Дербенднаъ табаристан

                ДЕРБЕНДНАЪ «ТАБАРИСТАН»

                (отрывок из романа "Машар" – Лица)


Гъахьи ляхнар гъахьидарси
жвуван фикриъ айиси гьисаб ап1ури гъузруш – гьа, баладайи!
Хъа имбу «фикрарра»
жвуван фикрихъна гужназ хъч1юхруган – «гьа баладайи» хруб дарин балайихъна?!

Гъахьи ляхнариинди ккебгънайи дюнья ригъ ади
«жвуван фикрари» ригъ адарди ап1ура тмундариз!

Магьа гьамци шулайидар ву динарна гьюкмар!
Магьа гьамци шулайидар ву инсан ап1уб даккунна ккун!

Гьеле лигухьа гъирагъдихъан мажлисназ Дербентдиъ гъубшу августдин гьац1кьялаъ.
Вазлин йиц1ихьудпи йигъандин гьац1кьялаъ – «Табаристан» фонднан гьякьнаан.
Дина дап1найи теклиф сар Рашид к1уру гъучдизра. Ляхлаан вуйи.

Ухьу хъахъдихьа дугъан кьяляхъди. Ва теклиф дару ухьура уч1вдихьа айит1инди дугъахъди.

Мюгьлет ккабхънамиди, Ляхла жви дидхъан хъч1иху, т1афли тадабгъурайи чан турбайихъан хъч1ихурайи дишагьлиси.

Дугъу чан йирси «запарожецдихъ» чан Аьзиз бай хъитнайи.
Хъа Аьзизди: «йиз таярихъ – «бентлийирна» «майбахар»! Мициб «хуц» хъап1уз начди вузуз!» – к1уйи.

Думу машин Рашидли, дявдиъ гъахьи чпин гъула Даниялихьан гъадабгънайиб вуйи! Кьюб-шубубан чпин цаллан кьял-кьяляхъди абхъну гьял кимдруб!

–…гьа, Аьзиз, хъап1ну гъушхьа! – гъапи адашди.
– Наана?
– Дербентдиз!
– Базариз?
– Ваъ! Писателаригъна!
– Наана-наанааа? Гъарах яв уву! Яв гьадму «дякьянч» хъап1ну! – гьергу му бай учв «асккан» ап1рубдихьан мик1на-кулакси!

Гьамус, чпи «заан» ап1урайи жарадарси, дустарихьан дибисну «хаммер» хъап1ну гъягъидар аьхир му.
Гъушиш, чахьан нач дарин мугъаз!
Гъит, гъарахри чан «чухрайиъди»!
Гъягъидира ву! Думу вижна кайир дар адмийирин кялхъру саягъ кят1ябхъбарихьан!

Ивну улихьинди багажникдиъ чан китабар, шадну йик1ури шул писатель рякът1ин кюгьне шагьриз.
Хьуд агъзур йис, (хъа гьаз «хьуд»? «Ургуд» – дарпиди! Фицира гьисаб ап1урайир адар, хъа «варит1ан… варит1ан…» вуйиб улупну ккундарин, заанди улупуз!) дубхьнайи дягь заманайин «Дар-Банд»диз, нивк1хьанра духьну, ахсрар ккивайиз рякъюъ уч1внайир гъяйиз, шофёрарихьан плар гъюдюхну милицйир архаинра гъахьнийи.
Мугъан му «урч1ур агъзур» йис дубхьнайи, жугьдарихъ хъиву фяряуьндин «колесница» хъубкьайиз швнуб-сабишвахь, гагь бакдихъан убгруб, мат1урихъан ягъ хът1абццури, гагь телери йибт1найи чарх ккутубччвури, гагь шпагатдихьди кибт1найи гюзгю ктабхъури, гагь…, гагь… гагь алабхъру нивк1 хът1убччвури, «ягъч1вур йис» гъабхьнийи.

