Мы з Горада Трынаццацi мастоу

                Кругi на вадзе

Кругі на вадзе...
Першы, маленькі,
ад кінутага на дно ўспамінаў каменьчыка,               
цягне за сабой другі, большы.
А той,
    аддаляючыся,
           саступае месца наступнаму...
 І ўжо бура  эмоцый, перажыванняў
 нясе цябе ў глыбіню мінулага:
 У цёплае, сонечна- бестурботнае  дзяцінства,               
 сарамліва- пяшчотнае юнацтва,
 У бяссонныя ночы нявопытнага мацярынства,
 У трывожныя і шчаслівыя дні
                маладой гаспадыні і жонкі...
Цякуць гады.
Пеняцца хвалі дзён.
Але раптам з'яўляюцца                кругі  ўспамінаў
на вечаровай роўнядзі майго жыцця.


Мая малая радзіма…
Чаму малая? Не такая яна ўжо і малая. Яна, як тыя кругі на вадзе,  –  з самага маленькага разыходзіцца ўсё большымі і шырэйшымі.
У маленькім – самым першым – калыска; мама, тата, сястрычка, што схіляюцца над табой.
Наступны, большы, ахоплівае  хату, па якой ты рухаешся, перапаўзаючы высакаватыя парожкі; двор, куды тупаеш, каб пагуляць з Тузікам ці паганяць курэй; хлеў, дзе Макараўна падоіць Лыску і напоіць цябе цёплым сырадоем…
А доўгая-доўгая вуліца з цёплым мяккім пылам дарогі і вільготнай казытлівай травой уздоўж двароў тваіх сяброў і суседзяў адбіваецца ў яшчэ шырэйшым, наступным крузе.
Вось набліжаецца яшчэ адзін – школа з адвечным тапаліным снегам на лінейцы, са звонкім хорам, цімураўцамі, першымі падоранымі кветкамі і прапановай сябраваць…
Наступны круг пашырае межы тваёй радзімы і ўбірае ў сябе родную матуліну вёску, дзе праходзілі практычна ўсе канікулы. Любая, любая ЛюбАнь! Водар ліпы, свежага сена, пах цёплага разморанага статку, які пасвіш разам з дзедам Іванам. А вечарамі –  танцы пад гармонік. І чароўная Купальская ноч!
Пасталеўшы, ствараеш новы вялікі круг: той куточак, дзе пусціла свае карані, дзе пасялілася створаная табой сям’я, дзе нарадзіўся твой парастачак – любая дачушка.
Але няўмольны час робіць сваю справу і дадае  спачатку малюсенькі, а потым усё большы, горкі круг. Гэта месца, куды ты прыходзіш да сваіх родных. Памаўчаць, паплакаць, пагаварыць, параіцца… Але, на жаль, ніколі ўжо не атрымаеш адказу.
І здаецца мне, чым шырэйшыя гэтыя кругі ўспамінаў, тым больш упэўнена і моцна стаіць чалавек на зямлі. Бо прырастае ён душой, як карэннем, да ўсяго, што дорага яго сэрцу, –  бацькі, суседзі, сябры, дом, вуліца, горад… А яшчэ – краявіды, пахі, гукі – усё тое, што часцей і часцей прыходзіць у снах.
Вось так зноў і зноў мігцяць кругі ўспамінаў на вечаровай роўнядзі майго жыцця. А ў іх  адбіваецца дрыготкае  адлюстраванне такой знаёмай мне дзяўчынкі. Дзяўчынкі з Горада Трынаццаці Мастоў.   


                Запішы, што памятаеш

   Раніца. Прыцемак. Іду, спяшаюся. Узнялася па лесвіцы, а яны ўжо стаяць. Чакаюць. Навошта выпраўляць дзяцей у школу так рана? Вітаемся. Першай заходжу ў цёмны клас (бо памятаю, як гэта страшна!) і запальваю святло. 
        Пачаўся новы  працоўны  дзень.  Вось  усе  схіліліся  над  сшыткамі, выводзяць літары. Адны старанна нашэптваючы, другія ўжо зрабілі запіс, трэція... Яшчэ і не пачыналі. Ім не хапае часу і на больш важныя справы,  што ім тая дата!
   І раптам бачу сябе: выдатніца ў акулярах за першай партай. Але,  калі пачынаю ўспамінаць сваё дзяцінства, здзіўляюся, што з мяне выйшла тое, што выйшла: сур'ёзная кабета, настаўніца – даволі станоўчы персанаж.
       Мая дачка і пляменнікі часта просяць расказаць пра нашае з сястрой – іх маці – дзяцінства.  Ці змагу гэтымі гісторыямі пазабавіць унукаў? Хто яго ведае... Вось і прыйшло на розум: запішы, што памятаеш.  Запішу.


                Па мастах у мінулае (або Горад трынаццаці мастоў)

         Горад майго дзяцінства  мае назву Добруш. Па адной легендзе гэта назва з’явілася ад слоў  “добра  жыць”, а па другой – ад “ дубовая рошча ці дуброшч”. Пасля, кажуць, пісар пераблытаў літары, і атрымалася Добрушч, а затым –  Добруш. І дзве гэтыя назвы маюць права быць, бо навокал горада растуць дубовыя гаі (нават могілкі на беразе Іпуці называюцца Дубы) ды і жыць тут добра: і лес табе вакол, і рэчкі аж дзве. Назва ракі Хорапуць пацвярджае першую легенду: і добра жыць, і харошы пуць, а Іпуць нібы паўтарае: “ І (добры) пуць!”
         Горад цягнецца адной доўгай вуліцай, якая пераплятаецца з блакітнымі рачнымі стужкамі, і па ўсёй даўжыні яе ўпрыгожваюць ажурныя карункі  трынаццаці мастоў: праз Харпучанку; каля Лесазавода; фабрычны праз бушуйку; гарбаты; аптэчны каля плошчы…( Быў праўда яшчэ адзін  мост – помнік безгаспадарчасці – праз чыгуначны пераезд. Але праз яго, акрамя дзяцей і закаханых, так ніхто і не хадзіў). І шмат яшчэ мастоў і мосцікаў, кладак і кладачак. Але ёсць самы вядомы і ўсімі любімы – гэта мост на Востраў, куды мы хадзілі ў выхадныя дні.Там працавала карусель, узляталі  лодачкі, на футбольным полі праводіліся спаборніцтвы, а ў альтанках дарослыя гулялі ў шашкі і шахматы.
Пазней больш за карусель нас стала цікавіць танцавальная  пляцоўка  за металічнай агароджай, куды мы спачатку хадзілі на падтанцы (на іншых паглядзець), а праз год-два –  і на танцы (сябе паказаць). А паказаць было што: нам з сястрой спецыяльна – упершыню! у атэлье! – былі пашыты шаўковыя нябесна-блакітнага колеру  сукенкі з рукаўчыкамі-крыльцамі  і са спадніцамі ў кліны-гадэ. Потым, каб не хадзіць на танцы ў тым жа адзенні, мы самі шылі сабе ўборы: то спадніцу-таццянку, то касцюмчык у клетку з чырвонай шатланкі, то сарафанчык у гарохі.
          Зімой патрэба карыстацца большасцю мастоў адпадала: хадзілі напрамую, па лёдзе. І цікава, і боязна, і склізка, і весела, але напрадвесні вельмі небяспечна. Рака вясной узнімалася і залівала мост на Востраў, а над вадой былі відаць толькі поручні. Зараз такога не ўбачыш, бо зімы ўжо не такія марозныя, рэкі не такія паўнаводныя, ды і мост перарабілі, узнялі вышэй.
            Але Добруш усё такі ж самы –  малады, прыгожы, родны.

 У гэтым гарадку ў свой час тата   пазнаёміўся з   мамай, Еўстраценка Ганнай  Іванаўнай, якая  працавала  на  малаказаводзе, вучылася ў вячэрняй школе, а пасля заняткаў, як і ўсе дзяўчаты, схаваўшы падручнікі са сшыткамі пад лесвіцу бальніцы, бегала ў клуб на танцы. Сціплая, прыветлівая і працавітая Ганна (ці як яе ўсё жыццё называлі, Аннушка) не дазваляла тату нічога лішняга, хоць кавалер быў завідны. Гэтым і спадабалася.  Вяселле не было багатым і шматлюдным, але вясёлым і шчырым.


                Ад ранiцы да вечара жыцця


 Певень. Раніца. Світанне.
Сонца. Промні. Цішыня.
Неба. Бусел. Клекатанне.
Галасы. Пачатак дня.

