2. Сарой кабиласи, уруги хакида

Собик СССРда Туркистон тарихини урганиш Сталиннинг алохида, яширин Карори билан таъкикланганлиги хакида хабар интернетда куриниб колди. Мен бу гапга ишондим. Чунки, «Алпомиш» достонига таъкик куйилгани хакикат-ку!
Туркистон тарихига тусик куйилган экан, узбек халки тарихи хакида гапирмаса хам булади. Лекин, онда-сонда узбекнинг 92 бовли уруги хакида рисолачалар кузга ташланиб турарди. Ушалар хам рус тадкикотчилари нуктаи назаридан келиб чикиб ёзилганида нашр килинган булса керак.
Руслар хам узбек уруглари хакида ёзганлар. Лекин, уларнинг тадкикотларини хакикатнинг охирги ифодаси сифатида кабул килишимиз нотугри. Дейлик уша рус олими бир ишлокка келди. Узбекнинг кайси уруги бу ерда яшаётганини билди. Уруг хакида кишлок билимдони билан сухбатлашди. Хатто, когозга туширди. Кишлок билимдони уз уруги хакида ёмон маълумот бермайди-ку. Унинг хабари мардлик, кахрамонлик киссаларига тула, мехр-муруватт сахналарига тулиб тошган булади, албатта.
Иркчилик, шовинизм касалликларидан саклана олмаган рус олимининг хулосаси нима буларди? Дейлик рус олими байналминалчи, устига –устак хакикатпарвар киши эди. Лекин, унинг ёзганларини чоп этадиган объектив фикрлайдиган ношир кани? Ноширларни маблаг билан таъминлайдиган хомий хакикатнинг бундай чикишига кунадими? Хуфя хизматларчи?
Туркий халклар каби анъанага содик халк йук дунёда. Охирги юз, юз эллик йилги вокеалар бу сифатимизни бироз хиралаштирган булса-да халкдаги хотира уз жойида турибди.
Ривоятлар – халк хотирасининг мавжуд манбасидир.
Ривоят килишларича утмишда зур подшо яшаган экан. Подшонинг хайбатидан ён кушниларнинг барчаси хайикиб тураркан. Подшонинг харбийлари сарой кабиласи вакиллари булгани учун улар енгилмас баходирлар эканлар.
Подшо гам чекмасдан, кунини кай-фу сафода утказар экан. Узок давом этган кайф- сафоларнинг бирида подшонинг хос аскарлари саройлар хакида гийбат булибди ва уларни ёмонотлик килишибдилар.
Подшо уз салтанати худудида яшовчи барча сарой уругига мансуб кишиларни катл килишган Фармон берибди. Мамлакатда сарой кавмидан булган одам колмабди. Бундан хабар топган ганим катта куч билан салтанатга хужум бошлабди. Подшо уз сиёсати, хийла-найранги билан мамлакатни босиб олинишидан саклаб колибди, Аммо, йилма-йил катта улпон тулашга мажбур булибди.
Улпон йигилган карвонларни душман мамлакатга юборар экан, узининг ночор ахволга тушганидан хурлиги келар экан. Шунда «Эх, менинг саройларим-а, улар булганида мен шу ахволга тушармидим»-деб куяр экан.
Подшонинг гам-ташвишидан хабардор Вазир бир куни подшога «бир кошик конидан кечса, бир гапни айтиши» мумкинлиги хакида сузлабди.
- Бир кошик конингдан кечдим, суйла,-дебди Шох.
- Сиз сарой уруги вакилларига киргин эълон килган вактингизда улардан биттаси токка кочиб кетганди. Эшитишимча у тирик ва тогдаги горда бир узи яшаяпти хамда ёши саксондан ошган,-дебди.
- Келтиринглар уни,- дебди Шох.
Келтиришибди. Шунда шох янги Фармон чикарибди. Бу чолга туркнинг киркта уругидан киркта хотин олиб берилиб, насли купайтирилсин!
Орадан йигирма-уттиз йил утгач ундан тугилган жангчи саройлар Подшо ганимларини енгиб, унинг илгариги мавкеини кайтариб берганмиш.
Тинчлик-омонлик, фаровонлик даврида сарой уруги вакилларининг бир-бири билан жиккамушт булиб юриши холатлари учрайди. Бунда ака-ука, ота-бола зиддиятлари одатий хол. Аммо, шундай булса-да улар туй ва таъзияда бирлашиб кетадилар. Сабаби, ор-номус устунлик килиб, оила ичидаги сирни бировга ошкор килмасликка уринадилар.
Шу билан биргаликда бу уруг вакилларида кариндош урукка нисбатан мехр-окибат, жипслик кучли.
«Сарой саройни курса сонини кесиб беради» -деган макол даражасига кутарилган фикр бежиз эмас. Бу «Султон суягини хор этмас» даражасидаги макол.
Юкорида келтирган ривоятдаги каби Подшонинг узи сарой кабиласи вакилига киркта уругдан киз олиб берганлиги бурттирилган десак, ривоятга битта далил бор.
Менимча, Узбекистонда, умуман туркийларнинг карлук оиласида Сарой ва Кунгирот кабилалари бир-бирларига ухшашлик томонлари бор. Кунгиротларда саройлардан фаркли уларок ака-ука, ота-бола зиддиятлари камдек назаримда.
Кунгиротларнинг кишлокларидаги туйларга борганда бутун кишлокда туй булганлигига гувох булганман. Кейин кунгиротларнинг булаклари куп. Улар бкуни бармок дейишади.
«Кунгиротнинг ун олти бармоги бор» дейишади. Бу бармокларнинг хар бири бир неча кишлокларга булиниб кетган. Булинишга сабаблардан бири бошка уруг билан кунда андачиликдан булиши керак.
Сарой уругида бармоклар каби булиниш йук. Уларда бошкача булиниш бор. Сарой, Остсарой, Тагсарой, Чинсарой, Корасарой, Яккасарой, Уртасарой, Жовсарой ва бошка.  Бошка уруглар билан куда –анда булгандаям саройлик унутилмайди. Можарсарой, Наймансарой, Киргизсарой, Кунгиротсарой, Кипчоксарой, Калмиксарой ва хоказо.
Бу ерда уругнинг номида саройликдан воз кечилмаслигини уша бир-бирига нисбатан окибатлиликни унутмасликни англаш мумкин.

Давоми бор.
 
   
¬      

 

 


Рецензии