Гьамус мугъу мушваъ, «кьюбпи Ерасалимдиъ», чаз ккунишв фици абгуру…
…
– Где ваша улица Салмана?
– А что хотите там?
– Ковровая фабрика!
– А там такой фабрики нет!
– Бывшая ковровая?
– Не знаю, я не древний человек?
– А на какой хер, в древнем Дербенте живёшь?
– Не живу, а – рабствую!
– Не унывайте и на нашем дворе будет праздник! Ураза-Байрам1!
– Только – не это!
– Хорошо – Йом-кипур2?!
– Скорее бы! Сколько же ещё можно ждать этого праздника?!
– Совсем скоро, как только потрубиться Ангела шафар3!
– Какой бальзам на душу! Вы, случайно, не Машиах4?
– К счастью ли или к сожалению ли – не Мессия4!
– А можно к вам в машину сесть?
– Пожалуйста!
– Тогда вы потомок царя Давида?!
– А это возможный вариант!
– Спасибо! Вы меня подняли на седьмое небо! Теперь езжайте! Там – вместо фабрики, филиал Ивановского университета. Двести метров, с левой стороны увидите.
– Моя благодарность! То-да5! Вот вам моя книжка «Табасаранцы – кто они»!
– Ну, дайте «пять»!.. То-да Раба6! То-да Раба!
…
Пагь, мугъаз аьгъдруб адарда! Т1ягъниз!
Ар, дугъридан, мугъак «жугьудрин яхъван» ка!
Вуйишт1ан, ихь кьандирин абйирин му мисалин мяъна гьамди ади: Жугьудрин ялхъван кади хьуб, Йом-кипур машквраъ иштирак хьуб вуди! Фукьан зурбавал дарин!
Гъиямат йигъ хьайиз дубгъай, аьгъю ап1инай аьгъдрудари! Миди гьарсар уьрхиди!

Вушра, Дербентдиъ, гъуни-гъуншдиъ яшамиш шули фукьан жугьдар ади табасаранари дурарихъди гъуншивал дарап1райибдиин мюгьтал фужк1а гьаз шуладар, я эллер?!
Тарихариъ му мициб гъабхьи гьядиса дар ахир!
Дюньяйин тлихъан к1улихъ хъайи аьрабаринуб вариб дубхну гьубччвра, хъа жвуванураринуб фук1ара кьабул дарап1райивали учву мюгьтал ап1урадарин?
Ва гьаз мици ап1ураш, фикир ап1уз к1ан-к1улиъкьан аничв?
Табасаранар фила гипноздиан уягъ хьиди?! Йипай, я аьршар!

Кьан шула дупну, «рукьар-бултар айи кьутдин» эйси актовый зализди гъажаргъу.
Фицики, дугъаз собрания гьадушваъ шулу дупнайи.
Хъа урч1арихъ дийигънайири:
– Наана! Наана гьаци гьялакди! – гъапи.
– Наана шул?! Писателар уч духьнайишваз!
– Хъа гъарах уч духьнайишваз! Мушваъ гьаз архьрава?
– Хъа гьамшваъ адарин дурар?
– Дурари «Тадж-Махализ» переносит гъап1ну.
– Му фу бала гъабши!
– Бала даршулин бала! – гъапи тинди хьайири.
– Увуз гьаз бала?
– Узура гьадина дуфнайируза!
– Вуйиган мушвахъ гьап1рава?
– Гьаму уву ап1урайиб!
– Гьа гъач, тяди, гъушхьа! Индияйиз!
– Тяди гъушишра хъуркьидар ухьу дина!
– Ярхла вуйинхъа?
– Даршулин арда, синагогайихьансина «Пассаждихъ» хъайиб!
– Узухь машин хьазухь!
– Хьаш, гъач, гаф мап1ан! Хъа хъуркьиган таниш шалхьа!
– Ибшри сарун! Яв аьхювал!
…
Гъушу, ягъадаш, мурар, ктлухди! Таниш хьайиз гьа! Машиндихьинди!
Машин гъябкъган, «гаф мап1ан» к1урайир хъумп1 дап1ну дийигъу ва кулху:
– Зарафат ап1урайир вуйва?
– Ваъ! Гъач эъ!
– Гъи узу асккан ап1уз к1ури узуз яракар гъахьунна?
– Яракар гъахьихъанмина, «асккан», «заан» ап1урушра ккудуч1вуз хьибдарвухьан!
– Гьатлинмина гъюрайи адмийириз узу увухъди гафар ап1урайибкьана дярябкъри! Зат мидарди биябур хьайиз, йиз яягъди вушра гъягъидиза! Если что, ухьу чиб-чпиз аьгъюдар дар! Гъавриъ ахъунву!
– Ахъунзу, Аьбдурягьманов…! Ахъунзу! Саризра пидарза! Дарш увустаригъна маш гъядябгъюз даршиди хьидива, дуст кас! Уву – наан! Олимпияйин к1ак1наъ! Заан устларихъ, гьякимарин гъвалахъ! Хъа – узу? Узу – уршвлиъ! Хут1лариз пейин гъабхрударихъди машинар ац1ри! Хярар-хут1лариъ, гъуландаригъди, амк1ар-бат1рариъ! Ухьу саб шулин!

