American Literature. Gone With The Wind by Margare

American Literature. Gone With The Wind by Margaret Mitchell

Kül;kl; sovrulanlar
roman
İngilisc;d;n t;rcüm; ed;ni v; ön sözün mü;llifi
Kamran N;zirli
Marqaret Mitçelin ilk v; son romanı:"Kül;kl; sovrulanlar"
Atlantada heç k;sin ağlına g;lm;zdi ki, 1900-cü ilin 8 noyabrında Mitçell;rin ail;sind; doğulan qız c;mi 48 il ömür sür;c;k, ;ri il; yolu keç;rk;n maşının t;k;rl;ri altında qalacaq; heç k;sin ağlına g;lm;zdi ki, ail;nin v; n;slin şıltaq sevimlisi Peqqi (Marqaret Mitçeli evd; bel; çağırırdılar) ;n;n;vi d;y;rl;rin üstünd;n x;tt ç;kib o dövr üçün ;sl kişi s;n;ti hesab olunan jurnalistikanı seç;c;k; heç k;s ağlına g;tirm;zdi ki, Mitçell;rin bu ;rköyün qızı iki d;f; ;r; ged;c;k, toy ad;tl;rin; v; ;xlaq d;y;rl;rin; etiraz ed;c;k, kişi paltarı geyin;c;k, şalvarda ş;klini ç;kdirib jurnalların üz qabığına çıxacaq, doğma n;n;sinin q;z;bin; tuş g;l;c;k... v; n;hay;t, el; bir roman yazacaq ki, bu, t;kc; Amerika ;d;biyyatında deyil, dünya ;d;biyyatı tarixind; d; ;n göz;l nümun;l;rd;n hesab olunacaq, onu d;y;r v; ;h;miyy;tin; gör; Lev Tolstoyun "H;rb v; Sülh" ;s;riyl; müqayis; ed;c;kl;r.
B;li, söhb;t ilk d;f; Az;rbaycan dilind; t;qdim olunan bu kitabın - m;şhur "Kül;kl; sovrulanlar" romanının mü;llifi Marqaret Mitçeld;n gedir; onun h;yatı v; yaradıcılığı da özü kimi ;rköyün, nazlı, mür;kk;b, c;sar;tli, d;rdli, b;xt;v;r, ehtiraslı, xoşb;xt v; faci;li anlarla müşaiy;t olunub. H;yatı faci;li sonluqla bits; d;, Marqaretin yazdığı yegan; roman - "Kül;kl; sovrulanlar"  yüz il; yaxındır ki, uğurlu v; çox xoşb;xt bir tale yaşayır: roman dünyanın qırxdan çox dilin; çevrilib, düz 190 d;f; yenid;n n;şr olunub v; dünyada bestseller ;s;r kimi şöhr;t qazanıb. V; roman ;sasında ç;kilmiş eyniadlı film dünya kino tarixind; 1939-cu ild;n b;ri h;l; d; klassik şedevr kinolenti kimi qalmaqdadır, tamaşaçılarının sayına gör; b;lk; d; "Titanik"d;n geri qala bil;r.
T;;ssüf ki, Marqaretin ş;xsi h;yatı onun ;d;bi taleyin; b;nz;m;di: Peqqinin atası Yucin Mitçel Amerika c;nubunun ür;yi sayılan Atlantada v;kil işl;yirdi. Anası Meri İzabel Stivens Atlantanın ilk xeyriyy;çi xanımlarından, f;al qadın h;r;katının t;şkilatçılarından biriydi. Anasından Peqqiy; çılğınlıq, ehtiras v; gur kür;n saçlar miras qalmışdı. Görünür, "kür;n saçlı qızlar f;dakar olurlar" ifad;si h;qiq;t imiş.
Bir d;f; Peqqi h;y;td;n ev; qaçıb gir;nd; ayağını düz yanan qızdırıcının ç;rçiv;sin; basdı v; qızın ip;k yubkası od tutub yandı. Yanıq z;d;l;ri alandan sonra Peqqi şalvar geym;y; m;cbur oldu, oğlanlara oxşadı. Lakin yanıq yerl;ri ged;nd;n sonra da o, şalvar geym;y; başladı; şalvarda s;rb;st h;r;k;tl;ri ona xeyli l;zz;t verir, özünü xoşb;xt hiss edirdi; at sürm;k, qaçmaq, ağaca dırmaşmaq, ç;p;rd;n tullanmaq... Don geys;ydi, bu h;r;k;tl;ri etm;k mümkün olardımı?
