V. Холис хукукий тахлил

(Президент портали хакида)
Инсон дард хасратларини тинглаш, хукукшунослик тилида айтганда инсон хак-хукукларини химоя килишда икки ярим йил ичида жуда катта ишлар килинди.
Энг катта муваффакият, албатта Президент портали булганди. Кейин конунларга узгартиш ва кушимчалар киритилиб, унинг тадрижий давоми Халк Кабулхоналари ташкил этилди. Шундан кейин  хукук-тартибот, суд идораларида масъулият кучайди.
Халк Кабулхоналари ишга тушганидан сунг Президент томонидан яна бир самарали тадбир амалга оширилди. Хукук-тартибот ва суд идораларида молиявий ва моддий ахвол яхшиланганидан сунг ходимлар уз утирган мансабидан ажралиб колмаслик учун хушмуомалалик билан одамларни кабул киладиган булди. Халкнинг кайфияти кутарилди.
 Учта самарали боскични санадим. Бу масалани янада давом эттирса булади.
Нима учун бундай самарали ишлар ва яхши натижага бор йуги икки ярим йилда эришилди?
Бунинг сабаби биринчи Рахбарнинг бевосита ташаббуси билан булди. Чунки, Президент бу муаммоларни 2004 йилдан буён биларди. Узбекистонда хеч ким Ш.М.Мирзиёев каби мамлакатни (бурттириш булсаям айтаман) пиёда кезиб чиккан одам йук. Шу билан бирга борган жойларида муаммонинг илдизини билувчи кишилар билан учрашганлигини гувохлар айтсин. У кишлок хужалигими, таълимми, суд-хукукми, мудофаами барча сохада муаммони биладиган, унинг ечимини хам курсата оладиган кишиларнинг, мутахассисларнинг фикрини олган, аммо, уларни тадбик этишда имконият булмаганди.
Шу билан биргаликда хозирги пайтда Президент карорлари ва Фармонларида эски Вазирлар Махкамаси хукукшуносларининг дунёкараши хамда тафаккури доирасида Хулосалар чикарилаётганлиги куриняпти.
Эски иш услубига урганган «сувдан сокин, майсадек майин» Парламент эса Вазирлар Махкамаси томонидан такдим этилаётган конун лойихаларини кенг мухокама килмасдан утказиб юборяпти. Баъзи карорлар Фукаролик Кодекси ва бошка конунларга номувофик булиб колаётгандек назаримда. Бу хато ва камчиликларни биладиган хукукшунослар эса «менга нима?» кабилида уз фикр-мулохазаларини билдириб кабул килиниаётган Конунлар нуфузини оширишга уринмаётгандек, менимча. Конституцион судга биров мурожаат килганини хар холда эшитмадим. Окибатда хато ва камчиликлар Президент билиб колгач тузатишлар киритиляпти. Баъзилари эса Президентгача етиб бормаяпти, натижада колиб кетяпти.
Майли кайси конунларда нималарни узгартириш кераклиги хакидаги гаплар (узим билганим)ни кейинга колдирсакда, Халк кабулхонаси масаласига кайтсак.
Президентга хат киритиш ахволи бундан турт йил олдин жуда мудхиш эди. Тадбиркор бир танишим, узининг бизнесини биров тортиб олаётганлигини, у одам катта амалдор булгани учун факатгина Президент И.Каримовга хат киритса, бизнесини саклаб колиши мумкинлигини менга айтган пайтда, мен хеч кандай услуб билан бу ишни амалга оширишга чорам булмагач, уша пайтда, юрагим ачишганидан ёзган маколамни сизларга хавола килсам. Уша танишим менга «одамлар хатингни Россия Президенти В.Путинга ёки Козогистон Президенти Н.Назарбоевга юборсанг, хат ушаёкдан келсагина И.Каримов укиши мумкин экан дейишяпти, шунга нима дейсан?»-деб сураганди. Унинг айтишича, бу услуб билан баъзи тадбиркорлар максадига етаётган эканлар. Унинг бу фикрига мен жиддий эътироз билдирдим, тугриси уялдим. Чунки, нега энди бизнинг муаммони ечиш учун бошкаларга мурожаат килсак деган хис мени шу холга солиб куйди. Бир неча кун хафа булиб юрдим, ичимдаги зардобни чикариш учун мана шу маколани ёзиб, Аллохга таваккул килиб, интернетга куйгандим.   