Поўдзень. Спёка і каханне.
Сцежка. Жыта. Каласы.
Сінь. Аблокі. І прызнанне.
Вочы. Вусны. Валасы...

Вечар. Цені. Адцвітанне.
Захад. Чырвань. Хмары. Змрок.
Крыўда. Роспач. Развітанне...
Горыч. Слёзы. Цяжкі крок.

Ноч. Бяссонне і чаканне.
Цемра. Месяц. Зарапад.
Сум. Надзея. І... вяртанне!
Дзеці. Шчасце!. Дом .  І сад.

Жыццё ішло сваім ходам: тата з мамай пачалі будаваць уласны дом, у 1961 годе нарадзілася дачушка Валя, пазней забралі татаву маці, Ганну Макараўну, з пасёлка Шымберг, які пачалі перасяляць, каб павялічыць  пахатныя землі саўгаса. Затым сям’я павялічылася: у 1964 годзе нарадзілася я –  малодшая дачка Ларыса. Дабудавалі дом, перайшлі жыць на вуліцу Пралетарскую. Вось мае першыя ўспаміны пра гэты час.
Сон
Бачу маму. Яна ідзе па вінтавой лесвіцы ў пажарнай вежы (некалі бацька працаваў шафёрам у пажарнай). Я іду следам, уважліва сачу за тым, якую мама перасігне прыступку,  бо ведаю, што ступаць на яе нельга. Але я малая, не магу перасігнуць. Наступаю, правальваюся – і лячу ўніз, у чорную страшэнную бездань. Прачынаюся. Зноў ляжу на падлозе.               
      Сон гэты цягнуўся за мной доўгія гады. Нават тады, калі я навучылася не падаць з ложка.


                У дзяцiнстве

Рэкі дзяцінства
чамусьці даўжэйшыя.
Сонца – цяплейшае,
дрэвы – вышэйшыя...
А ў маладосці - 
і ночы святлейшыя.
А пацалункі...
за мёд саладзейшыя!

Толькі і гора,
      чамусьці,
          гарчэйшае...


                Чаканне

       Бацькі самі будавалі хату. У яе мы перайшлі, калі мне было гады тры. Старэйшая за мяне амаль на тры гады сястра  пайшла з новай хаты ў першы  клас. Валька была худзенькая, з танклявымі белымі коскамі, тонкімі ручкамі. Калі  яна  брала партфелік, то ён цягнуўся па падлозе, таму яе ў школу вадзіла  баба Анюта, татава маці. (Яна жыла ў вёсцы, якую перасялялі ў горад, таму  аддала сваю драўляную хату для будоўлі нашым  бацькам і пераехала да нас).
      Восень. Я сяджу каля акна. Вецер гоніць цёмныя нізкія хмары. Баба павяла Вальку ў школу. Гляджу на неба, а там ляцяць вароны. Нібы ляцяць і нібы стаяць на месцы. Вецер паварочвае іх, нібы руліць імі, потым кідае ўніз. Трывожна і страшнавата. Жоўты лісцік прыляпіўся да шыбіны. А  вось убачыла  і весялейшае: паміж рамамі ляжаць жырныя (сухія ці сонныя?)  мухі. Ужо не так сумна. 
       А   вось і баба вяртаецца!

Тата, як і пераважная большасць мужчын роду Віннікавых, быў на ўсе рукі майстар. Пашыць нам з сястрой суконныя рукавічкі ці баваўняныя начныя сарочкі – калі ласка. Зварыць самы смачны ў свеце  суп, засмажаны салам з лукам – не праблема. А што там -  практычна ўдваіх з мамай! - пабудаваць дом! Ды яшчэ, ходзячы ў заробкі, пакінуць пра сябе памяць драўлянымі цяжкімі брамамі, лёгкімі веснічкамі  ды ажурнымі  налічнікамі на вокнах хат сваёй і суседніх вуліц.               
Тата мой быў вельмі начытаны, хоць, па яго словах, “акадэмій не канчаў”. Кнігі ў доме былі самай вялікай каштоўнасцю. Чыталі ўсе, ад малога да старога: я некалькі разоў перачытвала сваю любімую “Дзюймовачку” яшчэ да школы, а баба Макараўна, якая скончыла тры класы царкоўнапрыходскай школы, чытала да апошніх сваіх дзён. Кнігі тата вёз нават са службы ў марфлоце з Прыморскага краю, праз увесь Савецкі Саюз. 


                "Не равіце, дуры!"

        Зіма.  Хутка Новы год. Ці былі ў нас дома дзіцячыя кнігі, не памятаю, бо чытаць яшчэ не ўмею, але ў бацькі  кніг  шмат. Разам з ім  вучым верш для  ранішніка  на  маслазаводзе,  дзе працуе  мама.  Аўтар – Някрасаў,  паэма "Каму на  Русі  жыць  добра"  ў  беларускім перакладзе. Кніжка без малюнкаў, барвовога колеру.
                Просіць есці Янка.
                - Еш з вадой хлябок!
                - Дзе ж кароўка наша?
                - Пан забраў, сынок.
                - А дзе ж нашы куры?-
                дзеўкі равуць.
                - Не равіце, дуры,
                з'еў іх земскі суд.
Верш вывучылі. Чакаем свята. Нарэшце дачакаліся! Нас з Валькай прыгожа апранаюць і выводзяць на двор, дзе стаяць вялікія (самаробныя!!) сінія санкі. А зіма марозная! Бяруся рукой за клямку – і рука да яе прыліпае. Запыталася ў мамы чаму, тая адмахнулася: "Ты яшчэ языком паспрабуй! А то табе там мёдам намазана”. Ого! М -ё-ё-ё-дам!
       Стаім  у двары. Чакаем... А на варотах яшчэ адна клямка, новая, бліскучая, велічэзная. Значыць, і мёду больш?!
      І тут мой язык з усяе дуры прыліпае да цуда-клямкі!  Ці была яна з мёдам, не ведаю.  А тое, што стала   з мясам, – упэўнена. Пра гэта ніхто з дарослых не ведаў.  Верш я расказала, "пранікшыся болем за сям'ю Янкі", вельмі праўдзіва і атрымала ад Дзеда Мароза цукеркава-грэцкаарэхава-мандарынавы  падарунак.
     Трывалы народзец – наша пакаленне! І дэвіз падыходзячы: "Не равіце, дуры!"


                Кісель
  Я не хадзіла ў дзіцячы садок: мяне гадавала баба Анюта, або Макараўна. А  вось  Вальцы прыйшлося выхоўвацца ў грамадстве. Перад Новым годам мы пайшлі ў садок забіраць сястру. Памятаю, што  ўсе  дзяўчаткі былі прыгожымі лёгкімі сняжынкамі ў марлёвых сукенках. Толькі святочны настрой маёй сястры крыху сапсаваўся: Валька згубіла свае белыя гольфы. Усе іх шукалі, нерваваліся, а мне аддалі сястрын полудзень – кісель.
  Кісель! У гранёнай шклянцы, бледна-ружовы, ён  прыліпаў да вуснаў астыўшай плёначкай. Языком злізваеш яе і адчуваеш салодкі, густы смак гэтага ласунку! І доўжыць бы гэтае шчасце!..
  Але гольфы  знайшліся. Кісель скончыўся. 
       
