Устоз хукукшунослар. Вазиятлар Султони

Кариндошларимиздан бириникида бундан турт - беш ой олдин эхсон тадбири  булди. Даврада мени йигирма - уттиз йиллардан буён танийдиган акахоним тусатдан мен хакимда гапириб колдилар. У кишининг гапларидан маълум булди-ки, мени таниганларидан буён кузатиб келаётган эканлар. Узокдан яхши куринади деганларидек кизикиб эшитдим.
Эмишки, мен касб сохасида ва ижодда узим эришган ютукларга хеч кимнинг ёрдамисиз, кора мехнатим эвазига сазовор булган эканман.
Акахоннинг гаплари бир томондан тугри эди. Агар бу гаплар уттиз-уттиз беш ёшларимда эшитганимда кукрак кериб, гудайиб куйган булардим. Бирок хозирги тафаккуримга кура, узим хакимдаги узимнинг фикрларим жуда танкидий. Мен –  нотавон, мактанчок, нодон, шошкалок булган Аллохнинг бир бандасиман.
Узимни такдир деган китобнинг ок варагидаги бор йуги суратга ухшатаман. Мен кадам ташлайман холос, лекин, натижа нима булишини билмайманн. Шунинг учун иложи борича яхши кадам ташлашга уринаман ва яхши натижадан умидворман. Давраларда хеч кимга гап бермаётганлигимни сезиб коладиган – мактанчок. Бирон бир фикр топсам, хамма бундан хурсанд булади дейдиган, дуст ва душманни фаркламайдиган шошкалокман.
  Аммо, бундай хулосага келгунимга кадар хаётимда нимага ёки кимларга ухшагим келган? Кимдан ибрат олганман?
Албатта, тафаккурим шаклланишида бадиий китобларнинг урни катта булган. Оноре де Бальзакнинг «Сагри тери тилсими», Достоевскийнинг «Телба»си, Ги де Мопассаннинг, А.Чеховнинг хикоялари, А.Дюмани «Граф Монте Кристо»си, Жюль Верннинг асарлари, Стефан Цвейгнинг новеллалари, Чингиз Айтматов асарлари, А.Рибаковнинг «Арбат болалари», Солженицин, В.Шукшин ва бошка унлаб муаллифларнинг бадиий китоблари, пъесалари яхши таасурот колдирган. Баъзи кахрамонларнинг хаёти билан бир муддат яшаб юрганман хам.
Китоб уз йулига, аммо, такдиримда ён-атрофимдаги кишиларнинг ибрати ¬– олийжаноблиги, багрикенглиги, билимдонлиги, камтарлиги, танкидни кутара олиши, донолиги, топкирлиги каттарок  роль уйнаган десам хато эмас.
Албатта, хар бир узбек оиласидаги каби ота-онам тарбияси бирламчи!
Менгами, бошка бировгами килинган яхшиликлар хам хотирамда мухрланиб коларкан.
Бугун мен сизларга шундай устозларимдан бири Мурод Каримович Азимов хакида сузлаб бермокчиман.
Мурод Каримович Азимов билан танишганимга уттиз беш йиллар булдиёв. Ушанда мен Тошкент Давлат университети хукукшунослик факультетининг учинчи ёки туртинчи курс талабаси эдим.
Аввалги устозларим хакида гапирганимда айтганимдек, бизнинг укийдиган гурух энг ёш болалар йигилган гурух эди. Йигирмадан ошик бу гурухда мен билан яна икки киши битта имтихон топшириб хукукшуносликка даъвогарлик килаётгандик. Олтитача йигит Совет Армияси сафида хизматдан кейин укишга кирганди. Колганлар шу йил ёки утган йили мактабни битирган угил-кизлар эди.
Саксонинчи йилларда Тошкентдаги Олийгохларда укиган тенгдошлар булса менинг бу масалага ургу бераётганимни билишади. Уша пайтларда хар кандай угил-киз бу факультетга укишга кира олмасди. Совет замонининг бойлари болалари ёки ута тиришкок болалар укирди бу даргохда.