Гьесхъарина Чювккери мицдар ляхнар ап1ури имдар. Дурарира «бичар» гъадагъуз дурубгъна «Имам Шамиларихъан»
К1ваин ап1инай, мугъан, Чиркейиъ айиган гъибик1у «Бич» к1уру ихтилат, гъавриъ дархьидар!
Тмуну терефнаан, Аьбдурягьмановдин «Тухум» алабхьиш гьап1ру гъунна жвиву?! «…узу асккан ап1уз…» к1уру гафар ачмиш гъап1иш, чав гъапиганси!

«Тадж-Махализ» гъафи мит1лан, ужуб гъабхьну сабан вари гъюри имиди хьубра, тешкилатдин аьхюр вуйи Айваздихьан гьерхну ихтияр, Рашидди чан китабар варидарин уларикк устлиин, «ккунидариз ч1анади вуйиз» к1ури дибик1ну дивру.
Ч1анади вуйибдиз шли ваъ пидихъа! Пеэр дарки дурар ккабхьу пул дурубдуз!
Собрания ккебгъайиз мугъан мушв’ин гьич саб я «Ужувлан хабар», я «Исайикан ихтилатр», я «Ц1ийи Йикьрар» гъитундайи.
Варидари чиб-чпихьан жиниди гъадабгъуйи ва дишлади сумкйиризди жин ап1уйи.
Гъадагъа дап1найи йимиш арда ицциди дарди шулин!
Дурари автор фуж ву, ясана му Гимари Китабар ихь ч1алназ илт1ик1ур фуж ву, к1ури гьерхри гъахьундар.
Фу пухьа, белки дидкан дурариз хабар ашлийи, хъа гьамусдиз китабар дяркънадаршлийи.
…
– Гьаккму, «Тадж-Махалихь» хьайи гъянжара, шлинуб ву? Поэтар–писателарихьди гъюз гъидритди, рякъ гьадабт1ну, дебккнайиб! – пну китабариз лигурайидарихьинди гьарай гъап1у сари.
Ляхла жвиваз, учв вари халкьдин улихь асккан ап1уз к1ури вуйи, чан машиндиъ эдреу гьадму касдин дих, дишла аьгъю гъабхьи.
Аьбдурягьмановдин хиял гъабхьну, гьамус му, гъунна жви начу йик1ури адмийиригъянтина гъудуч1вну душну, «къянжара» ярхласи гьадабгъиди ва мицирин китабар гьясбикк дарап1ди  гъитди к1ури.
Дугъу думу начди душну гьадабгъуз дарди мийибшри, чавра варидариз ебхьруси:
– Фуж вуйи йиз «къянжара запарожец» гьадабгъ к1урайир? – дупну гьерху, гьеле дици гъапир чаз фуж вуш аьгъяшра.
«Интелигенция» мюгьтал гъабши, китабариин али улар, му кьюрид касриинна гъушу.
Хъа «Къянжарайин» эйсийи, чан хилиъ айи, Гюлбеки Уьмаровайиз к1ури гъадагънайи кюкйир душну Аьбдурягьмановдиз:
– Ма, йиз ккуни дуст! Уву гъидик1у китабар гъурхунза ва гизаф бегелмиш гъахьунзуз! – дупну туву.
Му файйейигъ гъяйи халкь, гьеле русвагь пуб ц1ибдира ву, гьаци гъабхьнийики, заварилан Месигь дуфнайиси!

Гъит учвкан гьич фужк1ара, ихь машгьур поэт–писателин саягънаъ адрахъри!

