay komalarını sökür, payız ovuna t;darük görürdül;r. Ağ Diş onları diqq;tl; izl;yirdi. Komalar sökülüb qurtardı. Yükl;r qayıqlara yığılanda o, h;r şeyi başa düşdü. Qayıqlar bir-birinin ardınca yavaş-yavaş sahild; aralandılar. Onlardan b;zisi uzaq¬laşıb gözd;n itdi.
Ağ Diş burada qalmağı q;rara aldı. Fürs;t düş;n kimi düş;rg;d;n çıxıb meş;y; götürüldü. O, buz kimi çayı üzüb keç;r;k izl;rini itirdi. Meş;nin lap qalın yerin; soxulub gözl;m;y; başladı. Vaxt ötürdü. Bu müdd;t ;rzind; bir neç; d;f; yatıb durdu. Bir d;f; d; yatdı. V; yuxudayk;n onu Qrey Biverin s;si oyatdı. Sonra başqa s;sl;r d; eşitm;y; başladı. Dey;s;n, Qrey Biverin arvadının v; oğlu Mitsahın s;sl;ri idi.
Ağ Diş qorxudan ;sm;y; başladı. Öz adını eşid;n kimi titr;di. Amma yerind;n t;rp;nm;di. Buna baxma¬yaraq, öz allahının harayına hay verm;k üçün içind; n;s; oyandı. Amma tezlikl; s;sl;r uzaqlaşdı, Ağ Diş kolluğun arasından çıxdı. Azad olduğu üçün özünü rahat hiss etdi.
Qaranlıq düşmüşdü. Ağ Diş arxayın-arxayın ağacla¬rın arasında h;rl;nirdi. Bird;n t;nhalıq hissi onu bürüdü. Oturub h;y;canla meş;nin sakitliyin; qulaq asdı. S;s-s;mir g;lmirdi. H;r yerd; h;r;k;tsizlik vardı. Bu, onu şübh;l;ndirdi. Nam;lum t;hlük; el; bil indic; onun başının üstünü alacaqdı. O, hündür ağacların m;şum kölg;sin; baxdı. Bu sıx v; qalın meş;d; m;şum kölg;l;r arxasında düşm;n gizl;n; bil;rdi.
Onu üşütm; tutdu. H;miş; qızındığı daxma divarları yanındakı od bu meş;likd; yox idi. O, p;nc;l;rini bir-bir qaldırıb qoyurdu. Sonra ayaqlarını öz tüklü quyruğu il; örtdü. Bu vaxt gözl;rin; n;s; göründü. Q;rib; d; olsa, onun gözl;ri qarşısında tanış ş;kill;r canlanırdı. O, bütün düş;rg;ni, daxmaları, tonqalların alovunu yenid;n görürdü. Qadınların cingiltili s;si, kişil;rin qışqırığı, itl;rin hürüşm;si qulaqlarında cingild;di. Ağ Diş acmışdı. Adamların ona tulladığı ;t parçalarını, balıqları xatırladı. Amma indi onun ;trafını ölü sükut bürümüşdü. Bu sakitlik yem;k v;d etmirdi. Bu sakit-likd;n t;hlük; yağırdı.
Köl;lik Ağ Dişi ;rköyün etmişdi. Adamlardan asılı olması onu sanki yarımcan hala salmışdı. O, bütün gücünü s;rf ed; bilmirdi. Özün; yem;k arayıb tapma¬ğın yolunu unutmuşdu. Onun gözün;, canına zülm;t çökmüşdü. Ağ Dişin görm; v; hissetm; duyğusu düş;rg;nin s;s-küyün;, f;aliyy;tin;, s;sl;rin v; r;ngli ş;kill;rin fasil;siz d;yişm;sin; alışmış, amma ;sl yırtıcıya xas olan f;aliyy;tini dayandırmışdı. Bu s;ssiz-s;mirsiz meş;d; görüb duymağa bir şey yox idi. Heç olmasa, balaca bir xışıltı, yaxud h;r;k;t baş ver;ydi! T;bi;tin bu ölü sükutunda v; durğunluğunda sanki d;hş;tli bir t;hlük; gizl;nmişdi.
Bird;n o s;ks;ndi. Gözl;ri qarşısında ;z;m;tli, yönd;msiz bir şey canlandı. S;madan boylanan ayın işığında yer; hündür ağac kölg;si uzandı. Ağ Diş yavaşdan dişl;rini şaqqıldadıb toxtadı. Lakin kölg;nin hardasa gizl;nmiş x;ta g;tir;c;yini xatırlayıb s;rvaxt dayandı. Gec;nin şaxtasına bürünmüş hündür ağac onun başının üstünd; b;rkd;n xırçıldadı. Ağ Diş d;hş;tl; v;ngild;di v; düş;rg;y; sarı götürüldü. O, içind; insana d;fedilm;z bir ehtiyac duymuşdu. İnsan onu bütün t;hlük;l;rd;n, d;hş;tl;rd;n qoruyurdu. Onun burnunda da tonqalların tüstüsünd;n g;l;n iy qalmışdı. Qulaqlarında insan s;sl;ri, qadın çığırtıları cingild;¬yirdi. O, meş;d;n çıxıb ayın işıqlandırdığı talaya, köl¬g;l;rin düş; bilm;diyi yer; g;ldi. Burada tanış düş;r¬g;ni gör; bilm;di. Adamlar düş;rg;d;n çıxıb getmiş¬dil;r. O bunu unutmuşdu.
Ağ Diş quruyub qalmışdı. Hara qaçaydı? O, k;d;rli-k;d;rli boşalmış düş;rg;ni h;rl;ndi. Allahların atıb getdikl;ri zibillikl;ri, cır-cındırları iyl;di. Bax, indi onu, h;tta ;s;bil;ş;n hindu qadının tulladığı daş bel; sevindir;rdi. İndi Qrey Biverin ağır ;li d;, köt;kl;r d; ona şirin g;l;rdi. Lip-lipi, qorxaq it sürüsünü d; Ağ Diş indi v;cdl; qarşılayardı.
O, Qrey Biverin komasının olduğu ;vv;lki yer; g;ldi. T;n ortada oturub ağzını göy; tutdu, c;h;ngini açdı. Boğazı tutulmuşdu. T;nhalıq, qorxu hissi, anası Kitçinin h;sr;ti v; bir d; öt;n günl;rin ;ziyy;tl;ri, qarşıdan g;l;n müsib;tl;r v; iztirablar – bütün bunlar onun uzun, k;d;rli ulartısından duyulurdu. Bu, Ağ Dişin sin;sind;n acı-acı qopan ilk canavar ulartısı idi.
S;h;rin t;miz havası onun bütün qorxu-hürküsünü yuyub apardı. Amma t;nhalıq hissi daha da artmışdı. Bir az ;vv;l h;yatın coşub-daşdığı bu did;rgin düş;r¬g;nin görk;mi onun gözl;rind;ki h;sr;ti artırmışdı. Ağ Diş çox götür-qoy etm;di. Meş;y; t;r;f dönüb çay sahili boyu qaçdı. O, bütün günü qaçdı. Bir d;qiq; bel; dincini almadı. El; bil qaçmaq ;b;di olaraq onun bo¬yuna biçilmişdi. Möhk;m b;d;ni yorğunluq bilmirdi. Yorğunluq g;ls; d;, ;cdadlarından ona miras qalmış dözüm v; m;tan;t onu daha ir;li qaçmağa m;cbur edirdi.
Ağ Diş ;yri-üyrü sahill;rin arası il; axan çayın töküldüyü yerd; t;p;l;r; çıxıb h;rl;ndi. Makkenziy; tökül;n kiçik v; böyük çayları üzüb keçdi. Bu vaxt tez-tez, sahil; yaxın yerd;, ensiz buz laylarının üstü il; qaçmaq lazım g;lirdi. B;z;n nazik buz parçaları sınırdı. Ağ Diş buzlu suya düşür, d;f;l;rl; ölüml; t;kb;t;k qalırdı. Ona el; g;lirdi ki, indic; allahların izin; düş;c;k, sahil; çıxacaqdır. Ağ Dişd; müdriklik ;lam;ti vardı. Buna gör; o, bir çox h;mcinsl;rini ötüb keç¬mişdi. Amma Makkenzi çayının o biri sahili haqqında düşünm;k ağlına bel; g;lmirdi. B;lk; d; allahlar o biri sahild; idi? Bunu düşün; bilmirdi. B;lk; d; sonralar bel; s;yah;tl;r onu t;crüb;li ed;c;kdi? İz axtarıb tapmaqda ona köm;k ed;c;kdi? Yetkinlik onu g;l;¬c;kd; gözl;yirdi. H;l;lik is; o, Makkenzi çayının yalnız bir sahili boyu kor-koran; qaçırdı.
Ağ Diş bütün gec;ni qaçdı. Qaranlıqda k;l;-kötür yerl;r;, daşlara iliş;nd; sür;tini azaldırdı. Bütün bu mane;l;r onun ir;li getm;k ;zmini qıra bilmirdi. İkinci günün yarısında onun d;mir ;z;l;l;ri gücd;n düşdü. İki gün idi ki, dilin; heç n; d;ymirdi. Aclıq onu taq;td;n salmışdı. Addımbaşı buzlu suya düşm;si d; özünü göst;rmişdi. T;rt;miz d;risi tamamil; palçığa batmış, p;nc;l;ri qanamışdı. O, ;vv;l yüngülc;, sonra is; daha çox axsamağa başladı. Hava tutuldu. Sulu qar yağmağa başladı. Qar d;n;cikl;ri onun p;nc;l;rin; yapışır, ;trafı ört;r;k yerin k;l;-kötürlüyünü gizl;dirdi. Qar onsuz da üzücü olan yolu bir az da ç;tinl;şdirmişdi.
Bu gec; Qrey Biver Makkenzi çayının uzaq sahi¬lind; düş;rg; salmağı q;rara aldı. Burdan ov m;sk;nin; yol vardı. Lakin qaranlıq düşm;mişd;n bir az ;vv;l Qrey Biverin arvadı Klu-kuç yaxın sahil; su içm;y; g;l;n bir sığın gördü. ;g;r Mitsah çovğuna düşüb yolu azmasaydı, yaxud sığın sahil; g;lm;s;ydi, Klu-kuç da onu gör; bilm;y;c;kdi. Qrey Biver bir güll; il; sığını vurub yer; s;rdi. V; bundan sonrakı hadis;l;r tamamil; başqa cür oldu. Yaxşı ki, Qrey Biver Mak¬kenzi çayının yaxın sahilind; düş;rg; salmışdı. Yoxsa Ağ Diş yandan ötüb keç;c;k, ya da m;hv olacaqdı. Ola bilsin ki, öz cinsind;n olan v;hşi canavarlara qoşu¬lacaqdı. B;lk; d; ömrünün axırına kimi el; canavar olacaqdı...
Gec; idi. Güclü qar yağırdı. Ağ Diş s;ndirl;y;-s;ndirl;y;, yavaşdan zingild;y;r;k t;z; iz; düşdü. Ağ Diş izin t;z; olduğunu d;rhal bildi. O, s;birsizlikl; dişl;rini şaqqıldatdı, sonra dönüb meş;y; sarı cumdu.
Qulaqlarına tanış s;sl;r d;ydi. Bird;n tonqalın alovunu, biş-düşl; m;şğul olan Klu-kuçu v; kötüyün üstünd; oturub qurudulmuş donuz piyi yey;n Qrey Biveri gördü. Adamlar t;z; ;t yeyirdil;r!
Ağ Diş ona divan tutulacağını gözl;yirdi. Bu bar;d; düşün;nd; tükl;ri dimdik qalxdı. Sonra oğrun-oğrun, x;lv;tc; ir;li yeridi. O, nifr;t etdiyi köt;kl;rd;n qorxurdu. Bilirdi ki, Qrey Biver onu mütl;q köt;kl;y;c;k. N; olsun? Tonqalın oduna ki qızınacaq, allahların ki m;rh;m;tind;n pay umacaq?! Üst;lik it xılı il; d; görüş;c;kdi. Düzdür, bu itl;r ona düşm;n idil;r. Amma Ağ Dişd; onlarla ünsiyy;td; olmaq ehtiyacı alışıb yanırdı.
Ağ Diş sürün;-sürün; tonqala yaxınlaşdı. Qrey Biver onu gördü, yem;yini saxladı. Canavar balası daha yavaşdan süründü. T;hqir olunmaq v; ita;tkarlıq gös¬t;rm;k onun üçün ağır idi. Bu, onu insanın qarşısında baş ;ym;y; m;cbur etmişdi. O, düz Qrey Biverin yanına süründü. N;hay;t, öz allahının ayaqları altına uzandı. Bu günd;n, bax el; bu andan bütün q;lbi il;, canı il; könüllü olaraq öz sahibin; t;slim oldu. Ağ Diş öz arzusuyla insanın qaladığı tonqala sarı sürünmüşdü. O, başı üstünd; qüdr;tli insanın hökmün; bir daha ;l verdi. Ağ Diş titr;yirdi, sanki bu saat onu c;zalandı-racaqdılar. Başı üstünd;n ;l qalxdı. Ağ Diş tamamil; büzüşmüşdü. Yumruq z;rb;sini q;bul etm;y; hazırlaş¬dı. Amma bu d;f; z;rb; olmadı.
Canavar balası oğrun-oğrun yuxarı boylandı. Qrey Biver qurudulmuş donuz piyini iki yer; böldü. Ağ Diş; piy uzatdı. Canavar balası şübh; içind;, ehtiyatla ona uzadılmış piy tik;sini iyl;di, sonra özün; sarı ç;kdi. Qrey Biver ;mr etdi ki, Ağ Diş; ;t versinl;r v; Ağ Diş öz ;t payını yeyib qurtarana kimi sahibi başqa itl;ri onun h;nd;v;rin; buraxmadı. Ağ Diş razılıqla, m;mnun-m;mnun Qrey Biverin ayaqları altına uzandı. Sonra yuxulu gözl;rini oyaraq tonqalın isti alovuna baxdı. O, hüznlü, zülm;t meş;y; ;lvida demişdi. Bir daha o meş;ni görm;y;c;yin; ;min idi. O, h;miş; düş;rg;d;, allahların yanında olacaqdı. O, canını, bütün varlığını allahlara tapşırmışdı v; indi onların hökmüyl; yaşayırdı...

 
SAZİŞ

Dekabrın ortalarında Qrey Biver arvadı v; oğlu il; birlikd; Makkenzi çayının yuxarısına yola düşdü. Biverin kirş;sini qonşulardan borc aldığı, yaxud d;yiş-düyüşl; ;ld; etdiyi itl;r dartırdı. O biri kirş;y; cavan itl;r qoşulmuşdu. Onu Mit-sah sürürdü. Kirş;l;r v; qoşqu daha çox oyuncağı xatırladırdı.
Mit-sah ;sl kişi işi gördüyün; sevinirdi. O, itl;ri idar; etm;yi, qoşquya bağlamağı öyr;nmişdi. İtl;r d; qoşquya alışmışdılar. Mit-sahın kirş;si t;xmin;n iki yüz funt ağırlığında ;rzaq v; ev ;şyaları il; yükl;n¬mişdi.
Ağ Diş qoşqu itl;rini ;vv;ll;r d; görmüşdü. Buna gör; d; onu ilk d;f; kirş;y; qoşanda müqavim;t göst;rm;di. Canavar balasının boynuna mamırla sarın¬mış xalta geydirdil;r. Xaltadan qayışa iki k;ndir bağ¬lanmışdı. Boyun qayışları itl;rin sin;si altından v; beli ¬üstünd;n aşırılmışdır. Bu qayışlara uzun k;ndir bağla¬yıb onları kirş; il; birl;şdirmişdil;r.
Qoşquda c;mi yeddi it vardı. İtl;r doqquz-on aylıq idil;r. T;kc; Ağ Diş s;kkiz ayın içind; idi. İtl;rin h;r;si bir k;ndir; bağlanmışdı. K;ndirl;r eyni ölçüd; deyildi. Onların uzunluğu v; qısalığı itl;rin yek;liyi, gövd;sinin uzunluğu il; ölçülürdü. Buna baxmayaraq, itl;r kirş;nin qozlasındakı dair;d; birl;şmişdil;r. Qozla yuxarı qalxmışdı. Yumşaq qarın için; çox oturmasın dey;, tozağacı qabığından qayrılmış kirş; yarımdair; ş;klind;ydi. El; buna gör; kirş;y; yığılmış yükl;rin ağırlığı o q;d;r d; hiss olunmurdu. Tarazlığı saxlamaq üçün itl;ri kirş;nin qozlasına yelpikvarı bağlamışdılar. Bel;likl;, qaçark;n itl;rd;n heç biri bir-birin; mane olmurdu.
Yelpikvarı qoşqunun bir üstün c;h;ti d; vardı. K;ndirl;rin müxt;lif uzunluqda olması arxada qaçan itl;rin qabaqdakılarla boğuşmasına mane olurdu. Boğuşma yalnız göd;k k;ndiri olan itl; baş verirdi. Hücum ed;n it r;qibi il; burun-buruna d;yirdi. Bu vaxt sahibkar qamçı z;rb;l;rini iş; salırdı. Qoşqunun ;n böyük üstünlüyü bir d; bunda idi ki, qabaqdakı itl;r; hücum etm;k ist;y;n arxadakıların boynuna çubuq bağlanmışdı v; bu çubuqlar hücumun qarşısını alırdı. Bel; kirş;nin v; itl;rin sür;ti bir;-on artırdı. Daldakı itl;r heç vaxt qabaqdakıları ötüb keç; bilmirdi. Qoş¬quda hamı b;rk qaçırdı. Biri o birind;n asılı idi. Bel;c;, insan öz ;m;ll;ri il; heyvanlar üz;rind; öz hakimiy¬y;tini möhk;ml;tmişdi.
Ağıllı v; f;ndgir olmasında Qrey Biver; ç;kmişdi. O, Lip-lipin Ağ Diş; göz verib işıq verm;diyini çoxdan duymuşdu. H;l; o vaxt Lip-lipin sahibi başqasıydı. Bir d;f; Mit-sah ona x;lv;tc; daş atmağa cür;t etmişdi. İndi Lip-lip Mit-saha m;xsus idi. Öt;n günl;rin ;v;zini çıxmaq üçün Mit-sah onu ;n uzun k;ndirl; bağladı. Bu o dem;k idi ki, Lip-lip qoşqunun başçısıdır. Sanki ona böyük etimad göst;rmişdil;r. ;sl h;qiq;td; is; burada bir hiyl; gizl;nmişdi. Davakar itl;r Lip-lipi sürüd; incitm;y; başlamışdılar. İndi bütün sürünün Lip-lipd;n z;hl;si gedirdi.
K;ndiri uzun olan Lip-lip lap qabaqda qaçırdı v; itl;r; el; g;lirdi ki, Lip-lip sürüd;n qorxub qaçır. İtl;r onun dal ayaqlarını v; quyruğunu görürdül;r. Bu, o q;d;r d; t;hlük;li deyildi. Bundan başqa, qabaqda qaçan it; arxadan baxan heyvanlarda bel; bir t;s;vvür yaranmışdır ki, o, yalnız xıldan qaçır. Buna gör; d; xıl qabaqda qaçan iti n;yin bahasına olursa-olsun qovub tutmağa çalışırdı.
Kirş; t;rp;n;n kimi bütün qoşqu Lip-lipin dalınca yüyürürdü. Bel;c; itl;r bütün günü qaçırdılar. B;z;n t;hqir olunan lip-lip öz t;qibçil;rin; hücum etm;k üçün dayanırdı. Amma h;r d;f; Mit-sahın otuz funtluq qam¬çısı onun başına d;yirdi. Quru maral bağırsaqlarından düz;ldilmiş bürm;li qamçı Lip-lipi ir;li qaçmağa m;cbur edirdi. Lip-lip qoşqu il; boğuşmaqdan qorx¬mazdı. Amma Mit-sahın qamçısının ağrısı d;hş;tli idi. Buna gör; d; Lip-lipin k;ndiri dartmaqdan başqa çar;si yox idi.
Hindu ağlı bitib-tük;nm;z f;ndl;rl; doludur. Qoş¬qu¬nun Lip-lip; qarşı ;dav;tini qızışdırmaq üçün Mit-sah ayrı-seçkilik yaratmağa başladı, bununla da, bütün xılda Lip-lip; qarşı nifr;t oyatdı. Mit-sah xılın qarşı¬sında t;kc; Lip-lip; ;t verirdi. O biri itl;r ağızlarını açıb baxırdılar. Hidd;tl;nmiş itl;r Lip-lipin başına h;rl;nir, amma yaxın g;lm;y; cür;t etmirdil;r. Mit-sah ;lind; qamçı yem;k yey;n Lip-lipin yanında durmuşdu. B;z;n ;t olmurdu. Mit-sah hiyl;y; ;l atırdı. O, bütün qoşqunu özünd;n uzaqlaşdırıb qovurdu ki, guya Lip-lipi yedizdirir.
İlk günd;n Ağ Diş qoşquya h;v;sl; girişdi. Allah¬lara ita;t ed;n Ağ Diş vaxtil; daha uzun yol q;t etmişdi. O, böyük bir h;yat yolu keçmişdi. Allahların hökmü ;leyhin; çıxmağın m;nasız olduğunu da bilirdi. İtl;rin ona qarşı nifr;ti öz ;h;miyy;tini itirmişdi. Onun üçün ;n ;h;miyy;tli varlıq insan idi. Onun öz h;mcinsl;rinin c;miyy;tin; olan ehtiyac hissi sönmüşdü. Kiççi tamam yaddan çıxmışdı. Allahların hökmünü q;bul ed;n Ağ Diş onlara s;daq;t göst;rm;y; çalışır v; bu öz hissl;¬rinin ifad;sind; ona köm;k edirdi. O, bütün ;mrl;r; qulaq asır, intizama tabe olur, s;yl; işl;yirdi. Vicdanlı ;m;k ;hlil;şmiş bütün canavarlara xasdır.Ağ diş bu keyfiyy;tl;ri tamamil; m;nims;mişdi.
Az vaxta Ağ Diş itl;rl; qaynayıb-qarışdı. Amma bu ünsiyy;t h;r şeyd;n ;vv;l düşm;nçilik v; ;dav;tl; ifad; olunurdu. O, heç vaxt itl;rl; oynamırdı. Canavar balası dalaşmağı bacarırdı, dalaşırdı da. Lip-lipin d;st; başçısı olduğu günl;rd; aldığı yaraların ;v;zini onqat çıxırdı. Lip-lip indi d; öz h;mcinsl;rind;n qabaqda qaçırdı. O, bütün qoşqunun başçısı idi. Düş;rg;l;rd; Lip-lip Qrey Biverd;n, onun oğlu v; arvadından ayrıl¬mırdı. O, allahlardan ayrı dura bilm;zdi. Çünki bütün itl;r onu parçalamağa fürs;t gözl;yirdi; ;dav;tin bütün ağrılarını, ;zablarını dadmağa m;cbur olurdu. ;vv;ll;r is; bu ;zablar Ağ Dişin payına düş;rdi. Lip-lip hörm;td;n düşmüşdü. Ağ Diş d;st; başçısı ola bil;rdi. Amma o, h;ddind;n artıq qaraqabaq idi. Qoşqu itl;rini dişl;yir, onlara olmazın yaralar vururdu. Başqa vaxtlar heç onlara ;h;miyy;t d; verm;zdi.
Canavar balasına rast g;l;nd; itl;r dönüb qaçır. H;tta ;n güclü qoşqu iti bel; Ağ Dişin ;t payını almağa cür;t etmirdi. ;ksin;, itl;r öz ;t paylarını mümkün q;d;r tez yem;y; çalışırdılar. Yoxsa Ağ Diş onların da payını ala bil;rdi. Ağ Diş üçün bir qanun b;lli idi; z;ifl;ri sıxışdır, güclüy; tabe ol! O, Qrey Biverin ona tulladığı ;t tik;sini t;l;m-t;l;sik üyüdürdü. İtl;rd;n biri yem;yini vaxtında qurtarmayanda qiyam;t başlayırdı. Ağ Diş onun da payının axırına çıxardı. ;t payı yeyil;n it is; hidd;tl; mırıldanır, dişl;rini şaqqıldadır, öz narazılığını yalnız göyd; sayrışan ulduzlara bildirirdi.
Günl;r ötdükc; qoşqu itl;ri bir-bir Ağ Diş; qarşı çıxmağa başlayırdılar. Buna baxmayaraq, Ağ Diş onları asanlıqla ram edirdi. O, xıldakı xüsusi rolunu inadla mühafiz; edib qoruyurdu. İtl;rl; boğuşmalar çox da davam etmirdi. Qoşqu itl;rinin ona gücü çatmırdı. Ağ Diş r;qibin; q;fil, gözl;nilm;z z;rb;l;r endirir, onu yaralayırdı. İtl;rin b;d;ni qanayırdı. Bu zaman it özünü itirir v; boğuşmağa macal tapmırdı.
Ağ Diş öz h;mcinsl;ri arasında möhk;m intizama riay;t edir, allahlar kimi o, itl;r; azca da olsa, güz;şt; getmirdi. Onlardan özün; qarşı sonsuz hörm;t v; ita;t t;l;b edirdi. ;lb;tt;, itl;r öz aralarında h;r şey ed; bil;rdil;r. Bunun canavar balasına d;xli yox idi. Amma l;yaq;tinin tapdanmasına yol verm;zdi. Çalışırdı ki, xılda itl;r h;miş; ona yol versinl;r. Onu özl;rinin Allahı kimi tanısınlar. Hün;ri var, bir it döyüş mövqe¬yind; dursun, tükl;rini pırpızlaşdırsın, yaxud da dişl;rini şaqqıldatsın! Bu vaxt Ağ Diş onun üstün; cumar, amansızlıqla, r;hm etm;d;n ona ;m;ll;rinin yanlış olduğunu sübut ed;rdi.
O, yırtıcıya dönmüşdü. Qoşqunu d;mir d;yan;ti gücün; idar; edirdi. Z;ifl;r; aman verm;zdi. Yaşamaq namin;, h;yatda mövcud olmaq namin; h;l; uşaqlıqda anası il; birlikd; heç bir köm;ksiz-filansız şimal c;ng;llikl;rinin s;rtliyin; qalib g;l;r;k mübariz; aparmışdılar v; bu ç;kişm;l;r onu b;rkitmişdi. Güclü r;qib; rast g;l;nd;, Ağ Diş farağat dururdu. Sakit-sakit baxırdı. Z;ifl;ri ;zirdi, istismar edirdi, amma güclül;r; ita;t göst;rirdi. Qrey Biver uzun s;yah;ti zamanı yolüstü başqa adamların düş;rg;l;rin; düşürdü. Bu vaxt Ağ Diş q;rib v; zırpı itl;r arasında ehtiyatla, sakit-sakit g;zm;yi üstün tutardı.
Bir neç; ay keçdi. Qrey Biverin s;yah;ti h;l; d; davam edirdi. Uzun yol v; qoşqudakı ;zablı z;hm;t Ağ Dişi möhk;ml;tmişdi. Görünür, onun ;qli inkişafı da son h;ddin; çatmışdı. ;traf al;m başdan-başa qavra¬nılıb süfr; kimi onun qarşısında açılmışdı. Bu al;m amansız v; s;rt idi. Onun istiliyi, n;vazişi, m;rh;m;ti yox idi.
Ağ Diş h;tta Qrey Biverin özün; bel; bağlılıq duy¬murdu. Qrey Biver Allah idi, amma zalım Allah idi. Ağ Diş bu zalım Allahın hakimiyy;tini könüllü olaraq q;bul etmişdi. Çünki Ağ Dişin t;bi;ti hökmranlığa qarşı çıxmırdı, çıxa da bilm;zdi. ;ks t;qdird;, o, şimal c;ng;llikl;rind;n qayıtmamalı, allahlara öz s;daq;tini sübut etm;m;liydi. Onun içind; h;l; heç k;sin duya bilm;diyi d;rin bir hiss gizl;nmişdi; xoş r;ftar, n;vaziş göst;rm;kl; Qrey Biver b;lk; d; bu d;rinliy; baş vura bil;rdi. Lakin o, Ağ Dişl; h;miş; s;rt olmuşdu. Ona bir k;lm; d; olsun xoş söz dem;mişdi. Bu, Biverin t;bi;tin; xas deyildi. Onun hökmranlığı q;ddarlıqla, zorakılıqla ölçülürdü. Bu zorakılıqla o, hökm edirdi. Qamçı v; d;y;n;k gücün; ;dal;ti qoruyur, cinay;tkarı is; cismani z;rb;l;rl; c;zalandırardı. Qrey Biver ona göst;ril;n xidm;ti mükafatlandırmaz, sad;c; olaraq d;y;n;k z;rb;l;rini k;s;rdi.
Ağ Diş insan ;linin mükafatı olan s;ad;t haqqında heç n; bilmirdi. O, insanın vuran ;lini sevmirdi. Bu ;l şübh;li idi. Düzdür, b;z;n bu ;l ona ;l atardı. Amma ;td;n çox ona ağrı-;zab g;tirmişdi. Bu ;ll;rd;n uzaq olmaq yaxşıdır. Bu ;ll;r onu daşa basır, odun, d;y;n;k yell;dir, qamçılayırdı. Bu ;ll;r onu şil-küt edir, tükl;rini dartıb çıxarır, didikl;yirdi. Özg; düş;rg;l;rin; gir;nd; ona m;lum oldu ki, uşaq ;ll;ri d; xatalıdır. Bir d;f; az qala uşaqlar onun gözünü çıxaracaqdı. El; bundan sonra Ağ Diş uşaqlarla ehtiyatla dolanmağa başladı. O, uşaqların şıltaqlığına döz; bilmirdi. Uşaqlar ona yanaşıb x;t;r g;tir;n ;ll;rini uzadanda canavar balası d;rhal qaçıb gedirdi.
Böyük Sleya gölünün sahilind;ki düş;rg;l;rin birin¬d; Ağ Diş Qrey Biverin daha bir qanununu öyr;ndi: Allahlara hücum etm;k olmaz! Bu günahı bağışla¬mırlar. Düş;rg;d; yaşayan başqa itl;r kimi ad;t; gör;, o da yem;k dalınca getmişdi. O, donmuş sığın ;tini balta il; doğrayan bir oğlan gördü. ;t tik;l;ri v; sümükl;ri ;trafa s;p;l;nirdi. Ağ Diş ayaq saxlayıb ;t tik;l;rini ötürm;y; başladı. Oğlan baltanı atıb ;lin; d;y;n;k götür;nd; Ağ Diş dala ç;kildi, z;rb;d;n gücl; yayındı. Düş;rg; il; tanış olmayan Ağ Diş daxmalar arasındakı dalana cumdu, bird;n qarşısına hündür torpaq s;ddi çıxdı. Buradan geri dönm;k olmazdı. İr;liy; d; yol yox idi. Hara qaçacaqdı? Oğlan dalanın yegan; çıxış yolunu tutmuşdu. O, ir;li g;ldi, d;y;n;yi qaldırıb iti vurmaq ist;di. Ağ Diş q;z;bl;ndi, acıqlı-acıqlı insana baxdı. Tükl;rini dimdik qabardıb, oğlanın üstün; qorxunc bir n;r; ç;kdi. Axı, o, bel; bir qanunu yaxşı bilirdi: bütün artıqlar, m;s;l;n, donmuş sığın ;tinin artıq tik;l;ri onları tapan it; m;xsusdur. Axı, o, heç bir pis h;r;k;t etm;miş, qanunu pozmamışdı. Niy; bu oğlan onu köt;kl;m;y; hazırlaşır? Bunun nec; baş verdiyini Ağ Diş özü d; bilm;di. O, quduza dönüb h;r şeyi ildırım sür;til; etdi. R;qibini – oğlanı göz açmağa qoymadı, sıçrayıb oğlanın d;y;n;k tutan ;lini dişl;di v; oğlan qarın üstün; yıxıldı.
Bununla bel;, Ağ Diş allahların t;sbit etdiyi qanunu pozduğunu bildi. Onu şidd;tli c;za gözl;yirdi. O, allahların müq;dd;s b;d;nini dişl;mişdi. Ağ Diş qaçıb Qrey Biverin ayaqları altında uzandı, yer; qısıldı. ;li dişl;nmiş oğlan v; onun ail;si hay-küy qaldırmışdılar. Onlar Ağ Diş; c;za verm;k üçün g;lmişdil;r. Amma ;ll;rind;n heç n; g;lmirdi. Qrey Biver öz itini müdafi; etdi. Mit-sah v; Klu-kuç da onun t;r;fini saxladılar. Ağ Diş diqq;tl; qulaq asırdı. O, adamların q;z;bl; ;ll;rini yell;tdiyini görürdü. Buna baxmayaraq, öz haqlı h;r;¬k;tini d; başa düşürdü. Ona bir şey d; aydın oldu: allahlar müxt;lif olur: onun allahları, özg; allahları. Bu allahlar bir-birind;n f;rql;nir. Öz allahından h;r şey gözl;y; bil;r, öz allahı ;dal;tli d;, haqsız da ola bil;r. Amma özg; allahların ;dal;tsiz h;r;k;tin; döz; bilm;z. Onda mütl;q intiqam almalıdır. Bu da bir qanun!
El; h;min gün Ağ Diş başqa bir t;z; qanunla da tanış oldu. Meş;d; çör-çöp yığan Mit-sah yad oğlan¬larla sözl;şdi. Bu oğlanlar arasında Ağ Dişin yaraladığı oğlan da vardı. Bu vaxt dava başladı. Oğlanlar Mit-sahın üstün; töküldül;r. Mit-sah t;kl;nmişdi. H;r t;r;fd;n ona z;rb; d;yirdi. ;vv;lc; canavar balası bu m;nz;r;ni k;nardan seyr etdi. Bu allahların öz işidir, özl;ri bil;r, ona d;xli yoxdur. Bird;n anladı ki, axı döyül;n Mit-sahdır. Onun allahlarından birini döyürdü¬l;r v; o, bundan sonrakı h;r;k;tl;rini ölçüb-biçm;di, q;z;bl;nmiş it özünü dalaşanların için; atdı. Az keç¬m;di ki, oğlanlar ;kilib qaçdılar. Amma qarın üstü qan idi v; oğlanların çoxu diş yarası almışdı. Mit-sah hadis;ni düş;rg;d; danışdı. Qrey Biver Ağ Diş; ;t verm;yi ;mr etdi. Canavar balasına daha çox ;t ver¬dil;r. O, doyunca yedi, tonqalın yanında uzanıb yatdı. Ağ Diş möhk;m inanmışdı ki, bu qanunu düz başa düşmüşdür.
Bundan sonra o, daha bir qanunu da öyr;ndi, sahibin mülkiyy;tini d; qorumaq lazımdır. Sahibin özünü, h;m d; mülkiyy;tini qorumaq itin v;zif;si olmalıdır. Ağ Diş bu v;zif;ni d; öyr;ndi. İta;t etdiyi Allaha m;xsus n; varsa, hamısını özg; allahlardan qorumaq lazımdır. Lakin bu, itin müq;dd;s v;zif;si olsa da, t;hlük;li v; qorxulu idi. Qadir allahlar ilahi qüvv;dir. Onlarla ç;kişm;k, höc;tl;şm;k ç;tindir. Amma, h;r halda, Ağ Diş onlara c;sar;tl; müqavim;t göst;rm;yi d; öyr;ndi. V;zif; borcu onun içind;ki qorxunu ;zib m;hv etmişdi. Buna gör; d; ;li;yri özg; allahları Qrey Biverin mülkün; yaxın düşm;m;yi q;rara aldılar.
Ağ Diş tezlikl; d;rk etdi ki, ;li;yri allahlar qorxaq olur, bir az b;rk; düş;n kimi dabanlarına tüpürüb qaçırlar. Ona gör; d; Ağ Diş onları gör;n kimi hay salırdı. Heç iki d;qiq; keçm;miş Qrey Biver onun başının üstünü k;sdirirdi. Sonra o, başa düşdü ki, oğru t;kc; ondan ç;kindiyin; gör; qaçmır, oğru onun
Allahı Qrey Biverd;n qorxduğuna gör; qaçır. ;v¬v;la, oğrunu gör;n Ağ Diş hürmürdü. Axı, o, hürm;yi bacarmırdı. Canavar balası çağırılmamış qonağın üstü¬n; cumur, dişl;rini iş; salırdı. O, s;rt v; q;z;bli sahibinin etibarlı göz;tçisi idi. Yalnız buna gör; Qrey Biver onu h;miş; mükafatlandırırdı. Ağ Diş azğınlaşıb quduza dönmüşdü.
Aylar bir-birini ;v;z etdikc; insanla canavar balası arasındakı ittifaq daha da möhk;ml;nmişdi. Bu müqa¬vil; h;l; uzaq-uzaq ill;rd; şimal c;ng;llikl;rind;n üz dönd;rib insanın ayağına g;lmiş ilk canavarla bağlan¬mışdı. Bütün s;l;fl;ri kimi Ağ Diş d; bu müqavil;nin ş;rtl;rini imzalamışdı. Ş;rtl;r is; çox sad; idi. Tanrıya ita;t etm;kl; o, azadlığını qurban vermişdi. Bunun ;v;zind; Allah ona yem;k v; istilik, ita;tkarlıq v; soyuq münasib;t b;xş etmişdi. O is; Allahın mülkünü, t;s;rrüfatını v; canını qoruyurdu. Ona qulluq göst;rir, tabe olurdu.
Allahın varsa, ona ita;t et! Ağ Diş d; öz Allahına bel;c; ita;t edir, v;zif; borcuna v; bir d; canından çıxmayan qorxu hissin; tabe ola-ola, ona qulluq göst;¬rirdi. O, Allahı sevmirdi. Sevginin n; olduğunu da bilmirdi. Bu hissi heç vaxt duymamışdı. İndi onun anası Kiççi uzaq bir xatir;y; dönmüşdü. Bel;c;, Ağ Diş insana tabe olmuş, n;inki şimal c;ng;llikl;rind;n, öz cinsind;n olan v;hşil;rd;n d; üz dönd;rmişdi. H;m d; müqavil;nin bel; bir ş;rtin; d; ;m;l edirdi ki, Allahdan heç yana qaçmaq olmaz. Allah onu anasının dalınca getm;y; qoymurdu. İnsana olan s;daq;t Ağ Diş üçün qanuna çevrilmişdi. Bu qanun azadlıq ehtirasından da, qan qohumluğundan da güclü idi.
 