Бизнинг гурухдаги болалар сармоядор ота-оналарнинг фарзандлари булса-да, жуда каттиккул ота-оналарнинг фарзандлари эди десам адашмайман. Гарчи уша пайтлардаги талабаларнинг баъзилари машинада укишга келар, уша даврда энг урф булган Feekoon, Марлёвка деган импорт куйлакларда, жинси ёки велвет костюм –шимлар билан безаниб, оёкларида «Цебо» туфли, этикларда келсаларда, бошка гурухдаги ута олифта болалар каби ок куйлагининг кукрак чунтагига уша пайтда жуда танкис 100 сумлик, 50 сумлик купюраларни солиб, бошкаларга куз-куз килиб юришмасди. Аммо, имтихонлар топшириш пайтида бизнинг гурух болаларининг кули узунлиги, бойваччалиги билиниб коларди.
 Укитувчи биринчи дарсга келганиданок унинг таниши кимлиги хакида маълумот изланарди. Бу ахборот катта курсдагиларнинг ахборотига асосланарди. Бундан ташкари хукукшунослик факультетида ака-ука, опа-сингил, амаки-жиян, хатто ота-болалар хам укишарди! Албатта, бири сиртки булимда бир кундузги.
Рус гурухларида халол покиза укитувчилар куплиги билан ажралиб турарди. Бунинг асосий сабаби аввало, гирт коммунистлиги булса, иккинчидан пулга эхтиёжнинг йуклиги эди. Уларда битта фарзанд бор ёки йук. Эр-хотин иккаласи хам ишлайди. Угил уйлантириш, киз чикариш маросими биздаги- урта асрлардан колиб кетгани каби исрофгарчиликка бой, дабдаба ва асъасали эмасди. Уларнинг купчилиги уруш пайтида келиб колган гирт етим, кариндош уруги йуклигидан туйида саксон киши катнашса дабдабали хисобланарди. Совет мафкураси хам туйларни хашамсиз утказиш буйича яхши пропагандани йулга куйганди.
  Аммо, бечора узбек домлалар!!!
Бу муаммоларнинг ипидан-игнасигача яхши билган Президентимизнинг туйларни ихчамлаштириш, илм ахлининг моддий эхтиёжини каноатлантириш хакида килаётган ишлари тахсинга лойик! Президентимизнинг тан-жонлари сог, умрлари узок булсин! 
 Уша давр хакикати шундай эдики, узбек домлалари орасида таниш-билишчилик килмайдиганлари кам эди. Бирок талабалар уртасида таниш-билишсиз, уз билими, жамоат ишларида фаол булган йигит-кизлар хам бор эди. Улар уз кучи ва истеъдоди билан хеч кимга хеч нарса бермасдан бемалол укиб юришарди.
Эсимда бор бир аёл домламиз таниш-билиш килган киз болани билиб колиб, роса койиб бахо куйиб бергандилар.
Ана шу имтихон ва зачётларда бизнинг гурухдан кейин имтихон топширадиган гурухнинг холига маймунлар йигларди. Чунки, бизнинг гурухимиз таъмагирлик ставкасини ошириб юборарди. Бунинг яна бир сабаби гурухимиз деярли юз фоиз вилоятликлардан иборат эди. Шунинг учун ота-оналар «Тошкентдай жойда болам кийналмасин» деб хам яхши пул бериб юборарди (узимни бу тоифага киритолмайман. Етимликдан катта булган отам рахматлик бу масалада хисоб-китобли эдилар).
Хонадошлар билан маишат килиб, ресторан-песторанларга бориб пулни ишлатиб куйгач, отам рахматликка « берган пулингизга устимга уни олдим, оёгимга буни фалон пулга олдим» деб алдаб хам булмасди. Чунки, отам савдо ходими булганлари учун хамма нарсанинг нархини мендан-да яхши билардилар. Менга бериладиган пул ойига киркилган юз сум, кирк сум стипендия. Баъзи-базида уйдан келадиган пул каттарок буларди, албатта). Лекин, бу пул кичкина пул эмасдиям, чунки, талабалар ошхонасида бир сумга корин туярди. Ёнгинамиздаги «Уголок» кафесининг иккинчи каватидаги талабалар ошхонасида эллик тийинга биринчи, иккинчи овкат олса буларди. 