Гъизилин медаларина, лайикьлу ччвурарина, республикайин заан премйири, ляхлаарин «уршвлиан» вуйи, саризра гьяспи ккадру переводчик, далу хътрурси, сарикьан дугъхъан хътрипруси, гьисаб ап1урайи. Амма дурариз дугъан далу Варит1анзаанур вуйибдикан хабар адайи.
Дурариз чпин ляхнарра, хъуркьуваларра чпин аллагьдиинди вуйиб чпин динди гьар йигъан хьубан ап1ин к1урайи гъудгнариинди аьгъяйи.

– Хуб ктатва! – гъапи сари кадиси.
…
– Жердру чан к1ул’инна руг ебчур! – хътипу жарари.
…
– Гьяйиф кюкйир! Шлиз ва фу бадали тувунва? – гьерху кадру мужрийиз зигури.
– Ч1урубдиз ч1уруб гъап1иш ч1урубт1ан даршул. Мици варидари ап1ури шулу. Хъа узуз варисир хьуз ккундарзуз!
…
– …гьаддиз гъира кримплиндин шалварна читдин ккуртт илмивуин! Чан, писатель вуза к1ури, адмийиригънара дуфнада!! – хъюгъю Аьбдурягьмановдин сар терефкар.
– Гиран гъабхьиси вувузки, жан ужур?! Уву фикир мап1ан узу адми ву к1ури! Тмуну терефнаан, эгер узу адмийиригъ гъяйиш, узкан адмийири мици дарап1рийи! Узканра фикир дап1ну узухъра «мерседескьана» хъибшуз гъитрийи! Габана дарк1архьа, Юдашкиндиндар уз’инна алахьрубси ап1рийи!
– Мугъаз фицира гафарра дихъуру гьа! Гафарра, чпи – фицдар!
– Узуз дихърудар ичв гъудургу гафарт1ан дар! Дихъуруш ичв мажникарна, пулар дивнайи йишвар гьаз дихъдар!
– Учу дурар дургуз гъитри шулдарчва! Дургрудар гафар ишри – увуз дихъуз! – пну гья-гья гъиву «кримплин али» гъапири.
…
Фицира, мугъ’ина гъап1у гъюжмаризра дилигди, мина дуфнайидари гьич саб дугъан китаб кьяляхъ гъап1ундайи. Дурар, гьамцири фу дибик1ну айк1ан к1ури, штухъ хюси мукърамди айи. 

Мура дюзибин-хъа, автор саб мутму даршра, гъидик1дар урхрударихъ мягьрум ап1уб!

Зал абц1нийи, «табаристандикан», чпинишвариан, фук1а ебхьуз к1ури гьаънайи табасаранарихьди.
Айи Урт1ланра, Хурсат1иланра, Хуст1ланра, Хюрхъанра… вакиларна везирар!

Айваз ччвур али дилавар сар касди, чав дюзмиш гъап1у фонднакан чаз фу ккунди аш гъавриъ т1аъри ихтилат ккебгъу.
 
Хъасин, историкин, дарш академикин, гьацир сар Гьясанов к1урури: «…уву, жан Ай-Ваз, фондниин дициб ччвур иливну ккундайи…», гъапнийи.
– Хъа фициб?
– Фициб, фициб?! Жвуван история аьгъю ап1рубу! Табаристанна Табасаран саб халкь дар! Уву фйир к1ури халкьдин улихьна удуч1внава? «Табаристан» алдабгъну «Табасаран» илив!
– Уву вердиш духьнава яв студентариз гьаци илзигури! Аьгъдарди туву ччвур, гьамус аьгъяди алди ибшри! Кюгьневал улупури!
– Ибшри сарун! Кюгьневал улупуз вуш, к1анар гъядарди диц! Адамси!
Вари гъяаьлхъю.
– Уву фйир к1урава, я тарихчи?! – залин улхьан, улхьан гъиву угъин илипну адру йицриланси, сари.   
– Хъа дугъу фйир к1ура, даш-баш туву аспирантдиси! Гьабхъуб! Ушанихъна гъафиб! Дюз вушра-даршра – вариб!
…

Пирмягьямад Кьасумовди чаанра «ибичу»:
– … вуза рази, фундназ уч гъабхьи пул вари, пай ап1уз жвувандаригъ!
Гусейнди гъапи: «…кап1дихьа снайперизра! Варжна къар гъийихуриз!»

