К1амай Ахмед ва Зауран т1ал

Зи таниш гада Заур рахадайла ара-ара галк1ида. За адавай и т1ал гьинай пайда хьайиди я лагьана хабар кьуна. Ам заз са геренда синемишзавайди хьиз килигна, амма жаваб ганач. За адаз и рекьяй захъ хъсан таниш духтур (логопед ва психолог) авайди лагьана. Духтурдивай куьмек гуз жеда, амма адаз и т1ал вуч себеб хьана арадал атанат1а чирна к1ан жеда. Заура вич вахтунда духтурриз фенай, амма са кьат1удай тегьердин хийир тахьайди, абурухъ агъазамач, лагьана. Ада заз вичин кьилел аял вахтунда атай агьвалатдикай, и т1алдин себебдикай, суьгьбетна. И суьгьбетди Заураз гузвай азаб акуна, за адаз мад суалар ганач. Са кьадар вахт алатайла, за адавай и агьвалат кихьин патал ихтияр къачуна. Ада т1варар дегишна кихьидай ихтияр гана. Ингье за куь дикъетдиз и агьвалат гузва.
…Гатун каникулрин вахт тир. Вад лагьай класс куьтягьнавай Заур нисинлай кьулухъ школадин гъене аялрихъ галаз футбол къугъвазвай. Адаз яргъал мукьва-кьили, школа са пуд йисан вилик куьтягьнавай Ахмеда эверна. Ада вичихъ галаз дагъдай гьайванар хкиз куьмек це лагьана. Заур рази хьана. Рекье Ахмеда яргъи эхтилатар ийиз эгеч1на, Заур гъавурда акьурвал и «халу» вичин ваъ, масадан гьайванар хкиз физвай.Са гафуналди, чуьнуьхар ийиз физвай. И кардин гъавурда акьур Заур рекьелай элкъвена хквез гьазур хьана, амма Ахмеда адакай ягьанатар ийиз эгеч1на: «Ваз кич1е хьанани? Вун итим яни, тахьайт1а дишегьли?» Са гафуналди, Ахмедан нуфуздик акатай Заур элкъвенач. Абур кьведни, Ахмеда виликамаз ахтармишнавай, еке лацу къванцин къвалав, гъвеч1и суьруьди ял ягъизвай чка галайвал, рекье гьатна. Югъ негъен жезвай. Цав булутри кьунвай, гъетер аквазвачир, амма дереда, вац1ун винел алай лацу цифери т1имил экв гузвай.
Садавай сад квахь тавун патал циферин экв бес жезвай. Ахмедни Заур са кьадар яргъа акъвазна, яб акална, кьуд патахъ килигна. Дередай физвай вац1ун сесинлай гъейри са маса сесни авачир. Са сятда кьван гуьзетна, ахпа абур яргъай элкъвена, лацу къван галай патахъай суьруьдиз мукьва хьана. Инлай анихъди Ахмед текдиз фена. Кул кусда чуьнуьх хьайи Зауран рик1и кут1ади хьиз ягъизвай. Ам дикъетдалди Ахмедан гуьгъуьнай килигзавай. Ахмед, са къеряхдилай гьайванрив эгеч1на, ам гагь са гъилин туп1ар, гагь муькуь гъилин туп1ар къвалав гвай гьайванрин далуда къекъуьриз, суьруьдин къене авай. Ахмедан гъилерин гьерекатри на лугьуди, ада са вуч ят1ани жагъурзавай. Ахпа ам са гьайван къуьнел вегьена, Зауран патав хкана. Ахмеда ам Зауран къвалав эцигна, адан кьулухъ к1вачер мягькемдиз кьаз туна. Им азаб к1валах тушир, Ахмеда гъайи гьайван са пара екеди тушир. «Гьайванар са йисан кьарар я, далуда як авай садни квач» - гьайиф ч1угуна явашдиз лагьана Ахмеда. И гафар лагьайла, Заур гьасятда Ахмеда суьруьдин юкьва туп1арив ийизвай гьерекатрин гъавурда гьатна – ада куьк гьайванар хкязавай кьван! Ахпа Ахмеда суьруьдихъ киц1ер галачирди ва чубанни япунжидин к1аник ксанвайди лагьана. Ада Заураз, са 10-15 метрдин яргъак квай, чубан ксанвай чка къалурна. Дикъетдивди яб гайила, Заураз вичин рик1ин ягъунрин арадай чубандин хух язавай ван атай хьиз хьана. Ахмед мад садра суьруь галай патахъ фена. Чубандин къвалав агакьайла, япунжидик квайди садлагьана гъвана. Гьа и арада Ахмед агъуз хьана, чилелай футболдин тупунлай са кьас гъвеч1и хьтин къван кьве гъилив кьуна, ксанвайдан кьил галайвал туьшарна. Са т1имил вахтунда ам гьа жуьре кисна акъвазна. Яргъалай адаз килигзавай Зауран к1вачерин аман ат1ана, памбагар хьиз хьана, гъилер гьайвандин к1вачерик кк1ана. Бахтунай, чубан ахварай аватнач, пад элкъуьрна, мадни хух ягъиз ксун хъувуна…