Халол – покиза устозларимизни гурухимиз хурмат килар ва дангасаликни йигиштириб куйиб астойдил укирди хам. Лекин бундай укитувчиларимиз юкорида айтганимдек камрок эди.
Факат таниш-билиш килиб укиган тенгдошларимиз, афсуски, хаётда куп кокилдилар. Куплари сохани ташлаб хам кетишди.
Кискаси Мурод Каримович Азимов Фукаролик процессидан бизга дарс бера бошлагач, у киши кандай домла эканликлари хакида бутун гурухимизда кизикиш пайдо булди. Лекин, хеч кандай маълумот топилмади.
У кишида узига булган ишонч юриш-туришларида куриниб туради. Мурод Каримович  дид билан кийинардилар. Сочлари уша пайтдаям окрок эди. Топ-тоза костюм шим, ок куйлак кора галстук. Мурод Каримович баъзида чорхона (ок кора клетка) замш костюмда хам юрардилар. Домла урта буйли, окавадан келган, юзлари келишган, дарс утишлари, аудиторияда маъруза килишлари уша пайтда хамма учун энг хурматли В.И.Лениннинг киноларидагидек тутилмасдан, тез-тез гапираришига ухшарди. Домланинг турмуш уртоглари уша пайтдаги Киров Райкомининг биринчи котиби эдилар, адашмасам. Хар холда шу гап ишончли манбалар маълумотига кура тасдикланган эди. Яна билмадим.
Хуллас оралик имтихонигача бу кишининг таниш-билишини хеч ким тополмади. Катта курсдагилар эса «укисанг узлари куйиб беради» деган гапдан нарига утмадилар. Шу билан биргаликда бирон кишини домла имтихондан йикитгани, факультетдан хайдатгани хакида хам хабар йук эди.
«Укисанг куйиб берадилар»-деган гапга менга кизик эди. Чунки, гурухимизда укиган мавзуни эплаб гапириб беролмайдиган талабалар хам бор эди.
Оралик имтихон эмас зачет эди. Синов куни хам етиб келди. Нима буларкин, хаяжондан калласи яхши ишламай коладиган талаблар нима киларкин деган максадда имтихонга кирдим. Аудиторияда турт-беш талабамиз. Хаммамиз имтихон билетларини олиб столга утирдик.
Столга утиргач хайратдан лол колдим. Чунки, берилган саволларнинг жавоби ёзилган Узбекистон ССРнинг Фукаролик процессуал Кодекси, энг асосий шпаргалка стол устида турарди.
Домла китобдан фойлансак буладими? –деб сурадик.
–Бемалол. Аммо, шошмасдан саволларга жавоб топиб варакчага ёзиб кейин жавоб беринглар,-дедилар домла.
–Ура!!!
Шундай килиб хамма саволларга китобдан жавоб топиб, тополмайдиган бир-биридан сураб жавобларни когозга тушириб, домланинг ёнларига бориб укиб беришди ва хеч ким бешикаст имтихондан утиб олди.
Мана шу вокеа менинг хотирамга мухрланиб колди.
Каранг-а домла уз обрусига гард юктирмасдан вазиятнинг султони булиб чикиб кетдилар. У кишининг бу харакатларида олийжаноблик, вазиятни тугри бахолаш, майда-чуйдага аралашиб уз обрусини тукмаслик яширинган экан.
Энг кизиги таниш-билиш киладиган, имтихонга кирмасдан хам бахо олиб кетадиган талабалар хам индамайгина келишди. Дарслик очиб, билет саволларини укиб, эсларидан чикаёзган ёзувни ок когозга коралаб домланинг олдида мум тишлаб утиришди, кейин ёзганларини укиб беришди. Уларнинг хам попуги бир марта булсада пасайди. Улар хам уз принципини утказа оладиган домла борлигини хис килишди.
Орадан ун йилдан куп вакт утди. Мен бу пайтда Хужалик судининг судьяси эдим. Тусатдан Мурод Каримович Азимов Олий Хужалик Судининг Раиси уринбосари булиб ишга келиб колдилар.
