Беларусская Литература. Алесь Карлюкевич. Сборник

Беларусская Литература. Алесь Карлюкевич. Сборник рассказов



M;asir Belarus ;d;biyyat;





Ales Karlyukevi;


SU ;MR;








hekay;l;r. na;;llar



Bak;- M;t;rcim -2017






Redaktoru v; t;rc;m; ed;ni:
Kamran N;zirli
Az;rbaycan Yaz;;;lar Birliyinin ;zv;





"M;asir Belarus ;d;biyyat;" seriyas;ndan olan kitablar;n Redaksiya Hey;ti:

Ales Badak
Ales Karlyukevi;
Aleksey ;arota
Yuliya Aley;enko
Tatyana Sive;
Salat;n Mirz;yeva
Kamran N;zirli
;li; A;amirz;yev


Na;ir: ;. Mirzall;
Dizayn: M;tan;t Qaraxanl;





Annotasiya

Belarusun tan;nm;; yaz;;;s; Ales Karlyukevi;in (Aleksandr Nikolayevi; Karlyukevi;) "Su ;mr;" kitab; "M;asir Belarus ;d;biyyat;" seriyas;ndan olan alt;nc;s;d;r. "M;t;rcim" n;;riyyat; 2015-ci ild; m;;llifin "Maksimkan;n V;t;nd; v; dig;r ;lk;l;rd; s;rg;z;;tl;ri" adl; kitab;n; da yaz;;; Kamran N;zirlinin t;rc;m;sind;, "D;nya u;aq ;d;biyyat;" seriyas; ad; alt;nda ;apdan burax;b. A. Karlyukevi;in t;qdim olunan n;vb;ti kitab;na daxil edilmi; na;;l v; hekay;l;rin ;sas qay;si V;t;n;, torpa;a ba;l;l;q, t;bii s;rv;tl;r; v; onlardan istifad;y; diqq;t v; qay;;d;r.


