         
                Наш “Пралетарскі” гурт

     Наша вуліца Пралетарская была новая. У кожнай хаце – дзеці. Такіх, як мы, было шмат: нас двое, у Камаровых –  Лёнік і Людка, а Аня потым нарадзілася, у Мельнікавых дзве сястры старэйшыя, Аксана і Аня, нявесты ўжо, а Надзька на год за мяне маладзейшая. У Калініных –  Зіна і Коля, у Нэтцелей – Маруся і Віця. Гэта  дарослыя ўжо.
  А мы сваім гуртам сядзім на бярвеннях ля нашай хаты, вырашаем нацыянальнае пытанне. Хто рускі, хто беларус. Я гучна заяўляю: “А я не руськая! Я з дзядзькам Арсэнам жыла!” Усе рагочуць. Арсэн Карпавіч Аксузьян – малады інжынер маслазавода, якому разам з нашай  маці  далі кватэру – фінскі домік –  на дзве сям’і. Там мы разам  і жылі, пакуль не пабудавалі свой дом. Бацькі сябравалі з ім і яго жонкай Валянцінай усё жыццё.
      Вось да нас нават не ідзе – плыве – Надзька з паўлітровай бутэлькай кісялю, якую ўпрыгожвае велічэзная жоўтая соска з ладнай пракусанай дзіркай. Надзьцы шэсць год, але піць інакш яна не ўмее. (Ці не хоча?) Абсмяялі! Цяпер з соскі п’е толькі дома.               
          І нічога смачнейшага не было за скібку – лусту хлеба, змочаную ў поўным вядры вады, што стаяла ў сенцах, а затым  (употай ад бабы)  абвалянай у мяху з цукрам у каморы або палітую алеем і густа пасыпаную соллю ці цукрам. Вы спытаецеся: ”Чаму не з варэннем?” На яго не хапала часу, бо трэба лучынкамі ці трэсачкамі мераць глыбіню дзірачак, што пакінулі абцасы дарослых “нявест”, на нашай вулічнай  “Пралетарскай” сцежцы або бегчы басанож на Харпучанку праз луг з калючым дзядоўнікам купацца ці лавіць марляй рыбу паўз берагі. А аднойчы  мы нейкім кашом нават ўюноў у канаве налавілі!
         Чым яшчэ былі заняты нашы дні? Ну вось раз гулялі ў “пажарнікаў”. Хацелі вогнішча раскласці на лузе за гародамі, ды надвор’е вільготнае было, нічога не атрымлівалася. Падсунуліся бліжэй да плоту, але трава толькі дымілася. Валька падбадзёрвала ўсіх: ”Не хвалюйцеся, наш тата ў пажарнай працуе!”Але дым быў. А агню – не. Змерзлі, плюнулі дый разышліся. А раніцай мы даведаліся, што наша вогнішча  за вечар, відаць, падсохла і, разгарэўшыся, падпаліла плот, пад якім мы сядзелі. Дык  ноччу ў  сапраўдных пажарнікаў гулялі Людка і Лёнік Камаровы, бо іх бацькі разбудзілі і прымусілі   прымаць удзел у ліквідацыі пажару. А то яшчэ гэтыя нашы сябры-суседзі  гулялі ў “рыбака і рыбку”. Рыбкай, зразумела, стала Людка, а наша мама выцягвала з яе губы кручок ад вуды, на якую яе злавіў старэйшы брат.
         Мы хоць і не вельмі любілі займацца спортам, тым не меней усе разам, усім нашым вулічным гуртам вучыліся бегаць. Прыходзілася нават спаборніцтвы  праводзіць пад кіраўніцтвам  трэнера  з суседняй вуліцы. Як па бегу на хуткасць, так і з перашкодамі. Як звалі трэнера, я не памятаю, але добра ведаю, што рогі, капыты і барада ў таго казла былі сапраўдныя.


                “На вас ляжыць цяпер вучэба”

Валька ходзіць у першы клас. У яе сіні буквар з наклеенай папяровай кішэнькай, у якую настаўніца паклала адзнаку за ўрок. Гэта была чорная хвастатая двойка, бо ў Валькі літары не хацелі злівацца ў склады. Пайшлі да суседкі Лідзіі Іванаўны, былой настаўніцы, яна і навучыла сястру чытаць. Мне вучоба Валькі вылазіла бокам ці адгукалася рэхам з кута, дзе  мне часта даводзілася  калупаць тынк. Напрыклад, вучыць сястра вершык да 23 Лютага са словамі “ і метёт позёмка…”, а я падказваю ; тая злуецца і скардзіцца бацькам, быццам я перашкаджаю. І я зноў стаю ў кутку і разглядваю  сцяну…               
Іншы раз я моцна крыўдзілася і залазіла пад ложак, у самы вуглік, каб ніхто мяне не ўбачыў, плакала і думала: “Вось не вылезу, хай шукаюць! І не знойдуць! А я памру тут ад голаду, вось тады яны ўсе пашкадуюць…” Ад вялікага жалю да сябе няшчаснай румзалася яшчэ смачней. Аднойчы нават заснула пад тым ложкам, высокім, з нікелірованымі бліскучымі шарыкамі і гарбатым матрацам.
Вось так неўпрыкмет, няхай сабе з перашкодамі, разам з сястрой і я навучылася чытаць яшчэ да школы.



                Вось вам і Венецыя

  Нам ніколі не было сумна. І заняткі знаходзіліся ва ўсе поры года. Калі зімой  па вуліцы гусенічны трактар перавозіў сена на вялікім жалезным лісце, мы імкнуліся ўскочыць на яго і пакатацца. Ці бегалі на горку каля Харпучанкі катацца на санках, а большымі з’язджалі з ледзяной горкі з трамплінамі стоячы. І трэба было на нагах устаяць, нягледзячы на тое, што ты дзяўчынка!
А пад весну, як сонца пачынала прыграваць, то дарога з гурбамі паабапал ператваралася ў цуд. Гурбы снегу, падтайваючы, ператвараліся ў бліскучыя ледзяныя палацы з пячоркамі і ажурнымі празрыстымі шкельцамі. Вось дзе было разгуляцца нашай  фантазіі пра казачных прынцаў і прынцэс.
           Вясна ярка запомнілася толькі адна, 1970-га  года. На вуліцы яшчэ ляжалі высокія гурбы снегу, але пачалася паводка. Рэчка Харпучанка ад нас блізка, за гародамі цотнага боку вуліцы, за Камаровымі, Калінінымі, а наш дом насупраць, у нас няцотны бок. Вада па гародах дайшла  да самых хат таго боку, затым выйшла на вуліцу, а потым няспешна папаўзла   да нашых варот і дацягнулася  аж да сярэдзіны двара. Смешна было назіраць, як дзядзька Валодзя у гумавых ботах і з вядром у руках перабіраўся на наш бок вуліцы, дзе быў калодзеж, за вадой.
 Раніцай людзей збіралі на лодцы і вывозілі на сухую цэнтральную вуліцу, а пасля работы развозілі па хатах.
 Вось вам і Венецыя!


                Хлам абменьваецца на шчасце

           Кантэйнераў для смецця ў нашым дзяцінстве не было. Але розны хлам у нас карыстаўся павагай, бо ён мог быць абменены на цудоўныя рэчы. Не верыце? Дарэмна.
          Уявіце яркі летні дзень. Ціха і спякотна. Куры, разамлеўшы, ляжаць у разрытых ямках на дарозе. У канцы вуліцы паяўляюцца запрэжаныя конікам калёсы, гаспадар якіх зычна і працягла крычыць: “Кара-а-а-вашнік!”
    Вуліца раптам ажывае. Грукаюць вароты,гаспадыні выносяць старыя анучы, боты, паперу, дзіравыя чыгуны. Твары маладых, пажылых і нават старых жанчын свецяцца радасцю, прадчуваннем шчасця. Бо за гэту непатрэбшчыну кожная атрымае хустку з яркімі кветкамі.
 І вось гарускі расквецілі вуліцу дзіўнымі фарбамі, прыцьміўшы нават яркія вяргіні, што выглядалі з палісаднікаў.  Мы, падшыванцы, круцімся побач, бо гліняныя свістулькі, драўляныя распісныя   пацеркі і чырвоныя празрыстыя пеўнікі былі верхам жадання і святам для нас.  А  яно гучала пераліўным шчэбетам напоўненых вадой гліняных птушак, звонкім смехам маладзіц і шчаслівым гоманам жанчын.
  Цягучае "кара-а-авашнік" паціху аддаляецца і  чуваць  ужо на суседняй вуліцы. А наша зноў суцішаецца, замірае. Куры вяртаюцца на ранейшае месца... Але нешта ўжо змянілася, стала не так. Гэта паветра напоўнілася шчасцем.


                Пах бульбы i восенi

З копкай бульбы ў многіх узнікаюць не вельмі прыемныя асацыяцыі, бо праца гэта цяжкая, а часам і брудная. Але гэты працэс з дзяцінства ўспамінаю з радасцю, нават з захапленнем, такім, што дух замірае...
Надзелы зямлі выдзяляліся бацькам на працы, таму сваякоў да гэтай справы не прыцягвалі: капалі ўсім працоўным калектывам. І абедалі потым гуртам, але гэта асобная тэма.
 Нашы соткі былі на так званых Конскіх могілках –  высокім беразе Іпуці з шырачэзным заліўным лугам (поплавам) унізе. Схіл быў такі круты, што збегчы з яго можна было толькі па дыяганалі, што мы, падшыванцы, і рабілі. Колькі часу мінула! А захавалася яшчэ адчуванне, прадчуванне палёту. Раскінеш рукі –  і вось яно, неба, зусім блізка, а зямля недзе далёка ўнізе. І прыгадваюцца  словы  класіка: "Отчего люди не летают как птицы?"
 Але эпагеем шчасця было пракаціцца на грузавой машыне, нагружанай пузатымі мяхамі з меткамі гаспадароў, якая развозіла па дварах не толькі ўраджай, а пах зямлі, бульбы і восені.