Бу албатта, кадрлар танлашда зукко, Олий Хужалик Суди Раиси М.Э. Абдусаломов (каранг – А. Шукуров «Иктидори баланд узбек хукукшуноси» проза.ру сайти )нинг ташаббуслари билан булганди.
Биз энди тез-тез учрашадиган булиб колдик. Неча марта укув-семинарлар булди, судьяларнинг малака ошириш курсларида учрашдик, Олий суд Пленумларида бирга катнашдик. Долзарб, судьяларни кийнайдиган саволлар юзага келса, устоз уша ернинг узида жавоб бермасалар хам «хозир шошмай туринг» -дея Фукаролик Кодекси, Хужалик процессуал Кодекси, Банкротлик тугрисидаги Кодексларни топтириб, муаммога ечимни конунлардан топиб берар ёки шархлар тугри ечим топилиши учун бегараз маслахат берардилар. Вахоланки, бу масала муаммога дуч келган судья учун катта кийинчилик тугдираётган булиши, бу суд карори кимларнинг такдирини хал килиши мумкин эди.
Ана шундай Суд каби катта, калтис даргохдаям домла узининг обруйига гард юктирганликларини бирон кишидан эшитмадим хам, курмадим хам.
Аммо, хулосанинг якунида битта вокеани айтмасам хикоям тулик булмайди.
Менинг судьялик фаолиятим охирги йилида домла билан иккимиз бир марта жуда кийин вазиятга тушиб колдик.
Дабдурустдан Президент Аппаратидан комиссия вилоятимизга келиб колди. Бу июль ёки август ойлари эди. Шу муносабат билан вилоят прокуратурасида йигилиш булиб утди. Президент Аппарати вакили «бугдой режасини бажармаган иккита тумандан иккита фермернинг ерини туман захирасига кайтартириш хакида суд процессини утказиб, уни суратга тушириб, бугун кечки «Ахборот» дастуридан кщрсатиш» лозимлигини вазифа килди.
Бундай калтис ишлар учун доимий навбатчи судья вилоятда мен эдим. Бир машинага суд котиби билан мен ва «Ахборот» мухбирлари, иккинчи машинага прокурор ва икки нафар  комиссия аъзолари утириб кетишимиз керак.
Президент Аппарати Комиссияси таркибига киритилган ок юзли Мурод Каримович бу топширикни жуда огир кабул килганликлари кизариб кетган юзларидан билиниб турарди.
У киши мени четга тортдилар-да «эхтиёт булиб иш кур, ер участкасини конун йули билан олиб куйиш тартибини биласан-а?». –Биламан. –Шуни билиб куйки, суднинг карорига сендан бошка хеч ким имзо чекмайди. Бу дегани нималигини тушунуасан-а? –Тушунаман. –Майли, яхши бор.
Жазирама иссикда Чирокчи туманига кетдик. Фермерни топиб буладими? Ахийри бир фермерни ошхонада маишат килиб утирган пайти ушлаб келтиришди. Суд процесси бошланди. Камера кушилди.
Барча хукук мажбуриятлар тушунтирилганидан сунг, мен жавобгарга юзланяпман:
–Бугдой режасини бажармабсиз?
–Ха, бажармадим!
–Нега?
–Сув булмади.
–Энди ерни нима киламиз?
–Топширамиз, прокурор бова ерни топширсанг, пахтада ёрдам киламан,-дедилар.
–Топширасиз-а?
–Ха, кози бобо.
–Котиб тезда ерни уз ихтиёри билан топширишлари хакида ариза ёздириб олинг.
  Шу алфозда «Ахборот» учун материал тайёрлаб кечкурун келганимизда, Тошкентдан «Ахборот»да курсатиш шарт деган буйрук бекор килинганлиги маълум булди.
Бунинг сабаби бошка эди. Ушанда мен беш вакт ибодатни канда килмайдиган судья эдим ва айни уша куни жума булиб, комиссиянинг кузини шамгалат килиб, тушлик пайтида мачитга бориб жума ибодатини адо этиб, Аллохдан ушбу кийин вазиятдан мени химоя килишни сураб роса илтижо килиб келгандим. 
 



   
 


 


 
 

 


Рецензии