Бу макола Россиянинг проза ру сайтида хозирам турибди. Маколанинг узбекча «у», «к», «г», «х» харфларини Россия дастури кабул килмаганлиги учун хатолар учун олдиндан узр сураган холда хукмингизга хавола килсам:   
Подшога хат киритиш
2015 йил 22 январь
Истеъдодли ёзувчи Абдулла Кодирийнинг «Утган кунлар» романида Кукон хони Худоёрхонга хат киритишнинг имконияти курсатиб берилган.
Кумушни висолига етолмаган Хомид (фильмдаги Х.Умаров) Худоёрхоннинг мулозимларидан бирини пора эвазига кулга олади ва Отабекни хамда унинг кайнотаси Мирзакарим куттидорни давлат хоини сифатида айблаб улим жазосига хукм килдиради.
    Аммо, фахм-фаросатли Кумушбиби турмуш уртоги Отабек ва унинг отаси Юсуфхожининг айбсизлигини исботловчи хатни кимсан Худоёрхоннинг тахти ёнига олиб келиб, уни шахсан подшои олам Худоёрхоннинг узига топширади.
    Дабдаба-а – асъасага урганган, узини дунёдаги энг адолатли шохлигига мулозимлари ишонтирган ва бу хакикатга рози булган кимсан Худоёрхон аёл кишининг килган жасоратига койил колади. Хатни укиб булгач жаллод кундасига буюрилган Отабек ва Мирзакарим куттидор хон саройига кайтарилади.
    Шунда дунёдаги адолатли шох хисобланмиш Худоёрхон Кумушбибини огохлантиради:
–Синглим (кандай мехрибон хон-а!), сиз ёпингичингизни ёпиб бир чеккада утириб туринг. Эрингиз ва отангизни такдири сизнинг хам одобингизга боглик (деярли шундай сузлар).
   Кумушбиби чеккада жим утиради. Отабек ва Мирзакарим куттидор келтирилади.
Хоннинг узи Отабекни тергай бошлайди. Отабекнинг жавобларидан сунг вазият узгариб, Хон Отабекнинг хоинлигига ишонмай бораётганини курган Бош маслахатчи Мусурмонкул ташаббусни уз кулига олади ва Хоннинг фикрини олдинги холатга кайтаради.
–Жаллод, деб буюради хон, Кумушбиби келтирган хатни гижимлаган холда.
   Аммо, шу пайт Тошкентдан чопар келиб Юсуфбекхожи Тошкент дарвозасини Худоёрхон лашкарларига очиб берганлигини хабардор килувчи хат келтиради ва Отабек хамда Мирзакарим куттидор улим жазосидан кутилиб колади.
   Тасаввур килинг, Юсуфбекхожи дарвозани очиб берганлиги хакидаги хабар бир соатга кечикди, дейлик. Унда Отабек хам, Мирзакарим куттидор хам бошидан жудо булган буларди.
   Абдулла Кодирий бу эпизод билан Кукон хонининг канчалик кибр хавога берилганлигини, хонлик худудида соглом фикр юритиш имкони булмаганлигини тасвирлаб берган.
Эпизоднинг энг кизик жойи, унинг якунидир. Тошкент кулга киритилганлигини эшитган Хоннинг бош маслахатчиси Мусурмонкул хозиргина бошидан жудо булиши мумкин булган Отабекка зарбоп тун кийдиради.
   Биз бу эпизодни кинода курганмиз. Хоннинг уз маслахатчиси олдида ночорлигини куриб, унинг устидан кулганмиз ва бундай ишлар бизга ёт деб кибрланганмиз.
Аммо, худди шунга ухшаш холат 1996 (балким ундан бир икки йил кейин) йилда Россиядаям булган. Мудофаа вазири Сергеев собик Югославия худудида булаётган бир операцияда НАТО кучларини догда колдириб, худудни эгаллаб олади.
   У давлат бошлиги, Россия Президенти Арчаев ёнига кириб, бу хакда рапорт беришидан олдин кийин ахволда колади. Чунки, у бу ишни Президент кандай бахолашини билмасди. Унинг, яъни Президент атрофидагилар хам бу гап хушхабарми ёки шумхабарми айтолмасдилар. Хозир Сергеевнинг боши омон колади ёки мансабидан жудо булади, олдиндан хеч ким билмасди. Шунинг учун Сергеевга хеч ким хайрихохлик билдирмайди.