                Птушыны двор

         У розны час  у нашым двары гадавалася розная жыўнасць. Каты і сабакі былі заўсёды. Была карова Лыска, якую баба Макараўна з сабой з Шымберга прывяла. Амаль заўсёды ў хлеўчуку рохкаў пятачок. Аднойчы нават цяля гадавалі! Гэта калі ў другой нашай бабулі Насты з вёскі Любань Буда-Кашалёўскага раёна карова ацяліла двойню. Пракарміць іх было цяжка, а ў мясцовым саўгасе не захацелі прыняць цяля. Прыйшлося забраць нам. Пазней вырошчвалі нутрый, калі модна стала насіць з іх футра шапкі. А вось птушынае царства было ў нашым двары часцей.
        Па-першае, звычайныя куры-нясушкі з пеўнем. Па-другое, паважныя нетаропкія бройлеры, якія яшчэ кураняткамі даваліся ўсім у знакі. Вары ім яйкі, дробна крышы, часцей дыхання кармі то тварагом, то пшаном. А яны возьмуць і пападаюць на ногі! Вось тады розныя лекі, адвары!.. Карацей кажучы, неспакойная гаспадарка. А падрастуць – цэлымі вёдрамі ежы патрабуюць. Затое і растуць хутка.
       А аднойчы бацькі завялі качанят. Жоўценькіх, пісклявых, на шырокіх лапках! Яны смешна перавальваліся з боку на бок. Тата  зрабіў ім штучнае возера: укапаў у зямлю старыя ацынкаваныя начоўкі. Яны, відаць, былі дзіравыя, бо вады ў іх стала менш, адно качаня не змагло вылезці з іх і патанула. Потым дзірку залаталі, ды і мы пастаянна далівалі ў начоўкі ваду.
          Наступны прадстаўнік птушынага свету, індык, такога замілавання ў нас не выклікаў. Мама завяла  нават не адну гэтую пярэстую надзьмутую асобу, а цэлае сямейства. Глава сям’і быў вельмі злосны: ён натапырваўся, трос  галавой са сваёй чырвонай шышкай і балбытаў. А як скапалі бульбу і пачалі выпускаць індыкаў на гарод, то з замілаваннем  назіралі, як яны ласаваліся яблыкамі прама з яблыні. Падскокваючы,  дзяўблі тыя, што віселі ніжэй, нязграбна перабіралі нагамі, дапамагалі крыламі і незадаволена балбыталі. Без смеху глядзець немагчыма!
        Нашы пярэстыя птушкі адыгралі важную ролю ў жыцці малодшай дачкі цёткі Юлі Камаровай  – Анькі, якая адмаўлялася піць малако, хоць у іх была свая карова. А чым карміць дзіця? Мая мама аднойчы загадзя ўзяла слоік з малаком у цёткі Юлі, а потым прынесла назад і расказала Аньцы, што падаіла індыка, і малако – індычынае.
Праблема была вырашана! Кожнае ранне цётка Юля ставіла трохлітровы слоік  з “індычыным” малаком, надоеным з шышак, што вісяць над дзюбамі птушак. Дзяўчынка піла толькі гэтае малако і ні з кім не дзялілася. Гэта цягнулася даволі доўга, пакуль яе бабуля аднойчы не раскрыла сакрэт. Але да малака Анька прызвычаілася  ўжо, потым не адмаўлялася нават ад казінага.
      Так што індык – гэта не толькі дзесяць кілаграмаў дыетычнага мяса!


                Здзекi цi кпiны?

         Калі прыходзіцца чуць пра дзіцячую жорсткасць (а зараз гэта звыклая з'ява), задумваюся, а ці былі мы жорсткімі. Ну, калі гэта можна назваць жорсткасцю, то мы лавілі майскіх жукоў і саджалі ў скрыначкі ад запалак. Карацей кажучы, здзекваліся з іх. І не лічылася за здзек адсекчы галаву пеўню, і ўсе ведалі, што народжаных сляпых кацянят баба Макараўна тапіла ў вядры з вадой. Так рабілі ўсе. І не вельмі  шкада іх было, як і тых мышэй, што траплялі ў пасткі.
          А вось у адносінах да людзей мы былі больш вынаходлівымі ў сваіх кпінах. Але краналі  толькі таварышаў ці супернікаў, бо з дарослага кпіць - крый Божа!  Практычнае прымяненне нашай нелюбові пачалося, калі мая старэйшая сястра Валька і яе сяброўка Таня занявесціліся. А на нашай вуліцы перад кім нявесціцца? Адзін Лёнік! Ён не ў лік, бо мала таго, што сусед, дык яшчэ іх аднакласнік. А  вось  на суседняй вуліцы новыя жыхары з'явіліся. І хлапцы іх – Сашка і Пашка – у наш гурт гуляць прыходзілі. А следам і дзяўчаты чужыя падцягвацца  сталі. Вось аднойчы мы і наладзілі ім варожбы на суджаных на чорнай кнізе (гісторыі старажытных часоў) з нажніцамі. Пакуль тыя трымалі кнігу і, заплюшчыўшы вочы, марылі пра суджанага, мы абпэцкалі  сажай іх прыгожыя тварыкі. У гэтых дзяўчат, мабыць,  больш не стала вольнага часу, бо яны чамусьці перасталі хадзіць да нас.
         А шкада, бо ў нашым арсенале былі яшчэ і пачастункі. Напрыклад, скібкі з “замежным апельсінавым джэмам” (апельсінавай зубной пастай) або карамелькі “Сліва” з  начыннем. Мы іх замест слівовага начыння, якое самі выядалі, запраўлялі казінымі гарошкамі –  блага, гэтага дабра на вуліцы хапала! Але такімі “прысмакамі” мы ўжо частавалі наступных прэтэндэнтак на кавалераў старэйшых сябровак.
        Вось так жорстка мы здзекваліся з суперніц, а самі рагаталі, смяяліся ці хіхікалі за іх спінамі аж, як кажуць, да мокрых падштанікаў.


                Першамай

  Сапраўдных, вялікіх свят, якіх чакалі і да якіх рыхтаваліся, у нашым дзяцінстве было няшмат: Новы год, 1 Мая, 9 Мая ды 7 Кастрычніка. Але ўспамінаў пра свята Кастрычніка не захавалася: можа таму, што восенню было ўжо халаднавата і бацькі нас не бралі з сабой. А вось перад Першамаем бацька рабіў дрэўка на сцяг, фарбаваў яго  ў чырвоны колер. Затым урачыста замацоўваў з правага боку хаты. Загадзя купляліся рознакаляровыя паветраныя шары, але надзімаць іх не дазвалялі да самай святочнай раніцы. Таму прачыналіся мы з сястрой зарана, бо не давалі спаць тыя гумавыя, прыпудраныя нечым белым, каляровыя анучкі, якія павінны былі ператварыцца ў цудоўныя празрыстыя святочныя аблокі. А мы, у сваю чаргу, не давалі спаць бацькам.
  І вось вялікія (пакуль палова з іх яшчэ не лопнула) гронкі шароў прывязаны да маленькіх нашых сцяжкоў. А мы ўсёй сям'ёй, прыгожыя і шчаслівыя, рухаемся да маслазавода, дзе працавала мама. Сустракаем знаёмых, усміхаемся незнаёмым. З рэпрадуктараў гучыць бадзёрая музыка. Паветра насычана СВЯТАМ!
           Вялікай калонай выходзім на вуліцу. У кожнай калоне свая песня і свой гармонік, якому  дапамагаюць, не шкадуючы звязак, дэманстранты. Сцягі, транспаранты, папяровыя кветкі, шары. І  абавязкова –  партрэты!
       І так, як маленькія раўчукі ў вялікую раку, зліваюцца людскія плыні ў адзін акіян. Мы ідзём амаль праз увесь горад, і агульны настрой узмацняецца ад усё большай і большай колькасці ўсмешак, музыкі, сцягаў і кветак! А ўжо на плошчы перад трыбунай гэтае шчасце яднання і гордасць выліваецца ў моцнае "УРА!"!!! Шчырае, ад усяго сэрца!
         Можа, і было гэта свята палітычным, але ўспамін аб ім самы светлы.