6
ACLIQ

Qrey Biverin uzun s;yah;ti qurtarmışdı. Yaz g;lmişdi. Aprel günl;rinin birind; Ağ Dişin bir yaşı tamam oldu. O, köhn; düş;rg;y; qayıtdı. Burada Mit-sah Ağ Dişin boynundan xaltanı açdı. Ağ Diş h;l; tam d;rk etm;s; d;, Lip-lipd;n sonra birillik küçükl;r arasında, h;r halda, ;n yek;siydi. O, ata canavardan v; Kiççid;n boy almışdı. İndi Ağ Diş az qala böyük itl;rl; müqayis; olunurdu. ;lb;tt;, b;d;n quruluşuna gör; onlardan geri qalırdı. B;d;ni arıq olsa da, t;nasüblü, qam;tli idi. O, boğuşmalarda gücünd;n çox, c;ldliyi v; çevikliyi il; seçilirdi. D;risi canavar d;risi kimi boz idi. ;sl canavara oxşayırdı. Kiççid;ng;lm; it qanı onun xarici görünüşünd; heç bir ;lam;t saxlamamışdı. Amma bu qan onun xasiyy;tin; t;sir göst;rmişdi.
Ağ Diş düş;rg;d;ki allahları tanıyır v; burada arxayın-arxayın h;rl;nirdi. Onlarla s;yah;t; çıxmamış¬dan qabaq tanış olmuşdu. H;rd;n küçükl;r; d; rast g;lirdi. Bu müdd;t ;rzind; onlar da yek;lmişdil;r. Amma rast g;ldiyi böyük itl;r onun üçün daha çox qorxulu idi. İtl;r n;h;ng görüns;l;r d;, Ağ Diş onlardan ç;kinmir, xılın içind; s;rb;stlikl; g;zirdi v; bu s;rb;stlikd;n d; ilk vaxtlar çox böyük h;zz alırdı. Burada qoca bir it vardı. Ona Ağ Beysik deyirdil;r. ;vv;ll;r Ağ Beysik Ağ Dişi qovmaq üçün yalnız dişl;rini şaqqıldadırdı. Ağ Diş neç; d;f; Beysikl; tutaşmış v; onun c;ngind;n qaçmağa çalışmışdı. Amma indi Beysik qocalmış, ;ld;n düşmüşdü. Ağ Diş is; cavan idi. Ona h;r gün yeni güc g;lirdi.
Düş;rg;y; qayıdandan sonra itl;rin Ağ Diş; olan münasib;tind;ki d;yişiklik tezlikl; hiss olunurdu. Adam¬lar bir az ;vv;l ovladıqları sığın ;tini paylayır¬dılar. Ağ Diş; baldır sümükl;ri il; birlikd; sığının dırnaqları da düşmüşdü. Dırnaqların üstünd; çoxlu ;t vardı. Boğuşan itl;rd;n qaçıb meş;y; ged;n Ağ Diş öz payını yem;y; girişmişdi ki, bird;n qoca Beysik onun üstün; cumdu. Ancaq qoca it özün; g;lm;miş iki d;f; dişl;ndi. Ağ Diş is; salamatca k;nara sıçradı. Bu c;sar;tli v; sür;tli hücumdan mat qalmış Beysik gözl;rini Ağ Diş; zill;di. Yeyilm;miş ;tli sümük itl;rin arasında qalmışdı.
Beysik qoca idi. ;vv;ll;r onun asanlıqla qorxuda bildiyi cavan it is; güclüydü, dalaşqandı. Bu, acı da olsa, h;qiq;t idi v; bu acı h;qiq;ti udmaq lazım g;ldi. Beysik bütün t;crüb;sini v; müdrikliyini köm;y; çağırdı.
O, cavan itl;rin qarşısında ;yilm;k ist;mirdi. ;vv;lki coşqunluğu olsaydı, hidd;tl; cavan itin üstün; şığıyardı. Ancaq indi z;ifl;yib ;ld;n düşmüşdü, cana¬var balasına cavab verm;y; gücü çatmırdı. Buna baxmayaraq o, tükl;rini qabardıb Ağ Diş; baxırdı. Ağ Dişi qorxu hissi bürüdü. O, büzüşmüş halda yer; sıxılmışdı, balaca küçüy; dönüb geriy; ç;kilm;k bar;d; fikirl;şirdi. Bax, Beysik burdaca böyük s;hv etdi. ;g;r o, vahim;li v; yırtıcı görk;mini axıra q;d;r saxlasaydı, y;qin ki, h;r şey yaxşı qurtaracaqdı. Qaçmağa hazırlaşan Ağ Diş sür-sümüyü ona qoyub ;kil;c;kdi. Lakin Beysik gözl;y; bilm;di. Ona el; g;ldi ki, q;l;b; el; onunkudur. İr;li yeridi, sümüyü iyl;di. Ağ Diş tükl;rini yüngülc; pırpızlaşdırdı. H;tta bu zaman da v;ziyy;td;n çıxmaq olardı. Amma Beysik başını yuxarı qaldırıb, Ağ Diş; ;vv;lki hidd;tl; baxdı. Çünki qoca itin burnuna t;z; ;t qoxusu d;ymişdi. O, döz; bilm;zdi. Bel;likl;, sümüyü götürdü. Ağ Diş özünd;n çıxdı. Qonşu itl;r arasındakı hökmranlığının dadı h;l; onun damağından getm;mişdi. Buna gör; d; özünü toplaya bildi. Axı, gözü gör;-gör; başqa bir it onun ;t payını iç;ri ötürürdü. Canavar balası qoca Beysiki göz açmağa qoymadı. Ad;ti üzr; itin üstün; tullandı. El; birinci dişl;kd;n qoca itin sağ qulağı parça-parça olub sallandı. Q;fil hücum qoca iti sarsıtmışdı. Bu hücumun ardınca d;rhal ildırım sür;ti il; daha bir k;d;rli m;nz;r; baş verdi: Beysik ayaqlarından vuruldu v; boğazında d;h¬ş;tli yara ;m;l; g;ldi. Qocaya qalxmağa aman verm;¬y;n canavar balası iki d;f; onun çiynini yaraladı. İldırım sür;tli hücum d;hş;tli idi. Beysik d; Ağ Dişin üstün; atıldı. Amma, ağzı boşa çıxdı. Dişl;ri yalnız havada hidd;tl; şaqqıldadı. Növb;ti anda Beysikin burnu parçalandı. V; o, l;hl;y;-l;hl;y; geri ç;kildi. V;ziyy;t tamamil; d;yişmişdi. Sümüyün üstünd; hidd;td;n tükl;rini qabartmış Ağ Diş dururdu. Beysik h;r d;qiq; qaçmağa hazır v;ziyy;td; idi. K;narda durub baxırdı. O, cavan, çevik r;qibi il; boğuşmağa cür;t etm;di. Bir daha k;d;rl; hiss etdi ki, qocalmışdır. Amma öz l;yaq;tini itirm;m;y; çalışırdı. Buna gör; d; Beysik arxasını cavan it; v; yer; düşmüş sümüy; dönd;rib sakitc;, şahan; addımlarla çıxıb getdi. Guya onu heç n; maraqlandırmırdı. Gözd;n it;nd;n sonra Beysik Ağ Dişin gör; bilm;diyi bir yerd; uzanıb yaralarını yalamağa başladı.
Bu hadis;d;n sonra Ağ Diş özün; daha çox inanmışdı. O özü il; f;xr edirdi. İndi Ağ Diş qoca itl;r arasında da arxayın-arxayın g;zirdi. Heç k;s; aman vermirdi. ;lb;tt;, şuluq salmağa b;han; axtarmırdı. Amma itl;rd;n özün; n;hay;tsiz d;r;c;d; diqq;t t;l;b edirdi. O öz hüququ qoruyurdu. İtl;rin qabağında ;yilmirdi. İtl;r onunla hesablaşmalı idil;r, v;ssalam, heç k;s ona xor baxa bilm;zdi. Ağ Diş küçükl;rin q;nimi idi. Küçükl;r yaşlı itl;rd;n ç;kinirdil;r, onlara yol verir, h;tta b;z;n öz ;t paylarını da qocalara qoyub ;kilm;y; m;cbur olurdular. Yırtıcıya dönmüş, hamıdan s;rt v; güclü qaçan Ağ Diş d; özünü yaşlı itl;r kimi aparırdı. Bu hüququ özü qazanmışdı. Qoşqu itl;ri tezlikl; başa düşdül;r ki, Ağ Diş; el;-bel; baxmaq olmaz. Yaxşısı budur, onunla işl;ri olmasın. Ona heç ilıq münasib;t göst;rm;y; d; c;hd etmirdil;r. İtl;rl; bir neç; d;f; boğuşduqdan sonra Ağ Dişin hökmü bütün xıla siray;t etdi. Yayın ortalarında canavar balasının başına gözl;nilm;z bir hadis; g;ldi. O, düş;rg;nin ;trafında sakit-sakit g;zirdi. Burada t;z; bir daxmanı ;l;k-v;l;k etdi. Ağ Diş hindularla birlikd; sığın ovuna getm;k ist;yirdi, lakin bird;n o, Kiççi il; rastlaşdı. Ayaq saxladı v; Kiççiy; baxdı. O, anasını dumanlı ş;kild; xatırlayırdı. Axır ki, yadına saldı. Amma Kiççi öz oğlunu unutmuşdu. O, hidd;tl; oğlunun üstün; mırıldadı. Dişl;rini şaqqıldatdı. Ağ Diş is; h;r şeyi – anası il; bağlı öt;n günl;ri xatırladı. Öt;n günl;r v; ananın bu n;riltisinin tanış m;nası onun gözl;ri önünd; canlandı. Allahlarla görüşm;zd;n qabaq onun anası Kiççi – Ağ Diş üçün ;v;zolunmaz bir varlıq idi. Köhn;, doğma hissl;r qayıdıb onu bürüdü. Ağ Diş anasına sarı yüyürdü, amma Kiççi dişl;rini şaqqıldatmaqla onu qarşıladı. Kiççinin dişl;ri sümüy; kimi oğlunun çiynin; sancıldı. Ağ Diş heç n; anlamadı. Bu görüş; m;;tt;l qaldı. Özünü itirib, karıxmış v;ziyy;td; geri ç;kildi.
Kiççid; günah yox idi. Ana canavarlar öz balalarını – bird;n çox yaşı olan balalarını tez unudurlar. Kiççi d;
bel;c; öz balasını yaddan çıxarmışdı. Ağ Diş onun üçün yad olmuşdu v; bu müdd;t ;rzind; doğduğu yeni n;sil anaya azğınlıq etm;k hüququ verirdi. O, nam;lum olan bütün itl;r; qarşı quduzluq edirdi.
Ana canavarın balalarından biri Ağ Diş; t;r;f sü¬ründü. Özl;ri d; bilm;d;n heyvanlar qeyri-ixtiyari bir-birin; yanaşdılar. Ağ Diş küçüyü maraqla iyl;di, Kiççi yen; onun üstün; şığıyıb böyük oğlunun ç;n;sini yaraladı. Ağ Diş yen; d; geri ç;kildi. Onun içind; yenic; oyanmış bütün köhn;, şirin xatir;l;ri ölüb m;hv oldu. O öz t;z; balasını yalayan Kiççiy; baxdı, ana canavar h;rd;nbir başını qaldırıb mırıldayırdı. İndi Kiççi Ağ Diş; lazım deyildi. O, anasız keçinm;yi öyr;n¬mişdi. Ananın nec; ;ziz v; qiym;tli varlıq olduğunu da unutmuşdu. Onun yırtıcı dünyasında daha Kiççiy; yer yox idi. Kiççinin dünyası da Ağ Dişsiz qalmışdı. El; bil xatir;l;r heç olmamışdı. Bütün bu hadis;l;r Ağ Dişi heyr;tl;ndirmiş, sarsıtmışdı. Bu vaxt Kiççi üçüncü d;f; Ağ Dişin üstün; cumdu v; onu qovdu. Ağ Dişin ita;t etm;kd;n savayı yolu yox idi. Kiççi dişi canavar idi v; onun cinsinin qanununa gör;, erk;k canavarla dişi canavar dalaşmamalı idi. ;lb;tt;, bu qanun haqqında o heç n; bilmirdi. Bu qanunu h;yat t;crüb;sind;n götürmüşdü. Bu qanunu ona instinkt pıçıldayırdı. El; bil instinkt ki, vaxtil; aylı-ulduzlu gec;l;rd; onu ağzını göy; tutub ulamağa m;cbur etmişdi. Bu instinkt onu ölümün caynaqlı p;nc;sind;n v; nam;lum qorxu hissind;n ç;kinm;y; m;cbur etmişdi.
Aylar bir-birini ;v;z edirdi. Ağ Dişin gücü artmışdı. O, yek;lmiş, çiyinl;ri genişl;nmiş, xasiyy;ti inkişaf etmişdi. El; bil canavar balası palçıq kimi yumşaq bir materialdan hazırlanmışdı. Onun içind; çoxlu keyfiyy;tl;r gizl;nmişdi. ;traf mühit bu palçıqdan ist;diyi şeyi düz;ldirdi. Ona müxt;lif forma verirdi. ;g;r insanın qaladığı tonqal Ağ Dişi özün; ç;km;s;ydi, y;qin ki, şimal c;ng;lliyi onu ;sl canavar ed;c;kdi. Allahlar ona tamam başqa bir dünya b;xş etdil;r. Canavar cinsind;n olan Ağ Diş it olmuşdu. H;r halda, o, canavar deyildi, it idi. Bel;c; ;traf mühitin t;siri il; Ağ Dişin yarandığı elastiki material mü;yy;n bir ş;kil almışdı. Bu, mütl;q bel; olmalı idi. Ağ Diş get-ged; daha s;rt, zalım olur, öz h;mcinsl;rind;n gen qaçırdı. İtl;r bu q;rara g;lmişdil;r ki, Ağ Dişl; düşm;nçilik etm;sinl;r, Qrey Biver is; Ağ Dişi günd;n-gün; daha çox qiym;tl;ndirirdi. Lakin yetkinlik çağı Ağ Dişin z;if bir c;h;tini h;l; d; ört-basdır etm;mişdi: ona m;sx;r; il; gül;nd; döz; bilmirdi. İnsanın kinay;li gülüşü Ağ Dişi hidd;tl;ndirirdi. ;lb;tt;, adamlar öz aralarında gülüş; bil;rdil;r. O, buna heç ;h;miyy;t d; verm;zdi. Amma ona lağ edib gül;n adama nifr;tl;, h;qar;tl; baxırdı. İtin l;yaq;ti, t;mkini coşub h;ddini aşmışdı. H;qar;tli gülüş onu b;rk acıqlandırırdı. Bu vaxt Ağ Diş xalis şeytana dönürdü. Bel; anlarda onun c;ngin; keç;n küçüyün işi bitm;liydi. O, Qrey Biverin d; acıqlı olmasına b;l;d idi. Qrey Biverin c;zaları şidd;tli olurdu. Onun c;za qanunları Ağ Diş; b;lliydi. Qrey Biver; d;y;n;kl; ağlı köm;k edirdi. Amma itl;rin boş çöllüy; cumub can qurtarmaqdan savayı ;lacı yox idi. Onlar hidd;tl;nmiş Ağ Dişi gör;nd; tez aradan çıxırdılar...
Ağ Dişin üç yaşı tamam olmuşdu. Bu vaxt Makkenzi çayının sahilind; yaşayan hindu düş;rg;sin; aclıq düşdü. Onlar yayda balıq tuta bilm;mişdil;r. Qışda is; marallar öz h;miş;ki m;sk;nl;rind;n qaçıb getmişdil;r. Sığın d;st;l;ri nadir hallarda görünürdü. Dovşanlar is;, dem;k olar ki, qeyb; ç;kilmişdil;r. Meş;¬nin v;hşi heyvanları m;hv olmuşdu. V;hşil;r aclıqdan z;ifl;yib ;ld;n düşmüş, bir-birl;rini yem;y; başlamışdılar. Bu d;hş;tli f;lak;td;n yalnız güclül;r salamat çıxırdı.
Ağ Dişin allahları ovçuluqla m;şğul olurdular. Aclıq düş;nd;n sonra qocalar v; z;ifl;r bir-bir ölm;y; başladılar. Düş;rg;d; vay-şiv;n qopmuşdu. Qadınlar v; uşaqlar öz paylarını, son tik;l;rini arıqlayıb çöp; dönmüş ovçulara verirdil;r. Çünki ovçular bütün günü meş;d; qurd-quş axtarırdılar.
Aclıq allahları pis gün; salmışdı. Onlar maral d;ri¬sind;n düz;ltdikl;ri mokasin ayaqqabılarını, ;lc;kl;rini yeyirdil;r. İtl;r qoşqu qayışlarına, qamçılara daraşıb aclıq ehtiraslarını söndürürdül;r. Bu, h;l; harası idi?
İtl;r bir-birinin ;tini yeyir, allahlar da itl;ri yeyir¬dil;r. Sağ qalan itl;r bütün bunları görür, t;şviş; düşür¬dül;r. Onları da bel; bir acınacaqlı aqib;t gözl;yirdi. Ağıllı v; c;sar;tli itl;r insanın qaladığı tonqalı bird;¬f;lik t;rk edib qaçır, meş;y; p;nah aparırdılar; burada is; onları ya ölüm, ya da yırtıcı canavar c;h;ngi gözl;yirdi.
Bel; acınacaqlı günl;rin birind; Ağ Diş d; meş;y; t;r;f qaçdı. O, başqa itl;r; nisb;t;n h;yatdan daha çox baş çıxarırdı. Keçmiş h;yat m;kt;bi ona yaxşı d;rs vermişdi. Xüsusil; xırda v;hşil;rin izin; ustalıqla düş; bilirdi. Ağ Diş ehtiyatla sincabların h;r bir h;r;k;tini saatlarla izl;yir, onların ağacdan yer; düş;c;yi fürs;ti ;ld;n vermirdi. Bel; hallarda o, müst;sna dözüm nü¬mayiş etdirirdi. ;lb;tt;, bu dözüm onu üz;n, aclıqla heç cür uyuşmurdu. Ağ Diş is; t;l;smirdi. Bütün imkan¬larını ölçüb-biç;nd;n sonra d;qiq v; düzgün h;r;k;t etm;y; çalışırdı. Yoxsa sincab yen; ağaca dırmaşıb ;ld;n çıxa bil;rdi. Sincab sür;tl; qaçsa da, pusquda duran Ağ Diş güll; kimi onun üstün; sıçrayıb qamar¬layırdı.
Ad;t;n sincab ovu uğurla başa çatırdı. Amma Ağ Diş doyunca yey; bilmirdi. Çünki sincablar nadir hal¬larda görünürdü. Buna gör; d; canavar daha xırda quşları tutmağa m;cbur olurdu. Aclıq onu üzürdü. O, siçovulları yuvalarından qazıb çıxarır, özü kimi ac olan g;lincikl; d; döyüş; girm;kd;n ç;kinmirdi. Şidd;tli aclıq Ağ Dişi amansız caynaqları il; sıxmaq ist;y;nd; o, yenid;n, x;lv;t-x;lv;t allahların qaladığı tonqala yaxınlaşdı. Ancaq lap yaxına getm;di. O, allahlarla bir daha görüşm;kd;n qaçırdı. Meş;d; h;rl;nir, c;l;y; düşmüş t;k-tük quşları oğurlayırdı. Bir d;f; is; Qrey Biverin qurduğu t;l;y; düşmüş dovşanı qamarladı. Sonra ovunu götürüb l;hl;y;-l;hl;y; qaçdı. Bu vaxt Qrey Biver meş;d; g;zirdi. Z;iflikd;n gücl; özünü saxlamış hindu dincini almaq üçün oturmuşdu. Bird;n Ağ Diş yorulub ;ld;n düşmüş, ayaq üst; gücl; tab g;tir;n cavan canavara rast g;ldi. Ağ diş ac olmasaydı, ;lb;tt;, ondan yan keç;rdi. B;lk; d; ona qoşulub qaçardı. Amma bu d;f; o, canavarı qovub öldürdü, sonra da onu yedi. Görünür, tale Ağ Dişin t;r;find; idi. Çünki h;r d;f; aclıq şidd;tl;n;nd;, o, t;z; ov qamar-layırdı. H;tta gücd;n taq;td;n düşdüyü günl;rd; bel;, xoşb;xtlik ondan üz dönd;rmirdi. Bir d;f; Ağ Diş vaşaq ;tind;n iki gün doyunca yedi. Sonra canavar sürüsün; rast g;ldi. Sonra uzun, amansız t;qib başlandı. Ağ Diş canavarlardan daha möhk;m v; güclü idi. Buna gör; d; onlardan canını qurtara bildi. O, n;inki qaçırdı, böyük dövr; vururdu v; geri qayıdanda yorulub taq;td;n düşmüş canavarlardan birinin üstün; şığıyırdı.
Tezlikl; Ağ Diş bu yerl;rl; vidalaşıb öz keçmiş yurduna t;r;f yola düşdü. O, doğma mağaranı axtarıb tapdı. Kiççini burada gördü. Kiççi d; allahların qonaq sevm;y;n tonqallarını t;rk edib g;lmişdi. Balalamaq vaxtı o, mağaraya dönmüşdü. Ağ Diş mağaraya g;l;nd; Kiççinin t;z; doğulmuş küçükl;rind;n yalnız biri sağ qalmışdı v; bu balaca küçük d; son günl;rini yaşayırdı. Körp;l;r aclığa ç;tin tab g;tirirdi.
Kiççi böyük oğlunu – Ağ Dişi yaxşı qarşılamadı. Canavar balası buna ;h;miyy;t verm;di, anaya möhtac deyildi. Ağ Diş soyuqqanlıqla ondan üz dönd;rib çayyuxarı qaçdı. Çayın sol qolunda haçansa, anası il; birlikd; dalaşdığı vaşaq yuvasını tapdı, sakinl;ri did;rgin düşmüş bu yuvada uzanıb bütün günü dincini aldı. Yayın ;vv;ll;rind; – aclıq qurtaran vaxtı Ağ Diş q;fild;n Lip-lipl; rastlaşdı. Lip-lip d; onun kimi meş;y; qaçmış, acınacaqlı h;yat sürmüşdü. Ağ Diş onu q;fild;n gördü. ;yri sahilin çıxıntısından ;ks istiqam;t; t;r;f dönürdü. Onlar, dem;k olar ki, eyni vaxtda hündür t;p;nin dalından çıxıb üzb;üz dayandılar. H;r ikisi quruyub qaldı. Bu görüşd;n h;r ikisi qorxuya düşdü. H;r iki it gözl;rini bir-birin; zill;di. Ağ Dişin ;hvalı yaxşı idi. O, h;ft; ;rzind; yaxşı ov etmiş, çoxlu ;t yemişdi. Tox idi. Lip-lipi gör;n kimi tükl;ri dimdik qalxdı. Qeyri-ixtiyari olaraq tükl;rini qabardan Ağ Diş ;vv;ll;r Lip-lipl; dalaşanda bel; v;ziyy;t alardı. Öz düşm;nini gör;n Ağ Diş mırıldandı. Fürs;ti ;ld;n verm;di. H;r şey sür;tl; baş verdi. Lip-lip dala ç;kildi. Ağ Diş çiyin-çiyin; sürünüb bird;n onun ayaqlarından vurdu. Sonra belin; tullanıb Lip-lipin damarı çıxmış boynunu c;ngin; keçirtdi. Lip-lipi ölümqabağı titr;m; tutdu. Ağ Diş gözünü ondan ç;kmirdi. Bir müdd;t onun başına fırlandı, sonra yenid;n yola düşüb sahilin ;yri döng;sind; gözd;n itdi.
Ağ Diş tezlikl; meş; k;narına g;ldi. Sonra ensiz cığırlarla Makkenzi çayına endi. O, ;vv;ll;r d; buraya g;l;rdi. O vaxt bu sahild; heç n; yox idi. İndi is; burada düş;rg; görünürdü. Ağ Diş dayandı. Ağacların arxasına ç;kilib oğrun-oğrun pusmağa başladı. Düş;r¬g;d;n g;l;n s;sl;r v; qorxular ona tanış idi. Lakin düş;r¬g;nin s;s v; qorxusunda n;s; bir t;z;lik duyu¬lurdu. Hürüşm; v; ağlaşma s;si g;lirdi. Bu s;sl;r sanki bolluqdan, naz-nem;td;n x;b;r verirdi. Bu vaxt Ağ Diş ;s;bi qadın s;si eşitdi. Ona el; g;ldi ki, bu cür ;s;bil;şm;k yalnız tox qarına mümkün olar. Havadan balıq iyi g;lirdi. Dem;li, düş;rg;d; yem;k vardı. H;yat qaynayırdı.
Aclıq qurtarmışdı. O, meş;d;n çıxıb sür;tl; düz daxmaya – m;iş;t qayğıları il; coşub-daşan daxmaya t;r;f götürüldü. Evin kişisi yox idi. Amma Klu-kuç Ağ Dişi gör;n kimi sevincd;n qışqırdı. Ona bütöv bir t;z; balıq verdi. Balığı l;zz;tl; yey;nd;n sonra Ağ Diş uzanıb Qrey Biverin yolunu gözl;di.

 