«…дици вуш Гьесихъра хъа кьюрсана шаир! Дурарра гьаъну ккундар к1ваълан пайнагъян!» – хъипу гъунши гъула жвивахъ Абдурягьимди.
– …жафа зигурайир узу… – чан рижв гъюбччву художник Аьбдурягьмну.
– …фу жафа? Медведевдин шикил кап1узди? – рази гъашдар Чювккерин Сефер.
– …дарш Мустафаевдин гъизигну к1ури вардин фун абц1ди! – хъюгъю Хирччварин Аьли, Хив культура кц1абхурайи.
…   
– Сабан уч дубхьнадру пул фици пай ап1урача, эй шаирар! Ухьу мина сабан уч ап1уз дуфнахьа! Пай ап1уз хъуркьди! – дерккуз ккунди айи тмуну Айваздиз.
– …учву, «Ай вазар», мяаьш кайидар вуйиш, аьхю завуъси, сабт1ан хьидайчва! Му биц1и жилиин мурар, «вазар», фукьан ал? Сабкьан гьубк1ну акв тувуз даршлудар! Пистеларин айи-адруб гьубк1уз! – тягьна гъиву литинститутка Уьмаровайи.
– … жараринубдиъ ул ади мугъузанай, урхай халичйир учвура! – тюбгъюз гъабшдар Марьямдихьан, гъи чаз сумчриз дап1надруган теклиф.
– … Гьаз адархъа халачйир урхури, узу Гъушт1ил сар халайин халачайихъ деъну гугарра кит1унза., хъа «Даг правдайиъ» Аварари халачйир урхура к1ури дибик1на йиз шиклин к1анакк. Жафайизра айиб адар! Гьа, яваша, сугъакк риш, уву Ай–Ваздихъан хъюгъюз, йигъан сумчрариъ гъадабгъурайи ягъч1вур агъзрарикан гьап1бади вува? Тув гьеле ихь фондназ сад йисандинуб! «…ран»дикан «…стан» гъап1дар учву вучва ихь историк-академикдин «ц1узариз» дилигди!
…
– … явашай гьеле шубар, ичв улхуб гьаваиди дарибшри, – ктикьу Сувайнатра, –  дийигъай сац1иб ихь литературайин альманах возобновит ап1айиз! Гьадушвак каъруси ичв улхбар! Дарш фу ву арда 50 агъзур каст1ан адру нагъйириз журнал ади, хъа 150 агъзур айи ухьуз – адарди! Абсурд какая-то!
 …
Ширинатди, учвра дишагьли вуйиб улупури, хъа аьхю «лижар» ап1уз хъюгъю:
– …уву гьаци пуз, «…дишагьлийин» редактор, школйириз китабар дюзмиш ап1руган тувуз ужуб фук1ара бихъури шулдар!
– …альманах адруган ву гьа!
– …адруган, дарш, вари писателаринна поэтарин «ккундузузна» «ккундарзуз» вуйи «люблияр» вуйиган! Хъа ап1ру ч1алра мурари фицидарихъинди дигиш ап1ураш саб хъебехъава, жан Казиева! Мяълийир ап1ура, табасаран ч1ал аьгъдарди, «ШВ» пуз аьгъдарди «Ш» к1ура «швушван» ерина – «шуш», «КК»уйикан «Г»у ап1ура: «ккунду» – «гунду»! «Т1»-йикан – «Б»! «Шагьвелед»-дикан «Велед – Шагь» «Аьбрурягьим»-дикан – «Рягьим – Аьбду»! Наанакьан гъягъюз кка ухьу «Табасаран»-дикан «Аьрабистан» ап1ури?!
…
–…ебхьай, ебхьай, хьа али ибар! Сагъул ич шураз! – Чаин «Мягьямядов» фамилия алди даккни Кьасум халуйи, варидиз кзибгруси ил илиту «до-ре-ми-фасоляси» нотйириин! – Чухсагъул ихь мяълийир ап1ру баяр-шубаризра! Дурари, пешкеш вуди, гафар гъидик1у шаириз мелз адап1ури шулу, хъа мукьам гъибик1у компазиториз, кьяляхъ илдицну чпиин, ц1иб исинаси, гъюдли–ягълишв’ин бач1 алабт1ри шулу! «…ац1ай! Адрац1руц1ар!», к1ури! 
–…гьарган аьрзар кайи Кьасум халу! Кьусум йивну женнетдиъ ахънайир вува, хъанара фу гьубк1радарвуз! – Эльмирайи ихь компазитор ккарцуз чарйир агурайи. – Хпенч1вси, шубаригъ фу гъяяв? Гьадму ичв гъула язна бай Кюребеган ихтилат гъубхур вуна уву?
– Фу ихтилат?
– Гьадму, жердру ц1ийи машиндин айит1 к1ул убччвну арагъи убгъбакан!
– Гьудуч1в гьамлин, жердари – ичкки?
– Магьа дарш лиг. Хьайвухь, Рашид халу, гьадму Мурадхан Амирхановдинна Мусалов Кюребеган сат1иди адабгънайи китаб?