Peqqi m;kt;bd; oxumaq ist;mirdi, riyaziyyatdan xoşu g;lmirdi. Anası Meri is; bu bar;d; çox ciddiydi, qızına deyirdi:"Biliyin olmasa, s;nd;n heç n; çıxmayacaq, biliksiz insan m;nasız insandı!" Bel;likl;, anasının t;kidli tövsiy;l;ri n;tic; verdi, çünki Meri yaxşı başa düşürdü ki, qadın üçün t;hsil almaq çox vacibdir. Meri Stivens özü d; Kanadanın ;n yaxşı kollecl;rind;n birini bitirmişdi. ;lb;tt;, Peqqi m;kt;bd; oxusa da,  anasının t;kidl; tövsiy; etdiyi mü;llifl;ri-Dikkensi, Şekspiri, Nitsşeni mütali; etm;di, ;v;zind; bulvar ;d;biyyatına meyl göst;rdi; sevgi romanları, qadın jurnalları onun sevimli hobbisi oldu v; m;hz bundan sonra o, ilk cızma-qaralarını yazmağa başladı.
Doqquz yaşlı şıltaq, nazlı Peqqi anasını vaxtsız itirdi v; evin bütün işl;rini öz boynuna götürm;li oldu. Xeyli ;ziyy;tl;r ç;kdi, ağır günl;r yaşadı, lakin bunlar onun qaba, c;sar;tli, çevik xarakterini d;yişm;di; o, risk; getm;yi, gözl;nilm;z v; qeyri-adi h;r;k;tl;r etm;yi xoşlayırdı. Görünür, çox ill;r sonra Marqaret Mitçel "Kül;kl; sovrulanlar" ;s;rinin q;hr;manı Skarletin timsalında öz nadinc, yolag;lm;z, mür;kk;b xasiyy;tl;rini t;svir edib. Skarlet Oharanın xarakterini hansı yazıçı bel; düzgün v; d;qiq t;svir ed; bil;rdi ki? G;l;c;yin yazıçısı da qız vaxtlarında bütün qohum-;qr;balarını öz heyr;tamiz h;r;k;t v; şıltaqlıqları il; mat qoymuşdu! Skarlet kimi!
Marqaret Mitçel on yeddi yaşa çatanda artıq göz;l, işv;li, qorxmaz bir qız idi. Günd;lik yazırdı, h;yatında baş ver;n müxt;lif maraqlı m;qamları q;l;m; alırdı. Bir d;f; günd;liyind; yazmışdı ki, ";g;r oğlan olsaydım, böyük m;mnuniyy;tl; h;rbi m;kt;b; gir;rdim, h;rbçi olardım". Lakin o dövrd; qızları orduya götürmürdül;r. Buna gör; d; Marqaret jurnalist peş;sini seçdi.
İyirminci ;srin ;vv;ll;rind; jurnalistika xalis kişi s;n;ti sayılırdı; buna baxmayaraq, Marqaret  xarakter göst;rdi, bir neç; il "Atlanta Jurnal" q;zetind; reportyor işl;di. Doğrudur, Amerikada b;zil;ri deyirdi ki, Marqaret Mitçel "Kül;kl; sovrulanlar" romanını yazmamışdan qabaq evdar qadın olub; lakin onun ;m;k f;aliyy;ti v; bir çox q;zetl;rd; reportyor kimi işl;m;si bu iddianın üstünd;n x;tt ç;kir. El; h;min vaxtlar Marqaret şalvarda öz ş;klini ç;kdirib "Feministin manifesti" q;zetin; gönd;rir, ş;kli d;rc edirl;r. O dövr üçün bu, çox c;sar;tli bir addım idi - kişi paltarında qadın, kovboy ç;km;l;rind; v; şlyapada... nec; y;ni, Atlantada bel; şey olar? Marqaretin ail;si buna çox s;rt münasib;t göst;rdi, h;tta doğma n;n;si onun q;zetd;ki ş;klini yandırdı v; bütün qohumların yanında b;yan etdi ki, "m;nim daha bel; bir n;v;m yoxdur!".