Dördüncü hiss;
QADİR ALLAHLAR
1
DÜŞM;N

Ağ Dişin t;bi;tind; öz cinsind;n olan heyvanlarla yaxınlıq etm;k ist;yi yaranmışdı. O, qoşqunun başçısı olan kimi bu ist;k biryolluq m;hv oldu.
İtl;rin ondan z;hl;si gedirdi. Çünki Mit-sah ona ;lav; ;t atırdı.
Ağ Diş h;miş; qoşqunun başında qaçırdı, bununla da yumşaq, tüklü quyruğunun görünm;si, iti qaçan, göz;görünm;z ayaqları il; itl;ri özünd;n çıxarırdı.
Ağ Diş d; itl;r; nifr;t edirdi. Başçı v;zif;sini yerin; yetirm;k ona q;tiyy;n l;zz;t vermirdi. Yalnız gücün; arxalanıb üç il onun hakimiyy;ti altında qalan itl;rin hürüşm;sind;n qaçmaq lazım g;lirdi. Bununla barışmalıydı, ;ks t;qdird;, onu ölüm gözl;yirdi. Onun içind; coşub-daşan h;yat is; sönm;k ist;mirdi. Mit-Sah yerind;n t;rp;n;n kimi bütün qoşqu hidd;tl; hür;-hür; Ağ Dişin dalınca yüyürürdü.
O özünü müdafi; ed; bilmirdi. Başını itl;r; t;r;f dönd;r;n kimi Mit-sah onun ağız-burnunu qamçılayırdı. Ağ Dişin ir;li, yalnız ir;li qaçmaqdan başqa ;lacı qalmırdı. Hürüş;n it xılının hücumunu quyruğu v; dal ayaqları il; d;f ed; bilmirdi. Bel; silahla amansız dişl;r çoxluğundan qorunmaq mümkün deyildi. V; Ağ Diş dördayaq çaparaq, h;r sıçrayışı il; öz t;bi;tini zorlayır, vüqarını sındırırdı. Bel;c; bütün günü qaçmalı olurdu.
Zor işl;tm;k c;zasız qalmır. ;g;r b;d;nd;ki tük d;rinin lap dibin; yeriyirs;, o da mütl;q ağrı ver;c;k. Bel; bir hadis; eynil; Ağ Dişin başına g;ldi. O, bütün varlığıyla onu dabanbadaban izl;y;n itl;rd;n qaçmağa can atırdı. Amma allahların hökmün; qarşı çıxmaq olmazdı. Onların hökmü maral bağırsaqlarından düz;ldilmiş otuz funtluq qamçıyla daha da möhk;ml;nirdi. Ağ Diş bütün bunlara dözürdü, v;hşi, t;krarolunmaz ;xlaqına m;nsub nifr;t v; q;z;bini gizl;d;r;k dözürdü.
Ağ Diş itl;rin qatı düşm;ni idi. O, heç vaxt aman ist;m;z, özü d; heç k;s; r;hm etm;zdi. B;d;nind;n yaralar v; çapıqlar ;ksik olmazdı, öz növb;sind; itl;rd; d; onun dişl;rinin yeri qalırdı. Dig;r başçıların ;ksin; olaraq (allahlara arxayın olan başçıların ;ks;rinin ;ksin; olaraq, Ağ Diş bel; müdafi;y; m;h;l qoyan deyildi), o, c;sar;tl; düş;rg;d; h;rl;nir, onu gündüzl;r incitmiş itl;rl; gec;l;r haqq-hesab ç;kirdi. Ağ Diş h;l; başçı olmadığı vaxtlarda indiki qoşqu yoldaşları ad;t;n ondan gen g;zirdil;r. İndi v;ziyy;t d;yişmişdi. S;h;r¬d;n axşamad;k ç;k;n t;qib v; Ağ Dişin bütün günü onların qabağına qaçmasına dözm;y; n; vardı ki!
Ağ Diş xılın arasında görün;n kimi dava başlayırdı. Düş;rg;d; h;rl;nib g;z;nd; ulayır, dişl;rini şaqqıldadır, zingild;yirdi. Onun n;f;s aldığı hava da sanki nifr;t v; q;z;bl; doluydu v; bu, yalnız onun içind;ki hidd;t v; q;z;bi gücl;ndirirdi.
Mit-sah qoşquya “dayan!” ;mri ver;nd; Ağ Diş ona qulaq asırdı. İlk vaxtlarda bu dayanma itl;rin qarmaqarışıqlığına s;b;b olur, onlar nifr;t etdikl;ri başçının üstün; hücum ç;kirdil;r. Amma el; buradaca m;nz;r; d;yişirdi: Mit-sah qırmancını yell;d;r;k Ağ Dişin dadına çatırdı. V; n;hay;t, itl;r anladılar ki, ;g;r kirş;l;r Mit-sahın ;mrin; gör; dayanıbsa, dem;k, xılın başçısına toxunmaq olmaz. Ağ Diş özbaşına dayanırsa, dem;k, onun d;rsini verm;k olardı.
Tezlikl; Ağ Diş daha ;mrsiz dayanmadı. Bel; d;rsl;r tez m;nims;nilir. Ağ Diş onları m;nims;m;y; bilm;zdi. ;ks t;qdird; o, h;yatın onunçün hazırladığı bel; m;ş;qq;tli mühitd;n sağ çıxmazdı. Amma bu d;rsl;r itl;rin vecin; deyildi. Onlar düş;rg;l;rd; Ağ Diş; gün verib, işıq vermirdil;r. Bütün qoşqunun xıl başçısına olan nifr;ti gündüz t;qibl;rind;, q;z;bli hürüşm;l;rd; özünü göst;rir v; qoşqunu öt;n gec;nin hadis;l;rini unutdurmağa m;cbur edirdi: o biri gec; d;rs t;krar olurdu v; s;h;r; yaxın ondan ;s;r-;lam;t qalmırdı. Bundan başqa, d;st;nin Ağ Diş; olan düşm;nçilik hissi bir vacib ş;raitl; d; bağlıydı: itl;r Ağ Dişi yad cins kimi q;bul edirdil;r, bu is; onların bir-birin; ;ks durmalarına tamamil; kifay;t idi. Onlar Ağ Diş kimi ;hlil;şdirilmiş canavarlar idi. Amma onların kökü bir neç; ;hlil;şdirilmiş n;sill; bağlıydı. Şimal c;ng;lliyinin canavara b;xş etdiyi çox v;rdiş artıq itirilmişdi v; itl;r üçün şimal c;ng;lliyind; yalnız nam;lum bir şey gizl;nmişdi; ;b;di t;hlük; v; ;b;di düşm;nçilik. Lakin Ağ Dişin xarici görk;mi, v;rdiş v; xüsusiyy;ti, instinktl;ri onun şimal c;ng;llikl;ri il; möhk;m ;laq;sind;n x;b;r verirdi: o, şimalın r;mzi v; t;c;ssümü idi. Buna gör; d; itl;r onun üstün; dişl;rini qıcırdanda bel;, öz ölüml;rind;n, meş;nin ala-toranlı¬ğında v; insan tonqalları il; h;r t;r;fd;n ;hat; olunmuş qaranlıqda gizl;n;n ölüml;rind;n özl;rini qoruyurdular.
Bel;likl;, itl;r bir d;rsi möhk;m öyr;nmişdil;r: birlikd; olmaq! Ağ Diş ;n t;hlük;li r;qib idi v; heç bir it onunla t;kb;t;k qarşılaşmağa cür;t etmirdi. İtl;r ona xılnan hücum edirdil;r, ;ks t;qdird;, o, bir gec;d; t;kb;t;k onların işini bitir;rdi. Ağ Diş h;l; öz düşm;nl;rind;n heç birinin işini bitirm;mişdi. O, r;qibin ayağından vururdu. Dava ki başlandı, bütün qoşqu öz başçısının üstün; qalxırdı. İtl;r h;miş; bir-biriyl; mırıldanırdılar, vay o günd;n ki, onlardan biri Ağ Dişl; tutaşaydı, onda itl;rin ;vv;lki ç;kişm;l;ri, biri-biriyl; tutaşmaları yaddan çıxardı.
Buna baxmayaraq, itl;r var gücl;riyl; çalışsalar da, Ağ Dişi parçalaya bilmirdil;r. O, çox çevik idi, t;hlük;li v; ağıllıydı: araya düşm;kd;n qaçır v; h;miş; onu dövr;y; alan itl;rin arasından m;har;tl; çıxırdı. Ağ Dişin ayağını sındırmaq heç bir itin ağlına g;lmirdi. Özü h;yata bağlanan kimi onun ayaqları da torpağa möhk;m bağlanmışdı. Buna gör; d; bütün xılnan apardığı mübariz;d; yaşamaq, h;yatını qorumaq onunçün birm;nalıydı. Bu m;nanı heç k;s onun kimi yaxşı başa düş; bilm;zdi.
Bel;likl;, Ağ Diş öz h;mcinsl;rinin – insanın qaladığı tonqalın ;trafında qızınan canavarların, insan qüdr;tinin müdafi;sin; sığınmış bu canavarların ;n qatı düşm;nin; çevrilmişdi. Onu h;yat bel; etmişdi. O, bütün itl;r; qan davası elan etmişdi v; el; amansızcasına intiqam alırdı ki, h;tta Qrey Biver d; Ağ Dişin q;z;binin qarşısını ala bilmirdi. O deyirdi: Dünyada Ağ Diş kimi it yoxdur!”V; özg; düş;rg;l;¬ind;n g;l;n hindular da bunu t;sdiq edir, Ağ Dişin onların itl;ri il; nec; haqq-hesab ç;kdiyini xatırla¬ırdılar.
Ağ Dişin artıq beş yaşı vardı. Qrey Biver onu yen; özüyl; uzun bir s;yah;t; apardı v; qayalı dağların ;t;yind; Makkenzi çayının sahill;ri boyunca yerl;ş;n düş;rg;l;rd; Ağ Dişin itl;rl; boğuşmasını uzun müdd;t xatırladılar. O, intiqamdan l;zz;t alırdı. Özg; düş;rg;¬l;rd;n olan itl;r hirsl; Ağ Diş; yaxınlaşanda, o, vaxtı itirm;d;n güll; kimi onların üstün; şığıyır, boğazından tutub r;qibini öldürür, ona göz açmağa aman vermirdi.
Ağ Diş t;crüb;li döyüşçü olmuşdu. O, m;har;tl; dalaşırdı, heç vaxt döyüşü uzatmazdı. O şığıyırdı v; dişi boşa çıxanda, o d;qiq; geri sıçrayırdı.
Bütün canavarlar kimi Ağ Diş d; r;qibiyl; müna¬ib;td; olmaqdan qaçırdı. O, buna döz; bilmirdi. Bel; münasib;tin içind; t;hlük; gizl;nirdi v; bu, onu öz yolundan çıxarardı. O, azadlıq ist;yirdi. Şimal c;ng;l¬iyi öz z;ncirli qucağından Ağ Dişi buraxmırdı. Ona xas olan c;miyy;td;n, mühitd;n ayrılması, uzaq düşm;si onun azadlığa çıxmaq c;hdl;rini gücl;ndir¬işdi. R;qibl; s;mimi yaxınlıqda n;s; bir t;hlük; gizl;n¬işdi. Ağ Diş bel;d; t;l;d;n şübh;l;nirdi v; bu t;l;nin qorxusu onu t;rk etmirdi.
Özg; itl;r onunla bacara bilmirdil;r. Ağ Diş onların c;ngin; keçm;kd;n qorunurdu. O, itl;rl; haqq-hesab ç;kib, döyüşd;n qalib çıxırdı. Düzdür, müst;snasız qayda yoxdur. El; gün olurdu ki, Ağ Dişin üstün; bird;n bir neç; r;qib hücum ç;kirdi v; o, qaçıb qurtara bilmir, boğuşurdu. Ancaq bu, nadir hallarda baş verirdi. O, daha bir üstünlük qazanmışdı: vaxtı v; m;saf;ni düzgün qiym;tl;ndir; bilirdi. ;lb;tt;, bütün bunları tamamil; şüursuz edirdi. Sad;c;, müşahid;si heç vaxt onu aldatmırdı v; Ağ Dişin başqa itl;r; nisb;t;n daha yaxşı inkişaf etmiş b;d;ni d;qiq v; c;ld işl;yirdi. O biri itl;rd;n f;rqli olaraq, zehni v; fiziki gücünün v;hd;ti daha göz;l n;tic; verirdi. Onun görm; siniri h;r;k;t ed;n h;r hansı bir t;sviri beynin; ötür;nd; Ağ Dişin şüuru d;rhal m;saf;ni v; vaxtı mü;yy;nl;şdir;rdi. Bel;likl;, o, itl;rin sıçrayışından, yaxud onların köp;k dişl;rind;n qoruna bilirdi. Eyni zamanda öz r;qibinin üstün; sıçramaq üçün h;r bir saniy;d;n istifad; ed; bilirdi. Lakin buna gör; onu m;dh el;m;k d; lazım deyil: t;bi;t başqalarına nisb;t;n ona daha çox s;xav;t göst;rmişdi. V;ssalam.
Ağ Diş Yukon fortuna g;l;nd; yay idi. Qışın axırında Qrey Biver Makkenzi v; Yukon çayları arasındakı suayrıcını ötüb keçdi v; bütün yazı qayalı dağların q;rb yamaclarında ov etm;y; başladı. Porkyu¬ay çayının donu açılanda is; Qrey Biver qayıq düz;ltdi v; çayla üzüaşağı, onun Yukonla k;sişdiyi s;mt; üzdü, burdan qütb dair;si görünürdü. Burada Hudzon gölü şirk;tinin fortu yerl;şirdi. Fortda çoxlu hindu, azuq; v; dig;r şeyl;r vardı. H;r yerd; canlanma göz; d;yirdi. 1898-ci ilin yayı idi. Minl;rl; qızılaxtaran Klondayka, Dousona t;r;f Yukon çayının yuxarı boyunca h;r;k;t edirdi. S;yyahların m;nzil başına çatması üçün h;l; yüz mill;rl; yol q;t etm;liydi, onların çoxu düz bir il idi ki, yollarda idi: beş min mild;n az yol q;t ed;n yox idi, b;zil;ri is; dünyanın lap o biri başından g;lmişdi.
Yukon fortunda Qrey Biver dayandı. “Qızıl yürüşü” haqqındakı şayi;l;r onun da qulağına çatdı. Özüyl; bir neç; dolu kis; g;tirmişdi v; bu taylardan biri ;lc;k v; mokasinl;rl; doluydu. ;g;r onu bura çoxlu var-dövl;t ;ld; etm;k sövdası, ümidi g;tirm;s;ydi, Qrey Biver ömründ; bel; uzaq yola çıxmağı özün; r;va görm;zdi, cür;t etm;zdi. Ancaq burda gözl;dikl;rind;n d; çox şey gördü. O, hesablamışdı ki, d;ril;ri satdıqdan sonra yüz faiz g;lir götür;c;k. Amma burada ;min oldu ki, lap çox qazanmaq mümkündür. Qrey Biver ;sl hindu kimi t;mkinl; h;r;k;t ed;r;k q;rara aldı ki, burada payıza kimi qalsın. T;ki malı ucuz getm;sin.
Yukon fortunda Ağ Diş ilk d;f; olaraq ağ d;rili adamlar gördü. Hinduların yanında bu ağ adamlar başqa cinsd;n olan varlıqlar kimi görünürdü.
Onlar Allah idil;r v; bu allahların hakimiyy;ti daha böyük qüdr;t; söyk;nmişdi. Bu inam Ağ Dişd; özbaşına yaranmışdı. Ona ağ d;rili allahların qüdr;tin; inanmaq üçün öz düşünc; v; qabiliyy;tini iş; salmağa heç k;s ixtiyar verm;mişdi. Bunu yalnız hiss edirdi, amma qeyri-adi bir gücl; hiss edirdi.
Hinduların qurduğu komacıqlar haçansa ona insanın n;h;ngliyinin sübutu kimi görünmüşdü. İndi is; onu öht;ş;m fort v; yoğun şalbanlardan düz;ldilmiş evl;r heyr;tl;ndirirdi. Bütün bunlar ;z;m;td;n, qüdr;td;n x;b;r verirdi. Ağ d;rili allahlar qüdr;t sahibiydil;r. Onların hakimiyy;ti Ağ Dişin ;vv;lki allahlarının hakimiyy;tind;n daha güclüydü – h;tta onlar arasında ;n güclü m;xluq sayılan Qrey Biverin hakimiyy;tind;n d; üstün idi. El; Qrey Biverin özü d; ağ d;rili allahların yanında m;zlum görünürdü.
Ola bilsin ki, bütün bunları Ağ Diş yalnız hiss edirdi v; öz hissl;rin; duyğularına gör; özün; aydın hesabat vermirdi. Amma heyvanlar h;r şeyd;n ;vv;l bu duyğuların ;sasında h;r;k;t edirl;r: indi Ağ Dişin h;r bir h;r;k;ti d; ağ allahların qüdr;tin; inamı kimi başa düşülürdü. Ağ Diş ağ d;rili allahlara çox böyük ehtiyatla yanaşırdı. Kim bilir, b;lk; onlardan yeni b;db;xtlik, göz;görünm;z d;hş;t g;l; bil;rdi. Ağ diş maraqla ağ allahları izl;yirdi. O, ağ d;rili adamlarla qarşılaşmağa qorxurdu. İlk saatlarda ağ allahları uzaq¬dan, x;lv;tc; izl;m;kl; kifay;tl;nirdi. Sonra gör;nd; ki, ağ allahlar öz itl;rin; qarşı mülayimdirl;r, onları incitmirl;r, yaxın g;ldi.
Fortda Ağ Diş hamının diqq;tini c;lb etdi: onun canavara daha çox oxşaması d;rhal bilinirdi v; adamlar onu bir-birl;rin; barmaqla göst;rirdil;r. Bu Ağ Dişi ehtiyatlı olmağa m;cbur edirdi. Ona yaxınlaşmaq ist;y;n adamlara dişl;rini qıcırdır, yan qaçırdı. Ona ;l vurmaq olmurdu. Yaxşı ki, ;l vura bilmirdil;r.
Tezlikc; Ağ Diş bildi ki, bu allahlardan bir neç;si h;miş; fortda yaşayır. H;r iki-üç günd;n bir g;mi sahil; yan alırdı (ağ adamların qüdr;tini göst;r;n daha bir n;h;ng sübut) v; bir neç; saat körpünün yanında dururdu.
Allahlar g;miyl; g;lir, yen; d; g;miyl; gedirdil;r. Bu adamların sayı-hesabı yox idi. Birinci iki gün ;rzind; Ağ Diş bütün ömrü boyu gördüyü hindulardan daha çox adam gördü. Onlar h;r gün g;lib Fortda h;rl;nir, sonra yen; çayın yuxarı hiss;sin; qayıdırdılar.
Ağ allahlar qüdr;tli varlıqlar olsalar da, onların itl;ri bir şey deyildi. Ağ Diş öz sahibl;ri il; sahild; h;rl;n;n h;min itl;rl; qarşılaşanda buna tam ;min oldu. Bu itl;r bir-birl;rin; oxşamırdılar. V; bu itl;rin heç biri boğuşmağı bacarmırdı.
Öz cinsl;rind;n olan bütün heyvanlara nifr;t b;sl;y;n Ağ Diş bu itl;rl; d; boğuşurdu. Bir neç; sıçrayışdan sonra o, d;rin nifr;t hissil; onların arasına girirdi: itl;r o q;d;r yazıq, aciz görünürdül;r ki! Onlar da Ağ Diş; birlikd; güc g;lm;k ist;yirdil;r. Amma Ağ Diş bütün m;har;tini v; f;ndl;rini iş; salırdı. İtl;r ona hücum ed;r;k hürür, Ağ Diş is; k;nara sıçrayırdı.
İtl;r onu gözd;n qoyan kimi Ağ Diş yandan onlara şığıyır, ayaqlarından vurub boğazlarından yapışırdı. Bel; dişl;kl;r tez-tez ölüml; n;tic;l;nirdi. Onun r;qibi palçığın üstün; s;rilib hindu itl;rinin ayaqları altına düşürdü. Hindu itl;ri d; buna b;nd idi. O saat bütün xıl il; yad it; daraşıb onu tik;-tik; edirdil;r. Ağ Dişin ağlına söz ola bilm;zdi. O çoxdan d;rk etmişdi ki, itl;rini öldür;nd; allahlar q;z;bl;nirl;r. Ağ allahlar da bel;ydi. Buna gör; d;, r;qibinin ayağından vurub boğazından bir diş götürdükd;n sonra aradan çıxır, h;min itin işini bitirm;y; xıla imkan yaradırdı. Bu vaxt ağ adamlar qaçıb g;lirdil;r v; öz hirsl;rini xılın üstün; tökürdül;r. Ağ Diş is; sudan quru çıxırdı. Ad;t;n o, k;nardan durub seyr edirdi. Onun h;mcinsl;rini daşla, d;y;n;kl;, baltayla vurardılar. ;ll;rin; n; keçs;ydi, itl;r; atardılar. Ağ Diş bel;c; ağıllıydı.
Amma onun qoşqu dostları da n; is; öyr;nmişdil;r: başa düşmüşdül;r ki, g;mi sahil; yan alanda ;sl kef başlayır. Budur, itl;r g;mid;n çıxıb qaçdılar v; onlardan ikisi-üçü d;rhal parça-parça edildi. Onda adamlar qalan itl;ri geri qovur v; amansız haqq-hesab ç;kirdil;r. Bir d;f; tula cinsli köp;yin gözü qabağında parçalandığını gör;n sahibi tapançasını çıxartdı.
O, xıldan altı it güll;l;di. Ağ Diş bu hadis;ni uzun müdd;t unutmadı. Bu, adamların qüdr;tinin daha bir nümun;si idi.
İlk günl;r ağ adamların itl;riyl; döyüşm;k sad;c; onu ;yl;ndirirdi. Sonra o, bundan ;m;lli-başlı yapışdı. Onun ayrı işi olmazdı. Qrey Biver alverl; m;şğul idi, varlanmışdı. Ağ Diş körpünü gözd;n qoymurdu. O, hindu itl;rinin azğın xılıyla birlikd; g;mil;rin g;lm;sini gözl;yirdi. G;mi sahil; yan alan kimi qiyam;t başlanırdı. Bel; gözl;nilm;z görüşd;n başlarını itirmiş ağ adamlar özl;rin; g;linc; itl;r h;r;si bir t;r;f; qaçıb gedir v; növb;ti g;mini gözl;yirdil;r.
Lakin Ağ Dişi xılın üzvü saymaq olmazdı. O, xıla qarışmırdı, k;narda durur v; heç vaxt öz müst;qilliyini itirmirdi.
Şuluqluq salmaq üçün heç d; böyük ;m;k t;l;b olunmurdu. Ağ Dişin körpünün yanında olması b;s idi. Yad itl;r sahil; çıxan kimi boğuşma başlayır, onlar Ağ Dişin üstün; cumurdular. İnstinkt ona bel;c; hökm edirdi. İtl;r Ağ Dişd; şimal c;ng;lliyini hiss edir, ona nam;lum qorxu, ;b;di t;hlük; kimi baxırdılar: onlar Ağ Dişi qaranlıqda oğrun-oğrun g;z;n bir heyvan kimi duyurdular. Bu x;lv;ti cins insan tonqallarını ;hat; etmişdi v; itl;r tonqala yaxın g;l;nd; öz ;vv;lki v;rdişl;rind;n imtina ed;rk;n şimal c;ng;lliyind;n – t;rk edilmiş v; atılmış şimaldan qorxurdular. Bu qorxu hissi, şimal c;ng;lliyinin qorxusu itl;r; n;silb;n;sil keçmişdi. Şimal çöll;ri ölüml; h;d;l;yirdi. Amma itl;rin sahibl;ri, allahları onlara şimaldan g;l;n bütün canlıları öldürm;k hüququ vermişdil;r. Bu hüquqdan istifad; ed;r;k onlar özl;rini v; allahlarını – onları öz aralarına buraxan allahlarını müdafi; edirdil;r.
Buna gör; d; c;nubdan g;l;n, Yukon çayının sahilin; düş;n itl;r Ağ Dişi görc;k qızğın bir ehtirasla üstün; atılmaq v; onu parçalamaq ist;yirdil;r. G;lm; itl;rin arasında ş;h;r itl;ri d; vardı. Amma şimal çöllüyünd;n instinktiv qorxu hissi onlarda da vardı.
Günün günorta çağı onların rastına çıxan canavara oxşar v;hşiy; ;cdadlarının gözüyl; baxır v; onlardan miras qalmış xatir; itl;r; deyirdi ki, bu, canavardır. V; bu canavara onların cinsi ;b;di düşm;n k;silibdir. Bütün bunlardan is; Ağ Diş h;zz alırdı. ;g;r onun görk;mi itl;ri ona hücum etm;y; m;cbur edirdis;, çox yaxşıydı. Onlar Ağ Dişd; özl;rinin layiqli ovunu görürdül;r. Ağ Diş d; onlara eynil; bel; baxırdı.
Ağ Diş t;nha mağarada ilk d;f; dünya işığını ;b;s yer; görm;mişdi. İlk döyüşl;rind; ağ k;klik, g;lincik v; vaşaq kimi r;qibl;rl; vuruşmuşdu. Onun uşaqlıq ill;ri Lip-lipin, bütün xılın kin-küdur;tiyl; nahaq yer; z;h;rl;nm;mişdi. ;g;r h;yat onu başqa cür böyüts;ydi, b;lk; d; tamam ayrı cür olacaqdı. Düş;rg;d; Lip-lip olmasaydı, Ağ Diş başqa küçükl;rl; dostlaşardı, it; daha çox oxşayardı v; öz h;mcinsl;rin; qarşı mehriban olardı. G;r;k Qrey Biver yumşaq v; m;rh;m;tli adam olaydı. B;lk; o, Ağ Dişd; m;h;bb;t v; m;rh;m;t hissi oyada bil;rdi. Amma bel; olmamışdı. ;ksin;, h;yat Ağ Dişl; s;rt r;ftar etmişdi. V; o, yırtıcı oldu, azğın bir v;hşiy; dönüb öz h;mcinsl;rinin düşm;nin; çevrildi.
 
2
D;Lİ ALLAH

Yukon fortunda ağ d;rili adamlar çox deyildi. Onlar burada çoxdan m;sk;n salmışdılar v; özl;rini “qıcqırmış x;mir” adlandırır, bununla f;xr edirdil;r. Başqa yerl;rd;n bura g;l;nl;ri köhn; sakinl;r sevmirdil;r. G;miyl; g;l;n adamlar t;z; adamlar sayılırdı v; onlara “çeçako” (y;ni “t;z;”) deyirdil;r. T;z; g;l;nl;r bu sözü heç xoşlamırdılar. Onlar x;miri quru maya il; yoğururdular, bu da onlarla yerli sakinl;r arasında f;rq yaradırdı. İş burasında idi ki, yerli sakinl;r çör;yi acx;mr; il; bişirirdil;r, çünki maya yox idi. N; is;, bütün bunlar bir yana, fortun sakinl;ri g;lm; adamlara pis baxırdılar v; h;r d;f; onların başına pis bir iş g;l;nd;, buna sevinirdil;r. Xüsusil; onlar Ağ Dişin v; bütün azğın xılın, q;rib itl;rin başına min oyun açdıqlarından xoşhallanırdılar. G;mi sahil; yan alan kimi yerli sakinl;r sahil; t;l;sirdil;r ki, qiyam;t; tamaşa etsinl;r. Onlar da hindu itl;ri kimi bundan h;zz alır v; Ağ Dişin döyüşl;rd;ki rolunu qiym;tl;ndirirdil;r.
Ancaq yerli sakinl;r arasında lap çox l;zz;t alan bir adam da vardı. O, sahil; yan alan g;minin fitini eşid;n kimi, sahil; götürüldü. Döyüş qurtarandan sonra it xılı dağılardı. Bu adam da t;;ssüfl;n;-t;;ssüfl;n; körpüd;n uzaqlaşırdı. Bu adam didilmiş c;nub itinin ölümqabağı zingiltisini eşid;nd;, xıl onu tik;-tik; ed;nd; sevincd;n qışqırır, tullanırdı. V; h;r d;f; o, Ağ Diş; h;s;dl; baxırdı.
Yerli sakinl;r bu adama “Biyuti” (y;ni “Göyç;k”) deyirdil;r. V; indiy; kimi heç kim onun ;sl adını bilmirdi. Bu yerl;rd; o, Göyç;k Smit kimi tanınırdı. Düzü, onda göz;llikd;n ;s;r-;lam;t yox idi. El; buna gör; d;, istehzayla “Göyç;k Smit” çağırırdılar. O, h;ddind;n artıq kifir idi. T;bi;t onu yaradanda x;sislik etmişdi. Göd;kboylu bu adamın ölüvay b;d;nind;n uzunsov başı sallanırdı. Uşaqlıqda yaşıdları onu “İyn;baş” çağırardılar.
Smitin peys;ri tamamil; yastıydı, ensiz alnı yönd;msizdi. Sonradan t;bi;t, y;qin, s;xav;tli olmuş v; Göyç;k Smit; b;r;lmiş gözl;r b;xş etmişdi. V; onun gözl;ri el; aralı qoyulmuşdu ki, onların arasına ;lav; bir cüt göz d; yerl;ş; bil;rdi. Qalan boş sah;ni doldurmaq üçün is; t;bi;t ona ağır alt ç;n;si b;xş etmişdi. Alt ç;n;si az qala sin;sin; sallanmışdı. Ola bilsin ki, bu, bel; görünürdü. Ya da bel; ağır yükü üstünd; daşımaq üçün Göyç;k Smitin boynu h;ddind;n artıq nazik idi. O, h;r c;h;td;n m;nfur v; yazıq bir qorxaq t;siri bağışlayırdı. T;svir daha tam v; canlı olsun dey;, onu da ;lav; etm;k lazımdır ki, onun uzun, sarı dişl;ri vardı v; nazik dodaqları arasından dişl;ri çöl; çıxmışdı. Tükl;r onun başında topa-topa yell;nirdi, yanaqlarına sallananda is; dağılmış kül;ş topasını xatırladırdı.
Sözün qısası, Göyç;k Smit kifir idi, amma bunda onun özünü günahlandırmaq olmazdı. Dünyaya bel; g;lmişdi. O, fortun camaatı üçün xör;k bişirir, qab-qacaq yuyurdu v; h;r cür işin qulpundan yapışırdı. Fortda ona pis üz göst;rmirdil;r. H;tta ona, h;yatda b;xti g;tirm;y;n adam kimi yazıqları da g;lirdi.
Bundan başqa, Göyç;k Smitd;n qorxurdular. Bu amansız qorxağın ;lind;n n; des;n g;l;rdi, arxadan atılan güll;, z;h;r qatılmış q;hv; d; gözl;m;k olardı. Axı kim;s; biş-düşl; m;şğul olan adam lazım idi v; Göyç;k Smit d;, bütün bu k;m-k;sirl;rin; baxmayaraq, öz işinin öhd;sind;n asanlıqla g;lirdi.
Ağ Dişin qoçaqlığına m;ftun olan bu adam bel; idi. O, Ağ Diş; sahib olmağı arzulayırdı. Göyç;k Smit Ağ Dişl; oynamağa başladı. İtona m;h;l qoymadı. Smit daha inadla it; girişm;k ist;y;nd; Ağ Diş dişl;rini ona qıcırtdı, tükl;rini pırpızlaşdırıb qaçdı. Bu adam onun xoşuna g;lmirdi. Ağ Diş bu adamda n;s; bir q;ddarlıq duyur v; onu görm;k bel; ist;mirdi. İt Smitin uzalı ;lind;n v; qılıqlı s;sind;n qorxurdu.
Adi bir varlıq xeyirxahlığı v; q;ddarlığı sad; bir yolla q;bul edir. Xeyirxahlıq odur ki, iztirab vermir, özüyl; azadlıq v; h;zz g;tirir.
Xeyirxahlıq yaxşı şeydir. Pislik müsib;tdir o, narahatlıq g;tirir, iztirab verir, t;hlük; tör;dir. Şüursuz, altıncı hiss üzvünün köm;yil; Ağ Diş hiss etmişdi ki, bu adamın içind; n;s; bir yamanlıq gizl;nib, adamı ölüml; h;d;l;yir v; ona nifr;t etm;k lazımdır.
Göyç;k Smit Qrey Biverin komasına g;l;nd; Ağ Diş evd;ydi. Addım s;sl;rind;n Ağ Diş başa düşmüşdü ki, kims; g;lir v; tükl;rini qabartmışdı. Ona uzanmaq l;zz;t vers; d;, Smit yaxına g;l;n kimi d;rhal durdu, canavar kimi s;ssizc; k;nara ç;kildi. Ağ Diş bu adamın Qrey Biverl; n; bar;d; söhb;t etdiyini bilmirdi. Yalnız sahibinin h;min adamla danışdığını görürdü. Söhb;t zamanı Göyç;k Smit barmağıyla Ağ Dişi göst;rdi v; Ağ Diş bu ;lin lap yaxınında olduğunu bilib mırıldandı. Göyç;k Smit şaqqanaq ç;kdi, Ağ Diş is; tez-tez çevrilib dala baxa-baxa qaçaraq meş;d; gözd;n itdi.
Qrey Biver iti satmağa razı olmadı. O varlanmışdı, h;r şeyi vardı. Bundan başqa, axı, bel; göz;l qoşqu itini v; başçını haradan tapa bil;rdi!? Ağ Dişd;n n; Makenzid;, n; d; Yukonda var idi. Ağ Diş boğuşmanın ustasıydı. İt parçalamaq onunçun n; idi ki!.. İnsan milç;yi nec; basıb öldürürs;, Ağ Diş d; iti el;c; ;z; bilirdi (Bu sözl;ri eşid;nd; Göyç;k Smitin gözl;ri parıldadı v; o, acgözlükl; nazik dodaqlarını yaladı). Yox, Qrey Biver; n; q;d;r pul vers;l;r d;, Ağ Dişi satan deyil. Lakin Göyç;k Smit hinduları yaxşı tanıyırdı. O, tez-tez Qrey Biver; baş ç;km;y; başladı v; h;r d;f; d; g;l;nd; qoltuğunda bir şüş; g;tirirdi. Viskinin çox böyük xüsusiyy;ti var – o, ehtirası oyadır. M;hz Qrey Biverd; bel; bir ehtiras oyandı. Onun könlü bu acı, lakin t;sirli mayeni günd;n-gün; daha çox ist;yirdi. V; viskini iç;nd;n sonra özünü idar; ed; bilm;y;n Qrey Biver h;min mayeni ;ld; etm;k üçün h;r şey; hazır idi. ;lc;k v; mokasinl;rd;n qazandığı pullar yavaş-yavaş x;rcl;nib qurtarırdı. Pul kis;si n; q;d;r boşalırdısa, Qrey Biver d; bir o q;d;r narahat olurdu. N;hay;t, h;r şey – pullar da, mallar da, rahatlıq da getdi. Qrey Biverin yalnız d;qiq;b;d;qiq; artan ehtirası qalmışdı. Bu vaxt Göyç;k Smit yen; Ağ Dişi satmaq söhb;tini saldı. Amma bu d;f; qiym;t dollarla yox, viski şüş;l;ri il; mü;yy;n edildi. Qrey Biver t;klif; diqq;tl; qulaq asdı. Onun axırıncı sözü bu oldu:
– Tuta bils;n it s;nindi...
Viski şüş;l;ri g;ldi. Lakin iki günd;n sonra Göyç;k Smit Qrey Biver; dedi:
– İti özün tut.
Axşam ev; qayıdan Ağ Diş rahat n;f;s alıb daxmanın yanında uzandı. Qorxulu ağ allah yox idi. Son günl;r o, Ağ Diş; daha çox sataşırdı v; it d; evd;n çıxıb getm;yi üstün tuturdu. Ağ Diş bu adamda nec; t;hlük; gizl;ndiyini bilmirdi, o, yalnız n;s; bir pislik hiss etmiş v; bu ;ll;rd;n gen dolanmağı q;rara almışdı.
Ağ Diş uzanan kimi Qrey Biver valay vura-vura ona yaxınlaşıb boynuna qayış bağladı. Sonra o, Ağ Dişin yanında oturub bir ;liyl; qayışın ucundan tutdu. O biri ;lind; Qrey Biver şüş; tutmuşdu v; viski şüş;sini ağzına tutub qurtaqurtla içirdi.
Bir saat keçdi v; bird;n kimins; ayaq s;sl;ri Ağ Dişin qulağına d;ydi.
Qrey Biver oturub mürgü vururdu. Ağ Diş ehtiyatla sahibinin ;lind;ki qayışı dartdı, ancaq barmaqlar möhk;m sıxıldığından Qrey Biver oyandı. Smit daxmaya yaxınlaşıb Ağ Dişin yanında dayandı. Ağ Diş bu vahim;li varlığa yüngülc; mırıldadı, gözl;rini onun ;ll;rind;n ç;km;di. ;ll;rd;n biri uzanıb onun başına t;r;f sallandı. Ağ Diş daha b;rkd;n mırıldadı. ;l yavaş-yavaş enirdi, Ağ Diş is; hirsl; baxır, hidd;tind;n az qala boğula-boğula daha da yer; qısılırdı. Bird;n onun da dişl;ri ağardı v; k;skin metal s;si çıxararaq havada şaqqıldadı. ;l vaxtında geri ç;kildi. Göyç;k Smit qorxdu v; q;z;bl;ndi. Qrey Biver Ağ Dişin başına bir yumruq ilişdirdi v; it yen; ita;tl; torpağa qısıldı.
Ağ Diş h;r iki adamın h;r;k;tl;rin; göz qoyurdu. Smit getdi v; çox keçm;di ki, ;lind; ağır bir d;y;n;kl; qayıtdı. Qrey Biver qayışı Smit; verdi. Smit ir;li yeridi, qayış dartıldı. Ağ Diş h;l; d; uzanmışdı. Qrey Biver iti durğuzmaq üçün köt;kl;di. Ağ Diş c;sar;t ed;r;k düz yad adamın üstün; tullandı, ancaq Smit el; bil bu hücumu gözl;yirdi, d;y;n;k z;rb;si il; Ağ Dişi yer; s;rdi. Qrey Biver güldü v; başını t;rp;dib b;y;ndiyini bildirdi. Göyç;k Smit qayışı yen; dartdı v; bu d;f; z;rb;d;n birt;h;r olmuş Ağ Diş gücl; ayağa qalxdı.
İt daha tullanmadı. Ona birc; bel; z;rb; b;s idi ki, anlasın: ağ Allah d;y;n;yi ;lind; boş yer; tutmayıb. Ağ Diş ağıllıydı v; tale il; mübariz;nin m;nasız olduğunu görürdü. Quyruğunu qaldırıb, zingild;y;-zingild;y; Göyç;k Smitin dalınca getdi. Smit ondan gözünü ç;kmirdi v; d;y;n;yi ;lind; hazır saxlamışdı.
Forta g;l;nd;n sonra Smit iti b;rk bağlayaraq yıxılıb yatdı. Ağ Diş bir saat gözl;di, sonra qayışı g;mirm;y; başladı v; heç on saniy; ç;km;di ki, o, azadlığa çıxdı. O, vaxtı boş yer; itirm;mişdi: qayış el; bil bıçaqla k;silmişdi. ;trafa boylana-boylana Ağ Diş tükl;rini qabartdı v; uladı. Sonra dönüb Qrey Biverin daxmasına t;r;f qaçdı. Bu yad v; qorxulu Allaha ita;t etm;k ist;mirdi. O, Qrey Biver; bağlanmışdı v; heç k;s Ağ Diş; onun kimi sahib ola bilm;zdi.
Bütün sonrakı hadis;l;r d; eynil; t;krar olundu, amma b;zi d;yişiklikl;rl;. Qrey Biver yen; iti bağladı v; s;h;r Göyç;k Smit; apardı. El; buradaca Ağ Diş f;rq hiss etdi. Göyç;k Smit onu yaxşıca köt;kl;di. Bu d;f; daha möhk;m bağlanmış Ağ Diş q;z;bd;n atılıb-düşür, köt;kl;nirdi. Göyç;k Smit d;y;n;k v; qamçını iş; salmışdı. Ağ Diş ömründ; bel; köt;kl;r yem;mişdi. H;tta Qrey Biver d; onu bu q;d;r d;hş;tli döym;mişdi. Göyç;k Smit h;zz alırdı. O öz qurbanına acgözlükl; baxır, Ağ Diş ağrılardan ulayanda onun gözl;rind;n od çıxırdı. Smit zalım adam idi. Yalnız qorxaqlar bel; amansız olurlar. Bütün bu z;rb;l;ri v; köt;kl;ri adamlardan ita;tl; alan Ağ Diş öz hidd;t v; q;z;bini özünd;n z;if varlıqların başına tökürdü. Bütün canlılar hakimiyy;ti sevir, ;lb;tt;, içi Göyç;k Smit qarışıq.
Ağ Diş n; üçün döyüldüyünü bilirdi. Qrey Biver boynuna qayış keçirib onu Göyç;k Smit; t;hvil ver;nd;, Ağ Diş başa düşmüşdü ki, allahı ona bu adamla getm;yi ;mr edir. Smit forta g;lib onu bağlayanda da o bildi ki, Smit ona burada qalmağı ;mr edir. Bununla bel; o, h;r iki Allahın hökmün; qarşı çıxmışdı v; c;zaya layiq görülürdü. O, ;vv;ll;r d; yeni sahibinin yanından qaçan itl;rin c;zalandırıldığını görmüşdü. Sahibl;r itl;ri o ki var döyürdül;r. Ağ Diş ağıllıydı, lakin onun içind; el; qüvv;l;r oyanmışdı ki, bu qüvv;l;rin qarşısında müdriklik aciz idi. Bu qüvv;l;rd;n biri s;daq;t idi. Ağ Diş Qrey Biveri sevmirdi – bununla bel;, bütün q;z;bl;rin;, hökmün; baxmayaraq, ona s;daq;tliydi. O özüyl; heç n; ed; bilmirdi. O, bel; doğulmuşdu. S;daq;t Ağ Dişin bütün ;cdadlarının l;yaq;ti, ş;r;fiydi v; onu bütün başqa heyvanlardan f;rql;ndir;n c;h;t d; bu l;yaq;t idi. Canavar v; iti insanın yanına g;tir;n, onunla dostlaş¬dıran da s;daq;tdir. Ağ Diş köt;kl;ndikd;n sonra forta qayıtdı. Bu d;f; Göyç;k Smit onu hindusayağı – d;y;n;kl; birg; bağladı. B;li, öz Allahına qarşı çıxmaq asan deyildi. Ağ Diş buna ;min olmuşdu. Qrey Biver onun üçün Allah idi v; o, Qrey Biverd;n ;l ç;kmir, onun hökmün; qarşı çıxırdı. Qrey Biver Ağ Dişi satdısa da, amma bunun ;h;miyy;ti yox idi. Ağ Diş bütün varlığıyla Qrey Biver; bağlanmışdı. Onu sahibiyl; bağlayan tell;ri qırmaq asan deyildi.
Bir gec; bütün fort yatandan sonra Ağ Diş bağlandığı d;y;n;yi g;mirm;y; başladı. D;y;n;k quru v; b;rk idi. V; itin boynuna o q;d;r yaxın bağlanmışdı ki, dişl;ri ç;tinlikl; ona çatırdı. D;y;n;yi g;mirm;k saatlarla vaxt t;l;b edirdi. Ağ Diş; q;d;r heç bir it bel; iş görm;mişdi, amma Ağ Diş bunu etdi v; sübh tezd;n boynundan sallanan d;y;n;kl; birlikd; fortdan qaçdı.
Ağ Diş müdrik it idi. Amma t;kc; müdrik olsaydı, onu iki d;f; satan sahibi Qrey Biverin yanına t;z;d;n qayıtmazdı. Lakin ondakı müdriklik s;daq;tl; tamam¬lanırdı; Qrey onu üçüncü d;f; satdı. Ağ Dişin boynuna yen; qayış salındı v; yen; Göyç;k Smit onun dalınca g;ldi. Bu d;f; d; Ağ Diş xeyli köt;k yedi. Qrey Biver is; ağ adamın qalxıb-en;n qamçılarına sakit-sakit, laqeyd-laqeyd baxırdı. O, iti müdafi; etm;y; c;hd göst;rmirdi. Artıq it onunku deyildi. Bu köt;kl;rd;n sonra Ağ Dişin salamat qalması lap möcüz;ydi. Z;rif c;nub iti bu köt;kl;r; döz; bilm;zdi, amma Ağ Diş dözürdü. Onu s;rt h;yat m;kt;bi b;rkitmişdi. O, h;ddind;n artıq yaşamağa qabil olan heyvan idi v; onun h;yatdan b;rk-b;rk yapışması başqa itl;r; nisb;t;n qat-qat güclüydü. Amma indi Ağ Diş zorla n;f;s alırdı. Heç t;rp;n; bilmirdi v; Göyç;k Smit onu ev; aparmaq üçün yarım saat gözl;m;li oldu. Sonra Ağ Diş durdu, s;ndirl;y;-s;ndirl;y; Göyç;k Smitin dalınca forta getdi.
Bu d;f; onu z;ncirl; bağladılar. Z;nciri g;mirm;k olmazdı. O, şalbana p;rçiml;nmiş d;miri sındırmağa çalışsa da, bütün c;hdl;ri boşa çıxırdı. Bir neç; günd;n sonra müflisl;şmiş Qrey Biver özün; g;ldi v; Porkyupayn çayı boyunca Makkenziy; yola düşdü. Ağ Diş, insanlıq sif;tini tamam itirmiş d;li bir adamın iti kimi Yukon fortunda qaldı. B;s it d;lilik haqqında haradan bilir? Ağ Diş üçün Göyç;k Smit tanrı olmuşdu – d;hş;tli, qorxunc idi, amma h;r halda, Allah idi. Bu, d;li bir Allah idi v; Ağ Diş bel; d;lilik haqqında heç n; bilmirdi. O, birc; bunu bilirdi: bu adamın ;mrin; tabe olmalıdır, onun bütün şıltaqlıqları v; nazıyla oynamalıdır.