                Маёй Айчыне

Беларусь! Мая Айчына!
З пепялішча ўстала ты.
У промнях сонца край любімы,
У моры  жыта - залаты.
Чуеш, як шапоча колас?
Ён схіліўся да зямлі,
Як пачуў камбайнаў голас,
Песню дружнае сям'і.
Пацякуць рачулкі, рэкі,
Мора зерня пабяжыць,
Толькі б не згасала ўвекі
Шчырасць, ветлівасць у душы.

Мір у дом, народ шчаслівы!
Хлеба з соллю ўдосталь вам!
Хай  цвітуць палі і нівы,
Я ж - жыццё за вас аддам.


                Апошняя вялікая  справа  жыцця майго бацькі

Дзесяцігоддзі не змаглі згладзіць з памяці майго таты ўспаміны ваеннага ліхалецця. Даніну памяці свайму бацьку і ўсім загінуўшым ён аддаваў, абавязкова прыходзячы на ўрачыстыя мерапрыемтвы, што наладжваліся ў горадзе,  таксама наведваў у Дзень 9 Мая братоў загінуўшага свайго бацькі, ветэранаў вайны: дзядзьку Рыгора і дзядзьку Івана. Каля  9000 жыхароў Добрушскага раёна не вярнуліся з вайны, а сам Добруш да апошняй кроплі крыві  абаранялі байцы Чырвонай Арміі разам з дабрушанамі, якія занялі абарону на правым беразе Іпуці. Менавіта тут у 2006 годзе  ўсталявалі  ўдзячныя жыхары мемарыяльны  комплекс “Памяць”,  дзе былі высечаны імёны 700 воінаў, загінуўшых пры абароне горада.
Тата доўгі час  не губляў надзеі знайсці месца пахавання  майго дзеда, рабіў запыты ў ваенкамат і архіў, але безвынікова. І тут ён праявіў сваю актыўную грамадзянскую пазіцыю: ад імя многіх сем’яў дабрушан, якія не могуць наведаць магілу свайго роднага абаронцы Айчыны, прапаўшага без вестак ці невядома дзе  пахаванага,  звярнуўся з прапановай ў ваенкамат і да гарадской улады.
         Колькі было радасці і гонару за майго гераічнага дзеда і настойлівага бацьку, калі да Свята Перамогі на помнік былі прымацаваны дзве дадатковыя шыльды з імёнамі герояў вайны, сярод якіх і імя майго дзеда, Віннікава Уладзіміра Фядотавіча.
Гэта была апошняя вялікая  справа  жыцця майго бацькі, Віннікава Васіля Уладзіміравіча, даведзеная да лагічнага завяршэшшя. 16 ліпеня 2008 года сэрца таты раптоўна спынілася. І тады я задумалася аб ролі нашай на зямлі, місіі, для якой мы нараджаемся на гэты свет:

Нехта (лёс такі) павінен сеяць.
Хтосьці –  плён ад працы атрымаць.
Іншы  можа  горкі  сум развеяць.
Некага прызванне –  будаваць.
Усе мы: воін, сейбіт і араты –
на арэлях лёсу. А жыццё
дорыць тое нам, чаго мы варты,
што з сабой не возьмеш у небыццё.

           Мой бацька ў сваім жыцці быў і воін, і араты, і будаўнік, і творца , і проста Тата (так-так, з вялікай літары!). Ён быў як “сувязная нітачка” паміж пакаленнямі : у святочныя дні абавязкова  наведваў родных, цікавіўся лёсам кожнага, да яго ішлі па дапамогу ці за мудрай парадай. Але асноўная місія яго на гэтым свеце, на маю думку, была не ў тым, каб пакінуць пасля сябе матэрыяльнае, нават пабудаванае ці зробленае  для многіх людзей, а ўзнавіць памяць нашу аб каранях сваіх, пакінуць магчымасць не аднаму наступнаму пакаленню дабрушан схіліць галавы перад помнікам з імем гераічнага  продка свайго.   А яшчэ тата падштурхнуў мяне да выканання майго ўласнага абавязку  не толькі перад продкамі, але  і нашчадкамі: занатаваць вядомыя звесткі пра свой род. Я ганаруся  тым, што з’яўляюся малюсенькай  галінкай  (ці толькі лісцікам?) нашага вялікага радаводнага дрэва.


                9 Мая

У нашым атэістычным дзяцінстве паняцця “Радуніца” не існавала, і могілкі наведваць у гэты дзень не прынята было. А можа і таму, што нашы бацькі былі камуністамі, а мы – піянерамі і камсамольцамі – і пагэтаму адмоўна ставіліся да “опіуму для народа” і ўсяго, што з рэлігіяй звязана. Не ведаю. Але прыбіраць магілу невядомага салдата, даглядаць за помнікамі салдатам вайны было нашым святым абавязкам.
 Свята 9 Мая ў Добрушы вельмі арганічна аб’ядноўвала і дань памяці продкам, і Дзень Перамогі. У лесе перад могілкамі “Лядцы” ладзілася маёўка.Туды выязджалі аўтамагазіны з прадуктамі, рабілася пляцоўка для танцаў і сцэна для духавога аркестра і вакальна-інструментальнага ансамбля. Раніцай каля брацкай магілы праводзіўся мітынг. Піянеры ( у іх ліку і я) стаяць ў ганаровай варце. Хвіліна маўчання. Гучыць Рэквіем. Салдаты з вайсковай часці з вінтовак  даюць некалькі залпаў…
           Пасля гэтай урачыстай часткі мерапрыемства дабрушане і наведвалі хуценька магілы блізкіх. Чаму хуценька? Бо сумкі з закускамі і посцілкі на дзве-тры сям’і сяброў, суседзяў ці сваякоў чакалі, калі іх уладкуюць на зручнае месца сярод сакавітай майскай травы, пераплеценай фіялкавымі кветачкамі і белымі вочкамі сунічніку.
     Маёўка ішла сваім ходам, мерна, няспешна: дарослыя адпачывалі, моладзь танцавала, гуляла ў валейбол, а мы, дзеці, маглі піць ліманад “Бураціна”, бегаць сярод высокіх соснаў і – о цуд! – каштаваць марожанае. Стаміўшыся, можна было ўпасці на посцілку, павярнуцца тварам да неба і глядзець, як хістаюцца зялёным морам празрыстыя верхавіны, і марыць, і думаць:
     “ Калі ёсць на свеце Бог, і ён сочыць за ўсім,  што творыцца на зямлі, то ён праз белую пену аблокаў і  ігольчата-празрыстыя  хваёвыя лапы можа разгледзець маленькую кропачку. Дзяўчынку, што ляжыць спінаю на мяккай ад ігліцы і моху цёплай зямлі. Цікаўныя вачаняты назіраюць за размераным танцам верхавін велічных соснаў. Уся яе істота ўспрымае няўлоўныя гукі: уздыхі лесу, перамовы птушак, зумканне нябачных кузурак. А думкі яе імкнуцца туды, вышэй, за белую пену аблокаў:” Калі там жыве Бог, можа, і ён зараз ляжыць на мяккіх аблоках і глядзіць сюды, на мяне. А  раптам нашы позіркі сустрэнуцца?..”
    І раптам пачуць, што спявае мама: “У суботу Янка ехаў ля ракі, пад вярбой Алёна”...
     Шчаслівы час!
     Шчымлівыя ўспаміны…


