John Galsworthy English Literature Reflections On

John Galsworthy English Literature Reflections On Our Dislike Of Things As They Are


Con Qolsuorsi
İngilt;r;

";g;r yazıçı düny;vi v; sosial-m;n;vi probleml;rd;n yazmırsa, dem;li, yazmasa, yaxşıdı..." Bu sözl;ri ingilisl;rin f;xrl; "zad;gan yazıçı" adlandırdıqları, h;yatı v; ;d;bi taleyi arzuları il; üst-üst; düş;n Con Qolsuorsi 100 il bundan qabaq deyib, indi d; aktualdır. Con b;lk; d; yegan; yazıçıdır ki, ;d;bi yaradıcılığında bütün janrlardan istifad; edib: hekay;, esse, şeir, roman, pyes, publisistika, elmi fantastika, komediya, senari, t;nqid, m;qal;, pamflet...Bütün sah;l;rd; dem;k olar ki, uğur qazanıb. 1932-ci ild; m;şhur "Forsaytlar haqqında Saqa" trilogiyasına gör; Nobel mükafatına layiq görüls; d;, onu almaqdan imtina edib. Con, Ketrin Emi Douson-Skotla birlikd; dünya Pen-Klubunu t;sis edib v; özü d; Klubun ilk Prezidenti olub (1921).
Yazıçının ;sas ;d;bi prinsipi h;yati xarakterl;r, canlı v; inandırıcı obrazlar yaratmaq olub,  insan talel;ri v; c;miyy;t münasib;tl;rinin ;n mür;kk;b v; xırda detallarını açan h;qiq;tl;r olub...Onun ";d;biyyat v; H;yat" («Literature and Life», 1930) v; ";d;biyyatda xarakterin yaradılması" («Creation of Character in Literature», 1931) adlı publisistik kitablarında toplanmış essel;r, ;d;bi-t;nqidi m;qal;l;r, pamfletl;r indi d; maraq doğurur. Con Qolsuorsi 86 il bundan qabaq 1933-cü il yanvarın 31-d; Londonda v;fat edib.
C. Qolsuorsi m;nim yazıçımdır, onu indi d; oxuyur v; sev;-sev; t;rcüm; edir;m. H;l; t;l;b; vaxtı onun bir neç; hekay;sini, esse v; romanını, pyesl;rini t;rcüm; etmişdim, onların ;ks;riyy;ti Az;rbaycan m;tbuatında d;rc olunub. Bu yaxınlarda arxivimd;n yazıçının maraqlı bir m;qal;sinin t;rcüm;sini tapdım, heç bir yerd; d;rc olunmayıb. M;nc;, bu gün üçün d; aktualdır.

 
Biz şeyl;ri olduğu kimi görm;k ist;mirik

B;li! Bel; bir xarakterik c;h;t n; üçün bizim s;n;timizd; kök salıb? Bunu hansı gizli instinktl;rl; izah el;m;k olar? ;vv;lc; soruşaq gör;k, doğrudanmı bizd; bu xüsusiyy;t var?
N;y;s; oturub sakitc;, biz; v; qonşularımıza maddi baxımdan fayda g;tirsin dey;, ya da, sad;c;, maraq x;trin; baxmaq! M;g;r bu, ingilis üçün xarakterik c;h;tdir? Düşünür;m ki, yox.