– Устлиин думура алйиз, Эльмира! Т1араш гъап1ну, заан базарикк ккайи алверчйири ичв Дербентдин! – жаваб туву, гаф тувну, саб-кьюб гаф пуз трибунайихъна адаънайи Азизовди.
– Ккушара, зарафат вушра, алверчйир к1ваин алауб ужуб гъап1унва, мердюшю! – давам ап1урайи Ашурбековайи. – Учву к1урачва ухьуз сар алигархкьана адарда к1ри «Табаристан» фондназ пул хътап1уз, аскканра–заанра–арзура базарикк ккайидар вари алигархар дарин! Киври чпин пай дурарира «Табаристандик»!
– Уву яв фикрихъ хъайва, шаир-дишагьли? Узу Аьшурялдихъди гъярхьуз мигъитан! Уву диши агьли вуйиш «Табаристандик» гьаз к1урава «Табасарандик» дарк1ури. Аьгъяйвуз, табаристанар Ирандиъ айи саб халкь ву чпин Зара–Астра Мягьямаддин дин хъап1райи! Дурарин ухьухъди гьич саб жюрейинра фаркьвал адар! Гафар вуйич к1ури фйирушра мак1анайчва, жан баяр-шубар!
– Гаф тувнайирихьди гаф пуз гъитай! – гьарйир гъаши.
– Алигархар, агурайчва? – микрафондихъан Рашидлин му дих гъеебхьу халкьди дикъатлуди «хьа али ибар» гъазаргу. – Магьа ухьуз «алигарх»! Дугъри! Вафаллу! Гьарсарин гьурк1ну тямягьяр гьурк1ру «алигарх»! – к1ури дугъу, чав к1улиъ ади аьлимарин кюмекниинди арамейна грек ч1алариан илт1ибк1найи «Ц1ийи Йикьрар» гирами Китаб варидариз рябкърубси чан к1улланзина за гъап1у. – Хиял мап1анай, му жугьдарин, ясана урсарин диндин, ихь ч1алназ дубхнайи, саб аьдати китаб ву к1ури! Ваъ, му Китабдин диндихъди гьич саб жюрейинра аьлакьа адар! Мушваъ, сифте нубатнаъ, девлету фици шулуш ктибтура! Мушваъ ихь абйирин ккудубшу, ихь, гъийин, ва ихь насларин гъюз имбу уьмрикан ктибтура! Миди, уж’вал фу вуш ва дидин сагьиб фици шулуш улупура! Йипай гьеле, сарун мут1ан зина вуйи «алигарх» шлуб вуйин?!!
– …уву аьлимариинди маалап1ан! Уву илт1ибк1ну!… – кьюбпи жергейиан, куч1лар гьаз ап1урава, Рашидими, к1урубси, дилигну гъапи, Мустафаев Камилин гъардаш Т1агьирин хпир Марьятдин биц1уну гъардаш, Эльмирайиз кьабул гъахьи Кюрейин улихь хьайи, Ляхлаъ болниццайин главврач Дашбеган риш Сабрина хьайи Маллаев Физулийи. – Узуз дярякъди имийин-хъа, уву маларихъ хъайиган, дахъну майднариин фици думу Китаб ихь ч1алназ илт1ибк1ури гъахьнуш! Гаван!
– Ибшри, я Физули, уву к1урубси! Габни илт1ибк1уб гьамус кьабулди дарчвуз сарун?! Габнарин хьараъ бабкан гъахьи Исайи ухьхъанди, ухьуз гьаммишандин уьмур хьузди Чан жан тувну к1урайибдихъ учву хътругърайиб, сарихьанкьан дархьиди, Габни илт1ибк1ну гъапиган фици хъугъдичва, я инсанар!
– Мурар ихьдар вушра, Габнихъна Исайихъ хъугъайиз, аьрабарин диндихъ хъугърайидариз фу пуз ккундучвуз, я эллер! – алишвлан гъудужвну гъапи, жвул’арин Кьаби Кьасумди.
– Хъа Рашидими, иву гаван вудира ич малар жанаврари ч1юргъюс гьас къятнува? – к1урайи кдидисрайи Мурсаловарин язна Физулийи. – Хъа яв гьадукьури дилк1унди! – ккебехъурадайи думу.
Залиъ айидари, ляхлаарин нугъат хъади гъапи гафар деерхьну, саб аьхю аьлхъюб ккец1яхю!
…
– …баладар габан вушра Аьзизувра «Табаристан» фонднан членди ктагъидихьа – гъапи президиумдиъ деънайи Гьясановди.
–  А яман! Габан гъагунчва! Хъа маларра духьну ккундарин! – к1ур улхьан сарпири.
– Магьа, малар, чпи! – к1ур улхьан шубурпири.
…
Гафнахъди – гаф, аьхирки, фонднан состав утвердитра дап1ну алдагънийи.
Пагь думуган гъахьи «дявйир»!
Сар сариз кьабул даршули!
Узу тмунурт1ан зина вуза, к1ури!
Узу хьайишвахь тму наан айир ву, к1ури!