Ales Karlyukevi; haqq;nda bir ne;; s;z

Ales Nikolayevi; Karlyukevi; Belarusun tan;nm;; yaz;;;s;, t;rc;m;;isi, jurnalisti v; ictimai xadimidir. O, t;k m;nim yox, Az;rbaycan;n dostudur. Az;rbaycan xalq;n;, onun ;d;biyyat;n; v; m;d;niyy;tini sevir. Son bir ne;; il ;rzind; Belarusda Az;rbaycanla ba;l;, onun klassik v; m;asir ;d;biyyat xadiml;ri il; ba;l; ne;;-ne;; Layih;l;r h;yata ke;irib v; t;sad;fi deyil ki, Az;rbaycan Yaz;;;lar Birliyi d; Alesi ;z s;ralar;na F;xri ;zv kimi q;bul edib.
M;n Alesi 2015-ci ild;n tan;y;ram. Onun yarad;c; v; unikal insan olmas; m;nd; h;r zaman s;z;n yax;; m;nas;nda heyr;t do;urub. ;lk bax;;dan sad; v; adi g;r;n;n bu adam;n z;ngin d;nyag;r;;;, qurub-yaratmaq ;zmi, yenilik;i t;;;bb;sl;ri v; ideyalar;, m;;llifi oldu;u ;d;biyyat Layih;l;ri m;nd; h;qiq;t;n qibt;edici hissl;r do;urub. Sonralar onun daha bir c;h;ti diqq;timi ;;kdi. U;aqlar ;;;n yazd;;; na;;l v; hekay;l;rini oxuduqda ;min oldum ki, Ales h;m d; t;p;d;n d;rna;a ;z V;t;nini, yurdunu sev;n v;t;np;rv;r bir yaz;;;d;r. Onun istedadl; q;l;mind;n ;;xan hekay; v; povestl;ri ki;ik ya;l; oxucular ;;;n n;z;rd; tutulsa da, bu ;s;rl;rin ibr;tamiz x;susiyy;ti o q;d;r geni;dir ki, b;t;n t;b;q;d;n olan oxuculara faydal; v; maraql; ola bil;r. M;hz bu c;h;t; g;r; m;n onun ilk povest-na;;l;n; - "Maksimkan;n V;t;nd; v; dig;r ;lk;l;rd; s;rg;z;;tl;ri" adl; kitab;n; Az;rbaycan dilin; ;evirdim, el; h;min il "M;t;rcim" n;;riyyat;nda ;ap etdirdim.
"M;t;rcim" N;;riyyat Evinin "M;asir Belarus ;d;biyyat;" seriyas;yla ;apdan buraxd;;; ki;ik h;cmli kitab;a "Su ;mr;" adlan;r. Bu, dostum Ales Karlyukevi;in oxucularla yeni g;r;;;d;r, daha do;rusu, m;nim t;rc;m; etdiyim ikinci kitab;d;r. Amma onun kitablar; bundan ;vv;l d; Az;rbaycanda n;;r olunub, onlar; q;l;m dostlar;m ;ingiz ;lio;lu v; Sevinc Nuruq;z; t;rc;m; edibl;r.
Qeyd edim ki, Alesin yarad;c;l;;; t;kc; u;aq ;d;biyyat; il; m;hdudla;m;r. O, Belarusun g;rk;mli jurnalisti v; publisisti, t;rc;m;;isi kimi d; populyard;r. M;xt;lif xalqlar;n, o c;ml;d;n, Az;rbaycan ;d;biyyat;n;n n;mun;l;rini Belarus dilin; ;evirib. Onun ;oxsah;li yarad;c;l;q f;aliyy;tin; publisistik ;s;rl;ri, m;sahib; v; t;nqidi-analitik yaz;lar; da daxildir.
M;n Alesin u;aqlar ;;;n yazd;;; hekay;, na;;l v; povestl;rini t;rc;m; ed;rk;n ;z;m d; ;yr;nir;m. Qeyd edim ki, onun ;s;rl;rind; m;kt;bli g;ncl;r; h;yat bilgisi ver;n, onlar;n d;nyag;r;;;n;, biliyini z;nginl;;dir;n, t;lim v; t;rbiy;sini d;zg;n istiqam;t; y;nl;ndir;n c;h;tl;r ;oxdur. Ales ;ox sad; yaz;r, onun ;s;rl;rini ki;ikd;n tutmu; b;y;y;d;k ham; ba;a d;;;r. Bu anla;;ql;q oxucuya z;ngin m;lumat, t;cr;b; v; bilik g;tirir, onun s;ri;t;sin;, mara;;na, bacar;q v; qabiliyy;tin; ;lav; ;alarlar qat;r, ona ruhi qida verm;kl; yana;;, h;m d; v;t;n m;h;bb;ti, torpaq m;h;bb;ti a;;lay;r. Onu Allah;n insan ;;;n, onun ya;amas; ;;;n yaratd;qlar;na h;rm;t v; ehtiram g;st;rm;y; ;a;;r;r. Ona t;bi;t v; c;miyy;t m;nasib;tl;rind; d;zg;n yol tutma;; ;yr;dir. Bir s;zl;, Alesin na;;l v; hekay;l;rind; q;dim na;;llardak; kimi  "Div" v; "C;rtdan"lar yoxdur, burda m;asir insan obrazlar; var, m;asir insan;n ;traf;ndak; hadis;l;r; m;asir yana;ma var; x;susil; "Su ;mr;" kitab;nda t;bi;t v; onun yaratd;;; m;c;z;l;rin, yerin, suyun, g;n;;in, havan;n, a;ac;n, ;ay;n, ulduzun, d;nizin, bal;;;n, qu;un...n; d;r;c;d; ;h;miyy;tli, vacib oldu;unu izah v; ;;rh ed;n b;dii-publisistik m;lahiz;l;r var. Bunu yaln;z m;drik yaz;;;lar ed; bil;r.
Alesin ;s;rl;rind; diqq;timi ;;k;n daha bir c;h;ti qeyd etm;k ist;yir;m: k;nd-;;h;r m;nasib;tl;rini. M;asir ;;h;r v; k;nd anlay;;lar; yaz;;;n;n ger;;k m;;ahid;l;ri v; b;dii t;f;kk;r;nd;n s;z;l;n par;alarla yadda qal;r, insan;n k;nd; d;, ;;h;r; d; eyni, h;m d; qay;;yla yana;mas;n; t;lqin edir. Bizim ;oxumuzun yad;ndad;r: sovet d;vr;nd; h;m yaz;;;lar;n, h;m d; adi insanlar;n k;nd; v; ;;h;r; m;xt;lif yana;malar; vard;. K;nd v; ;;h;rd;ki t;bii s;rv;tl;rimiz; d; ;gey-do;mal;q hiss olunurdu. Ales dem;k olar ki, b;t;n ;s;rl;rind; ;;h;r; v; k;ndl;rimiz;, t;bii s;rv;tl;rimiz; do;ma m;nasib;t b;sl;yir, onlar; sevm;yi, qoruma;; t;vsiyy; edir.