3
NİFR;T

Ağ Diş d;li Allahının ;lind; şeytana dönmüşdü. Allah fortun uzaq küncünd; ç;p;r düz;ldib Ağ Dişi z;ncirl;di. O, iti hirsl;ndirir, ;zabverici hücumlarla onu özünd;n çıxarırdı. Allah tezlikl; mü;yy;n etdi ki, Ağ Diş m;sx;r;y; döz; bilmir. Buna gör; d; Smit ad;t;n öz c;za t;dbirl;rini qulaqbatırıcı gülüşl; bitirirdi. O, Ağ Dişi t;hqir edir, m;sx;r;y; qoyurdu, onu barmağıyla h;d;l;yirdi. Bel; hallarda it özünü tamamil; unudurdu v; onu özünd;n çıxaran Göyç;k Smitd;n d; artıq d;lilik edirdi.
İndiy; kimi Ağ Diş öz cinsind;n olan varlıqlara nifr;t edirdi, özü d; yırtıcı nifr;ti b;sl;yirdi. İndi o, ;trafda gördüyü h;r şey; düşm;n k;silmişdi. Smitin t;hqirl;ri h;ddini aşmış, Ağ Dişi el; q;z;bl;ndirmişdi ki, o, h;r şey;, hamıya d;lic;sin; nifr;t edirdi. Ağ Diş öz z;ncirin;, adamlara – ç;p;rin arasından boylanıb ona baxanlara, onlarla g;l;n itl;r; nifr;t edirdi. O, mırıldayan itl;r; cavab ver; bilmirdi. Ağ Diş ç;p;rin taxtalarına bel; h;qar;tl; baxırdı. Lakin h;r şeyd;n v; hamıdan çox Göyç;k Smit; nifr;t edirdi.
Göyç;k Smitin Ağ Dişl; bel; r;ftarında m;qs;di vardı. Bir d;f; ç;p;rin yanına xeyli adam yığışmışdı. Göyç;k Smit hasarın için; girib Ağ Dişin yanına g;ldi. ;lind; d;y;n;k tutmuşdu. O, itin z;ncirini açdı. Sahibi çıxan kimi Ağ Diş hasarın o küncünd;n bu küncün; vurnuxdu, ona çöld;n göz qoyan adamlara mırıldamağa başladı. Ağ Diş hirsl;n;nd; daha göz;l olurdu. Onun uzunu beş fut, hündürlüyü is; iki futdan çox idi. H;r hansı yaşlı canavardan daha yek;ydi: ç;kisi doxsan funt olardı. İri it gövd;si anasından g;lm;ydi. B;d;nind; piyd;n ;s;r-;lam;t yox idi. ;z;l;l;ri, sümükl;ri, v;t;rl;ri – artıq ç;kid; deyildi, göz;l formada olan döyüşçüy; yaraşan kimi ona yaraşırdı.
Hasarın qapısı yen; açıldı. Ağ Diş dayandı. N;s; m;lum olmayan ;hvalat baş verirdi. Qapı geniş açılmışdı. Bird;n iç;ri zırpı bir it saldılar. Qapı o saat örtüldü. Ağ Diş bel; heyvan görm;mişdi. Bu, cins it idi. Amma itin ;ndaz;si, yırtıcı v; quduz görk;mi az qala Ağ Dişi t;şviş; salmışdı. O qarşısında ağac yox, d;mir yox, canlı varlıq görürdü. Acığını nam;lum itin üstün; tök; bil;rdi. İt başını t;rp;dib xırıltılı hürüşl; Ağ Dişin üstün; cumdu. Ağ Diş o yan-bu yana tullanaraq özünü qorumağa çalışdı, q;fl;t;n onu köp;k dişl;ri il; didm;y; imkan tapdı v; yenid;n yana sıçradı.
K;nardan tamaşa ed;nl;r qışqırır, alqışlayırdılar. Göyç;k Smit is; f;r;hind;n ;s;r;k acgözlükl; Ağ Dişi izl;yir v; onun r;qibiyl; haqq-hesab ç;kdiyini görürdü. Yoğun, ağır t;rp;nişli cins it el; lap ;vv;ld;n yaralandı v; döyüş ona gör; qırtardı ki, Göyç;k Smit iç;ri girib d;y;n;kl; Ağ Dişi qovdu. Yarımcan olmuş iti is; x;r;kd; apardılar. Sonra m;rcd; uduzanlar pullarını verdil;r. Göyç;k Smit pul qazanmışdı, pullar cingil¬d;yirdi.
O günd;n Ağ Diş hasarın ;trafına adamların yığış¬masını s;birsizlikl; gözl;yirdi. Adamların yığışması davadan x;b;r verirdi, dava is; indi onun üçün öz varlığının n;y; qadir olduğunu göst;rm;y; yegan; va¬sit; idi. Qıfıl altında oturan Ağ Diş z;h;r tuluğuna dönmüşdü, acığından d;lilik edir v; sahibi hasardan iç;ri it salanda hidd;tini soyudurdu. Görünür, Göyç;k Smit d; Ağ Dişin gücün; b;l;d idi. Çünki Ağ Diş bel; döyüşl;rd;n h;miş; qalib çıxırdı. Bir d;f; onun yanına bir-birinin dalınca üç it buraxdılar. Bir neç; günd;n sonra is; t;z;c; tutulmuş yaşlı bir canavar saldılar. Üçüncü d;f; is; o, iki itl; bird;n boğuşmalı oldu. Bu bütün döyüşl;rd;n ;n amansızı idi. O, h;r iki r;qibini öldürs; d;, özü döyüşün sonunda zorla n;f;s alırdı. Payızda ilk qar düşdü. Çayın üstünd; buz layları göründü. Göyç;k Smit özü v; Ağ Diş üçün g;miy; bilet aldı v; Yukon çayı il; Dousona üzdü. Ağ Dişin şöhr;ti h;r yanı dolaşırdı. O, “döyüşk;n canavar” adıyla m;şhurlaşmışdı, buna gör; d; göy;rt;d; onun q;f;si yanında h;miş; çoxlu adam yığışırdı. O, mırıldayır, tamaşa ed;nl;rin üstün; cumur, yaxud da sakitc; oturub soyuq bir ;dav;tl;, kinl; adamlara baxırdı. Bu adamlar gör;s;n onun nifr;tini qazanmışdılarmı? Gör;n bu adamlar onun nifr;tli baxışlarına layiq idil;rmi? Ağ Diş özün; heç vaxt bel; sual verm;zdi. O, nifr;td;n başqa hiss tanımırdı v; bütün varlığıyla bu m;nfur hiss; bağlanmışdı. H;yat c;h;nn;m ;zabıydı. İnsanın ;lin; düşmüş h;r hansı bir yırtıcı v;hşi kimi o da bağlı qala bilmirdi. Ancaq n; etm;k olardı? ;sar;t; dözm;liydi.
Avaralar Ağ Dişd;n göz ç;kmir, q;f;s; çubuq dürtürdül;r: o mırıldayır, onlar is; gülürdül;r. İt; ;sl işg;nc; verirdil;r. O yerd; ki heyvan ya öl;c;kdi, ya da barışmalıydı, Ağ Diş ş;rait; gör; h;r;k;t edir, yaşa¬yırdı, öz qürurunu sındırmadan yaşayırdı. Ola bilsin ki, Göyç;k Smit kimi şeytanlar, axır ki, Ağ Dişin qürurunu sındırsın, amma h;l; ki, onun bütün c;hdl;ri n;tic; vermirdi.
;g;r Göyç;k Smit allahın b;lasıydısa, Ağ Diş ondan da bet;r idi v; h;r iki şeytan bir-biriyl; müharib; edirdi. ;vv;ll;r Ağ Diş insana, ;lind; d;y;n;k tutan adama ita;tkarlıq göst;rirdi. İndi o, daha bu ağılın yiy;si deyildi. O, Göyç;k Smiti gör;n kimi azğınlaşıb özünd;n çıxırdı. Onlar tutaşanda Göyç;k Smit d;y;n;¬y; ;l atır, iti q;f;sin küncün; tullayırdı. Yen; d; Ağ Diş mırıldanır, dişl;rini şaqqıldadırdı. Onu qorxutmaq, toxtatmaq mümkün deyildi. Göyç;k Smit ist;diyi q;d;r Ağ Dişi döy; bil;rdi, onsuz da Ağ Diş boyun ;y;n deyildi. Sahibi onu döyüb yorulandan sonra q;f;sd;n çıxan kimi, onun dalınca ulartı eşidilir, ya da Ağ Diş q;f;sin m;h;cc;rl;rin; cumur v; kinli bir ;s;bl; ulayırdı.
G;mi Dousona g;lib çatdı. Ağ Dişi q;f;sl; birlikd; sahil; qoydular. Amma Dousonda da o, q;f;sd;n çıxmadı, bütün günü ;trafına avara adamlar yığışdı. El; bil Göyç;k Smit öz döyüşk;n canavarını s;rgiy; qoymuşdu. Adamlar Ağ Diş; baxmaq üçün ona ;lli sent verirdil;r. Ağ Dişin rahatlığı yox idi. Yatanda durqu¬zurdular, adamlar da v;hşiydil;r.
Ağ Diş mübariz;sin; davam edirdi. Onun r;qibl;ri is; o dünyalıq olurdu. O, heç vaxt m;ğlub olmurdu. Döyüşd; b;rkimişdi. Uşaqlıqdan döyüş;-döyüş; böyü¬müşdü. Onun Lip-lipl; v; it xılıyla olan boğuşmaları h;d;r getm;mişdi. O, möhk;m idi, buna gör; d; yaşayırdı, n;f;s alırdı. Heç bir r;qib onu parçalaya bilmirdi. Öz ;cdadlarının – canavarların qanını h;l; d; g;zdir;n b;zi itl;r döyüş; başlayanda sevimli f;ndl;rin¬d;n istifad; edirdil;r. Onlar q;fl;t;n sıçrayıb r;qib; ya qabaqdan, ya da böyürd;n hücum edir, bununla da çiyinl;rin; z;rb; vuraraq onu arxası üst; yıxmaq ist;yirdil;r. Laykalar, qoşqu v; qaban itl;ri bu f;ndl;ri neç; d;f; işl;tmişdil;r. Amma Ağ Diş; bata bilmirdil;r. Ağ Diş müvazin;tini heç vaxt itirmirdi. Adamlar bu bar;d; bir-biriyl; danışır, h;r d;f; onun m;ğlub olacağına ümid edir, amma Ağ diş onların ümidl;rini puça çıxarırdı.
Ağ Diş; onun misilsiz c;ldliyi köm;k edirdi. R;qibin; üstün g;lm;kd; m;hz c;ldlik kara g;lirdi. ;n t;crüb;li r;qibi bel; Ağ Diş kimisin; rast düşm;mişdi. Ağ Dişin gözl;nilm;z hücumları daha t;hlük;liydi. Bütün itl;r boğuşmaq ;r;f;sind; eyni m;rasimi keçirl;r: dişl;rini qıcırdır, pırpızlaşır v; mırıldayırlar. Ağ Dişin dalaşdığı bütün itl;r is; ayağından vurulur, özl;rin; g;lm;miş parçalanıb ölürdül;r. Bu, el; sür;tl; baş verirdi ki, b;z;n Ağ Dişi tutub saxlayır, döyüş; birinci başlamaq üçün o biri it; ş;rait yaradırdılar.
Amma Ağ Dişin ;n üstün c;h;ti t;crüb;siydi. Ağ Dişin döyüşd;n yaxşı başı çıxırdı. O, r;qibl;rind;n daha çox dava görmüş, boğuşmuşdu. O, h;r hansı bir hücumu d;f ed; bilirdi. Onun ş;xsi mübariz; üsulları müxt;lif v; z;ngin idi, heç bir ;lav;y; ehtiyacı olmurdu.
Vaxt ötürdü. Boğuşmalar yavaş-yavaş azalırdı. İt boğuşduranlar artıq Ağ Diş; layiq r;qib tapmaqda ç;tinlik ç;kir, ümidl;rini itirirdil;r. Göyç;k Smit is; Ağ Dişi canavarlarla döyüşdürm;y; girişmişdi. Yalnız bu m;qs;dl; hindular t;l; qurub canavar tuturdular. Ağ Dişin canavarla döyüşü is; xeyli tamaşaçı yığırdı. Günl;rin birind; yaşlı vaşaq g;tirdil;r. Bu d;f; d; Ağ Diş mübariz;d;n salamat çıxdı. Sür;t v; çeviklikd; vaşaq ondan gerid; qalmırdı. O, d;hş;tli miyoltusu il; birg; dişl;rini v; dırnaqlarını da iş; salmışdı. Bel;likl;, vaşaqla döyüşd;n sonra boğuşmalar qurtardı. Ağ Diş r;qibsiz qaldı, Heç k;s onun yanına buraxmaq üçün layiqli r;qib tapa bilmirdi. O, baharacan q;f;sd; qaldı. Baharda Dousona Tim Kinn;n adlı birisi g;ldi. Qumarbazın biriydi. Tim özüyl; buldoq iti g;tirmişdi. Bu itl; Ağ Dişin döyüşü, şübh;siz ki, olacaqdı. Ş;h;r sakinl;rinin b;zil;ri üçün qarşıdakı boğuşma bütün h;ft; ;rzind; söhb;tin ;sl mövzusuna çevrilmişdi...

4
CAYNAQLI ÖLÜM

Göyç;k Smit itin z;ncirini açıb, geri ç;kildi. Ağ Diş ömründ; ilk d;f; olaraq döyüş; d;rhal başlamadı. O, qulaqlarını ş;kl;y;r;k quruyub qalmışdı v; qarşısında duran bu q;rib; m;xluqa maraqla baxırdı. Bel; it görm;mişdi. Tim Kinn;n itini qabağa it;l;yib dedi:
– H; tut onu!
Buldoq çox zırpıydı, l;ng;r vururdu. O, dair;nin ortasında s;mtirl;y;r;k gözl;rini qırpdı, sonra Ağ Dişin qabağında dayandı. Tamaşa ed;nl;r qışqırırdılar:
– Tut onu, Çerok! Nec; lazımdı, d;rsini ver onun, Çerok! H;, di başla!
Görünür, Çerokun boğuşmağa heç h;v;si yox idi. O, başını dönd;rib qışqıran adamlara baxdı v; yumşaq-yumşaq quyruğunun ucunu buladı. Çerok Ağ Dişd;n qorxmurdu. Sad;c; boğuşmağa t;nb;llik edirdi. Bundan başqa o, qarşısında durmuş itl; döyüş; girm;k lazım olduğunu bilmirdi. Çerok r;qibl;rl; görüşm;y; ad;t etmişdi, yanına ;sl döyüşk;n, davakar it g;tir;c;k¬l;rini gözl;yirdi.
Tim Kinn;n meydana girdi v; buldoqun üstün; ;yilib tükl;rini ;ks t;r;f; sığallamağa başladı, sonra onu yüngülc; qabağa it;l;di. Bu h;r;k;tl;r Çeroku qızışdırmalıydı. Çerok n;inki qızışdı, h;tta cin atına mindi. Alçaqdan boğuq mırıltı eşidildi. Timin ;l h;r;k;tl;ri itin mırıltısına s;b;b olurdu. O, Çeroku qabağa it;l;y;nd; it mırıldandı, sonra susdu. ;l ona yen; d;ydi v; d;y;n kimi it yen; mırıldanmağa başladı. Timin itin tükl;rin; sığal ç;k;n h;r h;r;k;ti yüngül t;kanla qurtarırdı. El; bil itin boğazından çıxan mırıltıya da zorla t;kan verirdil;r.
Ağ Diş bütün bunlara etinasız qala bilm;zdi. Onun belind;ki v; başındakı tükl;r dimdik qalxmışdı. Tim Kinn;n axırıncı d;f; Çeroku qabağa it;l;yib geri ç;kildi. Bir neç; addım ixtiyarsız ir;li qaçan buldoq dayandı v; ;yri p;nc;l;rini c;ld ata-ata meydançanın ortasına cumdu. El; bu an Ağ Diş onun üstün; şığıdı. Tamaşaçılar h;y;canla qışqırdılar. Ağ Diş pişik c;ldliyi il; bir sıçrayışa özü il; r;qibi arasındakı m;saf;ni q;t etdi v; bir göz qırpımında pişik kimi r;qibini dişl;riyl; cırıb k;nara tulladı.
Buldoqun yoğun boynunda, lap qulağının dibind; qan göründü. Çerok bunu hiss etm;di, heç zingild;m;di d;. Dönüb Ağ Dişin dalınca qaçdı. Ağ Dişin c;ldliyi v; Çerokun inadı tamaşa ed;nl;rin ehtiraslarını qızışdırdı. Adamlar m;rc g;ldil;r, m;z;nn;ni qaldırdılar. Ağ Diş buldoqun üstün; bir d;f;, iki d;f; tullandı, r;qibini yen; dişl;riyl; didib geri sıçradı. Amma bu r;qib arxayın-arxayın onu qovurdu. Çerokun h;r;k;tl;rind; n;s; bir m;qs;d vardı v; bu m;qs;dd;n onu heç n; dönd;r; bilm;zdi. Onun bütün h;r;k;tl;ri, bütün yerişl;ri d; bu m;qs;dl; bağlıydı. O, Ağ Dişi çaşdırmışdı. Ağ Diş h;l; bel;sin; rast g;lm;mişdi. Çerokun tükl;ri tamam qısaydı. Xırda bir cırmaqdan onun b;d;nind;n qan çıxırdı. B;s hanı onun davaya mane olan yumşaq tükl;ri? Canavarın dişl;ri onun z;rif b;d;nin; asanca batıb-çıxırdı v; buldoq heç cür müdafi; oluna bilmirdi. B;s niy; zingild;mir buldoq? Niy; bütün başqa itl;r kimi hürmür?
Boğuq mırıltıları saymasaq buldoq bütün dişl;kl;r; sakitc; dözürdü v; el; hey r;qibini qovurdu.
Çerok z;if deyildi. O, dönüb qaça bilirdi, meydanı fırlana bilirdi. Amma Ağ Diş; çata bilmirdi, tuta bilmirdi. Çerok da karıxıb qalmışdı. O da bel; it görm;mişdi. Ağ Diş onu yaxına buraxmırdı. Amma h;r iki it bir-biriyl; tutaşmaq niyy;tind;ydi. Ağ Diş h;l;lik m;saf; saxlayırdı, dala-qabağa tullanaraq özünü qoruyurdu. H;tta Çeroku dişl;y;nd;n sonra d;rhal geri sıçrayır, ç;n;l;rini sıxırdı.
Ağ Diş heç cür r;qibinin boğazından yapışa bilmirdi. Buldoq h;ddind;n artıq cantıraq idi. Bundan başqa, ir;li çıxmış dişl;ri onu yaxşı qoruyurdu. Ağ Diş onun üstün; atılır, sonra geri ç;kilirdi. Bu h;r;k;tl;ri el; d;qiq v; c;ld edirdi ki, özün; x;t;r d;ymirdi. Amma Çerokun b;d;nind;ki yaralar getdikc; çoxalırdı. Onun sin;si v; başı artıq h;r iki t;r;fd;n cırıq-cırıq olmuşdu. Qanı axırdı, buna baxmayaraq, Çerokun heç vecin; deyildi. O, inadla Ağ Dişi qovurdu v; bütün bu müdd;t ;rzind; yalnız birc; d;f; dayanmışdı. Onda da anlaşılmaz n;z;rl;rl; adamlara baxmış, sonra is; k;sik quyruğunu bulaya-bulaya bildirm;k ist;mişdi ki, baxın, m;n döyüşü davam etdirm;y; h;miş; hazıram.
Arada Ağ Diş Çerokun üstün; sıçrayıb onsuz da tik;-tik; olmuş qulağını t;z;d;n yırtdı, sonra c;ld k;nara sıçradı. Çerok hirsl;nib yeni t;qib; başladı. Meydançanın içind; qaçan Ağ Diş is; buldoqun boğazından karlı bir dişd;m götürm;k ist;yirdi. Buldoq az qala Ağ Dişi c;ngin; keçir;c;kdi, Ağ Diş vaxtında ;ks t;r;f; tullanmasaydı, y;qin ki, x;t;rsiz olmayacaqdı. Bu, tamaşa ed;nl;rin alqışına s;b;b oldu.
Vaxt ötürdü. Amma Ağ Diş Çeroku birt;h;r etmişdi, tullanıb diş götürür v; c;ld geri ç;kilirdi. Buldoq dumanlı bir inadla t;qibd;n ;l ç;kmirdi. Gec-tez o, Ağ Dişin boğazını s;ngin; keçir;c;k v; döyüşün sonu çatacaqdı. H;l;lik Çerok öz r;qibinin bütün hücumlarına t;mkinl; dözürdü. Onun qısa qulaqları sallanmışdı, sin;sind; v; çiynind; yaralar vardı. H;tta dodaqları da qanamışdı. Bütün bunları Ağ Diş etmişdi. Bu hücumların qarşısını almaq mümkün deyildi.
Ağ Diş Çeroku ayağından vurub yıxmağa çalışdı. Amma mümkün olmadı. Onların gövd;l;ri arasında f;rq böyük idi. Buldoq zırpıydı, ;ndaz;liydi. Bu d;f; Ağ Dişin b;xti g;tirm;di. Çerokun ;trafına fırfıra kimi fırlanıb tullanan Ağ Diş birc; an gecikdi: r;qibi dön; bilm;di v; başını k;nara ç;k;r;k çiynini müdafi;siz buraxdı. Ağ Diş ir;li şığıdı, amma onun öz çiyni r;qibinin çiyinl;rind;n çox yüks;kd;ydi. Ağzı boşa çıxdı, özünü saxlaya bilm;y;r;k buldoqun belind;n yel kimi sıçrayıb keçdi. İlk d;f; olaraq döyüşk;n canavar müvazin;tini saxlaya bilm;yib yıxıldı. O, pişik kimi göyd; fırlandı v; yalnız bu, onu arxası üst; yer; düşm;kd;n saxladı. O, böyrü üst; yer; çırpıldıldı v; d;rhal ayağa qalxdı, amma gec idi. Çerok artıq dişl;rini onun boğazına batırmışdı.
Tutaşma uğurlu deyildi. Çünki sin;d;n aşağı yerl;ri didm;k lazım g;lirdi. Ağ Diş o yan-bu yana vurnuxur, buldoqdan yaxasını qurtarmağa çalışırdı. Onun dalınca sürün;n bu ağırlıq onu özünd;n çıxartmışdı. Buldoq onun ;l-qolunu bağlamışdı, azadlığını ;lind;n almışdı, el; bil o, t;l;y; düşmüşdü. Ağ Dişi h;yat eşqi bürümüşdü. Onun b;d;ni q;tiyy;tl; azadlıq t;l;b edirdi. Beyni v; ağlı bu döyüşd; iştirak etmirdi, h;r şey güc-qüvv;tin ümidin; qalmışdı. İndi güc-qüvv;tin özünd; h;yat vardı.
Ağ Diş bir saniy; bel; dayanmırdı. Dala-qabağa tullanır, çapalayırdı. ;lli funtluq bu yükü özünd;n r;dd etm;y; çalışırdı; bu yük is; daş kimi onun sin;sind;n asılmışdı. Amma buldoq üçün birc; şey ;h;miyy;tli, vacib idi: ç;n;l;rini aralamamalıdır. H;rd;n p;nc;l;rini yer; toxunduranda Ağ Diş; müqavim;t göst;rm;k ist;yirdi v; o d;qiq; d; havada fırlanır, d;lilik ed;n r;qibinin h;r h;r;k;tin; tabe olurdu. İnstinkt n; deyirdis;, Çerok da o cür h;r;k;t edirdi. O bilirdi ki, düz h;r;k;t edir. Ç;n;ni aralamaq olmazdı v; yeri g;ldikc; şövqd;n tükl;rini ürp;dirdi. Bel; anlarda o, h;tta gözl;rini yumur, ağrını vecin; almayaraq Ağ Dişi gah sağa, gah sola fırlanmağa m;cbur edirdi. Bütün bunların m;nası yox idi. Çerok üçün bir şey vacib idi, ç;n;sinin kilidini açmasın v; açmırdı da...
Ağ Diş vurnuxmağı saxladı, o, tamam ;ld;n düşmüşdü. O, daha heç n; ed; bilmirdi v; heç n; başa düşmürdü. Ömrü boyu bel; şey; rast g;lm;mişdi. ;vv;ll;r boğuşduğu itl;r özl;rini tamam başqa cür aparırdılar. Onlarla mübariz;y; gir;nd; g;r;k bel; ed;ydin: yapışmaq, dişl;riyl; yırtmaq, geriy; sıçramaq, yen; yapışmaq, yırtmaq v; geriy;. Ağ Diş zorla n;f;s alır, gücl; ayaq üst; dururdu. Çerok dişl;rini tam sıxmasa da ağırlığını onun üstün; salmışdı v; Ağ Dişi arxası üst; çevirm;y; çalışırdı. Ağ Diş müqavim;t göst;rir v; hiss edirdi ki, buldoqun ç;n;si onun d;risini çeyn;y;-çeyn;y; daha d;rin; ir;lil;yir. Getdikc; onun ç;n;si Ağ Dişin boğazına sarı g;lirdi. Buldoq n; etdiyini yaxşı bilirdi, o tutduğunu buraxmamağa çalışır, imkan düş;n kimi daha çox yapışmağa c;hd edirdi. Ağ Diş sakitc; uzandı v; Çerokun ;lin; fürs;t düşdü, amma Ağ Diş yırtmağa başlayanda, buldoq d;rhal ç;n;l;rini sıxdı.
Ağ Diş Çerokun yalnız peys;rin; toxuna bilirdi. O, dişl;rini onun çiyninin üstün; keçirmişdi, ancaq d;rini çeyn;y; bilmirdi – bu üsul ona yad idi. Heç ç;n;si d; bu işin öhd;sind;n g;l; bilm;zdi. O, Çeroku ;s;bi halda didirdi v; bird;n ona el; g;ldi ki, v;ziyy;t d;yişdi. Çerok onu dalı üst; çevirdi v; ç;n;sini sıxmamış üstün; çıxdı. Ağ Diş dal ayaqlarını ;yib düşm;nini iti dırnaqlarıyla cırmağa başladı. Çerokun qarnı yırtılmışdı, ;g;r bir az da gec k;nara tullansaydı, xilas ola bilm;y;c;kdi. Çerok düz Ağ Dişin böyrün; düşdü.
Bu döyüş ağlag;lm;z döyüş idi v; ondan can qurtarmaq ç;tin idi. Bu döyüş taleyin amansızlığıyla z;ncirl;nmişdi. Çerokun dişl;ri yavaş-yavaş yuxarı, damarlara sarı g;lirdi. Ağ Dişi ölümd;n qoruyan yalnız onun qalın d;risi v; boynundakı tükl;riydi. Çerok Ağ Dişin d;risini yırtmışdı, amma bu az idi, o bununla kifay;tl;nmir, daha d;rind;n tutmaq ist;yirdi. O, Ağ Dişi boğurdu v; döyüşk;n canavarın n;f;si get-ged; k;silirdi.
Mübariz; dem;k olar ki, başa çatmaq üzr;ydi. Çerokun t;r;find; olanlar sevincd;n n; ed;c;kl;rini bilmirdil;r v; külli miqdarda pula m;rc g;lirdil;r. Ağ Dişin azarkeşl;ri is; m;yus olmuşdular v; t;klifl;rl; razılaşmırdılar. Ancaq el; bir adam tapıldı ki, risk etdi; o bir; qarşı ;lli m;rc g;ldi. Bu, Göyç;k Smit idi. O, meydançaya girib barmağını Ağ Diş; göst;rdi v; sonra kinay; il; gülm;y; başladı. Bu, öz t;sirini göst;rdi. Ağ Diş q;z;bind;n d;li oldu. O, son gücünü toplayıb ayağa qalxdı. Ağ Diş ;lli funtluq yükl; dair;d; vurnuxdu, buldoq ondan ;l ç;kmirdi ki, ç;kmirdi. Bird;n Ağ Dişin q;z;bi d;hş;t; döndü. Yen; onu h;yat eşqi, yaşamaq ehtirası çulğadı. Ağlı, b;d;nin; istiqam;t ver;n ağlı özün; g;ldi. O, dair; boyu qaçırdı, l;hl;yir, yıxılır v; yenid;n duraraq tükl;rini qabardır, düşm;nini it;l;yirdi. Amma yen; d;, caynaqlı, z;ncirli ölümü özünd;n uzaqlaşdırmaq c;hdl;ri boşa çıxırdı.
N;hay;t, Ağ Diş dalı üst; çevrildi buldoq c;h;ngi il; onun d;risind;n tutaraq boğazına çatmağa çalışdı. Ağ Diş; n;f;sini d;rm;y; bel; macal verm;di. Gurultulu alqış s;sl;ri qalibi salamlayır, adamlar qışqırırdılar: “Çerok! Çerok!” Çerok h;v;sl; k;sik quyruğunu bulayırdı. Alqışlar ona mane olmurdu. Quyruğu v; ç;n;si tamamil; bir-birind;n asılı olmayaraq h;r;k;t edirdil;r. Quyruğu o yan-bu yana yell;nir, ç;n;si is; getdikc; daha çox Ağ Dişin boğazına işl;yirdi. Bu vaxt azarkeşl;rin diqq;ti bu ;yl;nc;d;n yayındı. Uzaqdan it qovanların hay-küyü, zınqırovçuların z;ng s;sl;ri eşidildi. Göyç;k Smitd;n başqa hamı polisin g;lm;sini bilib ehtiyatlandı. Amma çox keçm;di ki, yolda qoşquyla bir sırada qaçan iki adam göründü. Onlar ş;h;r; gedirdil;r, y;qin ki, hansısa k;şfiyyat ekspedisiyasından qayıdırdılar. Yad adamlar camaatı görüb itl;ri saxladılar. Yaxınlaşdılar.
Onlardan biri hündürboylu cavan oğlan idi. Şaxtalı havada b;rk qaçdığından, t;miz qırxılmış hamar üzü qızarmışdı. O biri is; alçaqboy, bığlı bir kişiydi.
Ağ Diş mübariz;ni dayandırmışdı. H;rd;nbir ;s;-;s; vurnuxurdu, lakin indi onun müqavim;tl;rinin xeyri yox idi. Buldoqun r;hmsiz ç;n;si daha qüvv;tl; onun boğazını sıxırdı. Hava çatışmırdı. N;f;si getdikc; daralırdı. ;g;r lap ;vv;ld;n Çerokun dişl;ri onun sin;sin; bu q;d;r yaxın olsaydı, Ağ Dişin damarı çoxdan k;silmişdi. Çerok ondan daha möhk;m yapışaraq boğazına yaxınlaşdı. Ancaq buna çox vaxt getdi. Çünki onun ağzı Ağ Dişin çeyn;nmiş d;risiyl; doluydu.
Bu vaxt Göyç;k Smitin v;hşi h;r;k;tl;ri olan-qalan ağlını da sıxışdırıb çıxartdı. O, Ağ Dişin açılıb-yumulan gözl;rini görüb başa düşdü ki, döyüşü uduzmuşdur. Smit el; bil z;ncirini qırmış it kimi Ağ Dişin üstün; şığıdı. Onu t;pikl;m;y; başladı. Tamaşa ed;nl;r qışqırıb fit çaldılar. Göyç;k Smit bu etirazlara m;h;l qoymur, Ağ Dişi döyürdü. Bu vaxt cavan oğlan camaatı yara-yara qabağa çıxdı, hamını sağa-sola it;l;y;-it;l;y; ir;li yeridi. O, meydana gir;nd; Göyç;k Smit sağ ayağıyla növb;ti z;rb; endirdi. Bütün ağırlığını sol ayağı üstün; salan Smit müvazin;tini itirmişdi. El; bu an cavan oğlan onun sif;tin; güclü bir yumruq ilişdirdi. Göyç;k Smit özünü saxlaya bilm;yib, yell;n;r;k qarın üstün; s;r;l;ndi. Cavan oğlan adamlara üzünü tutub çımxırdı:
– Qorxaqlar! ;claflar!
O, q;z;bind;n özünü unutmuşdu. Bu q;z;b yalnız sağlam düşüns; sahibin; m;xsus ola bil;rdi. Onun boz gözl;ri gümüşü parıltıyla yanırdı. Göyç;k Smit durub qorxa-qorxa ona t;r;f g;ldi. Nam;lum adam onun niyy;tini anlamırdı. O, qarşısında duran adamın qorxaq olduğuna şübh; etm;di. Amma Smitin onunla dalaşmaq ist;diyini bilib t;z;d;n onu yer; s;rdi. “;claf!” dey; t;krar etdi. Göyç;k Smit başa düşdü ki, qarın üstünd; uzanmaq daha t;hlük;sizdir, buna gör; d; ayağa durmağa c;hd göst;rm;di.
Yad adam onunla meydana gir;n kayura üzünü tutub dedi:
– M;tt, yaxın g;l, m;n; köm;k et.
H;r ikisi itl;rin üstün; ;yildi. M;tt Ağ Dişi Çerokun altından ç;kib çıxartmağa hazırlaşdı. Cavan oğlan buldoqun dişl;rini aralamağa başladı. Amma gücü çatmadı. Onun ç;n;l;rini ayırmağa çalışan adam el; hey t;krar edirdi. “;claflar!”.
Tamaşa ed;nl;r narahat olmuşdular. Kims; çağırılmamış qonaqların bu h;r;k;tin; q;ti etirazını bildirm;y; başladı. Lakin yad adam başını qaldırıb izdihama baxan kimi etiraz s;sl;ri k;silirdi.
– ;clafsınız hamınız! – dey; qışqırıb yen; işin; davam etdi. N;hay;t, M;tt dill;ndi:
– ;ll;şm;y; d;ym;z, mister Skott... Onları bel;c; heç vaxt ayıra bilm;rik. Onlar dik;lib bir-birin; sarınmış itl;r; diqq;tl; baxdılar. M;tt dedi:
– Qan az çıxıb. Boğazına h;l; çatmayıb.
– Ona bir bax, çatacaq. Gördünüz? Lap yuxarıdan tutub.
Cavan adamın Ağ Dişin taleyi üçün qorxması v; narahat olması getdikc; çoxalırdı. O, Çerokun başına bir-iki z;rb; vurdu. Bu da köm;k etm;di. Çerok k;sik quyruğunu bulaya-bulaya anlatmaq ist;yirdi ki, bu z;rb;l;rin m;nasını yaxşı d;rk edir. Amma o öz borcunu axıra kimi yerin; yetir;c;k, Ağ Dişin boğazından qopmayacaq.
Skott ;s;bi halda camaata üzünü tutub qışqırdı:
– N; durmusuz? Köm;k edin gör;k!
Amma heç kim yerind;n t;rp;nm;di. Tamaşa ed;nl;r ona z;h;rli sözl;r yağdırmağa başladılar. M;tt dedi:
– B;lk; onun c;h;ngin; bir şey soxaq?..
Skott ;lini k;m;rind;n asılmış tapança qoburuna atdı. Tapançasını çıxarıb lül;sini buldoqun dişl;ri arasına soxmağa çalışdı. Çox ;ll;şdi, h;tta polad lül;nin Çerokun dişl;rin; d;y;n taqqıltısı da eşidilirdi. O, kayurla birlikd; dizi üst; oturaraq itl;rin üstün; ;yilmişdi. Tim Kinn;n meydançaya girdi. O, Skotta yanaşıb onun çiynin; toxundu v; h;d;l;yici s;sl; dedi:
– Hey, itin dişini sındırma!
Skott tapançasının lül;sini Çerokun c;h;ngin; dürt;r;k cavab verdi:
– Lap boynunu sındıracağam onun!
– Dedim ki, dişini sındırma! – Tim Kinn;n yen; t;kid etdi. Bu d;f;ki s;sind; daha çox h;d;-qorxu vardı. Lakin o, Skottu qorxuda bilm;di. Skott tapançasıyla itin c;h;ngini qurdalaya-qurdalaya başını qaldırıb soyuqqanlıqla soruşdu:
– Sizin itinizdi?
Tim Kinn;n burnunun altında n;s; donquldandı.
– Onda itin dişl;rini aralayın.
– Bura bax, m;rh;m;tli dost, – dey; Tim acıqla dill;ndi. – Bu, bir el; asan iş deyil. Bilmir;m n; edim.
– Onda r;dd olun! Mane olmayın! Görmürsünüz m;şğulam?!
Tim getm;di, amma Skott da daha ona m;h;l qoymadı. Skott birt;h;r lül;ni buldoqun dişl;ri arasına dürtdü. N;hay;t, Skott ehtiyatla, yavaş-yavaş buldoqun ç;n;sini aralamağa başladı. M;tt is; Ağ Dişin qırışmış d;risini buldoqun c;h;ngind;n çıxartdı.
Skot Tim; ;mr etdi:
– İtinizi tutun!
Çerokun sahibi ;mr; tabe olaraq ;yilib iki;lli itini tutdu.
– H;, burax görüm! – dey; Skot son d;f; güc verdi. İtl;r bir-birind;n ayrıldılar. Buldoq acıqlı-acıqlı müqavim;t göst;rirdi.
– Aparın onu buradan! – dey; Skott ;mr etdi v; Tim Kinn;n Çeroku camaat toplaşan yer; apardı.
Ağ Diş qalxmaq ist;di. Ancaq gücd;n düşmüş ayaqları sözün; baxmadı, büküldü. O qarın üstün; s;rildi. Onun yarıyumulu gözl;ri dumanlandı, alt ç;n;si sallanmışdı, dili çöl; çıxmışdı... Boğulmuş it kimiydi. M;tt ona diqq;tl; baxdı:
– Yarımcan olub, amma n;f;si g;lir. Göyç;k Smit qalxıb Ağ Diş; yaxınlaşdı. Skott soruşdu:
– Yaxşı qoşqu it neç;y; olur, M;tt?
Diz üst; çökmüş kayur bir an fikirl;şib cavab verdi:
– Üç yüz dollara!
– B;s bel;si, yarımcan olanı? – dey; ayağını Ağ Diş; toxundurub soruşdu. Çarvadar dedi:
– Yüz ;lliy;!
Skott Göyç;k Smit; T;r;f çönüb dedi:
– Eşitdiniz, v;hşi? M;n sizin itinizi yüz ;lli dollara alıram.
Skott pul kis;sini açıb pulları saydı. Göyç;k Smit qollarını çarpazlayıb pulları götürm;kd;n imtina etdi.
– Satmıram, – dedi. Skott t;kid etdi:
– Satacaqsınız, dedim. Çünki onu m;n alıram. Alın pulu. İt m;nimdi. 
Göyç;k Smit ;ll;ri qoynunda geri ç;kildi. Skott onun üstün; yeridi v; yumruğunu yell;tdi. Göyç;k Smit başını çiynin; salladı v; mızıldandı:
– İt m;nimdi.
Skott onun sözünü k;sdi:
– Siz itin sahibi olmaq hüququnuzu itirmisiniz. Götürün pulunuzu, yoxsa bir yumruq da yey;rsiniz.
– Yaxşı, yaxşı, – Smit k;k;l;di. – Ancaq siz m;ni m;cbur edirsiniz.
Bu itin qiym;ti yoxdu.
– Düzdü, – dey; Skott pulları ona ötür;-ötür; cavab verdi. – H;r bir insanın öz hüququ var. Amma sizin yoxunuzdur. Siz insan deyilsiz, v;hşisiz, v;hşi.
– Göyç;k Smit onu h;d;l;di:
– Dousona qayıda bils;m, sizinl; orada haqq-hesab ç;k;r;m.
– K;s s;sini! Bir d; ağzını açsan, Dousona meyitin ged;c;k. Bildin?!
Smit dodaqaltı n;s; donquldandı.
Skott daha da q;z;bl;ndi. Qışqırdı:
– Anlamadın?..
– H;, h;, başa düşdüm, – dey; Smit ondan aralanıb s;ndirl;di.
– Nec;?
– B;li, ser, – dey; Smit bağırdı. Adamlar arasından kims; qışqırdı:
– Ehtiyatlı ol! Özünü gözl; ha! O dişl;yir! Qapır! Camaatdan şaqqanaq qopdu.
Skott Göyç;k Smitd;n aralanıb h;l; d; Ağ Dişl; ;ll;ş;n kayura yaxınlaşdı.
Adamların b;zisi çıxıb getdi, b;zil;ri is; d;st;-d;st; yığışıb Skotta göz qoyur v; öz aralarında n;s; söhb;t edirdil;r.
Tim Kinn;n d;st;l;rd;n birini yaxınlaşıb soruşdu:
– Bu h;rif kimdi bel;?
Kims; dill;ndi:
– Uidon Skottdur...
– N; yuvanın quşudu?
– Müh;ndisdi. Qızıl m;d;nl;rinin müh;ndisi. O, yerli ;halid;n özün; tanış tapıb. İst;yirs;ns; başın ağrımasın, ona baş qoşma. M;d;nin r;isi onun dostudu.
Tim kinn;n dill;ndi:
– O saat bildim ki, karlı adamdır. Yox, yaxşısı budur bel;sind;n gen g;z;s;n...