Фонднан чарх, ккахьру к1ик1лариз дилигди, мюгькамди илт1ибк1уз хъюбгъю.

Вахтар гъягъбахъан «хьа али ибари» гъапизуз:
– Швубан заседанияйиъ иштирак гъахьунва, Рашид?
– Гьич сабанкьан! Дих гъап1ундарзуз!
– Аьгъязуз! Хъа гьаз гъап1ундарш аьгъяйвуз?
– Узу чпин лиж’ан даруган!
– Ваъ! Уву габан вуйиган чпи маларси гьидригъуз! Душваъ сари гъап1у зарафатнакан варидариз гуч1 гъабхьну ва уву списукаригъян гъют1уршвну!               
– Ай чпин к1ул’инна Ц1ийи Йикьрариъ айи ужувлар гъюричпин!
–…гъябкънийвуз дурар яв «запарожецдихьан» фици гьудуч1вури гъягъюйиш!
– Аьбдурягьим, дурарикан гиран ухьу ап1идархьа! Гьарсар кас кюкю ву, хъа сат1и гъахьиган, варидарин фагьум дубгру ва иблиси чан хилиз бисуру! Чпихъан юк1в Убгурайирин Кюмек кьабул ап1рудар ишри чпи!
– Гьаци шулду сарун…
Дюз к1урава, шаир, гьаци шулу сарун. Аьгъдруб улуп, дупна! Деребхьуб кидибт, дупна!
Гьар касдиз деебтнайи азадвалихъан бару хът1ибк1рубси дарибшри!
Т1яамнан дад мелзну аьгъю ап1уру! К1улиъ айи фикри – ваъ!

–––––––––––––––––––––––––

1 Ураза-Байрам – мусурмнарин машквар.
2 Йом-кипур – варидюн’яйин суд ап1бахъан марцц хьпан Заанурин машквар.
3 Шафар – инсаниятдин суд ккебгъбакан хабар дебккрайи зурна-к1урч. Гьадму йигъан Малайикди, варидюн’яйиз ебхьруси думу рабхиди.
4 Машиах – жугьуд ч1алнаан Месигь, дюньяйин суд ап1уз гъюру Заанур, Иса.
5 То-да – жугьуд ч1алниинди «чухсагъул».
6 То-да Раба – Аьхю чухсагъул.