   Сергеев Россия Президенти (рахматлик) Арчаевнинг ёнига киради. Булган вокеани доклад килади. Арчаев вокеани англагач, Сергеевга рахмат айтиб, мен Клинтонни бопладим дейди, баралла.
Бу гапдан сунг бутун сарой, кечирасиз Президент аппарати ходимлари Сергеевни табриклашга чогланишади.
    Битта мисолни Кукон хонлигидан келтирдик. Иккинчи мисолни Бухоро амирлигидан келтирсак.
–Якинда Россия империяси сизларга хужум уюштирмокчи, уларга карши курашиш учун Англия сизларни замонавий курол-аслаха билан таъминлашга кодир деб хат келтирган элчига «менинг ота-бобом йиккан тилло ва олтинларни ишлатишга хакким йук»-дея элчининг бошини узган Амир Музаффарни айтсакмикан ёки Кизил Армияга карши курашиш мумкин деб Мадаминбек ёки Шермамат (Кур Шермат)нинг хат келтирган элчиларини камаб куйган амир Олимхонни айтсакмикан, хайронман.
    Яна бир гап. Тахминан 1940 йилларда Амир Олимхоннинг ахмоклиги тасвирланган кинофильм олинишидан олдин бош роль ижрочисига Амир Олимхоннинг чопони музейдан келтирилиб, кийдирилади, актер гримланади. Шунда артист ёки режессерлардан бири шумлик килиб, актерни шу кийимда Бухоро бозорига, фойтунда олиб боришни таклиф килади.
    Актер бозорга борса, бутун халк унга таъзим килиб кутиб олади. Актер бир бало килиб кайтиб кетади. Лекин оломон «Амиримизни кайтариб беринг» - дея, актерлар жойлашган мехмонхонага етиб келишади.
Менимча, шу оломон ичидагилардан бир нечтаси камалгач, вокеа тинчитилган булса керак.
    Халк нега Амирни согинч ила кутиб олди?
    Ахир кора халкка, кечаги кулларгага озодлик, эркинлик, рахбарлик берилди-ку.
Афсуски, эркинлик олган бу кишилар тез кунда аввалги душманлари – бойлардан уч ола бошладилар. Акл-фаросати, ишбилармонлиги эвазига завод, фабрика куришга чогланган шахарлик бойлар хам, дехкончилик, чорвачилик, богдорчилик эвазига бойиган бойлар, узига тук дехконлар кулок дея камалди, сургун килинди. Бола чакаси кучада колди. Галла экилмади, минг йиллик савдо чегаралари ёпилди,  четдан товар келтирилмади, чорва моллари суйиб йук килинди, колхузларга топширилиб адои тамом килинди. Халк оч ва нахор колдирилди.
    Корни оч одамга гул бериб кунглини олиб курингчи! Шунинг учун авом халк озодликданам, эркинликданам безиб, кибр хаволи булсаям амирини согинганди.
Уша пайтда амир Олимхон Афгонистонда эди. У Гитлер СССРни урушда енгишини жуда истар ва подшоликни кайтариб олиш орзусида яшарди.
    Кизик, амир Олимхон айни уша пайтларда нега Оллох уни жазолаганлигини англаб етдимикан? Бандаларининг арз-додини эшитмаган, уларнинг оху-ноласини тингламаган. Уларнинг яхши яшаши учун курашмай, умрини айшу-ишратда утказган амирнинг охирги афсус-надоматлари не булган экан?
Биронта европа демократияси ва узимизнинг кадриятларни яхши тахлил киладиган одам билан сухбат курдимикин?
    Менимча, у бундай одамлар билан учрашган ва уша киши амирга жадидларни бекор йук килганини, авом халкнинг ахволидан куюниб, танкидий маколаларни ёзганларни, чоп этганларни, адолатсизлик килган амалдорларни фош килган газетчиларни нотугри кувгин килганини айтган.
Ва охирида уша зиёли киши бундай деган:
–Эй амири олам, хураётган итдан куркманг. Атрофингиздаги мушуклардан кура, улар салтанат курикчиларидир.
    Шуни унутмангки, Расули Акрам айтганлар, уч кишининг   дуоси тугридан-тугри бепарда Аллох Таолого етиб боради.
–Амалдорларнинг зулмига учраган мазлумларнинг;
–Боласининг кийналганини кураётган ота-онанинг;
–Бошка шахардан келган мусофирларнинг.