5
İNADKAR

Uidon Skott ümidsiz halda dedi:
– Yox, bel; alınmayacaq!
O, yanını yer; basıb oturdu v; özü kimi ümidsiz halda çiyinl;rini ç;k;n kayura baxdı. İkisi d; n;z;rl;rini Ağ Diş; yön;ltdi. Ağ Diş tükl;rini qabardıb mırıldanaraq z;ncird;n dartınır, qoşqudan açılmış itl;r; çatmaq ist;yirdi. İtl;r M;ttd;n nec; lazımdı d;rs almışdılar – d;y;n;k d;rsi v; buna gör; d; Ağ Diş; baş qoşmamağı üstün tutdular. Onlar tamam k;narda uzanmışdılar v; adama el; g;lirdi ki, Ağ Dişi saya salmıdılar.
Skott dill;ndi:
– H;... Xalis canavardı. Canavarı öyr;tm;k olar?
– Bilm;k olmaz h;l;... – dey; M;tt etiraz etdi. – B;lk; canavardan çox itin tökdükl;rini yığışdırıb? N; is;...
Amma m;n bir şey; q;ti ;min;m...
Kayur susdu v; başını sirli-sirli Muzhayd dağlarına t;r;f yırğaladı. Skott onun sözünü k;sib hirsl; dedi:
– M;ni hövs;l;d;n çıxarma. N; var, de g;lsin...
Kayur çiyninin üstünd;n baş barmağı il; arxadakı Ağ Dişi göst;rib dedi:
– Onun canavar, ya it olması vacib deyil. Yalnız onu ;hlil;şdirm;k ist;yibl;r.
– Ola bilm;z!
– Deyir;m siz; ki, onu ;hlil;şdirm;k ist;yibl;r, h;tta qoşquda da olub. G;lin, yaxından baxın. Sin;sind; xalta yerl;ri var, sürtülüb.
– Düzdü, Göyç;k Smitd;n ;vv;l o, qoşqu iti olub...
– G;ls;n;, biz d; qoşaq?
– Qoşaq deyirs;n, qoşaq da...
Amma az keçm;di ki, bu ist;k söndü v; Skott başını yell;yib dedi:
– İki h;ft;di biziml;di, dey;s;n lap q;ddarlaşıb, azğınlaşıb.
M;tt t;klif verdi:
– G;ls;n; onu z;ncird;n açaq. Gör;k n; olur, h;? Skott inamsızlıqla ona baxdı.
M;tt davam etdi:
– Düz deyir;m, vallah. Onsuz da siz onu bir d;f; buraxmaq ist;misiniz. G;lin bir d; yoxlayaq. Amma d;y;n;yi d; götürün ha...
– Yaxşı, indi s;n gör bir şey ed; bilirs;nmi?
Kayur d;y;n;k götürdü, bağlanmış Ağ Dişin yanına g;ldi. Canavar balası d;y;n;y; göz qoyurdu. El; bil şir onu qovan adamın qırmancına baxırdı.
– Görün, gözl;rini d;y;n;y; nec; zill;yib, – M;tt dedi. – Bu, yaxşı ;lam;tdir. Dem;k, o q;d;r axmaq it deyil. N; q;d;r ki ;limd; d;y;n;k var, üstüm; tullanmaz. S;feh-zad deyil ki...
M;ttin ;li Ağ Dişin boynuna yaxınlaşan kimi o, tükl;rini qabardıb mırıldadı, sonra yer; qısıldı. Gözl;rini M;ttd;n ç;km;d;n onun ;lind;ki d;y;n;y; d; diqq;tl; baxdı. M;tt c;ld z;nciri açdı v; geri ç;kildi. Ağ Diş azadlığa çıxdığına inanmırdı. Neç; ay idi ki, z;ncird;ydi. Göyç;k Smit onu alan günd;n yalnız itl;rl; döyüşdür;nd;n-döyüşdür;n; z;ncird;n açırdı. Qalan günl;ri z;ncirli qalırdı.
B;s indi o, neyl;sin? B;lk; allahlar onun başına yen; növb;ti bir oyun açmaq ist;yirl;r? Ağ Diş ehtiyatla bir-iki addım atdı v; h;r d;qiq; hücum gözl;di. O n; etm;yi, özünü nec; aparmağı bilmirdi. Azadlığı yadırğamışdı. H;r halda yaxşısı budur, onu izl;y;n allahlardan bir az aralı dursun, komanın o biri küncün; ç;kilsin. Bel; d; etdi v; h;r şey yaxşı qurtardı.
– Qaçmaz ki? – dey; Skott soruşdu.
M;tt çiyinl;rini ç;kdi.
– Risk yaxşı şeydi!
– Yazıq! H;r şeyd;n çox, o, insan n;vazişin; möhtacdır, – Skottun it; yazığı g;ldi, o, komaya girdi, ;t  g;tirib Ağ Diş; atdı. Ağ Diş k;nara sıçradı v; inam¬sız¬lıqla uzaqdan ;t tik;sin; baxdı. Bird;n M;tt qışqırdı:
– Dayan, Meyc;!
Gec idi. Meyc; ;tin üstün; cumdu, qamarlayıb götür;nd; Ağ Diş sür;tl; şığıdı, onun ayaqlarından vurub yıxdı. M;tt ir;li cumdu. Ağ Diş artıq öz işini görmüşdü. Meyc; zorla qalxdı. Boğazından axan qan qarın üstünü qızartdı. Skott t;l;sik söyl;di:
– Heyif Meyc;d;n, amma ;c;b oldu onunçün!
M;tt t;pikl; Ağ Dişi vurmaq ist;di. Lakin canavar balası bir-neç; sıçrayış etdi, dişl;rini şaqqıldatdı, çığırtı qopdu. Ağ Diş hidd;tl; ulayıb geri ç;kildi, M;tt is; ;yilib dişl;nmiş ayağına baxdı.
– Dişl;di axır ki... – dedi v; cırılmış şalvarını v; alt paltarını göst;rdi. Orada qan dair;si vardı. Skott s;sini yavaşıdıb dedi:
– S;n; dedim axı, bunun xeyri yoxdu. Bu itd;n ötrü çox yanırdın. İt m;nim d; başımdan çıxmır. N; olar, başqa yol yoxdur.
Bu sözl;rd;n sonra o, tapançasını çıxartdı, güll; dolu barabanı h;rl;di.
– Qulaq asın, mister Skott, – M;tt yalvardı. – Bu itin başına Allah bilir n;l;r g;lib. Axı bird;n-bir; onu ram etm;k olmaz. Ona vaxt verin...
– Meyc; bir bax, – Skott dedi.
Kayur çolaq olmuş it; baxdı. İt qan içind; qarın üstün; s;rilmişdi v; görünür son n;f;si gedib-g;lirdi.
– ;c;b oldu onunçün. Mister Skott, siz özünüz bel; dediniz. Özg; tik;sin; göz dik;nin axırı faci;li olar. Bel; d; gözl;m;k olardı. Birc; q;piyim d; olsa, yem;yini döyüşsüz özg;sin; ver;n it; qıymaram.
– Özünüz; bir baxın, M;tt. İtl;rl; m;s;l; aydındı, qurtarmaq lazımdı.
– M;n; d; ;c;b oldu, – dey; M;tt köksünü ötürdü. – Axı onu niy; vurdum? Siz özünüz dediniz ki, o, düzgün h;r;k;t edir. Dem;k, onu vurmaq lazım deyildi.
– G;ls;n;, bu iti güll;l;y;k, savab iş gör;rik, – dey; Skott t;kid etdi. – Onsuz da onu ;hlil;şdir;n deyilik!
– Mister Skott, g;l bu yazığa vaxt ver;k. Qoy gör;k özünü nec; aparır. Bizim olunca it n;l;r ç;kib, n;l;r g;lib başına, bir Allah bilir. G;lin sınaqdan keçir;k. ;g;r etimadı doğrultmasa, m;n özüm onu güll;l;y;c;y;m.
– El; m;n d; onu öldürm;k ist;mir;m, – dey;, Skott tapançasını yer; qoydu. – Qoy g;zsin, baxaq gör;k, xoşluqla onu ram ed; bil;c;yikmi? Bu saat bir d; yoxlayım.
O, Ağ Diş; yaxınlaşdı v; onunla mülayim-mülayim, astadan danışmağa başladı. M;tt dedi:
– D;y;n;k götürün, h;r ehtimala qarşı!
Skott d;y;n;k götürm;di v; Ağ Dişin etibarını qazanmaq m;qs;dil; onu dil; tutmağa başladı. Ağ Diş t;kl;nmişdi. O, bu Allahın itini yırtmışdı, dostunu da dişl;mişdi. Onu ;n ağır c;zadan başqa n; gözl;y; bil;rdi? H;r halda o, barışığa girm;di. Tükl;ri dimdik qalxdı, b;d;ni g;rildi, h;r şey; hazır dayandı. Sonra dişl;rini qıcadıb diqq;tl; ona t;r;f g;l;n Skotta baxdı. Skottun ;lind; heç n; yox idi v; Ağ Diş onu özün; lap yaxın buraxdı. Allahın ;li onun başı üstün; endi. Ağ Diş büzüşüb torpağa qısıldı. Bax, t;hlük; d;, satqınlıq da el; burada gizl;nmişdi. Allah ;ll;rinin m;ğlubedilm;z hökmranlığı ona yaxşı b;lli idi. Buna baxmayaraq tükün; toxunmağa döz; bilmirdi. O, daha q;z;bl; mırıldadı, lap yer; qısıldı. ;l is; aşağı enirdi. Canavar balası bu ;li dişl;m;k ist;mirdi, t;hlük;y; m;tan;tl; dözürdü. O, h;l; ki, instinktl; mübariz; apara bilirdi – h;yatın ac ehtirasıyla mübariz; apara bilirdi.
Skott ;min idi ki, bir şey olsa, ;lini tez ç;k; bil;c;k. Amma bu gün ona bir şey m;lum oldu: Ağ Diş qıvrılan ilan kimi sür;tl; v; d;qiq sıçrayıb sanca bilir.
Skott bu q;fil hücumdan çığırdı v; sol ;li il; dişl;nmiş sağ ;lini tutdu. M;tt ucadan söydü v; onun yanına qaçdı. Ağ Diş geri süründü v; tükl;rini pırpızlaşdırıb dişl;rini şaqqıldatdı, h;d;l;yici baxışlarla adamları süzdü. Y;qin ki, onu indi daha d;hş;tli köt;kl;r gözl;yirdi. Göyç;k Smitin köt;kl;rind;n d; d;hş;tli köt;kl;r.
Skott bird;n qışqırdı:
– Dayan, n; edirs;n?
M;tt artıq komaya cumub tüf;ngini götürmüş v; astanada durmuşdu. O, yavaş-yavaş, arxayınca dill;ndi:
– Söz vermişdim, yerin; yetirm;liy;m. Dedim iti güll;l;y;c;y;m, dem;k güll;l;y;c;y;m...
– Yox, ;l saxla.
– Dedim ki, güll;l;y;c;y;m, v;ssalam! Baxarsız!
İndi Skott Ağ Dişi müdafi; edirdi.
– Özün dedin ki, qoy yoxlayaq, vaxt ver;k. Axı biz t;z;c; başlamışıq. Bird;f;lik olmaz axı. Gör bir, bax ona!
     Onlara baxan Ağ Diş el; q;z;bl; mırıldayırdı ki, damarda qan donurdu. O, Skotta yox, kayura hidd;tl;nmişdi.
M;tt ucadan dill;ndi:
– H;, n; deyirsiz?
Skott t;l;sik cavab verdi:
– Bir gör, nec; başa düşür! Bicin biridi, tüf;ngi d; bizd;n yaxşı tanıyır. Bel; ağıllı iti saxlamağa d;y;r. Silahı qoy yerin;.
– Yaxşı. Gözl;y;k d;... – Dey; M;tt silahı kötükl;r; dayadı. – Siz Allah, bir ona baxın.
Ağ Diş sakitl;şib mırıltısını k;sdi.
– Bir d; götür tüf;ngi, baxaq gör;k n; edir.
M;tt silahı götürdü. Ağ Diş yen; mırıldadı. M;tt tüf;ngd;n aralanan kimi Ağ Diş dişl;rini gizl;tdi.
– H;, bir d;f; d; el;. Çox maraqlıdı, vallah.
M;tt silahı götürüb yavaş-yavaş çiynin; qaldırdı. Ağ Diş d;rhal mırıldadı, Tüf;ng yuxarı qalxdıqca onun mırıltısı da gücl;nirdi. M;tt lül;ni ona t;r;f dönd;rm;miş Ağ Diş k;nara sıçrayıb komanın dalında gizl;ndi. M;tt ağ qarı nişan almışdı – itin durduğu yer boş idi.
Kayur yavaş-yavaş silahı endirdi, dönüb öz sahibin; baxdı.
– Düz deyirsiz, mister Skott! İt çox ağıllıdı. Onu öldürm;k olmaz, heyifdi...

6
M;H;BB;T D;RSİ

Uidon Skottun yaxınlaşdığını gör;n Ağ Diş tükl;rini qabardıb mırıldadı. Bununla dem;k ist;yirdi ki, c;zaya dözm;y;c;k. Skottun dişl;nmiş ;li bintl; bağlanmışdı v; o hadis;d;n bir neç; gün keçmişdi. Ağ Diş yadında saxlamışdı ki, allahlar b;z;n c;zanı t;xir; salırlar, indi o öz ;m;lin; gör; c;zalanacağını gözl;yirdi. Başqa cür ola da bilm;zdi. O, naşükürlük ed;r;k müq;dd;s sayılan Allahın üzün; qayıtmışdı, toxunulmaz Allahı, özü d; ağ d;rili Allahı dişl;mişdi. Allahlarla uzun müdd;t münasib;ti, oturub-durmasından qazandığı t;c¬rü¬b;¬y; ;sas;n bilirdi ki, onu ;n ağır c;za t;dbiri gözl;yir.
Allah onun lap qabağında oturdu. Bu o q;d;r d; t;hlük;li deyildi. Ad;t;n c;za ver;nd; allahlar ayaq üst; olurlar. Bundan başqa, bu Allahın ;lind; n; d;y;n;k, n; qamçı, n; d; silah vardı. Ağ Diş özü azadlığa buraxılmışdı. Ona n; z;ncir, n; d;y;n;kli qayış bağlanmışdı. Allah ayağa durana q;d;r Ağ Diş götürülüb qaça bil;rdi. İndi is; gözl;m;k lazım idi. Gör;k axırı n; olacaq...
Allah tamamil; sakit-sakit oturmuşdu. Heç ayağa durmağa c;hd d; göst;rmirdi. Ağ Dişin q;z;bli mırıltısı yavaş-yavaş zingiltiyl; ;v;z olundu v; sonra zingilti d; k;sildi. El; bu vaxt Allah danışmağa başladı. Ağ Dişin peys;rind;ki tükl;r dimdik qalxdı, mırıldandı. Lakin Allah yen; sakit-sakit danışmağa başladı. Heç bir q;fil h;r;k;t etm;d;n canavar balasını dil; tutmağa başladı.
Ağ Diş d; onun s;sinin ah;ngin; uyğun olaraq mırıldanmağa başladı, sözl;rl; mırıltı arasında q;rib; bir ritm yarandı. Lakin insanın s;si k;silm;k bilmirdi. H;l; heç k;s Ağ Dişl; bu adam kimi danışmamışdı. Yumşaq, sakitl;şdirici s;sd; bir z;riflik vardı v; bu z;riflik Ağ Dişin içind; n;s; ilıq bir şey oyadırdı. O, instinktinin ;leyhin; çıxaraq qeyri-ixtiyari öz yeni Allahına inam duymağa başlamışdı. Ağ Dişin içind; öz t;hlük;siz h;yatına inam hissi baş qaldırmışdı – insanlarla qarşılıqlı münasib;td; olduğu müdd;td; bu inamı heç vaxt hiss etm;mişdi.
Allah çox danışdı, sonra durub getdi. O, komanın qapısı ağzında dayananda Ağ Diş şübh;li n;z;rl;rl; ona baxdı. Onun ;lind; n; d;y;n;k, n; silah, n; d; qamçı vardı. Sağlam ;lini arxasında gizl;tm;mişdi. O, g;lib yen; Ağ Dişin bir-iki addımlığında oturdu v; ona ;t uzatdı. Qulaqlarını ş;kl;y;n Ağ Diş şübh;yl; ;t tik;sin; baxdı, eyni zamanda gözl;rini allahdan da ç;km;li – h;r d;qiq; t;hlük; gözl;y;n s;rvaxtlığını itirm;di.
Amma c;za t;dbiri h;l; d; t;xir; salınırdı. Allah h;l;lik yalnız ona ;t, yem;k verirdi. ;t d; ki, q;tiyy;n qorxulu deyildi. Ağ Diş is; h;l; d; şübh; edir, ona uzadılmış ;t tik;sini götürmürdü. Skottun ;li is; lap onun burnunun yanındaydı. Allahlar müdrik olurlar. Kim bilir, ilk baxışdan x;t;rsiz görün;n bu bir tik; ;t parçasında hansı m;kr gizl;nmişdir? Öz t;crüb;sind;n Ağ Diş yaxşı bilirdi ki, (bu, ;sas;n qadınlarla bağlıydı) ;t v; c;za tamamil; ayrı-ayrı şeyl;rdir v; onlar hardasa bir-biriyl; gizlinc; ;laq;lidirl;r. Bu ;laq; yaxşı şey v;d etmirdi.
N;hay;t, Allah ;ti düz Ağ Dişin ayaqlarının altına, qarın üstün; tulladı. Canavar balası gözl;rini Allahdan ç;km;d;n ;ti iyl;di. Heç bir hadis; baş verm;di. Ağ Diş ;ti götürüb yedi. Allah daha bir ;t parçası uzatdı. Bu d;f; d; canavar balası onun ;lind;n ;ti almadı, Allah yen; qarın üstün; tulladı. Bel;c; bu ;m;liyyat bir neç; d;f; t;krar olundu. Axır ki, bir d;f; Allah ;ti qarın üstün; atmaqdan imtina etdi v; ;lind; saxlayıb inadla Ağ Diş; t;klif etdi.
;t dadlıydı, Ağ Diş is; acından ölürdü. O, yavaş-yavaş, ehtiyatla insanın lap yanına g;ldi v; ;ti onun ;lind;n aldı. Ağ Diş Skottan gözünü ç;kmirdi, boynunu uzadıb sin;sini qısdı, peys;rind;ki tükl;r qabardı, boğazından mırıltı s;sl;ri çıxdı, el; bil insandan ç;kinirdi v; bununla dem;k ist;yirdi ki, zarafat etm;k yersizdir. Ağ Diş ;ti yedi v; ona heç n; olmadı. Bel;likl; t;dric;n o, bütün ;t parçasını yedi. Dem;li, c;za t;xir; salınmışdı.
Ağ Diş üz-gözünü yalayıb duraraq bundan sonra n; baş ver;c;yini gözl;di. Allah danışırdı. Onun s;sind; m;rh;m;t, n;vaziş vardı. Ağ Diş is; bu hissl;rd;n uzaq idi. Bu hissl;r ona q;rib; görünürdü. İnsan n;vazişi onun bütün vücudunu görünm;z, bilinm;z duyğularla çulğamışdı. O, q;rib; bir rahatlıq hiss edirdi.
Varlığında, bütün daxilind; n;s; bir ehtiyac, t;l;bat öd;nirdi, n;s;, hansı bir boşluqsa dolurdu. Sonra yen; onda instinkt oyandı, öt;n günl;rin t;crüb;si ona yen; t;hlük;d;n qorunmağı yada saldı. Allahlar k;l;kbazdı; öz m;qs;dl;rin; çatmaq üçün hansı yolu seç;c;kl;rini qabaqcadan bilm;k, tapmaq ç;tindir. Bu bel;dir! M;krli ;l onun başının üstün; uzanır. Amma Allah yen; danışır. Onun s;sind; yumşaqlıq var, n;vaziş var. ;ld; gizl;n;n t;hlük;y; baxmayaraq s;s inam oyadır. S;sin bütün z;rifliyin; baxmayaraq, ;l qorxu, t;hlük; v;d edir. Bir-birin; zidd duyğular, hissl;r Ağ Dişin içind; oyanmışdı v; mübariz; aparırdılar. El; bil bu saat düşm;n qüvv;l;ri onu parça-parça edib öldürm;y; hazırdı. Ancaq öldür; bilm;y;c;kdil;r. Çünki Ağ Diş onların qarşısını almaq üçün ağlasığmaz güc s;rf ed;c;kdi.
Ağ Diş özüyl; barışdı: o mırıldayıb qulaqlarını ş;kl;di, amma Skottu dişl;m;di, ondan qaçmadı. ;l aşağı endi. ;l il; Ağ Dişin başı arasında m;saf; lap qısalmışdı. Budur, axır ki, Allahın ;li onun dimdik qalxmış tükl;rin; toxundu. Ağ Diş yer; qısıldı. ;l d; onun dalınca, daha möhk;m sıxıldı. Ağ Diş büzüşüb, az qala titr;yirdi, amma özünü ;l; aldı. ;lin ona toxunmasından ;zab ç;kirdi, bu ;l onun instinktini zorlayırdı. Birc; günün içind; insan ;lind;n aldığı ağrıları ömrü boyu unuda bilmirdi. Lakin Allahın hökmü bel;ydi v; o, h;r şeyi etdi ki, canavar balasını öz hökmün; tabe etsin.
;l qalxıb-enir, canavar balasını tumarlayır, sığal ç;kirdi. Bel;c; bir neç; d;f; qalxıb-endi v; ;l qalxan kimi Ağ Dişin tükl;ri d; dimdik olurdu. H;r d;f; ;l en;nd; Ağ Dişin qulaqları büzüşür, o, yüngülc; mırıldanırdı. Ağ Diş Allahı x;b;rdar etm;k m;qs;dil; mırıldanır, h;r an z;rb;y; cavab verm;y; hazır olduğunu bildirirdi. Kim bilir, Allahın h;qiqi niyy;tl;ri n; vaxt m;lum olacaqdı?! Onun mülayim, z;rif s;si h;r an d;yiş;, q;z;bli qışqırtı il; ;v;zl;n; bil;rdi, bu z;rif v; sığal ç;k;n barmaqlar is; yumula bil;rdi, m;ng;n; kimi sıxılıb Ağ Diş; göz açmağa aman verm;zdi.
Lakin Allahın sözl;ri, danışığı h;l;lik mülayim idi. ;li d; qalxıb-enir, Ağ Dişin tükl;rini sığallayırdı. Bu sığalda heç bir pis niyy;t yox idi. İnstinkt bel; h;r;k;tin ;leyhin;ydi, o h;r cür r;ftarı sıxma-boğmaya salırdı. H;r halda Ağ Diş fiziki ağrılar görm;di. ;ksin;, bu sığallar ona l;zz;t verm;y; başladı. T;dric;n Allahın ;li onun qulaqlarına t;r;f yaxınlaşır, ehtiyatla onların dibini qaşıyırdı. Xoş duyğular, hissl;r daha da artır, çoxalırdı. Bununla bel;, qorxu hissi d; Ağ Dişd;n ;l ç;kmirdi. O, yen; t;şviş; düşür, n;s; bir şey olacağını düşünür, gah iztirab ç;k;c;yini, gah da h;zz alacağını gözl;yirdi. Bu, hissl;rin hansının üstün g;l;c;yind;n asılı idi.
– Eh, l;n;t şeytana!
M;tt bird;n dill;ndi. O, ;lind; çirkab su il; dolu l;y;n komadan çıxdı v; suyu qar üstün; atmaq ist;y;nd; Uidon Skottun Ağ Dişi sığalladığını gördü. Ağ Diş onun s;sini eşid;n kimi geriy; sıçrayıb q;z;bl; mırıldadı.
M;tt öz sahibin; baxdı v; etirazla başını buladı:
– Üzr ist;yir;m, mister, – dedi. – Siz qurd ür;yi yemisiz, n;dir?
Uidon Skott gülüms;di. Qalib g;lmiş adamlar kimi durub Ağ Dişin üstün; ;yildi. O, canavar balasını n;vazişl; dil; tutdu, sonra ;lini yavaş-yavaş uzadıb onun başını tumarladı. Ağ Diş bu sığala t;mkinl; dözürdü, amma ş;hv;tl; baxırdı, özü d; onu sığallayan adama yox, komanın qapısı ağzında duran M;tt; baxırdı.
Kayur donquldandı.
– Mister Skott siz birinci d;r;c;li müh;ndis olsanız da, b;lk; d;, h;yatınızın yarısını itirmisiniz, g;r;k uşaq vaxtı evd;n qaçıb sirk; ged;ydiniz.
Ağ Diş mırıldadı, M;ttin s;sini eşidib qeyzl;ndi, amma bu d;f; geri sıçramadı...
V; bu, ;vv;lki h;yatın, böyük nifr;tin sonu, yeni h;yatın başlanğıcı idi. Ağ Diş üçün yeni, m;ğlubedilm;z, göz;l h;yat başlanmışdı. Bu işd;n ötrü Uidon Skott h;dsiz dözüm v; ;m;k s;rf etdi. Ağ Diş is; instinktin hökmün; üstün g;l;r;k öz t;crüb;sinin ziddin; getm;di, h;yatın ona öyr;tdiyi h;r şeyd;n imtina etm;li oldu.
Keçmiş bütün yeniliy; t;kc; mane olmurdu, onun öyr;ndiyi indiki yeni h;yatı h;m d; inkar edirdi. Sözün qısası, Ağ Dişd;n onu ;hat; ed;n mühitd;n n;hay;tsiz d;r;c;d; baş çıxarmaq m;har;ti t;l;b olunurdu. Bu, Göyç;k Smitin hökmün; könüllü tabe olmaqdan, şimal c;ng;llikl;rind;n g;lib ona boyun ;ym;kd;n asan deyildi. O vaxt Ağ Diş olsa-olsa küçük idi, h;l; b;rkim;mişdi, h;yatı q;bul ed; bilmirdi. İndi h;r şey başqa cür idi. Öt;n günl;r Ağ Diş; h;ddind;n artıq s;rt d;rs vermişdi, ;vv;lki h;yat onu s;rt, amansız etmişdi, onu yırtıcı, döyüşk;n canavara çevirmişdi, bu canavar heç k;si sevmirdi v; heç k;sin m;h;bb;tini qazanmamışdı. Yenid;n doğulmaq is; ç;tin idi – g;r;k öz daxilind; bütöv bir dönüş, d;yişiklik ed;ydi, bütün köhn; ad;tl;rind;n, v;rdişl;rind;n ;l ç;k;ydi; indi ondan bu t;l;b olunurdu. Artıq g;nclik ill;ri arxada qalmışdı. Çeviklik getmişdi, yumşaq d;risi b;rkiyib qartımış, d;mir kimi düyünl;nmişdi, dartılmırdı, v;rdişl;r is; h;miş;lik özünü aparmaq qaydalarını v; t;l;batını mü;yy;n etmişdil;r.
H;r halda, yeni ş;rait; düşmüş Ağ Diş yen; ona öz bildiyi kimi uyğunlaşmağa başladı. Ş;rait ondakı amansızlığı yumşaldıb yatırmış, ona daha bir real forma vermişdi. Lap d;qiq des;k, h;r şey Uidon Skottdan asılıydı. O, Ağ Dişin lap d;rin hissl;rini dindirmişdi, canavar balasının mürgül;miş v; oğurlanıb m;hv edilmiş ;n xırda, z;rif hissl;rini öz n;vazişi gücün; oyatmışdı. Ağ Diş sevginin n; dem;k olduğunu anlamışdı. Sevgi onun t;;şşüq hissini ;lind;n almışdı – allahlarla ünsiyy;td; bu hiss onun ;n ilıq, ;n m;hr;m hissi sayılırdı.
;lb;tt;, m;h;bb;t bu günün işi deyil. T;;şşüq hissind;n doğulmuş m;h;bb;t t;dric;n inkişaf edirdi. Yeni Allahı Ağ Dişin xoşuna g;lirdi, canavar balası ondan qaçmırdı. O, indi azad g;zib-dolanırdı. Yeni Allahının yanında yaşamaq Göyç;k Smitin q;f;sind; can çürütm;kd;n qat-qat yaxşıydı. Bundan başqa, Ağ Diş tanrısız keçin; bilmirdi. İnsanın hökmünü başı üstünd; hiss etm;k onun üçün ehtiyaca çevrilmişdi. İnsandan asılı olmaq möhürü ona lap ;vv;ld;n, şimal c;ng;llikl;ri il; vidalaşdığı günd;n vurulmuşdu. H;min gün Qrey Biverin ayaqlarına sürünmüş, ona ita;tkarlıq göst;rmişdi. Bu pozulmaz möhür ikinci d;f; ona aclıqdan sonra şimal c;ng;llikl;rind;n qayıdanda v; Qrey Biverin q;s;b;sind;ki balıq iyini duyanda yenid;n vurulmuşdu.
Ağ Diş yeni sahibinin yanında qaldı, çünki o, allahsız keçin; bilm;zdi. Çünki Skott Göyç;k Smitd;n yaxşıydı. O öz yeni Allahına s;daq;t göst;rm;k namin; t;s;rrüfat şeyl;rini qorumağı boynuna götürdü. O, komanın ;trafında h;rl;nirdi. Bel; hallarda qoşqu itl;ri yatardı v; Uidon Skottun gecikmiş qonağı g;l;nd; Ağ Dişl; qarşılaşar, ev sahibi g;lib çıxana q;d;r özünü d;y;n;kl; Ağ Dişd;n qoruyardı.
Tezlikl; Ağ Diş oğruları t;miz adamlardan ayırıb seçm;yi öyr;ndi. Başa düşdü ki, g;l;n adamın h;r;k;tl;rind;n v; özünü aparmasından çox şey asılıdır. O adam ki möhk;m addımlarla düz qapıya t;r;f g;lirdi, h;min adama toxunmurdu. Bununla bel;, ta qapı açılıb g;l;n qonaq ev sahibi t;r;find;n qarşılanmayınca onu gözd;n qoymurdu. Amma kim ki, yavaş addımlarla, dolayı yolla, göz; görünm;m;k üçün oğrun-oğrun g;lirdi, v;ssalam. Ağ Diş ona aman verm;zdi v; h;min adam is; dabanına tüpürüb gözd;n it;n;c;n qaçardı.
Uidon Skott bütün olub-keç;nl;r; sonsuz dözüm v; m;tan;t göst;rdiyin; gör; Ağ Dişi mükafatlandırmağı q;rara almışdı. Daha doğrusu, insanın onun qarşısındakı günahını yumaq ist;yirdi. Bu, Skottun prinsipi idi, onun vicdanının s;siydi. O hiss edirdi ki, insanlar Ağ Diş; borclu qalıblar, bu borcu qaytarmaq lazımdı.
Buna gör; d; o, Ağ Diş; daha çox n;vaziş göst;r¬m;y; çalışırdı. O özün; öhd;lik götür;r;k h;r gün Ağ Dişi sığallayır, onu n;vazişli sözl;rl; oxşayırdı. İlk günl;r bu n;vaziş Ağ Dişi cinl;ndirir, şübh;l;ndirirdi. Lakin t;dric;n canavar balası bu n;vazişd;n h;zz almağa başladı. Amma bir v;rdişind;n Ağ Diş heç cür ;l ç;k; bilmirdi; insanın ;li ona toxunan kimi mırıl¬damağa başlayırdı v; Skott çıxıb ged;n; kimi s;sini k;smirdi.
Lakin bu mırıltılarda t;z; ah;ngl;r ;m;l; g;lmişdi. ;lb;tt;, yad adam bunu duya bilm;zdi. Onunçün Ağ
Dişin mırıltısı ibtidai v;hşinin n;riltisiydi v; bu n;riltid;n insanın damarlarındakı qan da donurdu. Ağ Dişin anasıyla birg; mağarada yaşadıqları vaxt, hidd;t v; q;z;bin ilk ehtirasları doğulduğu günl;rd;n indiy;c;n onun boğazından çıxan mırıltı yoğunlaşmışdı v; daha o öz hissl;rini başqa cür ifad; ed; bilmirdi. Buna baxmayaraq, Skottun h;ssas qulağı bu azğın n;r;d; yeni ah;ngl;r ayırd etmişdi. Bu ah;ngl;r yalnız Skotta pıçıldayırdı ki, it h;zz alır.
Günl;r ötürdü. T;;şşüqd;n doğulan sevgi günd;n-gün; gücl;nir, möhk;ml;nirdi. Ağ Diş bu sevgini şüur¬suz sur;t olsa da hiss etm;y; başladı. M;h;bb;t özünü, öz boşluğunu doldurmaqda ona köm;k edirdi. M;h;b¬b;t onun m;n;vi t;l;batına çevrilmişdi. O, özüyl; h;y;can, ağrı g;tirmişdi; bu h;y;can v; ağrılar yeni Allahın sığalından sonra azalırdı.
Bu anlarda o sevgi sevinc g;tirir, tük;nm;z bir sevincl; Ağ Dişin bütün vücudunu l;rz;y; salırdı. Allah durub ged;n kimi ağrılar, h;y;canlar başlayır v; Ağ Dişin içind; yen; boşluq yaranırdı. Bu boşluq sanki aclıq ehtirasından doğurdu v; bu ehtirası söndürm;k t;l;b olunurdu.
Ağ Diş yavaş-yavaş özün; g;lirdi. Yaşının ahıl çağına, h;yatın verdiyi amansızlıq d;rsin; baxmayaraq, Ağ Dişin xasiyy;tind; günb;gün yeni ;lam;tl;r yaranırdı. Onun içind; qeyri-adi hissl;r, oyanışlar baş qaldırmışdı. İndi özünü tamam başqa cür aparırdı. H;r şeyd;n ;vv;l, Ağ Dişin narahatlıqdan v; ağrıdan z;hl;si gedir, h;r vasit;yl; onlardan gen durmağa çalışırdı. İndi h;r şey başqa cür idi, yeni Allahın x;trin; o, h;r narahatlığa v; ağrıya dözürdü. M;s;l;n, s;h;rl;r yem;k axtarmaq ;v;zin;, yaxud x;lv;t bir guş;d; uzanmaq ;v;zin; o, Skottun g;lişini gözl;y;rk;n saatlarla soyuq artırmada dayanırdı. Gec; yarıdan keç;nd; Skott ev; qayıdardı, bu vaxt Ağ Diş qar içind; eşilmiş ilıq yuvasından çıxar, sahibini qarşılardı. Bütün bunlar yalnız xoş söz, mehriban n;vazişd;n ötrüydü. O, h;tta yem;yi unudardı. Yem;k yadına da düşm;zdi. Onun üçün Allahın yanında olmaq h;r şey idi, bütün h;yatının m;nasıydı. T;ki öz allahından xoş söz eşitsin, n;vaziş duysun v; onunla birlikd; addımlasın.
İta;t öz yerini sevgiy; vermişdi. M;h;bb;t Ağ Dişd; el; d;rin hissl;r yaratmışdı ki, ita;t heç vaxt bunu ed; bilm;zdi. Ağ Diş sevgiy; sevgiyl; cavab verirdi. O, Allaha, t;miz, müq;dd;s allaha rast g;lmişdi v; bu allahın yanında gün;şd;n işıq udan bitki kimi çiç;k açmışdı. Ağ Diş öz hissl;rini izhar ed; bilmirdi. O, artıq cavan deyildi v; bunun üçün çox ağırlaşmışdı. Uzun müdd;t t;nha g;zm;si onu dözümlü v; qaşqabaqlı el;mişdi. Onun qaraqabaq t;bi;ti çoxillik t;crüb;sinin n;tic;siydi. Hürm;yi bacarmırdı v; öz sahibini, allahını hürm;kl; salamlamağı öyr;n; bilmirdi. Ağ Diş heç vaxt sahibinin gözün; girm;z, özünü şirin salmaq, m;h;bb;tinin izharı üçün atılıb düşm;zdi. Heç vaxt sahibinin qabağına yüyürm;zdi, bir k;narda durub gözl;rdi. Amma h;miş;, h;r an gözl;¬yirdi. Onun sevgisi lal-kar idi, bu sevgini ür;yind;, canında m;ftunluqla g;zdirirdi. Ağ Dişin s;mimi hissl;rini yalnız sahibinin h;r bir h;r;k;tini izl;y;n gözl;rind;n oxumaq olardı. Skott ona baxıb danışanda Ağ Diş sıxılar, bütün vücudunu çulğamış sevgi hissini ifad; etm;yi bacarmazdı.
Ağ Diş yeni h;yata alışmağa başlamışdı. O, başa düşmüşdü ki, sahibinin itl;rin; toxunmaq olmaz. Amma onun ;sl xasiyy;ti özünü göst;rirdi. İtl;r yeni başçının gücün; b;l;d olmuşdular. Buna gör;, itl;r Ağ Dişd;n yan qaçırdılar. Ağ Diş xılın için; gir;n kimi itl;r ona yol verir, ita;t edirdil;r.
O, M;tt;d; bel; öyr;şdi. Uidon Skott Ağ Dişi nadir hallarda yedirirdi. Bu iş M;tt; tapşırılmışdı. Ağ Diş; m;lum idi ki, yey;c;yi xör;k öz sahibinin, M;tt; itin qayğısını ç;km;yi tapşıran sahibinin çör;yidi. Kayur bir d;f; Ağ Dişi başqa itl;rl; birg; kirş;y; qoşmaq ist;di. Baş tutmadı. Yalnız Uidon Skott iş; qarışandan sonra Ağ Diş tabe oldu. Skott xaltanı onun başına keçirib qoşquya bağladı v; özü d; kirş;d; oturdu. Ağ Diş başa düşdü ki, onun sahibi başqa itl;ri idar; ed;n kayurun onu da idar; etm;yini ist;yir.
Makkenziy; ged;n kirş;l;rd;n f;rqli olaraq, Klondayk kirş;l;rinin ayaqları olur. Qoşqunun xüsusiyy;ti burada tamam ayrı cürdür. İtl;r bir-birin; yelpikvarı bağlanmırlar. Burada, Klondaykda, başçı h;qiq;t;n başçıdır. Birinci yerd; ;n ağıllı, başa düş;n, güclü iti – bütün xılın qorxduğu v; qulaq asdığı iti bağlayırlar. Ağ Diş d; tezlikl; bu yerin sahibi oldu. Bu yeri Ağ Diş özü seçmişdi, M;tt söym;kd;n ç;kinm;yib, ilk yoxlamadan sonra Ağ Dişin bu yer; layiq olmasını t;sdiq etdi. Bütün günü qoşquda qaçan Ağ Diş gec;l;r sahibinin mülkünü qorumağı da yaddan çıxarmırdı. Bel;likl; o, Skotta s;daq;tl;, ita;tl; qulluq edirdi. Buna gör; d; Ağ Diş qoşqudakı itl;rin hamısından qiym;tliydi.
Bir d;f; h;tta M;tt dill;ndi:
– Mister Skott, siz; deyim ki, bu it; yüz ;lli dollar verm;yiniz lap ;la oldu. Göyç;k Smiti yaman h;rif¬l;diniz. H;l; ağzına da bir yumruq ilişdirdiniz...
Boz gözl;ri yen; q;z;bl; parıldayan Skott hirsl; donquldandı: “;clafdı o!”
Yazda Ağ Diş; böyük k;d;r üz verdi, onun sahibi x;b;rsiz-;t;rsiz, q;fl;t;n yoxa çıxmışdı. D;qiq des;k, x;b;rdarlıq edilmişdi, amma Ağ Dişin bunu x;b;rdarlıq kimi başa düşm;k t;crüb;si yox idi. O öz şeyl;rini yığıb çamadana qoyan adamdan n; gözl;y; bil;rdi axı? Sonralar ona m;lum oldu ki, adamın yır-yığış edib şeyl;ri çamadana qoyması onun s;f;r; çıxmasını bildirir. Amma o vaxt Ağ Dişd; bir damcı da şübh; yeri qalmamışdı. H;miş;ki kimi h;min gec; Ağ Diş sahibinin yolunu gözl;di. Gec; yarı kül;k qalxdı. Ağ Diş komanın arxasında soyuqdan daldalandı, tanış addım s;sl;rini eşitm;k arzusuyla burada uzanıb mürgü vurdu. Amma gec;d;n xeyli keçmiş onu narahatlıq bürüdü v; komanın dalından çıxıb gözl;m;y; başladı. Skott g;lib çıxmadı. S;h;r qapı açıldı v; M;tt artırmada göründü. Ağ Diş h;sr;tl;, intizarla kayura baxdı, sanki bununla soruşmaq ist;yirdi ki, hanı Skott? Günl;r bir-birini ;v;z edirdi, Skottdan is; x;b;r-;t;r yox idi. Ağ Diş, x;st;lik n; olduğunu bilm;y;n Ağ Diş x;st;l;ndi. O, çox xarab olmuşdu. Axırda M;tt onu komaya g;tirdi. Bundan başqa, M;tt öz sahibin; m;ktub yazıb Ağ Diş haqqında bir neç; k;lm; bildirdi. Yukon çayı sahilind;ki Sirkl ş;h;rind; Skott oxudu:
“L;n;t; g;lmiş canavar işl;m;kd;n boyun qaçırır. Heç n; yemir, lap üzülüb. İtl;r onunla yola getmir. Sizin hara getdiyinizi bilm;k ist;yir. M;n is; onu dil; tutmağı bacarmıram. Qorxuram ki, ölsün...”
M;tt h;r şeyi düz yazmışdı. Ağ Diş darıxırdı, q;ribs;mişdi. Heç n; yemirdi. Ona hücum ed;nd; o, ;ks h;ml; etmirdi. Komadakı peçin yanında uzanmışdı, yem;y; h;v;si ölmüşdü. M;tt; v; dünyada h;r şey; qarşı marağı ölmüşdü. M;tt onunla n;vazişl; danışmağa çalışırdısa da, ona heç n; t;sir etmir, tutqun gözl;rini ona tuşlayır, sonra başını yen; qabaq p;nc;l;rinin üstün; uzadırdı.
Lakin bir d;f; gec; vaxtı M;tt oturub dodaqlarını t;rp;d;r;k pıçıltıyla, k;k;l;y;-k;k;l;y; n;s; dua oxuyurdu. Bird;n Ağ Dişin x;fif zingiltisi diqq;ti c;lb etdi. Ağ Diş yerind;n durub qulaqlarını ş;kl;di, qapıya boylanaraq diqq;t k;sildi. Bir az sonra M;tt addım s;sl;ri eşitdi. Qapı açıldı v; Uidon Skott iç;ri girdi. Onlar görüşdül;r. Skott ;trafa boylanıb soruşdu:
– B;s canavar hanı?
Canavar peçin böyründ; durmuşdu. O, qabağa qaçmadı, başqa itl;r kimi özünü sahibinin ;l-ayağına sürtm;di. El;c; durub v;cdl; öz Allahına baxdı.
M;tt çımxırdı:
– L;n;t şeytana! Onun quyruğunu bulamasına bax bir!
Skott otağın ortasına g;lib Ağ Dişi yanına çağırdı. Ağ Diş onun üstün; yüyürm;di, amma çağırışa d;rhal ;m;l el;di. H;r;k;tl;rind; utancaqlıq vardı, gözl;rind;n is; n;s; t;z;, anlaşılmaz bir ifad; oxunurdu: gözl;rind; d;rin sevgi hissi alovlanırdı.
M;tt dedi:
– Siz ged;nd;n sonra m;n; heç vaxt bu cür baxmayıb...
Lakin Skott heç n; eşitmirdi. O, Ağ Dişin qabağında dizl;ri üst; oturub onu oxşayırdı, qulağının dibini qaşıyır, sin;sini, belini tumarlayırdı, yüngülc; qıdıqla¬yırdı. Ağ Diş astadan mırıldayır, ;vv;lki günl;r; nisb;t;n indi onun mırıltılarında daha yumşaq ;lam;tl;r aydınca duyulurdu.
Bu h;l; harasıydı! Zahir; çıxmağa can atan d;rin m;h;bb;t hissini bildirm;y; sevinc nec; köm;k ed;rmiş! Ağ Diş boynunu uzadıb başını öz sahibinin qolu altına saldı. Bel;c; özünü gizl;dib mırıltısını k;sdi, sahibin; daha çox sığındı.
H;r iki adam bir-birin; baxdı. Skottun gözl;ri doldu. M;tt heyr;t içind; qışqırdı:
– Dem;dim siz;, h;?..
Az sonra M;tt özün; g;lib ;lav; etdi:
– M;n bilirdim ki, bu, canavar deyil. Xalis itdir. Ona bax, ona bax!
Sahibinin sevgisin; öyr;ş;n Ağ Diş Skottun qayıt¬masıyla özün; g;ldi. Komada daha iki gec; qalıb artırmaya çıxdı. İtl;r onun şan-şöhr;tini artıq unutmuş¬dular. El; bilirdil;r ki, Ağ Diş z;ifl;y;r;k vecsiz it; çevrilib. Odur ki, Ağ Diş artırmada görün;n kimi h;r t;r;fd;n onun üstün; cumdular.
– Ay s;ni, zibil! – dey; M;tt özünd;n razı halda donquldandı v; bu m;nz;r;ni qapının ağzından izl;m;y; başladı.
– Onların nazı il; oynama. H;, canavar, göst;r görüm zorunu. Tez el;!!!
Ağ Dişin bel; t;s;lliy; ehtiyacı yox idi. Sevimli sahibinin qayıdıb g;lm;si kifay;t etmişdi. Damarla¬rında yenid;n ecazkar, coşqun h;yat qaynamağa başla¬mışdı. O döyüşürdü v; öz sevincinin yegan; ifad;sini döyüşd; tapmışdı.
Döyüşün sonu aydın idi: itl;r qaçıb p;r;n-p;r;n düşdül;r. Onlar komaya qayıdanda artıq qaranlıq düş¬müşdü v; sıxıla-sıxıla Ağ Diş; öz ita;tl;rini bildirdil;r. Başı il; sahibin; sığınmağı öyr;n;n Ağ Diş tez-tez öz hissl;rini bu yolla bildirirdi. Bu, h;dd idi v; bu h;ddi aşmırdı. O h;r şeyd;n çox öz başını qoruyurdu v; başına toxunanda döz; bilmirdi. B;li, şimal c;ng;lliyi onu bel; öyr;tmişdi: quyuya düşm;kd;n qorx! H;r şeyd;n – ağrı v; x;t;r g;tir;n h;r şeyd;n qorx! İnstinkt ondan s;rb;stlik t;l;b edirdi. İndi is; başını sahibinin qoltuğuna soxan Ağ Diş özü könüllü olaraq tamam köm;ksiz v;ziyy;td; idi. Bununla sahibin; olan sonsuz inamını, h;dsiz ita;tkarlığını bildirirdi. Sanki bununla dem;k ist;yirdi: “S;nin ;lind;y;m. N; ist;yirs;n m;niml; ed; bil;rs;n”.
Bir gün ev; qayıdan Skott bütün gec;ni M;ttl; kart oynadı. M;tt sayırdı: – On beş-iki, on beş-dörd, bu da iki...
El; bu vaxt bayırdan çığırtı v; boğuşma s;sl;ri g;ldi. Onlar ani olaraq bir-birl;rin; baxıb c;ld qalx¬dılar. M;tt dedi:
– Canavardı...Kimis; parçalayır.
D;hş;tli inilti s;sl;ri onları qapıya cummağa m;cbur etdi. Artırmaya çıxan Skott qışqırdı: – F;n;ri yandır, b;ri tut!
M;tt ;lind; lampa onun dalına düşdü, lampa işığında onlar arxası üst; qarın için; s;r;l;nmiş bir adam gördül;r. O, sif;tini v; sin;sini ;ll;riyl; ört¬müşdü. Ağ Dişd;n qorunmağa çalışırdı. Bu, ona köm;k etmişdi. Ağ Dişin q;z;bi aşıb-daşırdı, yad adamın boğazından yapışmaq ist;yirdi. Yad adamın geydiyi göd;kc;nin qolları, göy köyn;yi il; birg; alt köyn;yi d; yırtıq-yırtıq olmuşdu, dişl;nmiş ;ll;ri qanlı idi.
Skott v; Kayur bütün bunları birc; anda n;z;rd;n keçirtdil;r. Skott Ağ Dişin boynundan yapışıb onu geri ç;kdi. Ağ Diş mırıltıyla ir;li cumdu, amma sahibini dişl;m;di v; onun s;rt qışqırtısından sonra sakit oldu. M;tt yaralanmış adama köm;k el;di. O, ayağa qalxdı v; ;lini sif;tind;n ç;kdi. Göyç;k Smit idi. Kayur p;rt halda geri ç;kildi. İşıqdan gözl;ri qamaşan Göyç;k Smit üzünü çevirdi. Ağ Dişi gör;n kimi üz-gözü d;hş;td;n ;yildi.
Bu vaxt kayur qar üstünd; n;s; olduğunu gördü. O, lampasını yaxınlaşdırıb ç;km;sinin ucuyla yer; düşmüş polad z;nciri v; yoğun d;y;n;yi t;rp;tdi.
Uidon Skott başını t;rp;tdi. Onlar dinib-danışma¬dılar. Kayur Göyç;k Smitin çiynind;n tutub üzünü geri çevirdi. H;r şey aydın idi. Göyç;k Smit var gücü il; qaçmağa başladı.
Skott Ağ Dişi tumarlayıb dedi:
– S;ni aparmaq ist;yirdi, h;? S;n d; razı olmadın? H;, dem;li bu cavan oğlan yanıldı...
– Yazıq el; bildi ki, bu c;h;nn;m onun üst-başına tökülüb, – dey; M;tt güldü.
Ağ Diş is; mırıldayırdı. Az sonra qabarmış tükl;ri yatdı... v; bu hidd;tli mırıltı içind; az qala itib-batan s;sinin z;rif ah;ngi daha aydın eşidilm;y; başladı.