Tutaq ki, biz noyabr günl;rinin birind; Kensinqton Bağlarını g;zirik, bağların
Bayswater sahilind; Hayd Parka qovuşduğu yerd;n ötüb keçirik, sonra ;yl;nc;li fontanın qabağından öt;nd; kiçik v; hüznlü Kils;y; ged;n yolun üstünd; yarımdair;vi oturacaq görürük; oturacağın üstünd; ayparaş;killi bir neç; h;r;k;tsiz fiqur var. Budur, burada vaxt öldürm;k üçün bekarçılıqdan gözl;rini qırpmayan yaşlı bir qadın oturub - apaydın görünür ki, k;ndd;n g;lib, ;ynind; nimdaş v; tozlu qara don var, başına köhn; şlyapa qoyub, şlyapanın k;narı lentl; düyünl;nib; yanında sif;ti içkid;n şişmiş bir n;f;r ş;h;rli d; oturub, ;ynind; sallanan pal-paltarı büsbütün bulaşıqdı; orda gözl;ri çuxura düşmüş v;r;mli xarici d; var; daha bir n;f;ri görürük - kömür kimi qaralmış cavan qazmaçıdı, yatıb, bulaşıq ç;km;l;rini çıxarıb bir q;d;r aralıda qoyub; hansısa saqqallı birisi d; başını k;d;rl; sin;sin; ;yib; v;r;mlil;r, avaralar, daha kiml;r...bu adamlar d;hş;tli d;r;c;d; yorğun görünür, yarımdair;vi sığınacaqdan ;trafa sakit-sakit baxırlar - sığınacaqdan onların kür;yin; yel vurmur, h;rd;n gün;ş şüasıyla qızınırlar.
V; biz d; onları seyr edir, ;hvalımızdan asılı olaraq düşünürük: "Yazıqlar! Kaş onlara hansı yollasa köm;k ed; bil;ydik!" v; yaxud: "Yaramazlar! Axı buna nec; yol verm;k olar?". Lakin biz onları seyr etm;kd;n hansısa zövq alırıqmı? Yaxud pişiyin qulağının dalını sığallayark;n onun yaşadığı duyğuları yaşaya bilirikmi? B;lk; bizim üçün bu adamları bel; v;ziyy;td; görm;k sad;c; adi bir h;yat m;nz;r;sidir, h;yatın enişi-yoxuşu kimidir? Yen; düşünür;m ki, yox! N; üçün? ;vv;la, ona gör; ki, bizd; d;rhal bel; bir duyğu oyanır: n;s; el;m;liyik! Onlar çox t;hlük;lidir, sabah bizim rahatlığımızı da t;hlük; altına ala bil;rl;r! Bundan başqa, m;nz;r;nin özü iyr;nclikdir, göz;l fontanı seyr etm;kd;n feyziyab almaq ;v;zin; ür;yimiz bulanır onlara baxanda. Ya b;lk; d; ona gör; ki, biz h;dd;n artıq humanistik?!
Çox ola bilsin ki, bizim "Ah, nec; d; k;d;rli m;nz;r;dir!" dey; hüznlü, ağrılı ahlarımız ;slind; başqa bir m;nanı versin:"Lütf;n, çıxın gedin burdan, siz bizim kefimizi pozursunuz!".
Yaxud yen; h;min sual çıxır meydana- n; üçün biz şeyl;ri olduğu kimi görm;k ist;mirik, h;r cür iyr;nclikd;n qaçırıq? B;lk; ona gör; ki, burda bir "qeyri-yaradıcı instinkt" var? B;lk; bu, sivilizasiyanın ayrılmaz yol yoldaşıdır, onun z;man;t verdiyi m;nz;r;dir? B;lk; o sivilizasiya bizd;n tam gücümüzl; işl;m;k qabiliyy;ti t;l;b edir? T;l;b edir ki, vaxtımızın h;r d;qiq;sini praktiki işl;rl; dolduraq? Bütün boşluqların bir kvadretmetrini bel; boş saxlamayaq? ;lb;tt;, bilirik ki, heç n;d;n heç bir şey d; yaranmaz, h;r hansı bir şeyi "yaratmaq" üçün adam g;r;k ilk növb;d; t;;ssürat q;bul ed; bilsin; t;;ssüratı almaq üçün is; s;nin g;r;k sinir cihazın ola, ;trafda baş ver;n h;r hansı bir qıcığa qarşı reaksiya ver; bil;n yalın ;l barmaqlarından ibar;t aparatın ola. Bu aparat is; bizim milli ruhumuza v; ;n;n;l;rimiz; o q;d;r yad v; iyr;ncdir ki, onun haqqında düşünm;k anı g;l;nd; bel; üz-gözümüz qıpqırmızı qızarır.