Канешне, не ўсё было так бесклапотна і шчасліва, як прыгадваецца зараз. Хварэе мама, часта ляжыць і просіць нас з сястрой памаўчаць.Тата нервуецца, бо на думку бабы Макараўны, нявестка прыдурваецца, каб нічога не рабіць. І вось мама збіраецца ў далёкую Туркменію, дзе знаходзіцца адзіны ў СССР кліматычны санаторый для хворых на ныркі людзей і дзе ёй неабходна жыць, каб проста выжыць.
  Мама ўладкавалася на працу сакратаром  дырэктара  завода будматэрыялаў і атрымала пакой у інтэрнаце ,і мы з татам  паехалі ў туркменскі горад Байрам-Алі. Гэта быў 1973 год, бадай, самы шчаслівы год нашага з сястрой дзяцінства. Праз год брат мамы Міхась прывёз  нас назад у Беларусію, дзе мы жылі з бабуляй Ганнай Макараўнай у Добрушы ці гасцявалі ў дзеда Івана Данілавіча і бабулі Анастасіі Анісімаўны на радзіме мамы – у вёсцы Любань Буда-Кашалёўскага раёна.
Любань
Чым далей стрэлкі няўмольнага часу аддаляюць мяне ад маленства (няхай беднаватага і, можа, не такога і шчаслівага), тым ярчэй  і выразней бачацца зусім нязначныя і няважныя, як тады здавалася, дробязі. І перабіраючы ва ўспамінах падзеі, учынкі, прадметы і словы, я нібы сціраю з іх пыл пражытых гадоў. Сціраю беражліва, няспешна, удумліва.
 І вось скрозь імглу дзесяцігоддзяў праступае груша-дзічка на мяжы надзела, як было прынята паўсюль на Беларусі, майго дзеда Івана і бабы Насты. І цэлая шарэнга з васьмі векавечных ліп, верхавіны якіх узвышаюцца над хатай і вёсачкай, іх відаць здаля, аж з самой Мікалаеўкі. Яны, гэтыя пахкія, салодкаводарныя ліпы, нібы вяскоўцы, выглядаюць, ці не прыехаў хто да іх у ЛюбАнь. І калодзеж-журавель, і буслянка. І пах пылу і сырадою, што цягнецца летнім вечарам за пярэстым статкам.
 А Купальская ноч каля сажалкі з вогнішчам, большым – і гэта абавязкова! – чым у Зорцы, ВарвАрыне, ПрЫбары і ПералАзе. З квачамі-каметамі, што падкідваліся ўгару спрактыкаванымі хлопцамі. І з песнямі… Доўгімі, меладычнымі, душэўнымі, узнёслымі. Так, узнёслымі. Бо душа ўзнімалася туды, у нябёсы, куды так імкнуліся іскры вогнішча, квачы і песні… Можа, гэта маладзіцы, жанчыны, кабеты, бабулі, спяваючы, адпускалі ў неба сум перажытага разам з дымам купальскага вогнішча. А яно перад раніцай вяртала кожнае спетае слоўца празрыстымі пацеркамі халоднай расы…
Любая, любая ЛюбАнь! Успамін пра цябе, радзіму маёй маці, цяплом напаўняе думкі, сны, сэрца.


                Зоркавы лiвень

Зоркі  жне  жнівень,
кідае  ў  пракосы –
зоркавы лівень
расквеціў нябёсы.

Шлях зор імгненны.
І хто яго знае,
колькі жаданняў
на іх загадаюць.


                Пах ліпавага цвету

Пах восені. Пах дажджу. Пах хлеба. Пах дзяцінства. Калі восень, дождж, хлеб для ўсіх нас пахнуць амаль аднолькава, то пах дзяцінства ў кожнага свой.
Чым пахла наша дзяцінства? Многім… Гэта і смалісты пах дрэва: новай нефарбаванай падлогі, вокнаў, дзвярэй. Хваёвы і мандарынавы пах Новага года. Пах салодка-травянога сырадою каровы Лыскі. Бензінавы пах татавага “зайчыкавага” хлеба. 
  А асноўны пах, які суправаджае ўспаміны пра тыя далёкія гады, гэта водар ліпавага цвету. Тыя ліпкі бацькі  пасадзілі амаль адразу, як сталі жыць у новай хаце. Яны былі высокія, тоненькія, што  нават аднойчы ў навальніцу мы выскачылі з хаты ратаваць іх ад ветру. І яны доўга яшчэ былі прывязанымі да калочкаў. Ліпы раслі перад дваром, нібы аддзяляючы яго ад шырокай вуліцы. А калі дрэўцы ўвабраліся ў сілу, то над усёй вуліцай разліваўся  мядовы водар ліпавага цвету. І не толькі летам ён нас суправаджаў: і восенню, і зімой чай з ліпавым цветам часцяком напаўняў хату пахам лета.
Чаму менавіта ліпы выбралі бацькі? Не ведаю. Можа, таму, што ў родным маміным двары, у вёсцы Любань, ліпы раслі замест агароджы  паміж вуліцай і гародам. Восем векавечных ліп, верхавіны якіх і зараз відаць здаля. Па іх лёгка адшукаць месца былой сядзібы: няма ні хаты, ні двара, ні калодзежа (практычна і вёскі ўжо няма!), а ліпы растуць. І зноў кожнае лета ахутваюць мядовым водарам  вуліцу, здзічэлыя сады і пакінутыя хаты з пустымі вокнамі-вачамі…
І, здаецца, не ведаў усяго гэтага гаспадар мой, Сяргей Уладзіміравіч, але вырашыў пасадзіць паміж дачным участкам і лесам менавіта ліпы. Растуць! І гэтаксама прывязаны да калочкаў. Праз год-два зацвітуць…
Можа, і нашы ўнукі-праўнукі, успамінаючы дзяцінства, прыгадаюць пах ліпавага цвету.


                Думкi пра наша жыццё

Ліпень нясе цвет ліповы ў прыполіку -
пах лета льецца мядовым пітвом

Думкі раяцца, снуючы без толку,
пчолкай няўлоўнай пра наша жыццё.

Пасля нашага з сястрой ад’езду з Туркменіі,  бацькі, каб трохі зарабіць, паехалі  на будаўніцтва  Каракумскай газакампрэсарнай станцыі магістралі Шатлык – Хіва трубаправода “Сярэдняя Азія – Цэнтр”, нават на паехалі, а паляцелі, бо акрамя верталётаў, там  ніякага транспарту не было.
Цяжкія кліматычныя ўмовы Туркменіі адбіліся на здароўі таты: выявіліся сур’ёзныя праблемы з сэрцам. І хоць мама толькі там магла адчуваць сябе практычна здаровым чалавекам, было прынята рашэнне разам вярнуцца ў Добруш. Сям’я сабралася зноў пад родным дахам. Але ненадоўга: Валя паступае вучыцца ў Смілавічы на ветурача, а праз тры гады і я – у Лоеўскае педвучылішча. З маім паступленнем вось якая гісторыя выйшла.


                Я ж дачка камуністаў!

Тата і мама былі камуністамі, і гэта вельмі  ўплывала на нашае жыццё. Таму, абразы бабы Макараўны былі схаваны на паліцы ў каморы, а мяне  пахрысцілі  ўпотай ад бацькі  аж ў 10 год, перад самым ад’ездам у Туркменію. І гэта не даніна модзе ці жаданне зрабіць кар’еру. Гэта была іх ідэйная, унутраная ўпэўненасць. І як не дзіўна, гэтая акалічнасць пайшла мне на карысць пры выбары жыццёвага шляху. Яшчэ з першага класа я марыла стаць настаўніцай, як мая першая настаўніца Таццяна  Ягораўна. Скончыўшы 8 класаў, я збіралася паступаць у Лоеўскае педвучылішча. Пры абмеркаванні гэтага майго рашэння на сямейным савеце, пачула, што ў настаўнікаў зусім мізэрная зарплата, сшыткі, планы і педнарады перашкаджаюць  вядзенню гаспадаркі і выхаванню ўласных дзяцей (а прыклад такі быў сярод знаёмых ). І тут я выказала сваю ідэйную кропку гледжання:” Як ты, тата, камуніст!, можаш прапанаваць мне, камсамоцы, выбіраць прафесію не па душы, а па матэрыяльных выгодах! Чаму нехта павінен працаваць за 60 рублёў, а не я? Я ж дачка камуністаў!”
Такім чынам, пытанне было вырашана на маю карысць. Ды і мама падтрымала мяне, бо адчувала, што не працягне доўга, а таму мне трэба вучыцца самой зарабляць свой хлеб. Так і атрымалася. У кастрычніку 1982 года ў свае сорак чатыры  мама пакінула нас.