Bel;likl;, g;nc jurnalist qızın h;yatında g;rgin, h;m d; s;rgüz;ştli dövr başlanır; Marqaret öz darıxdırıcı qohum-;qrabasının t;n;l;rind;n bezara g;lir, onların acığına Barren ;pşo adlı cavan, ;yyaş, kefcil v; g;z;y;n bir oğlana ;r; gedir. Bu oğlanın hansı xüsusiyy;tl;ri Marqareti c;lb etmişdi? Sonralar o, yazmışdı ki, birinci ;rinin kobud v; t;rbiy;siz olması, özün;m;xsus xasiyy;tl;ri v; maneraları xoşuna g;lirmiş. M;s;l;n, ;ri möt;b;r qonaqlıqlara b;z;n ayaqyalın gedirmiş... ;lb;tt;, qohumlar bu ;rköyün qıza ;n;n;vi toy m;rasimi d; t;klif etdil;r- ağ kostyum, qalstuk, g;lin; ağ don geyindirm;k v; s. Lakin Marqaret bütün bunlara etiraz el;di, ;lind; ;n;n;vi zanbaqdan buket tutmaq ;v;zin; ç;hrayı qızılgüll;r tutdu. ;lb;tt;, bu gün bel; şeyl;r normal görünür, amma o vaxt ;n;n;ni pozmaq cinay;t tör;tm;k kimi bir şey idi. Bel;likl;, toyun ert;si günü q;zetl;r yazdılar ki, "Atlanta h;l; bel; şey görm;mişdi!"
Marqaretin ilk ail; h;yatı c;mi on ay sürdü. Barren içkiy; qurşanmışdı; arvadını t;hqir edir, b;z;n d; ona ;l qaldırırdı. Bir d;f; Marqaret ;rini qulluqçuyla bir yerd; tutdu v; el; h;min gün d; ondan ayrılmağa q;rar verdi. Marqaret qohumları arasında ilk qadın oldu ki, öz t;ş;bbüsüyl; boşandı. İyirminci ;srin ;vv;ll;rind; Amerikanın C;nub ştatlarında boşanma hadis;si mümkün d; deyildi. Lakin bu, Marqareti qorxutmadı v; o, 1924-cü ild; öz qızlıq familyasını özün; qaytararaq r;sm;n ;rind;n ayrıldı.
Marqaret jurnalistlik f;aliyy;ti il; d; m;şğul olmaqdan ;l ç;km;di; "Atlanta Jurnal" q;zetinin t;sis etdiyi "qızıl q;l;m" mükafatını aldı. Ümumiyy;tl;, o, bu q;zet üçün iki yüzd;n çox m;qal;, oçerk v; resenziya yazmışdı.
Marqaret Mitçelin ikinci ;ri Con Marş olub; o, Conla h;l; Barrend;n qabaq, 1921-ci ild; Atlantadakı bir kafed; tanış olmuşdu; bu kafey; o zamanlar yazmağa t;z;c; başlayan yazıçılar, t;l;b;l;r, jurnalistl;r yığışırdılar. Con iyirmi altı yaşındaydı; çox ciddi xarakteri v; yaşına uyğun olmayan m;suliyy;t hissi vardı; ondan yaxşı ;r, kişi ola bil;rdi. "C;nublu göz;lç;" d;rhal onun q;lbini ovsunladı, oğlan ona vuruldu. Lakin Marqaret bird;n-bir; Conu qoyub Barren; ;r; getdi v; n;tic;si d; artıq oxucuya m;lumdur. G;nc Marqaret o vaxtlar yazırdı: "M;n el; bir kişini sevm;k ist;yir;m ki, o m;ni bütün başqa qadınlardan daha çox sevsin! M;n ;r; getm;k ist;yir;m, ;rim; köm;k etm;k ist;yir;m, sağlam uşaqlar böyütm;k ist;yir;m. Lakin b;la bundadır ki, m;n kifay;t q;d;r möhk;m sevm;yi bacarmıram..." G;nc bir qadın üçün bu t;l;b çox deyildimi? 