Идлай кьулухъ вуч хьанат1а, Зауран рик1ел ч1укар хьиз алама. Ахмеда кьвед лагьай кьар гваз хтайла, Зауравай къарагъиз хьанач, гъилерни гьайвандин к1вачерик клейдал кук1урнавай хьиз хьанвай. Ахмеда са гужуналди Зауран туп1ар ачух хъувуна, к1вачел къарагъарна. Ахпа ада Заур туна, вичи к1вачер кут1унвай гьайванар, са- сад са гьиниз ят1ани тухвана, элкъвена Зауран патав хтана. «Мирес, за вакай куьмек жеда лагьанай, амма вакай заз бала жедай хьиз аквазва. За вун исятда хуьруьз хутахда, килиг гьа, сивин куьлег ахъайиз тахьуй!» - лагьана Ахмеда. Ада Заур са кьадар чкадиз вичихъ галаз хкана. Рекье ам ачух хьана, Ахмедаз суал гана: «Чубан акагънайт1а вуч ийидай?». «Хабар кьадачир, ягъадай! - Ахмеда секиндиз жаваб гана. Чун чубандин гъиле гьатнайт1а, вири жемятди чаз т1уб туьк1уьриз, чуьнуьхсумбат1ар лугьудай. Вуна фикир це, гьи жуьре хъсан я?» Заур патал кьве жуьрени пис тир…
Хуьруьз мукьва хтайла, Заур михьиз ачух хьана. Ахмеда ам рекье хтуна, вич элкъвена хъфена. К1вализ хтайла, дидедиз хъел атана, ада гададиз геж хтана лугьуз гьараяр гана. «Зун Ахмед халудихъ галаз квахьнавай гьайванрихъ къекъвез фенвай - лагьана Заура. Гьатнач.» «Яргъи югъ туна, аяларни галаз йифен рекьера гьатнава, вичиз регъуь хьурай!» - лагьана дидеди, мад эхтилат гьа инал бегьемарна.
И вакъиадилай кьулухъ Заур са шумуд йифиз ксуз тежез хьана. Гьар сеферда, ахварик фенмазди, адаз вичин кьилиз къван вегьиз гьазур хьанвай инсан аквадай. Гьа йикъарилай эгеч1на, ам рахадайла галк1изва. И к1валахдин халисан себеб, ада икьван вахтуналди садазни, гьатта диде - бубадизни, лагьанач.
Зун Зауран ихтилатдал тажуб хьана амукьна. Яраб Ахмед хьтин инсанрин ягьсузвилин, инсафсузвилин дувулар гьинай къвезват1а? – и суалдин жавабдихъ зун гзаф къекъвена. Ахмедан хзандин уьмуьрдай, ам гьеле вич гъвеч1изамаз хьайи са вакъиа рик1ел хтайла, заз жаваб зи гъиле гьатай хьиз хьанай.
Са шумуд йисан вилик, зи таниш касди чандик пара хъел кваз са эхтилатнай. Адан ажугъдиз и кьил а кьил авачир! Хъилен себеб, хуьруьн кимел, инсанар к1ват1 хьанвай чкадал, са касди вичин хзандиз гьарам кутугнава лугьун тир! И гафар япарихъ галукьай зи танишдивай эхиз хьанач, ада а кас виридан вилик айибна, адаз ва абурун хзандиз садани гьич саламни гун кутугнавач лагьана. Ахпа, къарагъна хъфена. Амай жемятди чуькьни авунач, кисна яб гана, садан падни хвенач. Ингье, за гила фикир гайила, Ахмедан аял вахтар гьа и, гьарамдал рик1 алай касдин хзанда фейи ч1ал, чир жезва.
Эхь, гьарамдал рик1 алай ксар вахтунда акъвазар тавурла, абурукай инсандин уьмуьрдин къимет кьве кьардин къиметдиз барабарзавайбур арадал къвезва. Гьарамдик кьил кутунвай инсанар - чи обществода ягьсузвилизни инсафсузвилиз рехъ гузвай, лап регьят кьат1уз жедай себебрикай сад я. Ихьтин себебар мадни ава…
П.С. АЗИЗ ДУСТАР! Мад садра «жемятди ч1уькьни авунач» лагьай гафариз дикъет це. Куь фикирдалди, ихьтин гьалара, пара ч1авуз «жемятди чуькь тавунин» себеб вуч я?