                Пад  абаронай крылаў-рук

Мама, мамачка… Я ўжо даўно перасягнула тую мяжу, за якую табе так і не прыйшлося пераступіць. Так, твая малодшая дачка ўжо старэйшая за цябе. Але нягледзяы на тое, што жыву дарослым (без цябе) жыццём з самага паўналецця, -  не факт, што мае “ўжо за пяцьдзясят” мудрэйшыя за твае навекі сорак чатыры.
І як некалі ў дзяцінстве хацелася хутчэй стаць дарослай, так зараз адчуваю пякучы боль і шкадаванне, што так мала давялося пабыць тваёй дачушкай, Лёлькай, Лялькай… І не таму, што мне нечага там не хапіла: тваёй любові ці пяшчоты… Не, проста гэта такое шчасце быць дачушкай! Малой, вялікай ці дарослай, гатовай у любы момант дапамагчы табе і прыняць ад цябе клопат, падтрымку ці нават заўвагу. І адчуваць сябе ўпэўнена і спакойна  пад нябачнай абаронай тваіх ласкавых і моцных рук.
Іх адчуваю я і зараз. Толькі яны сталі празрыстымі  і бязважкімі, як аблокі, бо цяпер твае рукі-крылы аберагаюць мяне ад нягод з нябёсаў.


                У знаёмым да болю акне

У знаёмым   да  болю  акне
агеньчыкі елкі гараць.
І  падалося раптам  мне,
што тата і  мама не спяць.
Быццам зноўку чакаюць з дарог,
ды і я так імкнуся хутчэй
зноў ступіць на радзімы парог
і сустрэць позірк добрых вачэй...
Толькі ў хаце маіх бацькоў
чужой елкі мігціць святло.
І не ехаць мне  болей дамоў,
бо дзяцінства ў нябыт сышло.


                Нібы птушкі-матылькі

Нядаўна, лежачы на спіне, доўга глядзела ў неба. Такое блізкае і такое далёкае. Дажджу не было даўным-даўно, таму ластаўкі лятаюць высока-высока. Так высока, што нагадваюць мітуслівых матылькоў, якія ловяць промні заходзячага сонца. І чым ніжэй апускаецца сонца, тым вышэй ўзнімаюцца птушкі-матылькі.
Ці імкнуцца насыціцца цяплом сонечнага святла? Ці жадаюць прадоўжыць гэты дзень і адцягнуць як мага надыход  цёмнай халоднай ночы?..
Раптам падумалася, што і мы, людзі, спяшаемся напоўніцца святлом   жыцця, калі яно ўжо пераваліла за поўдзень і няўмольна сыходзіць на захад.  І нібы гэтыя птушкі-матылкі, імкнемся прадоўжыць свой  сонечны дзень і адцягнуць непазбежны надыход ночы.


                Цвітуць каштаны восенню

Успыхнулі зноў каштаны,
восень здзівіўшы цветам.
Буйна цвітуць каштаны,
нібы хаўтуры лету.

Свечкі  дажджом  халодным
восень  няшчадна т ушыць,
ветрам пяшчотных  кветак
крохкае шчасце рушыць.
Толькі  так  ярка  на  шэрым,
і па-дзіцячы  смела
з восені злым намерам
яны не змірыліся!    Бела...


                Вось яна, прага да жыцця

Чаму, трапіўшы ў аднолькавыя ўмовы, дрэвы (ды і людзі! ) вырастаюць рознымі?
 Вось маладыя бярэзінкі каля шашы: адна высокая, роўненькая, а другая, нібы белая арка, нахілілася верхавінай да самай зямлі. А па таўшчыні сяброўкі роўныя, і па ўзросту… Толькі той, што імкнулася вырасціць больш галінак і лістоты, у зімовыя снегапады большы цяжар трымаць прыйшлося. Вось і не вытрымала, схілілася. Хто да большага імкнецца, таму заўсёды цяжэй.
Але, нягледзячы на знешнюю слабасць (а можа, сілу? Не зламалася ж!), бярэзінкі-аркі ўздоўж дарогі прыцягваюць большую ўвагу і выклікаюць зацікаўленасць, здзіўленне і нават захапленне.
А вось лапік соснаў на ўскрайку. Хвоі ў сярэдзіне – высокія, стромкія, нейкія вытанчаныя, нават далікатныя. Мабыць, за сонцам цягнуліся. А крайнія, што на прасторы раслі,–  шырокія, разлапістыя, з мноствам сукоў  ад паламаных вятрамі і завеямі галін. А астатняе голле блытанае, пакручастае, нібы старэчыя рукі, з хворымі на артрыт суставамі. І выглядаюць гэтыя хвоі старэйшымі за сваіх суседак-аднагодак, бо першымі прымалі на сябе буры і непагадзь, прыгажосцю ахвяравалі, прыкрываючы тых, хто за іх спінамі расце.
Але ў жыцці не заўсёды большы ці мацнейшы перамагае. Вось у садзе пад яблыняй з’явіўся сланечнік-самасейка. Не сталі яго чапаць: няхай расце. Дык ён, танюсенькі, прабіўся між галінак, абапіраючыся на іх, і выцягнуўся  за сонейкам вышэй за яблыню, упрыгожыўшы  сабой дрэва.
  Вось яна, прага да жыцця.
  Ці барацьба за месца пад сонцам?.. .


                Цягне   Сусвет

Неба правісла ад колькасці зорак
ледзь не да самай зямлі!
Цягне Сусвет  і  ў пятнаццаць, і ў сорак...

Там, у юнацтве, лятаць  мы маглі
ў снах сваіх лёгкіх. І мроілі ўзнёсла!
Так, аб каханні – пачуцці дарослых!

Неба магніціць пагляды і мары.
Месяц, брат Сонца, не спіць круглатвары –
слухае з зоркамі  ўздыхі  гітары...


                Па сон-траву

     Вуліца  майго  дзяцінства  была  зялёная: каля кожнага двара ці ліпы, ці рабіна,  ці вішні. Ды  і  ў  палісадніках  цэлае лета гараць вяргіні, жаўцеюць залатыя шары, цвітуць мальвы, флёксы і любісцік.
      Але  дарыць букеты кветак, акрамя як на 1 верасня і 30 мая, не было прынята.  А  вось схадзіць вясной у лес па сон-траву ці па ландышы было справай  звычайнай. А калі не схадзіць, а з'ездзіць! На матацыкле!! "Мінскім"!!! Ды з самім Лёнікам! Гэта ж дзве вуліцы табе год зайздросціць  будуць.  Бо Лёнік, наш сусед, аднакласнік Валькі, як ружа ў садзе, у нашым дзявочым асяроддзі, а сімпатый нікому не выказвае. А тут
кліча па сон-траву. Амаль сон! Еду.
         Уладкавалася на мяккім сядзенні. На запрашэнне трымацца моцна за бакі сарамліва адмаўляюся (выхаванне не дазваляе) і бяруся за вузенькі раменьчык на сядзенні. Пыл узняўся за  намі па вуліцы, куры незадаволена пакінулі свае пазіцыі, і, здаецца, уся вуліца ўздыхае ад зайздрасці.
     Едзем паўз чыгунку. Вецер абдувае твар, ускудлачвае валасы. Лес чакае, кветкі трывожаць душу... Раптам матацыкал  рэзка набірае хуткасць і з разгону ўзбіраецца на бугор! Але рамантычны настрой ахапіў не толькі маю душу, але і рукі. Яны лёгенька саскочылі з таго  раменьчыка і адпусцілі мяне ў свабодны палёт. Нават калі мае рукі-крылы і зрабілі некалькі плаўных узмахаў, паляцела я, зразумела, не ўверх, а прызямлілася ўсёй сваёй часткай "ніжэй таліі" на мяккую дзярнова-падзолістую глебу.
   Хутка Лёнік заўважыў, што паклажа згубілася, і вярнуўся. Але згубіўся і рамантычны настрой, таму сон-травы мы з Лёнікам больш не шукалі.


                Пра май...
  Коўш Мядзведзіцы
  вісіць над уваходам
               у родны  дом.
Нашы вішанькі
           схіліліся над  плотам.
За вуглом –
         дзве  фігуры.
Шэпча ноч ім
        таямніча
              штось
                пра май...
Коўш – за хатай.
   “ Маці  кліча!
                Усё!
                Бывай!”