C;sar;tl; etiraf ed;k ki, n;tic; heç d; müasir sivilizasiyanın sür;tli axınının töküldüyü yuxulu impressionizm bataqlıqlarından çıxmaq imkanı vermir. Biz özümüzd; anlamaq qabiliyy;tini t;rbiy;l;ndirm;y; c;hd göst;rm;y; şübh; il; yanaşırıq, y;ni yaradıcı t;f;kkürün, yaratmaq qabiliyy;tinin v; virusların h;r bir insanda mövcud olduğunu anlamırıq. Bu v; ya dig;r predmet; sad;c; predmet olduğu üçün baxmaq, h;min predmetin biz; nec; t;sir ed;c;yini düşünm;d;n, h;tta bu anlarda h;min predmetd;n hansı faydanı götür; bil;c;yimizi görm;d;n baxmaq - bizim vicdanımızı paralayır, t;hlük;sizlik duyğularımızı, h;yatımızın düzümünü yaralayır; çünki biz; el; g;lir ki, bu, vaxt itkisidir, c;miyy;t üçün t;hlük;dir v; bizim daha yaxşı yeyib-içm;yimiz;, daha yaxşı geyinib-keçinm;yimiz;, daha rahat yaşamağımıza, mövcudluğumuzun dayanıqlı, möhk;m, nizamlı olmasına köm;k etmir.
Ola bilsin "Şeyl;ri olduğu kimi görm;k ist;mirik" hökmünün yuxarıdakı üç mümkün s;b;binin ilk iki s;b;binin izahını el; üçüncüd; axtarmaq lazımdır. Lakin yanaşmanı  nec; izah ets;k d;, bu yanaşma mövcuddur, b;li, b;li, movcuddur bel; yanaşma! ;g;r Hoqartın antivaizlik r;sml;rini v; Konstablın s;ma etüdl;rini n;z;r; almasaq - m;n yalnız ölmüş mü;llifl;ri n;z;rd; tuturam - deyin görüm, İngilt;r; Mane v; ya Mille kimi, Flober, ya da Mopassan kimi, Turgenev v; ya Çexov kimi real v; canlı h;yatın b;dii t;svirini ver;n heç olmasa bir yazıçı yetişdiribmi? Görünür, biz, y;qin, h;dd;n artıq, m;d;ni adamlarıq, h;tta o q;d;r m;d;niyik ki, T;bi;t d; biz; ;d;bsiz görünür. Etika il; p;rd;l;nm;miş h;r;k;tl;r v; h;yat emosiyaları biz; qorxulu g;lir. Kontinentin ziyalıları artıq çoxdandır ki, bir çox estetik m;s;l;d; bizi dem;k olar ki, m;d;niyy;tsiz hesab edirl;r. Ah, ;g;r onlar bils;ydil;r ki, bizim m;d;niyy;tsizliyimiz; öz primitiv nifr;tl;rini bildir;rk;n özl;ri nec; d; m;d;niyy;tsiz görünürl;r! Biz; el; g;lir ki, onlar bu halda şeyl;ri olduğu kimi görm;y; d; uşaqcasına baxırlar! Axı biz artıq bunu çoxdan adlamışıq, böyümüşük, biz ;n q;dim q;rb ölk;siyik, öz h;yatımızı el; laklamışıq ki, artıq onun hansı ağacdan düz;ldildiyini bel; bilmirik! Bizim n;sill;r "yaxşı ton" deyil;n ifad;yl; el; möhk;m spirtl;nib ki, artıq bu t;rbiy;siz h;yatın haraylarına, çağırış v; t;l;bl;rin; d; yet; bilmirl;r! Biz qadağan edilmiş, ya da sad;c; köhn; damğaçılarıq, h;tta insanın tale il; amansız mübariz;sini v; açıq hissl;rinin t;svirini d; s;n;t vasit;sil; ver; bilmirik! Biz kimd;n ötrü  s;n;tkarıq - şübh;li ş;xsiyy;tl;rik? ;g;r o s;n;tkar öz ;s;rind; idmançı v; kübar deyils;, dem;li, onun ş;xsiyy;tin; d; şübh; var...Yazıçı seks m;s;l;l;rin; inadla toxunmursa (biz başımızı sarsıntıyla bulayan adamlarıq), o zaman d;rhal kitabı bağlayıb deyirik:";n pisi odur ki, bu sağolmuşlar h;qiq;ti yazırlar!"