K;ndin d;, ;;h;rin d; s;rv;tl;ri insan;nd;r. ;nsan bu s;rv;tl;r; g;r; ya;ay;r, n;f;s al;r, ;;hr;tl;nir, ucal;r. K;nd d;, ;;h;r d; s;n; h;yat verir, s;n; k;n;l verir, s;n; nem;t verir. K;nd d;, ;;h;r d; s;n; q;hr;manlar, yurdsev;rl;r, istedadlar, s;n;tkarlar b;x; ed;n V;t;ndir, ;zizdir, do;mad;r. Onlar; sevm;k v; qorumaq h;r birimizin borcudur. D;;;n;r;m ki, bu ideya Ales yarad;c;l;;;n;n ;sas qay;sini t;;kil edir.
Ales Karlyukevi;in yarad;c;l;q x;susiyy;tl;rind;n biri d; onun canl; h;yat m;;ahid;l;rin; ;saslanmas;d;r.  O, ;z m;;ahid;l;rind; ;ox diqq;tlidir, d;r;std;r, t;mkinlidir. Yaz;;;n;n t;svir etdiyi suya, leyl;y;, k;p;n;kl;r;, su h;vz;l;rin;, k;ndliy;, ;;h;rliy;, alim; d;...onlar;n ;traf;nda c;r;yan ed;n hadis;l;r; d; m;nasib;ti anla;;ql; v; ba;ad;;;l;ndir.  H;tta adi k;p;n;k obraz;n; yaradanda bel; yaz;;; onun temperamentini, xarakterini, ;tk;mliyini, c;sar;tini, t;bi;tini v; instinktl;rini t;bii cizgil;rl; ver; bilir. T;kc; bir misal deyim: k;p;n;kl;r ;n az ya;ayan qu;lard;r, lakin bu q;sa ;m;rd; ;z missiyalar;n; yerin; yetirirl;r. T;;ss;f ki, onlar;n ba;;n;n ;st;n; t;hl;k; al;b, n;slin q;r;lmaq t;hl;k;si var. Gec; qu;lar; v; yarasalar onlar;n d;;m;nl;ridir. ;;x;; yolu tapmaq ;;;n k;p;n;kl;r Entomoloq alimin yan;na el;i g;nd;rirl;r. Ondan m;sl;h;t ist;yirl;r: nec; etsinl;r ki, q;r;lmas;nlar? Ax; onlar da Yer ;z;n; m;;yy;n bir missiyan; yerin; yetirm;kd;n ;tr; g;libl;r!  Burda m;s;l; he; d; ya;amaq ;;;n ;l;m-dirim m;bariz;sind; deyil. T;bii ki, gec; qu;lar;n;n da ;z missiyas; var. Burda ;sas m;qs;d t;bi;td; b;t;n varl;qlar;n m;hk;mliyini v; ;min-amanl;;;n; qorumaq v; t;min etm;kdir. Burda yaln;z bioloji amill;r yox, b;lk; d; ilk n;vb;d; qu;lar, heyvanlar, b;c;kl;r al;mind; ya;ayan varl;qlar;n bir-birl;rin; qar;; anla;;ql; m;nasib;tl;rind;dir. D;rind;n d;;;n;nd; ayd;n olur ki, yer ;z;nd; b;t;n varl;qlar anla;;ql; ;;kild; ya;amal;d;r, ;;nki h;r ;eyin v; h;r varl;;;n h;yat ;;;n m;;yy;n rolu var. Sad; m;ntiq budur. Konfliktl;r m;mk;nd;r, lakin konfliktl;rd;n d; g;r;k qorunma;; bacarasan...
M;nim istedadl; yaz;;; dostumun bir ;z;lliyi d; bundad;r ki, he; vaxt "yoruldum!" demir, t;k;nm;z enerjiy; malikdir, y;ks;k t;;kilat;;l;q qabiliyy;ti onu n;inki Belarusda, onun s;rh;dl;rind;n uzaqlarda da tan;tm;;d;r. Ales Karlyukevi;in ;s;rl;ri d;nyan;n bir s;ra ;lk;l;rind; - Rusiya, Ukrayna, ;in, Litva, T;rkm;nistan, Tacikistan, Qazax;stan, Serbiya v; s. ;ap olunmu;dur. Onun ;lk;;;nasl;;a v; ;d;bi t;nqid; dair, u;aq ;d;biyyat;na aid 50-d;n ;ox kitab; n;;r olunub. Belarus Prezidentinin x;susi m;kafat;na layiq g;r;l;b, ;m;yi h;m Belarusda, h;m SSR;-d;, h;m d; Kuba Respublikas;nda qiym;tl;ndirilib. Ne;;-ne;; ;d;bi m;kafatlar al;b. B;t;n bunlarla yana;;, Ales MDB, ;;rqi v; Q;rbi Avropa ;lk;l;rind;ki q;l;m dostlar; aras;nda h;m d; bir s;mimi insan kimi tan;n;b, onun t;;kilat;;l;q bacar;;;ndan h;r yerd; a;;zdolusu dan;;;rlar.
D;z;, bu q;d;r xidm;ti f;aliyy;t, i;, ail;-m;i;;t qay;;lar;yla ;hat; olunan bir yaz;;;n;n m;hsuldar b;dii yarad;c;l;;;, t;k;nm;z enerjisi v; ideyas; m;nd; Ales; qar;; x;susi r;;b;t yarad;b. M;n Ales Nikolayevi;; - belaruslu dostuma, g;z;l insan v; yaz;;;ya, ictimai xadim; yorulmaz f;aliyy;tind; u;urlar dil;yir;m. ;nan;ram ki, bizim bundan sonrak; ;laq;l;rimiz v; dostlu;umuz da onun, s;z;n ;sl m;nas;nda m;sb;t enerjili ;s;rl;ri v; su ;mr; kimi, ;;ffaf, ;b;di v; m;hsuldar olacaq.
Kamran N;zirli,
Az;rbaycan yaz;;;s;


