                Любоў да галубоў

    Гэтая гісторыя пра тое, як аднойчы мае ўзаемаадносіны з вядомымі  птушкамі міру – галубамі – былі блізкай сініцай у руках, а сталі  далёкімі  жураўлямі ў небе.
Неяк летам  мы з Валькай пасябравалі з хлопцамі, Славікам і Жэнем, якія прыехалі  на канікулы да сваіх бабуль. У той час у горадзе было шмат галубоў, а тут “разумныя хлапцы”  расказалі, як можна прыручыць гэтых птушак. Трэба навязаць іх на вяроўчынку і трымаць на гарышчы, карміць, прывучаць да сябе, а вяровачку рабіць усё даўжэйшай.  Калі голуб да цябе прывыкне –  і нават палюбіць! -  можна будзе яго адпускаць на волю. Але ён абавязкова да цябе вернецца.
       Я аказалася не толькі  ўдзячнай слухачкай, але і апантанай дрэсіроўшчыцай. І той жа ноччу ў шыбіну пастукалі хлопцы і з таямнічым выглядам паклікалі  на вуліцу. Там яны ўручылі мне двух галубоў. Якога колеру – не ведаю, бо было цёмна. А пароды звычайнай, гарадской, якая ноччу хаваецца пад дахам якога-небудзь цэха папяровай фабрыкі, дзе парачка была і злоўлена. Зразумела, што дрэсіроўку я пачаць адразу не магла, таму паклала сваіх будучых выхаванцаў спаць у малым калідорчыку. Але нам з галубамі ў тую ноч выспацца не давялося.
Праз некалькі гадзін  уся сям’я ўсхапілася ад незразумелых гукаў і крыку маці. Аказалася, што калі мама, збіраючыся на працу,  выйшла ў калідорчык, то галубы пачалі лятаць, біцца ў вокны. Карацей, рабілі  гімнастыку для крылаў.Спалоханая матуля спачатку ўскочыла ў хату, а потым адчыніла дзверы калідорчыка і выгнала маіх птушак.
 Але не толькі маці напалохалася. Галубы, мусіць, спужаліся больш, бо загадзілі ўвесь пакойчык, які мне прыйшлося самой прыбіраць.
       І цяпер я заўсёды з жахам назіраю за тым, як на вяселлях выпускаюць гэтых перапалоханых міратворчых птушак.


                Босы жнiвень
               
 Ужо буслы збіраюцца ў чароды,
а ў рабіны ружавеюць шчочкі.
І вось начамі з гэтае нагоды
слязіцца  сталі  зоркавыя  вочкі.
Лісцік жоўты ў косах у бярозы,
буйна  зноў вяргіні зацвілі.
Жнівень зоркі ловіць, ходзіць босы,
каб  слядоў  яго мы не знайшлі.


                Усё вяртаецца да каранёў сваіх

Пачатак верасня. Даўно ўжо не чуваць птушыных спеваў. Толькі цінькаюць сініцы ўсіх масцей і калібраў, што снуюць туды-сюды па нашым двары і гародчыку. Тут і звычайныя жаўтагрудыя, і шэранькія, і блакітнаватыя, а разам з імі – попаўзень, пярэстыя шчыглы і яшчэ нейкія зеленаватыя птушачкі. Цэлае птушынае царства!.
Ранак. Туман. Золка… Выйшла на вуліцу і раптам пачула пасвістванне і пашчоўкванне на верхавіне бярозы. Шпакі! Вярнуліся на сваё селішча, каб развітацца перад дальняй дарогай. Вось і восень…
Сумна. Тым больш, што пад бярозай з’явілася жоўта-чырвоная мазаіка з маністаў лістоты і ягад глогу, а над дарожкай ніжэй звіслі цяжкія гронкі ўжо яркай рабіны. Даспее яна, і іншыя птушкі змогуць падсілкавацца ў нашым двары. А рэшткі ягад чырвоным бісерам упрыгожаць ажурны карункавы  дыван з апалай рабінавай лістоты.
Так, лісты і ягады – уніз, да каранёў сваіх, шпакі – да гнёздаў, дзе выраслі. А мы?
І мы, як тыя птушкі. Падрастаем, імкнемся хутчэй вылецець са сваго гнязда. А атрымаўшы волю дарослага жыцця і ўдосталь налятаўшыся, марым зноў вярнуцца ў бацькоўскі дом, каб адчуць асалоду бесклапотнага дзяцінства, адпачыць душой ад жыццёвай мітусні. А калі гнязда таго ўжо няма, то хоць пакружыць  птахай  па наваколлі, пасвістаць шпаком, пацінькаць сініцай, ці працяжна пакурлыкаць жураўлём. Курлы-курлы-курлы-ы-ы…
Усё вяртаецца да каранёў сваіх. І сёння я гэта не толькі зразумела, але і ўбачыла на ўласныя вочы.


                Вуліца стапталася

     Нам, падшыванцам з Пралетарскай, зараз плюс-мінус пяцьдзясят. Таму ўспаміны мае вяртаюцца больш за чатыры дзясяткі год назад. Вяртаюцца туды, дзе ўсё было вялікае: і дамы, і наша  новая вуліца.
     Вуліца… Ого! Ажно па пятнаццаць  дамоў з кожнага боку! А потым яна робіць крук управа і цягнецца далей, аж да самага вялікага лесу. Але роднай лічылася толькі гэтая яе частка – да павароту, ці да Фарфоркі (фарфоравага завода) – якая, будуючыся на нашых вачах, захапіла частку нашага вулічнага раздолля: нават разбурыла колькі дамоў і перасяліла  іх жыхароў у высотныя шпакоўні.
     І вось, наведваючы стаўшых роднымі суседзяў на навагоднія святы, заўважаю, што тая доўгая (ажно па пятнаццаць  дамоў з кожнага боку!) вуліца неяк паменшала, а тыя прыгожыя новыя дамы нібы паніжэлі. Мо,стапталіся? І да павароту вуліцы не тое што рукой дастаць, а  здаецца, можна ўсю яе абхапіць, прыгарнуць да сябе.
       Ды і знаёмых тут застаецца ўсё менш. Няма маіх бацькоў і бабы Макараўны, мы з сястрой не жывем ужо ў нашай (а зараз чужой) хаце, няма Мельнікавых: ні дзядзькі Івана, ні цёткі Пашы. А да цёткі Валі Калінінай, як кажуць, можна і не заходзіць, бо ўжо не ўсіх пазнае. Што ж, ёй ужо 85 стукнула! Дый дзядзька Валодзя Камароў без дапамогі родных мала што можа.
    Жыццё бяжыць… Мы і самі ўжо ў тым узросце, што становімся бабулямі і дзядулямі, хоць пажылымі ці – упасі Божа! – старымі сябе не лічым дый не адчуваем. Асабліва, калі збіраемся разам.
    Тады зноў мы маленькія, бацькі – маладыя, дамы – новыя, а вуліца – доўгая-доўгая…


                Кола жыцця

Раніцай –  гульні і школа,
Удзень –  гаспадынін клопат.
Вечар... А ты ж не робат!
Цягне ў рук моцных кола.

Увесну –  туманнасць мая
будзіць надзею з марай...
Улетку – суніцаў слодыч!
Увосень – на вуснах горыч.
 
                Трэба паспець…

Час жыцця ўсё хіліцца і хіліцца на захад. І ўсё часцей пульсуе думка: ”Трэба паспець!” Многія з нас ужо шмат зрабілі: набылі дом, нарадзілі дзіця, пасадзілі сад. Нават на пенсію выйшлі. Але душа турбуецца не толькі пра дабрабыт сям’і, здароўе блізкіх ці будучы дачны ўраджай…
Ранак. Рэзкі тэлефонны званок. Самы малодшы брат мамы, з якім мы на “ты”, трапіў у рэанімацыю. Трывога. Страх. І шкадаванне, што можам не спраўдзіць тое, аб чым раней дамаўляліся: паехаць на могілкі ў іх роднай Любані, каб прыняць своеасаблівую эстафету –  усе адзінаццаць магіл родзічаў, за якімі дагэтуль даглядаў ён, наш Жэнька-Жменька. Дзякуй Богу, усё абышлося! Значыць, паспеем. Трэба паспець.
Трэба многае паспець… Убачыць яшчэ жывымі тых людзей, на чыіх вачах ты рос; прайсціся па вуліцы свайго дзяцінства, пакуль там жывуць тыя, хто цябе пазнае і зараз; сустрэцца з ужо сталымі кабетамі, нават бабулямі, якіх па звычцы называеш дзяўчатамі…
Паспець сказаць блізкім людзям, якія яны дарагія сэрцу твайму…
                Паспець абняць, прытуліцца, патрымаць за руку.
                Паспець паслухаць, запытацца, адказаць…
                Паспець зайсці, пасядзець, памаўчаць…
       Трэба паспець. Неабходна паспець! Вярнуцца да каранёў сваіх, каб наталіць смагу душы, напоўніць  яе да краёчкаў святлом, спакоем, удзячнасцю, любоўю… Шчасцем! І  дзяліцца ім з блізкімі людзьмі і далёкімі, знаёмымі і незнаёмымі. З усім Светам!