Neyl;m;k olar?! Görünür, biz çoxdan ;min olmuşuq ki, düşünc;, fikir faydasızdır, özümüzü h;dd;n artıq f;aliyy;t; - h;yatın maddi t;r;fl;rin; h;sr etmişik, lakin ruhi, m;n;vi qidalar üçün özümüz; sentimental k;d;r ad;tini saxlamışıq. Bu da şeyl;rin olduğu kimi görünm;sini ;m;lli-başlı ç;p;rl;yib. Biz sanki bu q;na;t; g;lmişik ki, h;yatda o cür "şeyl;r" yoxdur, varsa da, çox nahaq yer;! O şeyl;r bar;d; düşünm;yin  n; faydası? ;slind;, bizim milli idealımız Sağlamlığa, Maddi T;minata yön;l;n Arzudur; biz H;ssas olmaq İst;yimizi d; ona qurban vermişik! Bu da bir yanaşmadır.
Lakin Mük;mm;lliy; can atan f;ls;f; üçün, qızıl orta arzusunda olan, sakit v; sabit mövqey; h;sr;tl; baxan, ;n m;rk;z nöqt;d; yırğalanan lövh;, y;ni qızıl orta sevdalı ruh üçün bel; bir yanaşma çox güman ki, yet;rli v; münasib deyil; bu, m;ğlubiyy;t; qol ç;km;k dem;kdir, şüurlu sur;td; öz ruhi dünyanı m;hdudlaşdırmaqdır. Doğrudanmı bununla barışmalıyıq? Doğrudanmı biz mövcud şeyl;ri olduğu kimi görm;kd;n h;miş;lik imtina etm;liyik? Doğrudanmı biz öz t;x;yyül v; h;ssaslığımızı qorxudan kütl;şdir;c;yik ki, biz; hakim olmasınlar v;  ruhi sağlamlığımızı pozmasınlar? Bu, r;ssamın da, m;fkur; adamının da qarşısında duran ;b;di sualdır! T;kamüld;n sonra t;n;zzül g;lir dey;, "d;hş;tli alov da qurtarıb sönür" m;ntiqi var dey;,  biz doğrudanmı mük;mm;l harmoniyaya yetm;k sah;sind; s;yl;rimizd;n imtina etm;liyik?
Heç sevm;m;kd;ns;, yaxşı olmazmı ki, sev;s;n, sonra da sevgini itir;s;n? Divarın dibin; düş;n kölg; altında ;b;di qalmaqdansa, yaxşı olmazmı ki, ir;li ged;s;n, insan q;lbinin v; milli ruhun ;n mük;mm;l tell;rind;n tutasan?.. M;n h;tta düşünür;m ki, sinir sistemini qorumaqla da h;ssas olmaq olar; hiss; qapılmadan, ağlı itirm;d;n d; insanları başa düşm;k, onların d;rdin; ş;rik olmaq olar; soyuqd;ym;y; tutulmadan da bütün kül;kl;rin qarşısında durmaq olar.
Allah bizim ;d;biyyat v; İnc;s;n;timizi Berdsleyizmd;n qorusun!  Lakin bu ifratçılıq meyll;ri il; onların indiki "sağlamlıq" durumu arasında  mük;mm;l t;kamül zirv;si durur - bizim h;l; bu zirv;y; çatmağa uzun yolumuz var! V; düşünür;m ki, o t;kamül; çatmaq üçün h;yatda şeyl;ri daha çox olduğu kimi görm;liyik!..
İngilisc;d;n çevir;ni: Kamran N;zirli