Marqaret sad;c; göz;l deyildi, onun çox yaxşı n;qletm; qabiliyy;ti d; vardı; iti z;kası, hazırcavablığı il; diqq;ti c;lb edirdi. Bel;likl;, Con Marş bu ;rköyün qadına gör; Vaşinqtondakı yüks;k m;vacibli işini buraxdı, Atlantaya köçdü v; 1925-ci ild; onlar evl;ndil;r. Marqaret q;zet biznesind;n uzaqlaşıb ;d;bi yaradıcılığa başladı.
"Kül;kl; sovrulanlar" romanı Marqaretin h;yatında baş ver;n epizodik bir hadis;yl; bağlıdır: o, h;l; yeniyetm; vaxtı atla ç;p;ri tullanark;n yıxılmışdı v; ayaq p;nc;sini z;d;l;miş, xüsusi ayaqqabı geym;y; m;cbur olmuşdu. İll;r keçir, z;d; özünü büruz; verm;y; başlayır, Marqaretd; artroz aşkar edilir. O, düz bir il yeriy; bilmir. Evd; m;cburi oturduğu müdd;t ;rzind; darıxdığından bütün mümkün romanları oxuyur; m;hz el; bu vaxt beynin; roman yazmaq düşür, ür;yind;n el; bir roman yazmaq keçir ki, h;m tarixi, h;m d; m;h;bb;t romanı olsun. Uşaqlıqda n;n;l;ri ona tez-tez C;nubla Şimal arasındakı müharib;d;n danışmışdılar- c;nub v; şimal ştatlarında yaşayan ;halinin arasında baş ver;n münaqiş;l;rd;n, qiyamlardan, yanki ;sg;rl;rind;n, Konfederasiyadan... Vaxtil; anası Meri yanıb kül; dönmüş peç borularının qalıqlarını, müharib;nin ail;l;rd; v; evl;rd; buraxdığı izl;ri ona göst;rmişdi. Bundan başqa Marqaretin h;r iki t;r;fd;n olan ;cdadları veteran olmuşdular. Bütün bu hekay;tl;r v; xatir;l;r t;bii ki, g;l;c;k roman üçün ilk qeydl;rin yaranmasına s;b;b oldu. Romanın ;sas nağılçısı is; baş q;hr;man-qadın olmalıydı.
Yeri g;lmişk;n qeyd ed;k ki, roman haqqında çoxsaylı m;qal;l;ri birl;şdir;n ümumi bir fikir var:"İyirminci ;sr Amerika ;d;biyyatında Skarlet Ohara kimi canlı obraz yaradılmayıb!" ;d;biyyatçılar, t;nqidçil;r yazırdılar ki, sanki bu obraz kitabların üz qabığından çıxıb canlanır, ölk;ni qarış-qarış g;zir v; öz taleyi uğrunda mübariz; aparır...
Baş q;hr;manın - irland ;silli, yaşıl gözlü ;rköyün göz;lin özün;m;xsus maneraları var: o, şıltaq olmaqla yanaşı, güclüdür, inadkardır, h;r cür ş;raitd;n v; v;ziyy;td;n çıxmağa hazırdır, sınmır, dözümlüdür, sevgisind; uğursuzluğuna da, uğuruna da eyni d;r;c;d; yanaşır, valideynl;rinin v; yaxınlarının ölümü, müharib; d;hş;tl;ri, soyuq, aclıq, kasıblıq onu sarsıda v; sındıra bilmir. Lakin burada bir vacib m;qamı da vurğulamaq lazımdır ki, oxucu tarixi dekorativ hadis;l;r fonunda ;sas obrazın - Skarletin bir-birinin ardınca ;rl;rini d;yişm;sin;, onun kişil;r; olan münasib;tin; birm;nalı yanaşmır.  Marqaret özü d; h;mçinin bu fikird;ydi. Romanın sonuncu f;slind; mü;llif "dünyanı qazanan, lakin öz q;lbini itir;n" Skarlet Oharanın düşünc;l;rini aşağıdakı epizodda bel; t;svir edir:
"...Ret pill;k;nl;rl; yuxarı qalxanda Skarlet sakitc; durub onun ardınca baxdı; ona el; g;ldi ki, indic; ür;yini sıxıb ağrıdan n;f;si k;sil;c;k. Bax, indic; onun ayaq s;sl;ri yuxarıda yerind;c; donub qalacaq v; onunla birg; Skarletin h;yatının bütün m;nası da öl;c;k. İndic; Skarlet ;min oldu ki, heç bir ehtiraslı çağırış, heç bir ağıl onu, artıq q;rar vermiş o soyuq ağılı geri qaytarmğa m;cbur etm;k iqtidarında deyil! İndic; bildi ki, Ret h;qiq;t;n düşündüyünü deyirmiş. Skarlet bunu bilirdi, çünki o, Retd; n;s; güc, qüdr;t görürdü, ;yilm;z v; d;yişm;z bir qüvv;t hiss edirdi; bütün bunları o, Aşleyd; axtarmışdı, tapmamışdı.