 
Beşinci hiss;
;HLİL;ŞMİŞ CANAVAR
1
UZAQ S;YAH;T

N;s; olacağını Ağ Diş qabaqcadan duymuşdu. Yaxınlaşan hadis;nin x;b;ri hansı göz;görünm;z yollasa g;lib ona çatmışdı. Günah allahların özünd; oldu, özl;ri Ağ Dişi şübh;l;ndirmişdil;r. Canavar balası duyuq düşmüşdü. ;lb;tt;, bu, allahların ağlına g;lmirdi, amma onların niyy;ti artıq it; b;lli idi. Ağ Diş komanın artırmasına çıxmır, iç;ri girmirdi. Bilirdi ki, adamlar n;s; etm;k ist;yirl;r.
Şam yem;yi vaxtı kayur dedi:
– Eşidirsiniz? Bu n; s;sdir?
Skott qulaq verdi. Qapı arxasından astadan ağlamağı xatırladan h;y;canlı zingilti s;si g;ldi. Sonra aydın oldu ki, Ağ Diş qapını iyl;yir v; bununla arxayın olmaq ist;yir ki, onun sahibi evd;dir, keç;n d;f;ki kimi heç yer; gizlic; getm;yib.
Kayur dill;ndi:
– N;s; hiss edib dey;s;n...
Uidon Skott M;tt; yalvarıcı n;z;rl;rl; baxdı, lakin dediyi sözl;r gözl;rinin ifad;si il; uyuşmadı.
– Kaliforniyaya canavar aparacağam?..
– M;n d; el; onu deyirdim. Canavar hara, Kaliforniyaya getdi hara?
Amma bu sözl;r Skottun ür;yin; yatmadı. Ona el; g;lirdi ki, M;tt onu m;z;mm;t edir. Dedi:
– Ağ d;rili adamların itl;ri onunla yola getm;y;c;k. O, hamısını parçalayacaq. Pullarımı ancaq c;rim; verm;y; s;rf ets;m d;, polis onu m;nd;n alacaq, onunla öz bildiyi kimi haqq-hesab ç;k;c;k.
– Vallah, o yırtıcının biridi... – dey; kayur t;sdiq etdi.
Skott şübh;li-şübh;li onu süzdü. Sonra q;tiyy;tl; bildirdi:
– Bu, mümkün deyil!
– ;lb;tt;, mister, mümkün olan iş deyil, – M;tt razılaşdı. – G;r;k ona baxmağa da ayrıca adam tapasız...
Skottun bütün t;r;ddüdl;ri yox oldu. O, sevincl; başını yell;di. ;trafı bürümüş sakitlikd; Ağ Dişin zingiltisi eşidilirdi. O, qapını iyl;yir, az qala, ağlamsınırdı. M;tt dedi: 
– O, siz; yaman öyr;şib, mister! Skott bird;n coşdu:
– M;tt, b;sdi ç;r;nl;din! Özüm bil;r;m!
– M;n bir söz demir;m ki. Ancaq...
– N; ancaq, ancaq?!
– Ancaq, – kayur pıçıldadı, sonra bird;n hirsl; ;lav; etdi. – Özünüzd;n niy; çıxırsınız? Siz; baxan dey;r ki, doğrudan da, başınızı itirmisiniz...
Uidon Skott bir an özüyl; vuruşdu, sonra lap yumşaq t;rzd; dedi:
– Düz deyirs;n, M;tt! Heç özüm d; bilmir;m n; edim. B;db;xtlik d; burasındadır... Yox, ;şi, iti özüml; götürm;k lap s;fehlik olar.
– Sizinl; tamamil; razıyam, – dey; M;tt t;sdiq etdi, amma onun sözl;ri bu d;f; d; sahibinin ür;yinc; olmadı. Sonra el; bil heç n; olmayıbmış kimi M;tt sözün; davam etdi:
– Axı sizin getm;yinizi o, haradan bilir? Bax, bunu başa düş; bilmir;m.
Skott q;mli-q;mli başını yell;yib:
– El; m;n özüm d; başa düşmür;m, – dedi.
S;h;risi gün Ağ Diş açıq qapıdan boylanıb sahibinin yola hazırlaşdığını, pal-paltarını h;min l;n;t; g;lmiş çamadana yığdığını gördü. Sahibiyl; kayur komaya girib-çıxırdılar v; komanın sakit h;yatı pozulmuşdu. Ağ Dişd; daha heç bir şübh; yeri qalmadı. O, çoxdan bu k;d;ri duymuşdu, indi is; m;lum olmuşdu ki, ona b;db;xtlik üz ver;c;k. Allah yen; aradan çıxmağa hazırlaşırdı. Birinci d;f; aradan çıxanda onu özüyl; aparmamışdı, y;qin bu d;f; d; bel; ed;c;kdi.
Bu gec; Ağ Diş lap canavar kimi ulamağa başladı. O, ağzını göy;, ulduzlara tutub ulayırdı, uşaqlıqda olduğu kimi öz k;d;rini bel;c; onlara bildirirdi. Bir d;f; d; bel; ulamışdı. O vaxt şimal c;ng;lliyind;n qaçıb düş;rg;y; g;l;nd; Qrey Biverin daxmasının yerind; bir yığın zibil görmüşdü. Onda da bel;c; ulamışdı. Komada t;z;c; yatmaq ist;yirdil;r. M;tt dill;ndi:
– O, yen; heç n; yemir...
Uidon Skott n;s; donquldandı v; adyalı başına ç;kdi.
– Keç;n d;f; xiff;td;n üzülmüşdü, bu d;f;, y;qin ki, öl;c;k...
O biri çarpayıda uzanan Skott adyalın altından çımxırdı:
– B;sdi ç;r;nl;din! Qoca arvadlar kimi el; hey deyinirs;n!
– Tamamil; düzdür, – dey; kayur cavab verdi. Skottun ür;yin; damdı ki, kayur ona altdan-altdan gülür. Ert;si gün Ağ Dişin narahatlığı v; t;şvişi daha da artmışdı. O öz sahibini dabanbasma izl;yirdi. Skott komaya gir;nd; Ağ Diş artırmaya cumdu. O, qapının arasından ortaya tökülmüş şeyl;ri gördü. Çamadandan başqa, bir yeşik v; iki böyük çanta da vardı. M;tt sahibinin adyalını v; d;ri paltarlarını k;tan torbaya yığırdı. Ağ Diş bunu görüb dişl;rini qıcırtmağa başladı.
Tezlikl; komaya iki hindu g;ldi. Ağ Diş onları da diqq;tl; izl;m;y; başladı. Hindular şeyl;ri çiyinl;rin; alıb M;ttin dalınca t;p;d;n aşağı düşdül;r. M;tt çamadanı v; k;tan torbanı götürmüşdü. Bir azdan M;tt qayıtdı. Skott artırmaya çıxıb Ağ Dişi komaya çağırdı.
– Ay s;ni, yazıqcığaz! – dey; Skott n;vazişl; it; baxdı, sonra onun qulağının dibini qıdıqladı, belini sığalladı. – H;, dostum, gedir;m. S;ni bel; uzaq yola apara bilm;r;m. Di sağ ol, salamat qal, g;l vidalaşaq. H;, mırılda görüm, mırılda...
Ağ Dişd;n s;s çıxmadı. Bunun ;v;zind; o, sahibin; k;d;rli, incik bir baxışla n;z;r saldı, başını onun   qoltuğunda gizl;tdi.
– Vaxtdı, mister! Fit verildi, – dey; M;tt sahibini s;sl;di. Yukon çayından g;minin fiti eşidilirdi.
– B;sdi vidalaşdınız! Qabaq qapıları bağlamağı unutmayın. M;n dal qapıdan çıxacağam! T;l;sin!
H;r iki qapı eyni vaxtda örtüldü v; M;tt komanın o biri böyründ;n çıxana kimi Skott artırmada gözl;di. Qapı arxasından yavaşdan zingilti eşidildi, bu, ağlamaq s;sin; oxşayırdı. Sonra Ağ Diş burnunu qapının astanasına dürt;r;k havanı d;rind;n sin;sin; ç;km;y; başladı.
– Ondan muğayat ol, M;tt! – dey; Skott d;r;ni en;nd; tapşırdı. – M;n; onun haqqında yaz.
– Hökm;n, – dey; kayur cavab verdi. – Dayanın!.. Eşidirsiniz?..
Skott ayaq saxladı, Ağ Diş ulayırdı. O, sahibinin meyiti üstünd; ulayan itl;r kimi ulayırdı. Bu ulartıda d;rin k;d;r vardı. Bu ulartı gah q;lbi göyn;d;n iniltiy; dönür, gah f;ryad qoparır, gah da ;vv;lki m;hzunluqla t;z;d;n başlayırdı.
“Avrora” g;misi bu il ilk d;f; Klondaykdan yola düşürdü. Göy;rt;si s;rnişinl; doluydu. Qızıl axtarmaqdan g;l;n bu adamlardan b;zil;rinin b;xti g;tirmişdi. B;zil;rini is; “Qızıl yürüşü” var-yoxdan çıxarıb m;yus etmişdi. Bu adamların hamısı vaxtil; bu yerl;r; can atdıqları kimi, el;c; d; burdan çıxıb gedirdil;r. Taxta körpünün üstünd; duran Skott M;ttl; vidalaşdı. Kayur sahil; düşm;k ist;yirdi ki, bird;n gözl;ri Göy;rt;nin içind; n;y;s; sataşdı. O, ;lini Skotta uzatmamış boylandı. Ağ Diş onlardan bir neç; addım aralı oturmuşdu, h;sr;tl; öz sahibin; baxırdı. M;tt astadan söydü. Skott heç n; anlamadı, it; t;r;f qanrıldı.
– Siz qabaq t;r;fd;n qapını bağlamışdınız? Skott başını t;rp;tdi v;:
– B;s dal qapını nec;? – dey; soruşdu.
– ;lb;tt;, bağlamışdım, – M;tt hirsl;ndi.
Ağ Diş büzüşüb qulaqlarını ş;kl;di, amma yaxın g;lm;yib k;narda oturdu.
– Çar;m n;di? G;r;k özüml; aparım...
M;tt Ağ Diş; t;r;f addımladı. İt k;nara sıçradı. Kayur onun dalınca yüyürdü, amma Ağ Diş s;rnişinl;rin ayaqları arasından sivişib keçdi. Canavar balası o yan-bu yana qaçır, göy;rt;ni dolaşır, kayur onu tuta bilmirdi. Skott çağıran kimi Ağ Diş ita;tl; ona sarı g;ldi. Kayur gileyl;ndi:
– Onu n; q;d;r yedirtmiş;m! Gör heç m;n; yaxın g;lir?! Siz onu yedirtmisiniz ki?! Pah atonnan, hardan bildi ki, sahib sizsiniz?!
Ağ Diş; sığal ç;k;n Skott bird;n ;yilib onun ağzındakı t;z; k;sikl;ri v; gözl;ri arasındakı d;rin yaraları göst;rdi. M;tt ;li il; itin qarnını yoxladı.
– Ay s;ni, p;nc;r;ni yaddan çıxarmışıq. Baxın, qarnı da k;sik-k;sik olub. Y;qin ki, p;nc;r;ni sındırıb qaçıb.
Uidon Skott eşitmirdi. N;s; fikirl;şdi. “Avrora” g;misi axırıncı fitini fışıldatdı. S;rnişinl;ri ötür;nl;r t;l;m-t;l;sik sahil; endil;r. M;tt d;smalını çıxarıb Ağ Dişin yaralarını sarımaq ist;di. Skott onun ;lind;n tutub dedi:
– Salamat qal, M;tt! ;lvida. Görünür s;n; canavar haqqında m;ktub yazmaq lazım g;lm;y;c;k. M;n...
– Nec;? – kayur qışqırdı. – Y;ni götürürsünüz onu?..
– El;dir ki, var... D;smalını qoy cibin;. Özüm onun haqqında s;n; yazaram... 
M;tt taxta körpünün üstünd; dayandı.
– Oranın havasına döz; bilm;y;c;k! İstid; itin tükl;rini qırxın haa!..
Taxta trapı göy;rt;y; ç;kdil;r. “Avrora” sahild;n aralandı. Uidon Skott ;lini yell;yib M;ttl; sağollaşdı, sonra üzünü yanında duran Ağ Diş; çevirdi.
– H;, indi n; q;d;r x;trindi mırılda! Mırılda dedim s;n;, ;claf!
Bu sözl;ri dey;-dey; Skott Ağ Dişi n;z;rd;n keçir;-keçir; qulaqlarının dibini qaşıyırdı. Canavar balası sahibinin ayaqları arasına sığınmışdı...

2
C;NUB TORPAĞINDA

Ağ Diş San-Fransiskoda g;mid;n düşdü. O, heyr;t; g;lmişdi. Onun t;s;vvüründ; Allahın sur;ti v; qüdr;ti birl;şmişdi. H;l; heç vaxt ağ d;rili adamlar ona bu q;d;r ecazkar görünm;mişdil;r. Bunu San-Fransiskonun sürüşk;n s;kil;ri il; addımlayanda hiss etdi. ;trafda d;ri, k;tan komalar ;v;zin; n;h;ng binalar ucalmışdı. Küç;l;r müxt;lif növ t;hlük;yl; doluydu: uşaq arabaları, karetl;r, maşınlar, faytonlara qoşulmuş böyük atlar... Enli yollarda qorxunc tramvaylar h;r;k;t edirdil;r. Onlar el; bil, b;rkd;n uğuldayır, cingiltili s;sl;r çıxarırdılar. Bu s;sl;r vaxtil; Ağ Dişin şimal meş;l;rind; rast g;ldiyi v;hşi vaşaqların fınxırtısını xatırladırdı.
;trafdakı h;r şey n;h;ngl;rd;n x;b;r verirdi. Bütün bunların arxasında hökmlü insanın varlığı hiss olunur, şeyl;r dünyasına hakimlik ed;n insanın qüdr;ti duyulurdu. Bu m;nz;r; Ağ Dişi heyr;t; g;tirmiş, müt;;ssir etmişdi. O, vahim; içind;ydi. Öz m;zlumluğunu d;rk ed;n Ağ Diş el; bil t;z;d;n küçüy; dönmüş, şimal c;ng;lliyind;n Qrey Biverin düş;rg;sin; t;z;c; düşmüşdü. Burda n; q;d;r allah vardı, ilahi! Onları gör;n Ağ Dişin gözl;ri alacalandı. Küç;nin s;s-küyü onun qulaqlarında guruldayırdı.
Özünü itirmişdi. İlk d;f; hiss etdi ki, indi sahibind;n daha çox asılıdır v; Skottun dalınca düşüb onu addımbaaddım izl;di, allahını gözd;n qoymadı.
Ş;h;rin xatir;si uzun müdd;t Ağ Dişin yuxularında dolaşdı. El; h;min gün Skott iti z;ncirl;di v; onu yük vaqonunun küncünd;ki çamadanların, yeşikl;rin arasında bağladı. Burada enlikür;k, güclü bir allah da vardı. O, cırıltıyla sandıqları v; çamadanları it;l;yir, vaqona daşıyır, yükl;ri bir-birinin üstün; yığır, yaxud da qapının arxasında duran o biri allahlara tullayırdı. V; burada, bu c;h;nn;m xarabasında Skott Ağ Dişi t;rk etdi. Daha doğrusu, Ağ Diş sahibinin yükl;rini görüb izl;y;n; q;d;r özünü yalqız hiss etdi. Yalnız bundan sonra o, Skottun yükl;rinin keşiyini ç;k;r;k arxayınlaşdı.
Bir saatdan sonra Uidon Skott vaqonun yanında göründü. Enlikür;k Allah donquldandı:
– Lap vaxtında g;lmisiniz.. Bu it m;ni sizin çama¬dan¬lara yaxın buraxmayıb...
Ağ Diş vaqondan düşdü. Onları araba gözl;yirdi. Skotta bir kişiyl; qadın yaxınlaşdı. Qadın ;l-qolunu açıb sahibi qucaqladı... Bu, dey;s;n düşm;ndi!.. Uidon Skott d;rhal ondan aralanıb hidd;td;n d;lilik ed;n, mırıldayan Ağ Dişi tutdu.
– Qorxma, ana! – Skott dedi v; Ağ Dişi sakitl;şdirm;y; çalışaraq ;lav; etdi. – El; bilir siz m;n;, n;s; x;t;r yetirm;k ist;yirsiniz. Bunu etm;y; is; icaz; verilmir! Qorxma, anacan, qorxma! O, tezlikl; h;r şeyi başa düş;c;k.
Qorxudan r;ngi-rufu ağaran missis Skott güldü.
– Dem;k, bel; çıxır ki, m;n öz oğlumla itin yanında görüşüb söhb;t ed; bilm;y;c;y;m, h;?..
Qadın Ağ Diş; baxdı. İt mırıldanır, tükl;rini qabardır, qadından gözünü ç;kmirdi. Skott dedi:
– Tezlikl; başa düş;c;k! Özünüz gör;c;ksiniz, mütl;q...
Sonra sahib Ağ Dişl; mülayim-mülayim danışmağa başladı, onu sakitl;şdir;nd;n sonra ciddi t;rzd; dill;ndi:
– S;n; dedim ki, otur! Uzan!
Bu sözl;r Ağ Diş; tanış idi. Buna gör; d; ;mr; könülsüz tabe oldu.
– H;, anacan!
Skott gözl;rini Ağ Dişd;n ç;km;y;r;k ;lini uzatdı. Sonra yen; it; ;mr etdi:
– Uzan!
Ağ Diş tükl;rini pırpızlaşdırdı, qalxdı, d;rhal yerin; oturdu. O, nam;lum allahların düşm;nçilik h;r;k;tl;¬rin¬d;n gözl;rini ç;km;di. Buna baxmayaraq, n; sahi¬bini qucaqlayan qadın, n; d; kişi ona heç bir x;t;r g;tirm;dil;r. Nam;lum adamlar v; Skott şeyl;ri arabaya qoydular, özl;ri d; orada oturdular. Ağ Diş d; onların dalınca yüyürm;y; başladı.
Ağ Diş h;rd;nbir atlara yanaşıb sanki x;b;rdarlıq etm;k ist;yirdi ki, o, atların sür;tl; apardığı Allaha x;t;r toxunmasına yol verm;y;c;k.
Bir azdan fayton daş darvazadan iç;ri girdi v; sıx qoz ağaclarıyla ;hat; olunmuş xiyabanla ir;lil;di. Xiyabanın h;r t;r;fi ç;m;nlik idi v; adda-budda palıd ağacları görünürdü. Qayçılanmış yaşıl otlağın üstün; gün;şd;n yanmış qızılı-ç;hrayı zolaq düşmüşdü. Bir az ir;lid; is; yamyaşıl t;p;l;r vardı, xiyabanın qurtaraca¬ğında alçaq t;p;liyin üstünd; üzün aynab;ndi v; çoxlu p;nc;r;si olan ev görünürdü.
Bütün bunlara yaxşıca tamaşa etm;y; ağ Diş macal tapmadı. Araba xiyabana daxil olan kimi onun üstün; hidd;tl;nmiş, q;z;bd;n gözl;ri qızmış bir çoban iti cumdu. Bütün tükl;rini qabartmış Ağ Diş t;mkinl;, sakit-sakit sarsıdıcı z;rb; endirm;y; hazırlaşdı. Lakin tutaşma baş verm;di. Ağ Diş yarı yolda dayandı. El; bil qurumuşdu, sonra çömb;ldi. O, birc; d;qiq; bundan ;vv;l ayaqlarından vurub yıxmaq ist;diyi itd;n nec; olur-olsun uzaqda qalmağa çalışdı. Bu, dişi it idi v; Ağ Dişin cinsin; m;nsub olanların qaydasına gör; dişil;r; hücum etmirdil;r. Dişi it; hücum etm;k Ağ Diş üçün öz instinktinin hökmü ;leyhin; getm;k idi. Amma dişi it; instinkt tamam başqa şey deyirdi. Çoban iti şimal çöll;rind;n qeyri-ixtiyari qorxurdu. Xüsusil; Ağ Diş kimi şimal itl;rini gör;nd; vahim;l;nirdi. Ağ Diş çoban iti üçün canavar idi, ona düşm;n idi. V; bu düşm;n canavar h;l; uzaq-uzaq zamanlarda onun ;cdadlarının xılını m;hv etmişdi. Buna gör; d; çoban iti Ağ Dişin üstün; şığıdı. Canavar balası könülsüz mırıldadı. Çiynind; k;skin diş yarası hiss edib zingild;di. Amma çoban itini dişl;m;di. T;şvişl; geri sıçrayıb itin böyrün; keçm;y; çalışdı. Ancaq bütün c;hdl;ri ;b;s idi – çoban iti ona yol vermirdi.
Arabada oturmuş yad adamlardan biri çığırdı:
– Hey, Kolli, g;l bura! Uidon Skott güldü, dedi:
– Eybi yoxdu, ata. Qoy Ağ Diş; d;rs olsun. O, h;l; burada çox şey öyr;n;c;k. Qoy el;, b;ri başdan öyr;nsin. İşin olmasın, birt;h;r keçin;r.
Araba aralandı. Kolli is; h;l; d; Ağ Dişin qabağını k;smişdi. Canavar balası onu ötüb qaçmağa çalışdı. O, yoldan dönüb otluğa cumdu, çoban iti is; bu biri t;r;fd;n qaçdı. Ağ Diş yen; onun c;ngin; keçdi. Canavar balası geri dönüb o biri otluğun için; girdi, amma bu da mümkün olmadı. Ev iti onun qabağını k;smişdi. Araba is; canavar balasının sahibini, Allahını aparırdı. Ağ Diş arabanın ağaclıqlar arasında yavaş-yavaş gözd;n itdiyini gördü. O, çıxılmaz v;ziyy;td; idi. Çoban iti ;l ç;kmirdi. Bu vaxt Ağ Diş ona t;r;f döndü. Köhn; f;ndl;rini işl;dib, ;vv;lc; itin çiynind;n, sonra ayaqlarından vurub yıxdı. Çoban iti o q;d;r b;rk qaçırdı ki, Ağ Dişin z;rb;si onu k;ll;-mayallaq aşırıb bir neç; d;f; yerd; fırlatdı. İt dırnaqları il; yerd;n yapışıb dayanmağa çalışır, ucadan zingild;yirdi. O, t;hqir olunmuş qürurundan hidd;tl;nmişdi.
Ağ Diş daha gözl;m;di. Yol açıq idi v; ona da el; bu lazım idi. Çoban iti is; v;ngild;y;-v;ngild;y; onun dalınca yüyürdü. Ağ Diş sür;tl; qaçırdı. Çoban iti ona çata bilm;zdi. O, hür;-hür;, haray-h;şir sala-sala  qaçır, bütün gücünü yığıb sıçramağa hazırlaşırdı. Ağ Diş is; sakitc;, arxayınçılıqla qaçırdı.
Ev; g;lib çatanda Ağ Diş sahibinin faytondan düş¬düyünü gördü. Canavar balası evin gir;c;yind; dayan¬dı. Bu vaxt ona hücum edil;c;yini başa düşdü. Onun üstün; şotland köp;yi şığıdı. Ağ Diş ona yaxşıca d;rs verm;k üçün hazırlaşmağa çalışdı. Lakin gec idi.
Şotland köp;yi yetişmişdi. Köp;k yandan Ağ Dişin üstün; cumdu. Bu gözl;nilm;z z;rb;d;n Ağ Diş şar kimi yerd; diyirl;ndi. Amma ayağa duranda onun görk;mind;n cin yağırdı, qulaqlarını başına sıxmışdı, dodaqlarını v; burnunu q;z;bl; ;sdirirdi o, az qala dişl;rini şotland köp;yinin boğazına batıracaqdı.
Sahib köm;y; yeridi. Amma o çatana kimi Kolli özünü yetirmişdi. Çoban iti şotland köp;yinin ölümcül yaralanmasına imkan verm;di. Kolli qasırğa kimi canavar balasının üstün; cumdu. Şimal c;ng;lliyind;n g;lmiş bu qonağa çoban itind; nifr;t oyanmışdı. Onun t;hqir olunmuş l;yaq;ti v; ;dav;tli kini bu nifr;ti yalnız alışdırmışdı. C;ng;llikd;n g;lmiş qonaq bic idi, çevik f;ndl;rl; onu ötüb keçmiş, h;l; bir Kollini yer; d; s;rmişdi. Buna gör; d;, Ağ Diş şotland köp;yinin işini bitirm;k ist;y;nd; Kolli onun üstün; şığıdı v; ikinci d;f; onun ayağından dişd;m götürdü.
Bu vaxt hadis; yerin; çatan Skott Ağ Dişi tutdu, atası is; itl;ri geri çağırdı. Skott Ağ Dişi sakitl;şdir;-sakitl;şdir; donquldandı:
– Arktikadan g;lmiş bu b;db;xt canavara yaxşı q;bul düz;ldibl;r burda. Ömründ; c;mi bir d;f; onun ayaqlarından vurublar. Burda is; bu bir d;qiq;nin içind; iki d;f; yazığı k;l;-mayallaq aşırıblar. Daha sözüm yoxdur.
Araba çıxıb getdi. Evd;n nam;lum allahlar çıxdılar. Onlardan b;zisi sahibd;n bir az aralı durmuşdu. Amma iki qadın yaxın g;lib Skottu qucaqladı. Ağ Diş bu düşm;nçilik h;r;k;tin; yavaş-yavaş, t;dric;n öyr;şm;y; başladı. Çünki bu h;r;k;tl;r sahibin; heç bir x;ta g;tirmirdi, allahların ifad; etdikl;ri sözl;rd; is; t;hlük; hiss olunmurdu. Nam;lum adamlar Ağ Diş; d; yanaşmaq ist;dil;r. Ancaq canavar balası mırıldadı, Skott is; adamları x;b;rdar etdi. Ağ Diş öz sahibinin ayaqlarına qısıldı, Skott onun başını n;vazişl; tumarlayaraq sakitl;şdirdi.
Şotland köp;yi ;mr eşitdi:
– Dik! G;l yerin; görüm!
Köp;k pill;k;nl;ri qalxıb aynab;ndd; uzandı, amma hürm;yind;n qalmayıb gözünü qonaqdan ç;k¬m;di. Qadın allahlardan biri Kollinin boynunu qucaq¬layıb onu oxşamağa başladı. Amma Kolli heç cür sakit olmurdu, canavarın g;lişin; h;y;canlanmışdı. O mırıl¬dayır, dişl;rini qıcırdırdı. Kolliy; el; g;lirdi ki, canavar balasını it cinsinin için; buraxan allahlar böyük s;hv etmişl;r.
Allahların hamısı aynab;nd; qalxdılar. Canavar balası sahibini bir addım bel; gözd;n qoymurdu. Dik yen; mırıldandı. Ağ Diş d; tükl;rini qabardıb cavab s;si çıxartdı.
– Kollini ev; aparın, – dey; Skottun atası dill;ndi. – Bu ikisi is; qoy boğuşsun. Boğuşandan sonra barışıb dost olarlar.
Skott güldü, dedi:
– Onda, dostluğunu Dik; sübut etm;k üçün Ağ Diş onun yasında m;rsiy;çi rolunu oynamalı olacaq...
Ata t;r;ddüdl; ;vv;lc; Ağ Diş;, sonra Dik;, daha sonra is; oğluna baxdı.
– Deyirs;n y;ni... 
Skott başını t;rp;tdi. – Düz deyir;m. Sizin it bir-iki d;qiq;y; m;hv olacaq...
Skott Ağ Diş; döndü:
– Ged;k, g;l ged;k, zavallı canavar! Görünür, ev; Kollinin yerin; s;ni aparmalı olacağıq...
 Canavar balası ehtiyatla pill;k;nl;ri qalxdı v; aynab;nd; daxil oldu. O, quyruğunu qaldırmışdı, gözl;¬rini is; Dikd;n ç;kmirdi, eyni zamanda evd; qarşılaşa bil;c;yi gözl;nilm;z t;hlük;y; d; hazır durmuşdu. Amma ev; gir;nd; heç bir hadis; baş verm;di.
Otağın küncl;rini diqq;tl; yoxladı, t;hlük; olub-olmadığına göz yetirdi. Sonra razılıqla mırıldanıb sahibinin ayaqları yanında uzandı. O, h;r şey; diqq;t yetirir, ;trafdakı hadis;l;ri izl;yirdi. Ona el; g;lirdi ki, bu t;l;nin içind;, hardasa böyük bir d;hş;t gizl;nib v; o, h;min d;hş;tl; h;r an döyüş; girişm;y; hazır idi.