   Сиз эса жаноб амир бу хадисни тафаккур килмадингиз.
   Совет хукуматининг хакикатни яшириш, мустакил фикрловчиларни кувгин килиши, камаш каби зулмиям бир кун эмас бир куни жазога тортилади. Аллох хамма нарсанинг устида Коим тургувчидир.

P.S. Бу дардларни ёзишга булган сабаб, бир тадбиркорнинг юздан ортик ишчиси кучада колиб кетаётганлиги хакидаги оху ноласини кимга айтишни билмаётгани хакидаги мунгли хасратидан кейин битилди. Футбол бошланаётгани туфайли кискарок килдим. Худо хохласа давоми бор.
Мана шунака булганди ушанда. Айтмокчи, нега ушанда мен макола номини шундай куйгандим? Яъни, «Президентга хат киритиш» эмас «Подшога» чунки,бу гап билан мен юртбошига «Президентга эмас подшога ухшаб боряпсиз жаноб Президент»- демокчи булгандим. Якинда бир рус аёли, махаллий суд-хукук, солик амалдорлари уни тингламаётганини айтиб, нима килса унинг аризасини куриб чикишлари мумкинлиги хакида сураб колди. Мен у кишига шундай дедим «уша амалдорнинг олдига борингда, ариза топширишдан олдин, унинг кузича насронийча чукининг, кейин рус тилида унга: «Эмир Хазратлари помогите денг ишингиз битади», деб маслахат бердим. У аёл борди, аммо, мен айтган гапни килмабти, ишиям битмади.
Энди одамлар хак-хукукларини химоя килиш, уларнинг муаммоларини ечишда Халк кабулхонаси икки ярим йилда килган ишнинг туртинчи самарали боскичи хакида.
Халк кабулхонасига килинган мурожаатлар сони хозиргача икки миллионлик чегарадан утгандир. Хисоботлар, ракамлар когозда жойидалигини биламиз. Аммо, ижтимоий тармокларда норозиликлар куп. Уша ракамбозлар Фейсбук ёпилишидан канчалик манфаатдор эканлиги хакида шубха килмасак хам булади.
Нима килиш керак?
Халк кабулхонасида ишлайдиган кишиларнинг купчилиги яхши, тажрибали хукукшунослар эдилар. Улар мана шу икки йил ичида халк дардини эшитиш, одамийлик килиш буйича яхшигина куникма хосил килдилар. Шубхасиз купчиликка ёрдами хам тегди. Аммо, уларнинг бу ишлари сиёсат килиш йули билан булди. Улар уз касбий ва хаётий тажрибасидан келиб чикиб, баъзи кишиларни мансабдан олдилар, хуллас муаммоларни ечдилар. Лекин, Конунда Халк кабулхонаси талабини бажармаса нима булиши буйича конкрет таъсир чораси йук.
Совет замонида яшаган биладилар Халк кабулхонасининг иши СССР пайтидаги Халк Контроли колипига тушиб колди. Аммо, Халк Контролида катта ваколатлар бор эди. Улар муаммоларни узлари текширишар, рейдлар утказишар ва текширув хужжатларини тергов органларига берар эдилар.
Лекин, бу эски, самарасиз услуб.
Менимча, Халк кабулхоналари штат бирликларини тулигича, уларнинг хукукшунос бошликларига судьялик макоми бериб,  Маъмурий Судга утказиш керак. Унинг хозиргача килиб келаётган функцияларини Адлия Вазирлигининг жойлардаги идораларига топшириш керак.
Чунки, Маъмурий судларда штат бирликлари етишмаяпти. Адлия идоралари булимлари эса хамма туманларда очилди. Президент Порталига килинаётган мурожаатлар учун интернетдан фойдаланиш услуби кенг кулланилиши максадга мувофик.
Маъмурий судларда айнан хар кандай амалдорнинг аклини жойига келтириб, попугини пасайтиришга конуний асослар яратилган. Шу билан биргаликда Маъмурий суд ишларини юритиш тугрисидаги Кодексга тегишли узгартишлар киритиб амалдорларнинг ноконуний хатти-харакатлари ёки харакатсизлиги буйича шикоят килиш доирасини кенгайтириб, давлат божини бир минимал оклад килиб, ариза ва шикоятларни кабул килишни соддалаштириш керак булади, менимча.
      
Давоми бор.


Рецензии