Skarlet sevdiyi bu iki kişid;n heç birini başa düş; bilm;mişdi; budur, indi h;r ikisini itirdi. Skarlet düşündü ki, ;g;r o, Aşleyi anlasaydı, onu heç vaxt sev; bilm;zdi, amma Reti başa düşs;ydi, onu heç vaxt itirm;zdi! V; k;d;rl; fikirl;şdi ki, görünür, o, h;yatda heç kimi ;m;lli-başlı başa düşm;yib..."
Romanın ;sas leytmotivi d; bu cüml;l;rd; ifad; olunub.
"Kül;kl; sovrulanlar" ;s;ri Marqaret Mitçelin ilk v; son romanıdır; o, bu ;s;ri yazmağa başlayanda 1926-cı il idi. Bu romanı düz 1933-cü il; kimi v;r;q-v;r;q yazdı, pozdu, d;yişdi, araya çıxarmağa ür;k el;m;di. Evd; x;st; olduğu bir il ;rzind; ;rinin ona bağışladığı yazı makinasında işl;di, çıxartdığı v;r;ql;ri ;vv;lc; gizl;tdi, ;rin; göst;rm;di. Ona el; g;lirdi ki, boş bir işl; m;şğul olur; ür;yin; pis şeyl;r g;tirirdi v; bu da ;lyazmada özünü göst;rmişdi. M;s;l; bundaydı ki, Marqaret romanı m;hz sonuncu f;sild;n başlamışdı - faci;li sonluqla başlamışdı. H;min f;sild; Skarletl; Retin araları d;yir, münasib;tl;r korlanır. Yeri g;lmişk;n, qeyd ed;k ki, Marqaret naşirl;rin romanın sonluğunu d;yişdirm;k xahişind;n q;ti ş;kild; imtina el;mişdi. Axı onun fikrinc;, bütün bu tarixç; m;hz h;min ayrılıq s;hn;sinin üstünd; durmuşdu. V; burda minl;rl; qadının h;r zaman t;krar etdiyi bir cüml; d; vardı: "Bu bar;d; indi düşünm;y;c;m. Sabah fikirl;ş;r;m."
...Çox sonralar Marqaretin ;ri Con h;r gec; işd;n qayıdanda (o, hansısa reklam şirk;tind; işl;yirdi) oturub Marqaretin gün ;rzind; yazdığı s;hif;l;ri oxuyurdu; gec;nin bir yarısı süjetl; bağlı mübahis; v; müzakir;l;r qızışırdı, düz;lişl;r edilirdi, romanın ;n ç;tin yerl;rin; t;z;d;n baxılırdı. S;n dem;, Con ;n yaxşı redaktor, çox inc; ruhlu m;sl;h;tçi imiş. O, t;kc; yazıçılıqla bağlı ustalığını yontalamaqda arvadına köm;k etmirdi, h;m d; lazımi ;d;biyyatların tapılmasında, m;iş;tl; bağlı xırda detalların axtarılmasında iştirak edirdi. Müharib; dövrünün kostyumlarının, paltarlarının t;svirind; ona xeyli yardımçı olmuşdu.