3
ALLAHIN MÜLKÜ

Bir yerd;n başqa yer; köçm;k Ağ Dişd; ;traf mühit; uyğunlaşmaq bacarığını inkişaf etdirmişdi. Bu bacarığı ona t;bi;t b;xş etmişdi. Bütün bunlar onda bel; uyğunlaşmanın labüdlüyünü möhk;ml;tmişdi. O, Siyera-Vistadakı h;yata (hakim Skottun malikan;si bel; adlanırdı) tezlikl; uyğunlaşdı. H;min günd;n sonra itl;rl; bir daha el; ciddi boğuşma olmadı. Burada, c;nub ş;h;rind; itl;r, allahların ad;t-;n;n;sin; ondan daha yaxşı b;l;d idil;r. İtl;rin başa düşdüyün; gör;, Ağ Dişin labüdlüyü lazımdı v; bu fakt onunla özünü doğrultmuşdu ki, allahlar canavar balasına ev; girm;y; icaz; vermişdil;r. Kolli v; Dik indiy; kimi canavar görm;mişdil;r, canavarla döyüşm;mişdil;r. Bir halda ki, allahlar canavarı q;bul etmişdi, dem;li, onlar da ş;ksiz tabe olmalıydılar, v;ssalam.
İlk günl;r Ağ Dişl; Dik arasında münasib;tl;r g;rgin idi. Amma tezlikl; Dik barışdı v; o, canavar balasına Siyera-Vista malikan;sinin ayrılmaz t;rkibi kimi baxdı. ;g;r bütün bunlar t;kc; Dikd;n asılı olsaydı, y;qin ki, onlar dost olardılar. Ancaq Ağ Dişin dostluq etm;y; ehtiyacı yox idi. Canavar balası itl;rd;n onu sakit buraxmağı t;l;b edirdi. Bütün h;yatı boyu o öz h;mcinsl;rind;n ayrı g;zib dolanmışdı v; bu qaydanı pozmaq üçün heç bir h;v;s göst;rmirdi. Dikin sataşmaları onu zinhara g;tirmişdi. Ağ Diş birc; mırıltısıyla onu qovardı. Ancaq h;l; şimalda olark;n Ağ Diş y;qin etmişdi ki, sahibinin itl;rin; toxunmaq olmaz. Bu d;rsi burada, c;nubda da unutmurdu. Amma canavar balası öz inadkarlığından, xudbinlik v; qapalı olmasından ;l ç;kmirdi. Diki o d;r;c;d; inkar edirdi ki, axırda bu xeyirxah it canavarla dostluq etm;kd;n ;l ç;kdi v; ona m;h;l qoymadı.
Kolli is; başqa cür h;r;k;t etdi. O, allahların cana¬varla münasib;tini görüb t;r;ddüd edirdi. Kolli Allahın canavarı ev; buraxmasında heç bir ;sas gör; bilmirdi v; buna gör; d; Ağ Dişi gözümçıxdıya salmışdı. Onun yaddaşında saysız-hesabsız cinay;tl;r h;kk olunmuşdu. Bu cinay;tl;ri vaxtil; canavar v; onun ;cdadları tör;t¬mişdil;r. Kollinin n;sli vaxtil; bu cinay;tl;rin qurbanı olmuşdu. Çoban itin; q;fild;n basqın etm;yi bir günd; unutmaq olmazdı. N;inki bir günd;, heç uzun müdd;t yaddan çıxarmaq olmazdı. Kolli kin saxlamışdı v; bu kin onu h;r an intiqam almağa s;sl;yirdi. Kolli allahların hökmün; qarşı çıxa bilm;zdi. Allahlar Ağ Dişi q;bul ets;l;r d;, Kolli canavar balasının gününü z;h;r; dönd;rmişdi. Onların arasında ;srlik ;dav;t mövcud idi v; Kolli bunu h;miş; Ağ Diş; xatırladırdı.
Öz cinsi üstünlükl;rind;n istifad; ed;n Kolli Ağ Dişi t;qib edirdi. İnstinkt Ağ Dişi ona hücum etm;y; qoymurdu. Amma Kollinin z;hl;tök;nliyin; laqeyd olmaq da mümkün deyildi. Çoban iti canavarın üstün; atılanda Ağ Diş qalın tüklü belini onun ağzına t;r;f verir v; m;har;tl; k;nara sıçrayırdı. Bu da köm;k etm;s;ydi, o, t;mkinl; v; darıxdırıcı t;rzd; onun ;trafında fırlanır, başını itd;n qoruyurdu. Amma Kolli fürs;t düş;n kimi f;nd işl;dib onun dal ayaqlarından dişl;y;nd; Ağ Diş öz vüqarı haqqında düşünm;zdi, bu vaxt sür;tl; geri sıçramalı olurdu. Buna baxmayaraq, bu tutaşmaların ;ks;rind; Ağ Dişin l;yaq;tli, m;ğrur v; qalib görk;mi olardı. Canavar balası Kolliy; diqq;t vermirdi, çalışırdı ki, onun gözün; görünm;sin. Onun s;sini, mırıltısını eşid;n kimi durub h;min yerd;n uzaqlaşırdı.
Ağ Diş Siyera-Vista malikan;sind; çox şey öyr;nm;liydi. Şimaldakı h;yat buradakıyla müqayis;d; sad;ydi. ;n ;vv;l o, sahibin ail; üzvl;ri il; tanış oldu. Amma bu, onun üçün t;z; k;şf deyildi. Mit-sahla Klu-kuç da Qrey Biver; m;xsus idil;r, onlar da ;t yeyir, Biverin qaladığı tonqalın istisin; qızınır, onunla birg; yatırdılar. Siyera-Vista malikan;sinin sakinl;ri d; bel;c; eynil; Ağ Dişin sahibin; m;xsus idil;r.
Amma bu malikan;d; ciddi f;rq hiss olunurdu. Siyera-Vista Qrey Biverin komasından qat-qat böyük idi. Burada çoxlu adam yaşayırdı v; Ağ Diş onların hamısıyla qarşılaşırdı. Malikan;d; hakim Skott, arvadı, sahibin iki bacısı: Bet v; Meri, iki uşağı – Uidon v; Moud, xidm;tçil;ri vardı. Uşaqlardan birinin dörd, o birinin altı yaşı olardı. ;lb;tt;, bu adamlar haqqında heç k;s Ağ Diş; m;lumat ver; bilm;di. Onların qohumluq ;laq;l;rind;n, insani münasib;tl;rind;n Ağ Dişin x;b;ri yox idi. Hardan bil;c;kdi axı? H;r halda, o, tezlikl; başa düşdü ki, bütün bu adamlar onun Allahına – Skotta m;xsusdur. Sonralar onların h;r;k;tl;rini izl;y;-izl;y;, söhb;tl;rin; qulaq asa-asa, s;sl;rind;ki ah;ngi ayırd ed;-ed; t;dric;n h;r birinin sahibin; n; q;d;r yaxın olduğunu d;rk etdi. Ayırd etdi ki, sahibi onların h;r birin; nec; münasib;t b;sl;yir. Bütün bunlara uyğun olaraq Ağ Diş d; öz münasib;tini bildirir, yeni allahlarla ünsiyy;t; girirdi: sahibinin qiym;tl;ndirdiyi şeyi o da qiym;tl;ndirirdi. Sahibi üçün ;ziz v; qiym;tli n; vardısa, onunçün d; ;ziz idi. O, bu qiym;tli, ;ziz varlıqları da qoruyurdu.
Evin uşaqlarına da münasib;t bel;ydi. Ümumiy¬y;tl;, Ağ Diş uşaqları xoşlamır, onunla oynamaq ist;y;n balacaların şıltaq h;r;k;tl;rin; döz; bilmirdi. O, uşaqların amansız olduğunu unutmamışdı. Vaxtil; hindu düş;rg;l;rind; bu şıltaq h;r;k;tl;rin amansız n;tic;sini dadmışdı. Buna gör; d;, Uidon v; Maud birinci d;f; ona yaxınlaşanda mırıldadı v; q;z;bli gözl;rind;n od çıxdı. Sahibinin s;rt qışqırığı v; yumruq z;rb;si onu m;cbur etdi ki, uşaq n;vazişin; tabe olsun. Amma balaca uşaq ;ll;ri onu tumarlasa da, mırıldan-mağından qalmırdı v; bu mırıltıda xoş ah;ng duyul¬murdu.
    Lap sonralar is; Ağ Diş hiss etdi ki, balaca qız v; oğlan sahibi üçün çox ;zizdir. Bundan sonra ;mrsiz v; zorsuz uşaqları yaxın buraxdı.
Bütün bunlara baxmayaraq, Ağ Diş öz hissl;rini ifad; ed; bilmirdi. O, açıq-aşkar sahibinin uşaqlarına tabe olmuşdu, lakin onların şıltaqlıqlarına döz; bilmirdi. Bu, ;zabverici c;rrahiyy; ;m;liyyatına dözm;k kimi bir şey idi. Uşaqlar onu zinhara g;tir;nd; is; o, q;tiyy;tl; çıxıb gedirdi. Tezlikl; Uidon v; Maud Ağ Dişi xoşlamağa başladılar. Amma Ağ Diş öz hissl;rini bildirmirdi. O, heç vaxt uşaqlara özü yaxın-laşmazdı. Buna baxmayaraq, daha onlardan qaçmır, onları gözl;yirdi. Sonralar böyükl;r hiss etdil;r ki, uşaqları gör;nd; canavar balası ilıq bir görk;m alır. Bu ilıq gör – k;m is; uşaqlar ondan ayrılıb ged;nd; yüngülc; p;rişanlıqla ;v;z olunardı.
Ağ Diş çoxlu t;z; şey öyr;nm;li oldu. ;lb;tt;, bütün bunlar üçün uzun müdd;t vaxt lazım g;ldi. Ağ Dişin q;lbind; uşaqların yerind;n başqa bir yer d; vardı: Hakim Skottun yeri. Bu, iki s;b;bl; izah olunurdu: ;vv;la, görünür, sahib onu çox yaxşı ;zizl;yirdi. İkincisi, hakim Skott s;birli, t;mkinli adam idi. Ağ Diş onun ayaqları yanında uzanmağı xoşlayırdı. Bel; vaxtlarda qoca Skott aynab;ndd; ;yl;şib q;zet oxuyardı. Ağ Diş; müraci;tl; deyil;n h;r bir söz, yaxud mülayim baxış sanki ona pıçıldayırdı ki, sahib s;ni sayır, s;ninl; xoş r;ftar etm;yi özün; ;skiklik bilmir. H;rd;n sahib harasa gedirdi. Qayıdan kimi el; bil Ağ Dişin çiç;kl;ri açılır, ona dünyanı bağışlayırdılar.
Hakim Skottun bütün ail; üzvl;rin; öyr;ş;n Ağ Diş onları yaxın buraxır, daha mırıldanmırdı. Amma öz sahibind;n, Allahından başqa heç k;s; bu q;d;r yaxınlıq etmirdi. Onun mırıltısındakı sevgi v; xoş duyğuların ah;ngi yalnız sahibinin oxşamaları zamanı duyulardı. Skottun qohumları n; q;d;r çalışırdılarsa, Ağ Dişin r;ğb;tini qazana bilmirdil;r. Onun Allahına olan sevgisi, r;ğb;ti ;v;zsiz idi, yegan;ydi. O,
Skottdan başqa başını heç k;sin qoltuğuna soxub xumarlanmazdı. Skott onun sonsuz s;daq;ti, Allahı, inam s;cd;gahı idi. Daha doğrusu, Skottdan savayı ail; üzvl;ri onun üçün mülk kimiydi.
Tezlikl; Ağ Diş ail; üzvl;ri il; onun qulluqçuları arasındakı f;rqi d; sezdi. Qulluqçular canavar balasın¬dan qorxurdular. O is; öz növb;sind; onlara hücum etmirdi. Çünki qulluqçuları da sahibinin mülkü hesab edirdi. Qulluqçularla Ağ Diş arasında yalnız neytral bir ;laq; mövcud idi. Onlar sahib üçün xör;k bişirirdil;r, qab-qacaq yuyur v; Klondaykda M;ttin gördüyü bütün başqa ev işl;rini görürdül;r. Qısası, qulluqçular Siyera-Vista malikan;sinin ayrılmaz t;rkib hiss;siydil;r.
Ağ Diş malikan;d;n çıxanda da çox şey öyr;ndi. Sahibin mülkü böyük idi, geniş idi, ancaq onların da s;rh;di vardı. Malikan;nin çölünd; bütün allahların ictimai mülkiyy;ti – yollar, küç;l;r, s;kil;r, vardı. Axı, ş;xsi mülkiyy;tl;rin hamısı hasarlanmışdı! Bütün bunlar saysız-hesabsız qanunlar m;cmu;si il; idar; olunurdu. V; Ağ Diş allahların dilini başa düşm;s; d;, ona özünü nec; aparmağı bu qanunlar hökm etmişdi. O, allahların yazdığı qanunları yalnız h;yat t;crüb;siyl; m;nims;mişdi. ;vv;ll;r, insanla ilk görüşünd;n qabaq instinktl; yaşamış, h;r;k;t etmişdi. O, insanla görüşl;-rind;n sonra qanunu m;nims;di v; onu heç vaxt pozmadı.
Lakin Ağ Diş; ;n çox t;sir göst;r;n sahibinin s;sind;ki ciddi ah;ngi v; onun c;za ver;n ;liydi. Ağ Diş öz Allahını d;li bir m;h;bb;tl; sevirdi v; Allahının ciddiliyi onu el; ağrıdır, ona el; ;zab verirdi ki, bu ağrı-;zabı n; Qrey Biver, n; d; Göyç;k Smit ver; bilm;zdi. Qrey Biverl; Göyç;k Smitin verdiyi ağrı-;zablar yalnız b;d;nd; hiss olunurdu. Amma Ağ Dişin bütün canı, onun vüqarlı, ;yilm;z ruhu coşub-daşırdı. Yeni sahibin z;rb;l;ri h;dd;n artıq z;if idi. Bu z;rb;l;r cismani ağrılar vermirdi. Amma bu z;rb;l;r el; d;rin hissl;ri l;rz;y; g;tirirdi ki, Ağ Dişin bütün ruhu ;sirdi. Sahib Ağ Diş; olan narazılığını bununla bildirirdi. El; bununla da o, Ağ Dişin q;lbini neşt;rl;yirdi.
;slind; sahib Ağ Dişi o q;d;r d; c;zalandırmırdı. Canavar balası üçün Allahın s;si kifay;t idi: bu s;s; gör; Ağ Diş düz, yaxud ;yri h;r;k;t etdiyini mühakim; edirdi. Bu s;s; uyğun h;r;k;t edir, n;f;s alırdı. Bu s;s onunçün kompas idi. Bu kompas onun h;yat yolunu istiqam;tl;ndirir, t;z; ş;h;rin yeni dünyası il; tanış edirdi.
Şimalda it yegan; ;hlil;şmiş heyvan sayılırdı. Qalan bütün heyvanlar öz hökmüyl; yaşayır, z;ifl;r h;min itin qanuni ovu olurdu. ;vv;ll;r Ağ Diş tez-tez ov ed;rdi, heç ağlına da g;lm;zdi ki, c;nubda başqa cür olacaq. Buna San-Dieqo ş;h;rinin yaxınlığındakı Santa-Klara vadisind; olduğu ilk günl;r ;min oldu.
Sübhd;n evin h;nd;v;rind; g;z;rk;n o, hind;n qaçmış toyuğa rast g;ldi. Aydın m;s;l; idi ki, canavar balası toyuğu yem;k ist;di. Onun üçün birc; sıçrayış b;s idi, sonra da dişl;rini şaqqıldadacaqdı, v;ssalam. Hürkmüş toyuq qaqqıldayacaqdı v; bununla da iş bit;c;kdi. Toyuq kök idi, yağlıydı, yem;liydi. Ağ Diş ağzının suyunu yaladı v; ovunu qamarlamağa hazırlaşdı. El; h;min gün o, tövl;nin yanında azan daha bir toyuğu qamarladı. Meht;r toyuğu xilas etm;k üçün onun üstün; yeridi. Ağ Diş; b;l;d olmayan meht;r qorxutmaq üçün özüyl; nazik bir qamçı da götürdü. El; ilk z;rb;d;n sonra Ağ Diş toyuğu buraxıb h;min adamın üstün; cumdu. D;y;n;k olsaydı yen; canavar balasını saxlamaq mümkündü, amma meht;rin ;lind; qamçı vardı. İkinci z;rb;ni heyvan sakitc; qarşıladı, heç ağrımadı da. Meht;r çığırdı, sin;sin; atılan canavar onu yer; s;rdi, qamçını büküb ;ll;riyl; boğazını örtdü. N;tic;d; qolları dirs;yin;c;n parçalandı. Meht;r b;rk qorxmuşdu. Onu l;rz;y; g;tir;n bu idi ki, Ağ Diş q;z;bl;n;r;k hücum ed;nd; n; hürdü, n; n;rild;di, n; d; mırıldadı. Meht;r saraya t;r;f götürüldü, Kolli g;lm;s;ydi, meht;r canını qurtara bilm;y;c;kdi. O, vaxtil; Diki bel;c; ölümd;n qurtarmışdı. Özünd;n çıx¬mış çoban iti Ağ Dişin üstün; şığıdı. Kollinin şübh;l;ri düz çıxmış, o yanılmamışdı. Kolli öz allahlarından ağıllıydı, o, Ağ Dişd; s;hv etm;mişdi, canavar oğru, soyğunçu, v;hşiydi! O, köhn; ad;tl;rini t;z;d;n iş; salmışdı! O, ç;tin düz;l;rdi!
Meht;r tövl;y; girdi, Ağ Diş is; Kollid;n özünü qorumağa çalışdı. O, itin başına fırlanır, gah bir, gah da dig;r çiynini onun c;ngin; verirdi. Amma Kolli onu başa düşmüşdü, t;qibi saxlamırdı. Bu d;f; adi c;zaya kifay;tl;nm;y;c;kdi. Onun t;şviş v; hidd;ti get-ged; artırdı, n;hay;t, Ağ Diş bütün l;yaq;tini unudub düz;nliy; ;kildi.
– O, daha toyuq yem;y;c;k, – sahib dedi. – Ancaq ;vv;l m;n g;r;k onu cinay;t üstünd; yaxalayım...
İki gün sonra bu hadis; bir d; t;krar olundu. Amma sahib bu cinay;tin ölçüsünün böyük olacağını heç ağlına g;tirm;zdi. Ağ Diş quş hinini v; toyuqları diqq;tl; izl;yirdi. Axşamçağı toyuqlar hind; quşlar üçün qoyulmuş tarın üstün; oturdular. Ağ Diş bu yaxında h;y;t; g;tirilmiş taxtaların üstün; dırmaşıb oradan toyuq hininin damına tullandı. Hinin damından iç;ri atıldı. D;rhal hind; ölüm çaxnaşması başladı.
S;h;risi gün sahibkar artırmaya çıxanda gözl;rin; inanmadı: meht;r otun üstün; t;xmin;n ;lli d;n; yumurtlayan ağ toyuq düzmüşdü. Skott astadan fit çaldı. ;vv;lc; t;;ccübl;ndi, sonra onu heyr;t bürüdü. Onun gözl;rinin qabağında h;m d; Ağ Diş dayanmışdı v; canavar balası öz günahını başa düşm;k üçün heç tükünü bel; t;rp;tmirdi. O, vüqarla durmuşdu, el; bil t;rif;layiq şüca;t göst;rmişdi. Sahib dodaqlarını bir-birin; sıxıb n; ed;c;yini mü;yy;nl;şdirdikd;n sonra o, cinay;tkarla çox k;skin danışdı, Allahın s;sind; q;z;b vardı. Bundan ;lav; sahib k;silmiş toyuqları Ağ Diş; göst;rib ona bir yumruq ilişdirdi.
O günd;n Ağ Diş daha hin; girm;di. Toyuqlar qanunla qorunurdular v; Ağ Diş bunu bird;f;lik başa düşdü. Tezlikl; sahib onu quş damına da apardı. Canlı quş pırr edib Ağ Dişin düz burnunun üstünd;n uçanda canavar balası sıçrayışa hazırlaşdı. Bu, t;bii h;r;k;t idi, ancaq sahibin s;si onu dayanmağa m;cbur etdi. Onlar quş damında yarım saata kimi h;rl;ndil;r. H;r d;f; Ağ Diş özünü unudub instinkt; t;slim olmaq ist;y;nd;, quşun üstün; atılır, amma sahibin s;si onu dayanmağa m;cbur edirdi. Bel;likl;, el; buradaca o, daha bir qanunu m;nims;di.
S;h;r yem;yi vaxtı Skott Ağ Diş; verdiyi d;rsi n;ql ed;nd; atası:
– Bel; v;hşi toyuq ovçularını ;hlil;şdirm;k ç;tindi, – dey; başını yell;d;r;k qüss;l;ndi. – Bel; v;hşil;ri quş damına burax, bir balaca qanın dadını bildil;r, v;ssalam, – Hakim Skott yen; başını k;d;rl; buladı.
Amma Uidon Skott atasıyla razılaşmadı:
– Bilirsiniz n; ed;c;y;m? – dedi. – M;n Ağ Dişi bütün günü toyuq hinin; salıb bağlayacağam.
Atası etiraz etdi. Dedi:
– B;s toyuqlar? Onlar n; olsun? Oğlu davam etdi:
– Bundan ;lav;, m;n h;r öldürülmüş toyuğa qızıl dollar ver;c;y;m...
Bett söhb;t; qoşuldu:
– Onda ataya da bir c;rim; düşür d;...
Bacısı da Bettin t;r;fini saxladı v; stol arxasında oturanlar xorla bu t;klifi b;y;ndil;r. Hakim etiraz etm;di. Bir an duruxub fikirl;ş;nd;n sonra Uidon Skott dedi:
– Yaxşı! ;g;r günün axırınacan Ağ Diş hind; bir toyuğa bel; toxunmasa, orada keçirdiyi h;r on d;qiq;sin; gör; siz t;nt;n;li v; ciddi ş;kild; m;hk;m;d; hökm oxunan kimi dey;c;ksiniz: “Ağ Diş, s;n m;nim düşündüyümd;n d; ağıllıysanmış!”
Bütün ail; üzvl;ri oturmağa el; yer seçdil;r ki, görünm;sinl;r. Sonra hadis;ni izl;m;y;, seyr etm;y; hazırlaşdılar. Amma çox keçm;di ki, dilxor oldular. Sahib h;y;td;n çıxan kimi Ağ Diş yıxılıb yatdı. Sonra yuxudan durub tabaqdan su içm;y; g;ldi. O, toyuqlara heç gözucu da baxmadı, toyuqlar canavar balası üçün sanki mövcud deyildi. Axşamt;r;fi o toyuq hininin damına tullandı. Hinin o biri t;r;find;n yer; düşüb yortma vura-vura ev; sarı qaçdı. O, yeni bir qanunu m;nims;mişdi. V; hakim Skott aynab;nd; yığılmış ail; üzvl;rini m;mnun etm;k üçün t;nt;n;li s;sl; on altı d;f; t;krar etdi: “Ağ Diş, s;n m;nim düşündüyümd;n d; ağıllı imişs;n!”
Amma qanunların müxt;lifliyi Ağ Dişi çaşdırır, onu pis v;ziyy;t; salırdı. N;hay;t, o, q;ti başa düşdü ki, özg; allahlara m;xsus olan toyuqlara da toxunmaq olmaz. El;c; d; pişikl;r;, dovşan v; hind toyuqlarına da toxunmaq qadağandır. Düzü, bu qanunla ilk d;f; tanış olandan sonra onda bel; t;s;vvür oyandı ki, bütün canlı varlıqlar toxunulmazdır. Bildirçinl;r düz onun burnunun altında pırr edib ç;m;nliy; qonur, x;t;rsiz uçub gedirdil;r. Ağ Dişin bütün b;d;ni ;sirdi, bununla bel;, instinkt ist;yinin qarşısını alır – quşları tutmaq arzusunu özünd;n uzaqlaşdırırdı. O, allahların hökmün; tabe olmuşdu.
Amma bir d;f; o, ç;m;nlikd; Dikin dovşan üstün; düşdüyünü gördü. Sahib d; bunu gördü, amma n;inki mane olmadı, h;tta Ağ Dişi d; dovşanı t;qib etm;y; qızışdırdı. Bel;likl;, Ağ Diş bildi ki, t;z; qanun dovşanlara aid deyil, bu qanunu d;rhal m;nims;di. Ev heyvanları il; ;min-amanlıq ş;raitind; dolanmaq lazım idi. ;g;r onlarla dostluq etm;k mümkün deyils;, neytral olmaq lazımdır. Lakin başqa heyvanlar – sincablar, bildirçinl;r v; dovşanlar meş;nin v;hşi h;yatından ayrılmamışdılar v; insana tabe olmurdular. Onlar itl;rin qanunu ovu idi.
Allahlar yalnız ev heyvanlarını, ;hlil;şmiş heyvan¬ları qoruyurdular, onların bir-biriyl; düşm;n¬çilik etm;¬sin; yol vermirdil;r. Allahlar öz t;b;;l;rinin h;yatına v; ölümün; ağalıq edir v; bu hakimiyy;ti s;yl; qoru¬yurdular.
Santa-Klara vadisind; h;yat şimal c;ng;lliyind;ki h;yatdan heç d; sad; deyildi. Buradakı m;d;ni h;yat Ağ Dişd;n dözüm v; özün; r;hb;rlik etm;yi, sanki hörümç;k torunda olan tarazlıq kimi h;r;k;t etm;yi t;l;b edirdi. Bu hörümç;k toru h;m d; polad kimi b;rk idi. Burda h;yatın min üzü, min r;ngi vardı v; Ağ Diş bütün bunların hamısıyla qarşılaşmalı olurdu. Bel; ki, o, San-Xose ş;h;rinin küç;l;rind; sahibinin mindiyi arabanın dalınca qaçanda, yaxud sahibini küç;d; gözl;¬y;nd; onun ;trafında h;yat qaynayıb daşır v; bu sonsuz h;yat axını öz qanun-qaydalarına d;rhal ;m;l etm;yi t;l;b edirdi. Dem;k olar ki, h;miş;, h;r an ondan öz t;bii s;s-küyü içind; batmağı t;l;b edirdi.
Ş;h;rd; ;t dükanlarını görürdü. Burada, düz onun ağzının yanında ;t tik;l;ri sallanmışdı. Amma ;t; toxunmağa icaz; verilmirdi. Sahibin getdiyi evl;rd; pişikl;r vardı. Onlara da toxunmaq olmazdı. İtl;r; is; h;r yerd; rast g;lirdi. Ağ Diş; hürs;l;r d;, onlarla boğuşmaq olmazdı. Üst;lik, s;kil;rd;n saysız-hesabsız ötüb-keç;n adamlar Ağ Diş; baxır, kimi dayanaraq heyr;tl; onu dostuna göst;rir, kimi onu h;r t;r;fd;n n;z;rd;n keçirir, onunla danışmağa çalışır, kimi d; ;lini Ağ Diş; vururdu. Bu is; daha dözülm;z idi. Özg; ;ll;rin; t;mkinl; dözm;li olurdu. Ağ Diş artıq s;birli, dözümlü olmağı bilirdi. O, h;tta öz ağır, l;ng;rli utancaqlığına son qoymuşdu, nam;lum allahların ona yetirdiyi diqq;ti vüqarla qarşılayırdı. Allahlar ona iltifat göst;rir, o da cavab verirdi. Amma bununla bel;, Ağ Dişin içind; allahlarla t;klifsiz r;ftarına mane olan hansı bir qüvv;s; vardı. Ötüb keç;nl;r onun başına sığal ç;kir, sonra öz şüca;tl;rind;n razı halda yollarına davam edirdil;r.
Lakin asanlıqla canını qurtarmaq Ağ Diş; heç d; h;miş; müy;ss;r olmurdu. Sahibi g;tir;n araba dalınca qaçark;n yolda oynayan oğlan uşaqları canavarı daşa basırdılar. Ağ Diş bilirdi ki, onları qovub tutmaq, yırtmaq olmaz. Öz instinktini içind; boğmaq lazım g;lirdi v; boğa-boğa t;dric;n ;hlil;şir, m;d;ni dünyanın itin; çevrilirdi.
Bütün bunlara baxmayaraq, insaf v; ;dal;tin n; dem;k olduğunu bilm;s; d;, işl;rin bu cür gedişi Ağ Dişi
qane etmirdi. Amma h;r bir canlı varlıqda mü;yy;n d;r;c;d; ;dal;t hissi vardır v; Ağ Diş d; bununla heç cür barışa bilmirdi ki, axı niy; onu oğlanlara d;rs verm;y; qoymurlar. O unutmuşdu ki, allahla bağladığı müqavil;y; gör; sahib onun qayğısını ç;km;li, onu qorumalıydı. Budur, sahibi bir d;f; arabadan düşüb qamçıyla d;c;l uşaqların d;rsini verdi. Bundan sonra, uşaqlar Ağ Dişi daha daşa basmadılar v; canavar balası h;r şeyi başa düşüb arxayınçılıq hiss etdi.
Çox keçm;di ki, Ağ Dişin başına buna oxşar bir hadis; g;ldi. Onun keçdiyi ş;h;r yolunun üstünd; h;miş; üç it durardı. Bu itl;r Ağ Diş; hücum etm;y; hazırlaşırdılar.Bu boğuşmaların n; il; n;tic;l;n;c;yini qabaqcadan bil;n sahib yorulmadan Ağ Diş; boğuş¬manı qadağan ed;n qanun öyr;tmişdi. Ağ Diş bu qanunu yaxşı m;nims;mişdi v; h;r d;f; ş;h;r yolunun üstünd;ki h;min döng;ni keç;nd; özünü narahat hiss edirdi. Onun q;z;bli mırıltısı d;rhal itl;ri uzaqlaşdı¬rırdı. Amma onlar t;qibl;rin; davam edir, arxadan hürür, Ağ Dişi t;hqir edirdil;r. Bir müdd;t bel; oldu. M;h;ll; sakinl;ri itl;ri Ağ Dişin üstün; h;v;sl;ndirir, açıq-aşkar Ağ Dişi t;kl;yirdil;r. Günl;rin birind; sahib arabanı saxladı v; Ağ Diş; ;mr etdi:
– H;, s;n d; tut onları!
Ağ Diş qulaqlarına inanmadı. O, sahibin; baxır, sonra da itl;r; t;r;f dönürdü. Sonra yen; sualedici n;z;rl;rl; sahibin; baxdı. Onun baxışları h;y;candan yanırdı. Skott is; t;krar etdi:
– H;, qoca canavar! Tut onları! Özünü göst;r görüm!
Ağ Diş daha t;r;ddüd etm;di. O, dönüb sakit-sakit düşm;nl;rinin üstün; cumdu. İtl;r geri ç;kilmirdi. Dava başladı. İtl;r hürür, mırıldayır, dişl;rini şaqqıldadırdılar. Döyüş meydanını toz basmışdı. V; bir azdan iki it artıq yolun üstünd; s;r;l;nib ölümqabağı titr;yiş; q;rq olmuşdu. Üçüncü it is; ;kilib aradan çıxmışdı. Ağ Diş onun dalınca ;sl canavar kimi tamam s;ssiz-s;mirsiz qaçırdı. O, canavar sür;tiyl; qaçıb düz;nliyin ortasında ona yetişdi v; işini bitirdi.
İtl;rin üçünün d; ölümü dig;r itl;rin şıltaqlığına da son qoydu. Bu hadis; tezlikl; bütün vadiy; yayıldı v; adamlar öz itl;rini canavarla döyüşdürm;kd;n, ona sataşmaqdan ç;kindirdil;r.
 