Bel;likl;, 1933-cü ild; Marqaret dem;k olar ki, romanı bitirdi, onu jurnal v; kitabların arasına soxub gizl;tdi. İki il ötdü. Bir d;f; Amerikanın iri "Makmillan" n;şrl;r evinin Harold Lötem adlı nümay;nd;si Atlantaya g;ldi; o, bütün ölk;ni g;zirdi ki, maraqlı ;s;rl;r tapsın, ;d;bi istedadları üz; çıxartsın. Marqaretin r;fiq;si onu dil; tutdu v; xahiş el;di ki, romanın ;lyazmasını Harolda versin. H;tta o vaxt da Marqaret romanı geri götürm;k ist;di, qorxurdu ki, bütün ölk;d; biabır olar. Lakin Harold Lötem başqa fikird;ydi v; göründüyü kimi, o, s;hv etm;mişdi.
Roman ilk d;f; 1936-cı ilin 30 iyununda işıq üzü gördü. O vaxt görk;mli fantast yazıçı Herbert Uels ;s;r haqqında bel; yazmışdı: "Bu roman o biri hörm;tli klassikl;rimizd;n d; göz;l q;l;m; alınıb..." Marqaretin heç ağlına  g;lm;zdi ki, roman bel; uğur qazanacaq v; özü is; ölk;d; m;şhurlaşacaq. O, minl;rl; m;ktub almağa başladı, onun kitabı sür;tl; satılır, yayılır v; oxucularının sayı is; günb;gün artırdı. Romanın ;sas q;hr;manı Skarlet Ohara obrazını oxucular r;ğb;tl; qarşıladılar. Marqaret özü d; buna m;;tt;l qaldı, h;tta bir d;f; jurnalistl;rd;n biri ona "Romanın ;sas q;hr;manı onun özü deyil ki?" sualını ver;nd; Marqaret Mitçel q;tiyy;tl; bildirdi:
-Skarlet ;xlaqsız qadındır, m;ns; yox!
Daha sonra ;lav; etmişdi ki, "m;n qibt;edil;si qadın obrazı yaratmağa çalışmamışam; m;n Miss Oharanın milli q;hr;man kimi q;bul olunmasını da pisl;yir;m, bu, çox gülünc olardı! V; hesab edir;m ki, ;g;r mill;t bel; bir qadının h;r;k;tl;rini alqışlasa, onun m;n;vi-;xlaqi d;y;rl;rin; z;rb; vurmuş olar."
Bütün Amerika q;zetl;ri bu kitabı ;n böyük ;d;bi hadis; hesab etdi; m;tbuat s;hif;l;ri "dahi yazıçı", "öz n;slinin ;n istedadlı yazarı", "görk;mli s;n;tkar" v; sair bu kimi epitetl;rl; doldu.
Romandan sonra Marqaretin g;lirl;ri artmağa başladı; lakin o, sad; bir qadın olaraq qaldı, bahalı paltarlar geym;di, bahalı maşınlar almadı, villalar tikdirm;di. Müalic;y; çox pul gedirdi. ;ri Con Marş astma x;st;liyin; tutulmuşdu, m;d;sind; d; ağrılar vardı. Marqaret özü d; ayağından ;ziyy;t ç;kirdi, üst;lik bel sümüyü d; uşaqlıqda z;d;l;nmişdi. Buna gör; d; o, ;s;rin; ç;kilmiş eyniadlı "Kül;kl; sovrulanlar" filminin Los Ancelosda keçiril;n premyerasına ged; bilm;di.
14 dekabr 1939-cu ild; bütün Corciya "Kül;kl; sovrulanlar" filminin ç;kiliş qrupunu qarşılamağa hazırlaşırdı. M;şhur aktrisa Vivien Li Skarlet Ohara rolunda, Klark Qeybl is; Ret Batler rolunda ç;kilmişdil;r. Bütün ş;h;r Hollivud ulduzlarını qarşılamalıydı. Premyera başlayanda Marqaret s;hn;d; göründü, zalda adam çox idi. Bu zaman yazıçını şidd;tli ağrılar tutdu, o, mikrofona bel; yaxınlaşa bilm;di.
...Bununla bel;, Amerikada romanla bağlı şübh;l;r; düş;nl;r d; vardı: b;zil;ri hesab edirdi ki, romanı Marqaretin özü yazmayıb, ;ri yazıb. Bir çoxları da deyirdi ki, yox, bu, qardaşının, ya da ;d;bi redaktorların işidir. Marqaret düz on il bu iddiaları v; c;f;ngiyyatları t;kzib etm;kl; m;şğul oldu; sarsıldı, ;s;bl;ri pozuldu, amma başını dik tutdu.