4
XEYİRXAHLIQ ÇAĞIRIŞI

Aylar su kimi axırdı. C;nub ş;h;rind; n; q;d;r des;n yem;k vardı. Ağ Dişd;n heç bir iş t;l;b etmirdil;r. O, ;m;lli-başlı özün; g;lmiş, firavan v; şad-xürr;m yaşayırdı. C;nub canavar üçün t;kc; coğrafi qütb deyildi, h;yat idi. İnsan n;vazişi gün;ş kimi onu isitmişdi.
Bununla bel;, Ağ Dişl; itl;r arasında n;s; bir f;rq sezilirdi. O, bütün qanunları h;tta h;mcins qardaşlarından yaxşı m;nims;mişdi. Başqa itl;r onun düşdüyü ş;raitd; yaşamışdılar. Ağ Diş buradakı qanunlara daha d;qiq riay;t edirdi. Buna baxmayaraq, yırtıcılıq onu t;rk etm;mişdi. El; bil şimalda yaşayan canavar müv;qq;ti olaraq mürgül;mişdi.
Ağ Diş itl;rl; dostluq etmirdi. O, h;miş; t;nha g;zirdi, bundan sonra da itl;rd;n aralı durmağı q;rara almışdı. Ömrünün ilk çağlarında Lip-lipl; v; küçük xılları il; düşm;nçiliy; gör;, Göyç;k Smitl; birlikd; keçirdiyi aylarına gör; Ağ Diş itl;r; nifr;t edirdi. Onun h;yatı öz t;bii axarından çıxmışdı, o, insanla ülf;t bağlamış, öz cinsind;n olan v;hşil;rd;n ayrılmışdı.
Bundan başqa, c;nub itl;ri Ağ Diş; şübh;yl; baxırdılar. O, itl;rd; şimal c;ng;lliyind;n qorxu instinkti oyatmışdı v; bu itl;r ona nifr;tl; hürür, mırıldayırdılar. O da öz növb;sind; başa düşürdü ki, onları dişl;m;k heç d; vacib deyil. Onun şaqqıldayan c;h;ngi v; q;z;bl; titr;y;n dodaqları s;hvsiz f;aliyy;t göst;rir v; dem;k olar ki, h;r hansı hidd;tl;n;n iti h;sl;m;y; m;cbur edirdi.
Amma h;yat Ağ Diş; bir b;la sınağı gönd;rmişdi. Bu b;la Kolli idi. Kolli onu göz açmağa qoymurdu. Kolli üçün qanun Ağ Dişin t;s;vvür etdiyi gücd; deyildi. O, sahibinin onları dostluğa çağıran bütün c;hdl;rin; qarşı çıxırdı. Kollinin q;z;bli, tükurp;dici mırıltısı Ağ Dişi daban-daban izl;yirdi. Kolli onu toyuqların başına g;tirdiyi müsib;t; gör; bağışlaya bilmirdi, möhk;m inanırdı ki, canavar balasının bütün niyy;tl;rind; cinay;t vardır. O, h;r yerd; Ağ Dişin “pis ;m;lini” görürdü. Ağ Dişi addımbaaddım izl;y;-izl;y; onun gününü göy ;skiy; düyünl;mişdi. El; bil Kolli polis idi. Ağ Diş göy;rçin;, yaxud da bir toyuğa boylanıb baxan kimi, bir hürüşm; qoparırdı ki, g;l gör;s;n. Ağ Diş ondan canını qurtarmaq üçün yalnız yer; uzanıb başını qabaq p;nc;l;ri üstün; qoyur, özünü yatmış kimi göst;rirdi. Bel; olanda Kolli o saat gözd;n itib s;sini k;sirdi.
Kollinin ona verdiyi narahatlıqdan başqa h;r şey yağ kimi gedirdi. Ağ Diş özünü s;birli aparmağı öyr;nmişdi, qanunları möhk;mc; m;nims;mişdi. Onun xasiyy;tind; müsb;t ;lam;tl;r, sakitlik v; müdrik bir m;tan;t ;m;l; g;lmişdi. ;traf mühit daha onunçün ;dav;tli deyildi. Burda t;hlük;, ağrı-;zab qorxusu, ölüm yox idi. ;vv;ll;r onu izl;y;n o nam;lum hissin d;hş;ti d; t;dric;n yox oldu. H;yat sakit v; asan idi. H;yat qorxusuz-hürküsüz, düz, hamar axırdı.
Burda qar görmürdü, amma Ağ Diş bunu başa düşmürdü. Y;qin ki, düşün; bils;ydi Ağ Diş bel; düşün;rdi: “Yay n; yaman uzun ç;kdi?!” Qara olan ehtiyac şüursuz, dumanlı ş;kild; idi. Qızmar yay günl;rind; gün;ş şüaları yandıranda Ağ Diş şimal üçün yüngülc; darıxırdı. Bu h;sr;t yalnız onun narahat-narahat g;zm;siyl; bilinirdi. Bu h;sr;tin s;b;bini heç özü d; anlamırdı.
Ağ Diş öz hissl;rini heç vaxt açıq-aşkar bildirm;zdi. O, sahibin; sığınıb qalar, yüngülc; mırıldanar v; yalnız bu yolla öz m;h;bb;tini bildir;rdi. Amma tezlikl; o, üçüncü yolu da tapdı. Allahların gülm;yin; döz; bilmirdi. Gülüş onu özünd;n çıxarır, acıqlandırır, q;z;bini coşdururdu. Amma öz Allahına hirsl;n; bilmirdi v; bir d;f; Skott xeyirxah niyy;tl; onunla zarafatlaşıb gül;nd;, Ağ Diş özünü itirdi. Onun ;vv;lki hidd;ti qalxdı, amma bu d;f; h;min hidd;t m;h;bb;t; güc g;l; bilm;di. O, hirsl;n; bilm;di. N; etm;liydi? O öz m;ğrur görk;mini saxlamağa çalışdı, amma Skott daha b;rkd;n güldü. Ağ Diş daha da m;ğrurlaşdı, sahib is; el; hey şaqqanaq ç;kib gülürdü. N;hay;t, Ağ Diş t;slim oldu. Onun üst dodağı t;rp;ndi, dişl;rini sıxdı, gözl;rind; nam;lum od parladı. Ağ Diş gülüş; dözm;yi d; öyr;ndi...
Ağ Diş sahibiyl; oynamağı da m;nims;mişdi. O, yorulub taq;td;n düşm;di, arxası üst; çevrilib ayaqlarını oynatmağı, h;r cür zarafatı q;bul etm;yi öyr;ndi. Bel; vaxtlarda özünü guya q;z;bl;nmiş kimi aparır, mırıldanır, dişl;rini havada şaqqıldadırdı, guya sahibind;n dişd;m götürm;k ist;yir. ;slind; is; bunu etmirdi. Skottu dişl;y; bilm;zdi. V; bel; ;yl;nc;li oyunun axırında, z;rb;l;r v; dişl;rin şaqqıltısı gücl;¬n;nd; bird;n itl; Allah bir-birind;n aralanıb h;r;si bir t;r;f; düşür, bir-birl;rin; baxırdılar. Sonra bird;n (el; bil coşan d;nizin üstünd;n q;fl;t;n gün;ş boylanırdı) h;r ikisi gülm;y; başlayırdı. Oyun qurtaranda ad;t;n Skott canavar balasının boynunu qucaqlayır, Ağ Diş is; öz z;rif, yumşaq mırıltısıyla sanki sevgi n;ğm;si oxuyurdu.
Lakin Skottan başqa heç k;s Ağ Dişl; bel; oynamağa cür;t etmirdi. Canavar balası buna yol ver¬m;zdi. Hün;ri var, bir kims; onun l;yaq;tini tapda¬layaydı, yaxud onunla bel; zarafat ed;ydi. Ağ Dişin vahim;li mırıltısı, tükl;rinin dimdik qalxması h;min c;sar;tli adamın oynamaq h;v;sini d; öldür;rdi. Ağ Diş sahibin; onunla zarafat etm;y; icaz; verirdis;, bu o dem;k deyildi ki, o, adi it kimi öz sevgisini sağa-sola paylayardı. O, yalnız bir n;f;ri sevirdi v; öz sevgisini xırdalamaqdan imtina etmişdi.
Skott tez-tez at belind; g;zintiy; çıxardı v; Ağ Diş bel; g;zintil;rd; sahibini müşayi;t etm;yi özünün birinci d;r;c;li v;zif;si sayardı. Canavar balası şimalda öz s;daq;tini insanlara bildirm;k üçün qoşquda g;zirdi, c;nubda is; heç k;s kirş;d; getmirdi, buradakı itl;ri yükl;mirdil;r. Buna gör; d; Ağ Diş h;miş; bel; g;zintil;rd; sahibinin yanında olardı. Buna öz s;daq;tini bildirm;yin yeni forması kimi baxardı. Bütün günü bel;c; qaçmaq onunçün su içm;k kimi bir şeydi. O, heç bir g;rginlik s;rf etm;d;n qaçırdı, yorğunluq bilm;zdi, lap vaşaq kimi qaçardı v; t;xmin;n ;lli mil qaçandan sonra g;lib atın qabağına çıxardı.
Bu g;zintil;r Ağ Diş; öz hissl;rinin izharında daha bir yol öyr;tdi ki, o, ömründ; ikinci d;f; bundan istifad; etdi. Birinci d;f; bu bel; oldu. Uidon Skott d;liqanlı atın belind; y;h;rd;n düşm;d;n darvazanı açıb-bağlamaq ist;yirdi. O bir neç; d;f; darvazaya yan aldı, onu bağlamağa çalışdı, lakin hürkmüş at geri ç;kildi, k;nara tullandı. At get-ged; coşur, şah; qalxırdı. Sahib atı mahmızlayanda v; qabaq ayaqlarını yer; salmağa onu m;cbur ed;nd; at şıllaq atmağa başladı. Ağ Diş onları h;y;canla izl;yirdi. Axırda s;bri çatmadı, atın üstün; cumub q;z;bl; mırıldadı bu n;rilti daha çox hürm;yi xatırladırdı.
Bu hadis;d;n sonra Ağ Diş tez-tez hürm;y; c;hd edirdi v; Skott onun bu c;hdl;rini qiym;tl;ndirirdi. Amma o, c;mi birc; d;f; hür; bilmişdi, o da sahibinin yanında olmamışdı. Növb;ti hadis; is; buna ;sas oldu: Skot yen; at belind; düz;nlikd; g;zirdi. Bird;n at k;nara tullandı. At düz ayaqları altından sivişib qaçan dovşanı görüb hürkmüşdü, ayaqları dolaşıb büdr;di. Skott y;h;rd;n yer; d;ydi v; ayağı ;zildi. Ağ Diş q;z;bl;ndi v; atın boğazından yapışmaq ist;di, amma sahib qoymadı. Skott qışqırdı:
– Ev; get! Tez, cum ev;!
Ağ Diş onu t;k qorumaq ist;mirdi. Skott bir balaca kağıza n;s; yazmaq ist;di, amma n; q;l;m, n; d; kağız tapdı. Sonra o, Ağ Diş; ev; getm;yi ;mr etdi.
Ağ Diş k;d;rl; ona baxdı, bir-iki addım yeridi, sonra qayıdıb yavaşdan zingild;di. Onun sahibi Ağ Dişl; yumşaq, amma ciddi t;rzd; danışırdı. Ağ Diş qulaqlarını ş;kl;mişdi, öz sahibin; h;y;canla diqq;t k;silmişdi.
Uidon Skott dedi:
– Özünü itirm;, qoca canavar, get ev;! Tez x;b;r ver ev;, di qaç dedim s;n;!
Ağ Diş; “ev;” sözü tanış g;lirdi. O, qalan sözl;ri başa düşmürdü, axır ki, sahibinin n;d;n danışdığını anladı. O, çevrilib könülsüz-könülsüz düz;nliy; götürüldü. Sonra dayanıb t;r;ddüd ed;-ed; geri baxdı.
Yen; ;mr eşitdi:
– Ev; dedim s;n;!
Bu d;f; Ağ Diş ;mr; riay;t etdi.
Canavar balası ev; çatanda hamı artırmada oturub axşam havasıyla s;rinl;nirdi. Ağ Diş tamam toz içind;ydi v; ağır-ağır n;f;s alırdı. Skottun anası iti görüb dedi:
– Uidon qayıtdı dey;s;n!..
Uşaqlar Ağ Dişi qışqıra-qışqıra qarşılayıb sevincl; onun üstün; yüyürdül;r. O, uşaqlardan aralanıb artırmanın uzaq küncün; ç;kildi. Balaca Uidon v; Maud onu lap artırmanın uzaq küncün; qovdular. Canavar balası mırıldadı, uşaqlardan canını qurtarmağa çalışdı. Skottun arvadı t;şvişl; o t;r;f; baxıb dedi:
– Uşaqlar Ağ Dişin yanında olanda, vallah m;n ür;k-göb;yimi yeyir;m. Bir gün o, uşaqları parçalayacaq...
Ağ Diş uşaqları yıxıb n;rild;y;-n;rild;y; q;z;bl; t;l;d;n çıxdı. Ana uşaqlarını yanına çağırıb sakitl;ş¬dirdi v; Ağ Dişi rahat buraxmalarını tapşırdı.
– Canavar h;miş; canavar olaraq qalacaq. Ona bel bağlamaq olmaz!
Bet söhb;t; qarışıb dill;ndi:
– Axı o, h;qiqi canavar deyil...
Hakim etiraz etdi:
– S;n d; Uidonun sözün; inanırsan? O deyir ki, Ağ Dişin qanı it qanıdır. Axı bunu el;-bel;, havadan deyir. 
;slind; is;...
Hakim sözünü tamamlaya bilm;di. Ağ Diş onun qabağında dayanıb q;z;bl; mırıldadı. Skott çımxırdı:
– Get yerin;! Tez ol, get yerin;!
Ağ Diş sahibinin – Allahının arvadına döndü. Canavar balası dişl;riyl; onun paltarının ;t;yind;n yapışıb özün; sarı dartanda qadın qorxusundan qışqırdı. Z;rif paltar yırtıldı. El; h;min andaca Ağ Diş hamının diqq;tini özün; yön;ltdi. O durub başını lap yuxarı qaldırmışdı, adamların üzün; baxırdı. Onun boğazı qurumuşdu, titr;yirdi, amma heç bir s;s çıxarmırdı. O, n;s; dem;k ist;yirdi, içini n;s; dağıdırdı.
Uidonun anası dill;ndi:
– B;lk; quduzlaşıb?.. M;n el; Uidona deyirdim ki, şimal iti istiy; döz; bilm;y;c;k...
Bird;n Bet heyr;tl; qışqırdı:
– Ora bax, n;s; danışır!
Bu an el; bil Ağ Diş dil açdı v; ucadan hürm;y; başladı. Skottun arvadı inamla dedi:
– Uidona n;s; olub!
Hamı yerind;n dik qalxdı. Ağ Diş is; pill;k;nl;ri enib dala baxa-baxa götürüldü. Bununla adamları dalınca çağırırdı. O, ömründ; ikinci v; axırıncı d;f; hürdü v; adamları anlatmağa nail oldu.
Bu hadis;d;n sonra Siyera-Vista sakinl;rinin ür;¬yind; Ağ Diş özün; isti yer el;di. H;tta bir vaxt ;lini dişl;diyi meht;r bel; etiraf edirdi ki, Ağ Diş canavar olsa da, ağıllı heyvandır. Hakim Skott da bu fikirl; ş;rik idi v; ail;nin dig;r üzvl;rinin etirazına cavab verm;k üçün, dedikl;rinin düz olduğunu sübut etm;k m;qs;dil;, ensiklopediyadan v; müxt;lif zoologiya kitablarından götürdüyü t;svirl;ri, c;dv;ll;ri göst;rirdi. Günl;r ötürdü. Santa-Klara vadisinin qızmar gün;ş şüaları daha da yandırırdı. Lakin qışın yaxınlaşmasıyla ;laq;dar (bu, Ağ Dişin c;nubda ikinci qışıydı) canavar balası q;rib; bir k;şf etdi: daha Kolli b;rk dişl;mirdi. Onun yüngül dişd;kl;ri is; daha ağrı vermirdi. Ağ Diş çoban itinin onu ;vv;ll;r incitdiyini unutmuşdu v; çalışırdı ki, Kolli il; oynasın, onlar el; oynaqlaşırdılar ki, h;tta yönd;msiz, gülünc v;ziyy;t alırdılar.
Bir d;f; Kolli ç;m;nlikd; çox h;rl;ndi, sonra Ağ Dişi dalınca ç;kib meş;y; apardı. Skott nahara kimi at g;zintisin; çıxmağa hazırlaşırdı. Ağ Diş bunu duymuşdu. Y;h;rl;nmiş at qapının ağzında durmuşdu. Ağ Diş t;r;ddüd etdi. O özünd; el; bir ehtiras duymuşdu ki, bu hiss öyr;ndiyi bütün qanunlardan da güclüydü. Bu ehtiras bütün v;rdişl;rd;n, sahib; olan m;h;bb;td;n d; güclüydü. Bu ehtiras yaşamaq eşqin¬d;n d; güclüydü. V; Kolli onu yüngülc; dişl;yib qaçanda Ağ Diş öz q;tiyy;tini toplayıb çoban itinin dalınca götürüldü. H;min gün Skott g;zm;y; t;k çıxdı.
Ağ Diş is; meş;y; Kolli il; böyür;-böyür; qaçırdı. Vaxtil;, neç; il bundan ;vv;l sakit şimal c;ng;llikl;¬rind; onun anası – Kiççi d; t;kgözl; bel;c; qaçmışdı.

5
YATMIŞ CANAVAR

T;xmin;n H;min günl;rin birind; q;zetl;r San-Kventin h;bsxanasından zalım bir m;hbusun qaçması x;b;rind;n yazmışdılar. Bu, el; bir ş;xs idi ki, anadan olandan pozulub korlanmışdı. Heç bir köm;k yeri olmayan bu ş;xs c;miyy;tin amansız ;ll;rin; düşmüşdü. Bu ;ll;r; düş;n adam is; n;y; des;n dön; bil;rdi. Bu, heyvan idi, insan cildind; heyvan v; onu v;hşid;n, yırtıcıdan başqa heç n; adlandırmaq olmazdı. San-Kventin h;bsxanasında onu heç cür t;rbiy; ed; bilmirdil;r. İnadını heç bir c;za sındıra bilmirdi. O, son n;f;s;d;k vuruşmağa qadir idi, q;z;bliydi, amma döyülm;k v; ;zilm;k ist;mirdi. N; q;d;r q;z;bl; coşurdusa, c;miyy;t onunla bir o q;d;r amansız r;ftar edirdi v; bu amansızlıq yalnız onun q;ddarlığını artırırdı. Aclıq, ç;kişm;, vuruşma! Cim Holl h;yatda bunlardan başqa bir şey görm;mişdi. Ciml; uşaqlıqdan, lap körp;likd;n bel; r;ftar etmişdil;r. O, sütül bir uşaq olanda San-Fransiskonun ucqar hiss;sind; yaşayırdı v; bu vaxt c;miyy;t onu nec; ist;s;ydi formalaşdıra bil;rdi.
H;bsxanada üçüncü d;f; yatanda Cim Holl özü kimi zalım v; yırtıcı bir göz;tçiy; rast g;lmişdi. Göz;tçi onu h;r cür t;qib edir, ona n;zar;tçil;rin qabağında ş;r atırdı. Bel;likl;, güz;ştl;rind;n d; m;hrum etmişdil;r. Göz;tçiyl; Cim arasında f;rq bunda idi ki, birinci cibind; açar v; tapança g;zdirirdi, Cimin ;lind; is; heç n; yox idi. Lakin bir d;f; o, göz;tçinin üstün; atılıb c;ng;llikl;rd; yaşayan v;hşi kimi dişl;rini onun boğazına sancdı. Bundan sonra Cim Hollu t;kadamlıq kameraya saldılar. O, burada üç il qaldı. Kameranın döş;m;si, divarları v; damı d;mird;n idi. Bu müdd;t ;rzind; bir d;f; d; olsun Cim kameradan çöl; çıxmadı, bir d;f; d; olsun hava, gün;ş üzü görm;di. Gündüzl;r kamera ala-toranlıq olurdu, gec;l;r is; zülm;t v; sükun;t. Cim Hollu diri-diri d;mir q;br; qoymuşdular. O, insan üzün; h;sr;t idi. Heç k;sl; k;lm; k;s; bilmirdi. Ona yem;k ötür;nd; Cim v;hşi kimi bağırırdı. O, bütün dünyaya nifr;t edirdi. O, q;z;bd;n bütün günü, bütün gec;ni hönkürtüyl; ağlayırdı, sonra h;ft;l;rl;, aylarla susurdu, bu s;ssizlik zülm;tind;, onun q;lbin; işl;miş zülm;tin d;li sükutunda cınqırını çıxarmırdı.
Sonra nec; oldusa, gec;l;rin birind; o qaçdı. N;zar;tçi inad edirdi ki, bu, ağlag;lm;z bir hadis;dir, ola bilm;z. Amma kamera boş idi, onun qapısı ağzında öldürülmüş göz;tçinin meyiti qalmışdı. H;bsxanadan çıxana kimi daha iki adam öldürmüşdü v; onların hamısını Cim Holl öz silahsız ;ll;riyl; boğub öldürmüşdü. Cim Holl göz;tçinin silahını götürüb dağlarda gizl;nmişdi. Onun başı üçün külli miqdarda qızıl pul ayırmışdılar. Tamahkar fermerl;r ;ll;rind; silah onun dalınca düşmüşdül;r. Onun qanının qiym;ti hesabına oğlu-uşağı kollec; gönd;rm;k, ya da girov kağızı almaq olardı. Guya v;zif; borcunu yerin; yetirm;k m;qs;dil; ;lisilahlı adamlar Hollu axtarmağa çıxmışdılar. Cinay;tkarları axtarıb tapan itli d;st; d; onun qanlı izin; düşmüşdü. Adamların şikay;tin; gör;, axtarış qrupu telefonla z;ng çalır, teleqramlar gönd;rir, xüsusi qatarlar sifariş verir, öz axtarışlarını gec;-gündüz davam etdirirdil;r.
H;rd;nbir Cim Holl öz t;qibçil;rinin gözün; görü¬nürdü. Bu zaman adamlar onu tutmaq üçün şüca;t göst;rir, yaxud da onu axtarmaq üçün h;r yer; s;p;l;nirdil;r. Bundan sonra bütün ş;h;r bu bar;d; q;zetl;r vasit;sil; x;b;r tuturdu. Adamlarla qarşılaşanda Cim Holl bir neç;sini öldürür, yaralayırdı. Yaralananları x;st;xanalara aparırdılar, onların yerini is; dig;r insan ovu h;v;skarları tuturdu.
Bundan sonra Cim Holl itdi. İtl;r onun izin; düş¬dül;r. Silahlanmış adamlar günahsız fermerl;ri tutur, onlardan pasport t;l;b edirdil;r. Hollun başı üçün mü;yy;n edilmiş pulu almaq ehtirası il; yanan adamlar dağlardan neç; d;f; onun “meyitini” tapıb g;tirmiş¬dil;r.
Bu müdd;t ;rzind; Siyera-Vista malikan;sind; d; q;zetl;r oxunurdu. Bu x;b;rl;ri maraqdan çox, h;y;¬canla izl;yirdil;r. Qadınlar qorxurdular. Hakim Skott xoruzlanıb onlarla m;z;l;nirdi. Cim Holl m;hk;m;d; onun qarşısında dayanmış, öz ölüm hökmünü ondan dinl;mişdi. Bu d;f; Cim günahkar deyildi. Onu ;dal;tsiz mühakim; edirdil;r. Oğrular v; polisl;r arasında buna “m;hb;sl; diyirl;nm;k” deyirdil;r.
Cim Hollu etm;diyi cinay;t; gör; h;bsxanaya diyirl;tdil;r. Onun ;vv;ll;r iki d;f; h;bsd; olduğunu n;z;r; alan hakim Skott ;lli il h;bs hökmü oxudu.
Hakim Skott işin n; yerd; olduğunu o q;d;r d; bilmirdi v; şübh; etmişdi ki, o, ist;r-ist;m;z, sübut d;lill;rinin qondarma olduğuna gör;, polisl;rl; ;laq;y; girmişdi. Cim Hollun cinay;td; t;qsiri yox idi. Cim Holl hakim Skottun bütün işl;rd;n x;b;rdar olduğuna ;min idi v; bu ;dal;tsiz hökmü ona k;sm;kl; Skott polisin ;lind;n tutmuşdu. Buna gör; d;, hakim hökm oxuyanda, Cim; ;lli il iş k;s;nd; (ölüm ondan yaxşıydı) Cim Holl h;yatın onunla bu q;d;r amansız olduğuna nifr;t etmişdi v; bu vaxt hidd;tl;nib yerind;n durmuşdu. O q;d;r hidd;tl;nmişdi ki, göy mundir geyinmiş düşm;nl;ri axırda onu vurub yer; s;rmişdil;r. O, hakim Skottu ;dal;t p;rd;sini yırtan t;m;l daşı hesab etmiş, onu öldürm;kl; h;d;l;mişdi. Sonra is; Cimi diri-diri h;bsxana kamerasında basdırdılar... O is; burdan qaçdı.
Ağ Diş bütün bunlardan x;b;rsiz idi. Amma onunla sahibin arvadı ;lis arasında bir sirr vardı. H;r gec;, bütün Siyera-Vista malikan;si yatandan sonra ;lis çarpayıdan durub Ağ Dişi salona buraxırdı. Ağ Diş otağa öyr;şm;mişdi. O, ev iti deyildi v; evd; gec;l;y; bilmirdi. Sübh tezd;n is; heç k;s yuxudan durmamış ;lis yerind;n s;ssizc; qalxıb canavar balasını h;y;t; buraxırdı.
Bel; gec;l;rin birind; hamı yuxuya ged;nd;n sonra Ağ Diş ayıldı v; yerind; s;ssizc; uzandı. O, evd; nam;lum bir Allahın olduğunu duydu. Addım s;sl;ri eşitdi. Ağ Diş hürm;di. Bu, onun ad;ti deyildi. Nam;lum Allah s;ssizc; addımlayır, canavar is; h;nir¬siz onu izl;yirdi. Çünki onun b;d;nin; iliş;n paltarı yox idi. O, s;ssiz h;r;k;t edirdi. Şimal c;ng;lliyind; ürk;k quşları tutmaq müy;ss;r olmuşdu v; o, quşu q;fl;t;n qamarlamağın vacib olduğunu bilirdi.
Nam;lum Allah pill;k;nin yanında dayanıb qulaq verdi. Ağ Diş t;rp;nm;di, durmuşdu, h;r;k;t etmirdi v; s;birl; n; olacağını gözl;yirdi. Pill;k;n d;hliz; çıxırdı. Burda onun sahibinin otağı yerl;şirdi v; orada sahibin ;ziz v; doğmaları yatırdılar. Ağ Diş tükl;rini qabartdı, amma s;ssiz-s;mirsiz gözl;di. Nam;lum Allah ayağını pill;l;r; qoyub yuxarı qalxmağa başladı.
El; bu an Ağ Diş cumdu. O, bunu heç bir x;b;r¬darlıq etm;d;n gördü, heç mırıldamadı da. Onun b;d;ni havada ox kimi vıyıldadı v; o, düz nam;lum Allahın kür;yind;n yapışdı. Ağ Diş onun çiyinl;rind;n sallanıb dişl;rini boğazına batırdı. O, bütün ağırlığını nam;lum Allahın üstün; salıb, birc; d;qiq;d; onu arxası üst; yıxdı. H;r ikisi döş;m;y; s;r;l;ndi. Ağ Diş k;nara sıçradı, nam;lum adam t;z;c; ayağa qalxmaq ist;yirdi ki, canavar balası yen; onun üstün; şığıdı, dişl;rini yen; onun boğazına batırdı.
Siyera-Vista mülkünün sakinl;ri hövlnak yuxudan ayıldılar. Pill;k;nd;n g;l;n s;s-küyd;n düşünm;k olardı ki, orada böyük bir şeytan sürüsü döyüşür. Güll; açıldı: bir, iki, üç... Kims; d;hş;t v; ağrıdan inild;di. Sonra d;hş;tli mırıltı eşidildi. V; bütün bu s;sl;r yıxılan mebelin tarappıltısına v; sınan şüş;l;rin cingiltisin; qarışdı.
Lakin s;s-küy bird;n qalxdığı kimi bird;n d; k;sildi. Bütün bunlar c;mi üç d;qiq; ç;kmişdi. Sakinl;r t;şviş içind; pill;k;nin yuxarısına yığışdılar.
Aşağıda qaranlıqdan xırıltılı s;sl;r g;lirdi. El; bil suyun üstünd; hava köpükl;nirdi. T;dric;n xırıltı fısıltıyla ;v;z olundu, lap fit s;sini xatırlatdı. Amma bu s;sl;r d; tezlikl; k;sildi, sanki kims; gücl; hava udur¬du. Uidon Skott işığı yandırdı. Pill;k;n v; d;hliz işıqlandı. Sonra hakiml; oğlu ;ll;rind; tapança ehti¬yatla aşağı düşdül;r. Artıq gec idi. Ağ Diş öz işini görmüşdü. Yıxılmış, sınmış mebelin arasında bir adam böyrü üst; uzanmışdı, üzü ;ll;ri il; örtülüydü. Uidon Skott ;yilib h;min adamın üzünü açdı. Boğazında qızaran yaralar onun ölümünün labüdlüyünü sübut edirdi. Hakim Skott qışqırdı:
– Cim Holl!
Ata v; oğul bir-birin; m;nalı-m;nalı baxdılar, sonra Ağ Diş; n;z;r saldılar. Canavar balası da böyrü üst;ydi. Gözl;ri yumuluydu, amma adamlar onun üstün; ;yil;nd; kirpikl;rini qaldırıb baxmağa çalışdı, quyruğunu zorla t;rp;tdi. Uidon Skott Ağ Dişi tumarladı v; sığallanan heyvan astadan mırıldandı. Amma bu mırıltı el; o d;qiq; k;sildi. Ağ Dişin kirpikl;ri qırpılıb yumuldu, el; bil bütün b;d;ni boşaldı v; döş;m;nin üstün; düşdü.
Skott pıçıltıyla:
– Zavallı, s;ninki qurtardı... – dedi.
– H;l; bilm;k olmaz – dey; hakim Skott telefona cumdu. 
Ağ Dişin böyür-başını t;xmin;n saat yarım n;z;rd;n keçir;n c;rrah dedi:
– Düzü, onun yaşamasına ümidim yoxdur, mind;n biri sağ qalır.
P;nc;r;d;n düş;n ilk gün;ş şüaları elektrik işığını avazıtdı. Uşaqlardan savayı bütün ail; üzvl;ri c;rrahın başına yığışmışdı. Gör;s;n, c;rrah Ağ Diş bar;d; n; dey;c;k?
C;rrah deyirdi:
– Dal ayaqları, qabırğalarının üçü sınıb, biri is;, dey;s;n, yüngülc; z;d;l;nib, çox qan itirib. Ola bilsin ki, başqa daxili z;d;l;ri d; var. Görünür, onu t;pikl;yibl;r. H;l; güll;l;rin üçünün d; deşib keçdiyini demir;m. Yox, v;ziyy;ti ç;tindir, ümid çox azdır. Bir faiz güman varsa, o da b;lk; çoxdur.
Hakim Skott ucadan dedi:
– O bir faiz ümidi itirm;k olmaz! N; q;d;r des;niz pul ver;c;y;m. İşığa salın, n; lazımdı, edin... Uidon tez San-Fransiskoya teleqram vur, doktor Nikols g;lsin. Siz Allah, incim;yin, doktor. Biz siz; inanırıq. Amma bel; it üçün g;r;k mümkün olan h;r şeyi ed;s;n.
– ;lb;tt;, ;lb;tt;! Başa düşür;m. Bu it ona layiqdir. O, insan kimidi, qayğısına g;r;k qalasan. X;st; uşağa qulluq göst;rdiyin kimi g;r;k ona baxasan. İstiliyini h;miş; yoxlayın. Saat onda bir d; g;lib baxaram.
Ağ diş; insan kimi baxır, qulluq edirdil;r. Hakimin qızları x;st;y; baxan qadın çağırmağın ;leyhin; oldular, onlar bu işi öz öhd;l;rin; götürdül;r. Ağ Diş is; c;rrahın ondan imtina etdiyi o yegan; ümidi h;yatdan qopartdı. ;lb;tt;, s;hv etdiyin; gör; c;rrahı qınamaq olmaz. O, n;rm;nazik insan b;d;nl;rini d;f;l;rl; sağaltmış, neç; n;slin b;d;nind; c;rrahiyy; ;m;liyyatı aparmışdı. Ağ Dişl; müqayis;d; h;min x;st;l;rin hamısı kövr;k v; z;if idil;r v; h;yatdan yapışa bilmirdil;r. Ağ Dişs; şimal c;ng;lliyind;n çıxmışdı. Bu c;ng;llik heç k;si kövr;k v; z;rif etmir, bu c;ng;llik z;ifl;ri m;hv edir. N; onun ata-anasında, n; d; ;cdadlarında z;riflik ;lam;ti olmuşdu. Şimal çöllüyü ağ Diş; d;mir orqanizm b;xş etmiş, onu möhk;ml;tmişdi. O, bütün ruhu, canı, n;f;siyl; h;yatdan b;rk-b;rk yapışmışdı. Bu inadkarlıq, yaşamağa ehtiras h;r hansı canlı varlığa xas idi.
Ağ Dişi gips; salıb möhk;m sarımışdılar. T;rp;n; bilmirdi, h;ft;l;rl; ölüml; ;lb;yaxa oldu. Çox yatırdı, çoxlu yuxular görürdü v; onun beynind; bitib-tük;nm;y;n şimalın x;yalı canlanırdı. Öt;n günl;r t;z;d;n oyanmışdı. H;r t;r;fd;n Ağ Diş; ;l uzadırdılar, o, yen; mağarada, Kiççi il; yaşayırdı, bütün b;d;nini ;sdir;r;k Qrey Biverin ayaqları altında sürünür, ona öz ita;tkarlığını bel;c; ifad; edirdi, o, Lip-lipin t;qibl;rin¬d;n canını qurtarmağa çalışır, qaçıb aradan çıxırdı...
Ağ Diş yen; sakit meş;d; qaçırdı. Yen; aclıq içind; ov etm;y; çıxmışdı, o yen; özünü kirş;nin başında görür, Mit-sahın, Qrey Biverin qırmanclarının yell;ndiyini, qışqırıqlarını, “Hoydu”, “hoydu!” dem;l;rini eşidirdi. Kirş;l;r d;r;y; qoşqu bir-birin; d;yirdi. Ağ Dişin qarşısında onun Göyç;k Smitl; bağlı günl;ri, m;ş;qq;tli h;yatı, döyüşl;ri canlanırdı. Bel; anlarda o zingild;yirdi, mırıldayır, yanında oturan adamlar is; deyirdil;r ki, Ağ Diş, y;qin, yen; pis yuxu görür.
Amma h;r şeyd;n ;vv;l ;n ;zabverici şey h;r gün t;krar olunan d;hş;t idi; Ağ Diş yuxuda tramvay görürdü, onun cingiltili s;sini eşidirdi. Bu tramvay d;hş;tl; n;rild;y;-n;rild;y;, cırıldaya-cırıldaya onun üstün; g;lirdi, lap el; bil n;h;ng, güclü vaşaq kimi g;lirdi. Budur, Ağ Diş kolluqda gizl;nir, uzanıb sincabın ağacdan yer; düşm;sini gözl;yir. Bax o öz ovunun üstün; atılıb v;... Sincab o saat dönüb olur vahim;li tramvay. Bu n;h;ng maşın onun üstünd; n;rild;yir, el; bil üstün; dağ aşır, sonra uğuldayır, od püskürür. Qartal da onun kimi. O da göyd;n daş kimi yer; düşürdü v; o da tramvaya dönürdü. Ağ Diş özünü yen; Göyç;k Smitin q;f;sind; hiss edirdi. Onun başına adamlar yığışır v; o bilir ki, tezlikl; yen; vuruşma-boğuşma başlanacaq. Qapıya baxır, öz r;qibini gözl;yir. Bu vaxt qapı açılır v; h;min d;hş;tli tramvay yen;  onun üstün; g;lir. Bel; d;hş;tli qarabasmalar h;r gün t;krar olur, ona h;r gec; yuxuda ;zab verirdi. N;hay;t, göz;l günl;rin birind; onun sarğısını açdılar, gipsini götürdül;r. Bu gün nec; d; t;nt;n;li gün idi! Bütün Siyera-Vista Ağ Dişin yanındaydı. Sahib, onun Allahı zavallı canavar balasının qulağının dibini qaşıyır, o is; yumşaq n;rilti il; öz canavar mahnısını oxuyurdu. Skottun arvadı Ağ Diş; “Misilsiz Canavar” adı qoydu. Bu t;z; ad heyr;tl;, sevincl; q;bul olundu. Bütün qadınlar t;krar etm;y; başlamışdılar: “Misilsiz Canavar!”.
Misilsiz Canavar ayağa durmağa çalışdı. Lakin s;ndirl;yib yıxıldı. Sağalmağa h;l; vardı, ;z;l;l;ri öz gücünü v; çevikliyini itirmişdi. O öz z;ifliyind;n uta¬nırdı. El; bil allahların yanında günah işl;tmişdi. Var gücünü toplayaraq, axır ki, p;nc;l;ri üst; qalxdı, o t;r;f-bu t;r;f; silk;l;ndi. Qadınlar bir ağızdan qışqırıb dedil;r:
– Misilsiz Canavar!
Hakim Skott t;nt;n;li baxışlarla qadınları süzüb dill;ndi:
– Sizin sözünüzd; h;qiq;t var! M;n h;miş; bunu t;sdiq edirdim. Heç bir it Ağ Diş kimi ed; bilm;zdi. O canavardır, ;sl canavar!
– B;li, misilsizdir, – dey; hakim razılaşdı. – Bundan sonra m;n onu el; bel;c; çağıracağam; Misilsiz Canavar!
H;kim dedi:
– O t;z;d;n yerim;yi öyr;nm;lidir. Qoy el; indid;n başlasın. Onu h;y;t; düşürün.
Ağ Diş h;y;t; düşdü. Siyera-Vista malikan;sinin bütün sakinl;ri iftixarla onun dalınca düşdül;r. Zavallı canavar çox z;ifl;mişdi, ç;m;nliy; çatan kimi otun üstünd; uzandı, bir az dincini aldı. Sonra ;m;liyyat davam etdi, h;r addımdan sonra Ağ Diş; t;dric;n güc g;lm;y; başladı. Damarlarındakı qan daha coşqun dövran edirdi. Tövl;y; çatanda darvazanın ağzında Kollini gördü. Kollinin dörd yanında altı d;n; sağlam küçük gün;ş şüaları altında xumarlanırdı.
Ağ Diş küçükl;r; anlaşılmaz heyr;tl; baxdı. Kolli hidd;td;n mırıldandı v; Ağ Diş ona yaxın durmamağı q;rara aldı. Skott ç;m;nliyin üstünd; sürün;n küçüyü ayağı il; Ağ Diş; t;r;f it;l;di. Ağ Diş tükl;rini qabartdı, amma Allah onu sakitl;şdirdi. Bet Kollini tutmuşdu. İt Ağ Dişd;n gözünü ç;kmir, mırıltısıyla bildirm;k ist;yirdi ki, arxayın olmaq h;l; tezdir.
Balaca küçük Ağ Diş; sarı süründü. Ağ Diş qulaqlarını ş;kl;yib maraqla ona baxdı. Sonra onlar burunlarını bir-birin; toxundurdular. V; küçük öz isti diliyl; canavarın ç;n;sini yalamağa başladı. Ağ Diş qeyri-ixtiyari olaraq özü d; dilini çıxarıb küçüyün üz-gözünü yaladı.
Allahlar sevinc;k halda bir-birini t;brik edir, ;ll;rini sıxırdılar. Ağ Diş t;;ccüblü, anlaşılmaz baxışlarıyla onlara göz qoyurdu. Bu vaxt özünd; yen; z;iflik hiss etdi, yen; s;ndirl;ndi, uzanaraq başını yana ;ydi. O biri balaca küçükl;r d; onun yanına süründül;r. Kolli narahat olsa da, Ağ Diş küçükl;rin onun belin; dırmaşıb yumbalanmalarına m;ğrur-m;ğrur, l;zz;tl; dözürdü.
Allahların ;ll;rinin alqışı onu ;vv;ll;r olduğu kimi sıxırdı. Tezlikl; bu hiss ötüb keçdi. Küçükl;r oynaq¬laşırdılar. Ağ Diş is; gün;şin z;rrin şüaları altında uzanıb mürgül;yirdi.









 


 

MÜND;RİCAT



Birinci hiss; 3
İkinci hiss; 37
Üçüncü hiss; 84
Dördüncü hiss; 140
Beşinci hiss; 200