- Con, siz arvadınızla f;xr edirsinizmi?- dey; jurnalistl;rd;n biri kitabın şöhr;t qazanmasıyla bağlı Con Marşa sual ver;nd; o, bel; cavab vermişdi:
-M;n onunla bu kitabı yazmamışdan qabaq f;xr edirdim.
Con Marqareti z;hl;tök;n qonaq-qaradan, görüş; g;l;n adamlardan qoruyurdu, m;ktubların cavablandırılmasında, yazışmalarda ona köm;k edirdi; n;şriyyatlarla bütün danışıqları Con aparırdı, maliyy; m;s;l;l;rini h;ll edirdi.
1949-cu ilin 11 avqust günüydü; Marqaret h;miş;ki kimi ;riyl; b;rab;r növb;ti d;f; kinoteatra gedirdi. ;r-arvad tez-tez kinoteatrlara gedir, yeni filml;r; baxırdı. Axşam çağıydı, onlar Piçtri küç;sini keçib kinoteatr binasına girm;liydil;r. Bu, h;min Piçtriydi ki, romandan sonra Atlantanın ;n m;şhur küç;si oldu. S;kiy; bir neç; metr qalmış döng;d;n gözl;nilm;d;n taksi çıxdı; maşın bütün yol h;r;k;ti qaydalarını pozaraq sür;tl; cütlüyün üstün; g;ldi. Con k;nara tullana bildi, Marqaret is; qaça bilm;di, t;k;rin altına düşdü. Onu ağır v;ziyy;td; x;st;xanaya çatdırdılar, beş gün sonra, 16 avqustda v;fat etdi.
Marqaret Mitçeli valideynl;rinin v; qardaşının yanında Oukl;nd q;biristanlığında d;fn el;dil;r. Marqaretin ;ri Con Marş is; üç ild;n sonra infarktdan öldü. Ail;nin jurnalist dostlarından biri yazmışdı: ";g;r romanın ithaf olunduğu bir adam olmasaydı, "Kül;kl; sovrulanlar" yazılmaya da bil;rdi. Bu, Con Marş idi v; o, yaşadıqları bütün ill;r ;rzind; Marqaret; dayaq olmuşdu. Bu ithaf sözl;ri çox qısa v; sad;ydi, c;mi üç h;rfd;n ibar;t idi:"C.R.M-ya." 
Marqaret Mitçelin vaxtsız v; faci;li ölümü ona yeni ;s;rl;r yazmağa imkan verm;di. Buna baxmayaraq, o, dünya ;d;biyyatı x;zin;sin; "Kül;kl; sovrulanlar" kimi şedevr b;xş el;y; bildi. Şübh;siz, bu romanı h;l; neç; n;sil oxuyacaq, qiym;tl;ndir;c;k v; h;r d;f; oxuyanda onun mü;llifin; ";hs;n!" dey;c;k. Marqaret is; öz ;s;ri bar;d; bel; yazmışdı: "Mahiyy;tc; bu ;s;r sad; adamların sad; bir tarixidir. Burda f;ls;f; yoxdur, t;svir çox azdır, dahi fikirl;r d; yoxdur, sensasiya doğuran mülahiz;l;r d; yoxdur, bir sözl;, o biri romanları bestseller ed;n c;h;tl;r bu romanda yoxdur."
Bununla bel;, h;yatda heç n; sad; adamın tarixç;si kimi insanın q;lbin; bel; yaxın ola bilm;z. Romandakı obrazların hamısı bizim özümüz; b;nz;yir. Görünür, el; buna gör; d; "Kül;kl; sovrulanlar" kitabı v; filmi h;r zaman aktual olaraq yaşayacaq. H;tta uzun ill;r öts; d;, dünya ;d;biyyatının klassik v; şedevr ;s;ri kimi ona yen; müraci;t ed;c;kl;r.
Kamran N;ZİRLİ,
filologiya üzr; f;ls;f; doktoru
(Kitab 2 cildd; “Ş;rq-Q;rb” n;şriyyatı t;r;find;n çap olunub, Bakı, 1916)