;lah;zr;t Suyun isti adlar;


Hidronimika n;dir, bilirsinizmi? Bu ;sl elmdir. Do;rudur, onu bir f;nn kimi m;kt;bd; ;yr;tmirl;r. Lakin h;r halda, siz bu nam;lum elml; h;l; erk;n u;aq ya;lar;ndan qar;;la;;rs;z. Harda ya;ama;;n;z da vacib deyil - ist;r ;;h;rd;, ist;rs; d; ki;ik bir k;ndd;, ona rast g;lirsiniz. Misal ;;;n, sizin v; ya valideynl;rinizin evi Belarusun paytaxt;ndak; Pulixov k;;;sind; d; ola bil;r -lap Svislo; ;ay;n;n k;nar;nda. Yaxud eviniz Puxovi;;ind;ki Svetliy Bor k;ndind;, Volma ;ay;n;n sahilind; d; ola bil;r, ya da el; Motalda, Yaselda ;ay;n;n sa; sahilind;. Bu su obyektl;rinin adlar; el; hidronimikad;r. D;nizl;rin, k;rf;zl;rin, limanlar;n, su h;vz;l;rinin, ;aylar;n, ;;lal;l;rin, g;ll;rin... h;tta nohurlar;n, x;rda ;aylar;n, bulaqlar;n, ki;ik v; b;y;k bataql;qlar;n adlar; da hidronimikad;r. Hidronimika s;n dem; elmdir, hidroniml;rin  m;n;;yini ;yr;nir. Yunanca "hidronimika" "sular;n ad;" dem;kdir.
G;lin el; bizim g;ll;r, ;aylar, bataql;qlar v; g;lm;;;l;r; dair bir ne;; hidronimika d;rsind;n dan;;aq: bax;n, sizin he; vaxt a;l;n;za g;lm;yib ki, Studenka, Tali;a, Talka, Tyoplaya, Xolodnaya, Xolod;ova Kanava, Lyadinka ;aylar;n; ;mumilikd; n;l;r birl;;dirir? ;zahat s;thi olub. Ad m;s;l;sind; is; su h;vz;l;rinin yaln;z temperatur g;st;ricil;ri verilir. Misal ;;;n, Studenkaya n;s; "soyuq ;ay" deyirl;r - adam; ;;;d;r, soyuq n;f;s verir, istini is; al;r... Lakin su t;kc; isti-soyuq olmur. Su h;m d; ;;ffaf olur, dad; v; qoxusuyla da xarakteriz; olunur. Siz ;z ;ay;n;z;n k;nar;nda bir q;d;r ;ox vaxt ke;irs;niz, ;lb;tt;, g;r;c;ksiniz ki, r;ngi siz; m;lum olan o biri ;aylar;nk; kimi deyil. ;aylar;n ad; h;m d; d;rinlikl;ri bar;d; bilgi verir: Bezvodnaya, Ql;bo;ka, Melkoe Ozero. Yeri g;lmi;k;n, maraql; bir detal: Melkoe Ozero ;a;nik ;ay;ndan bir q;d;r aral;dak; bataql;q sah;siyl; uzan;r,  bir qolu il; Qlubokiy g;l; il; birl;;ir. Yeri g;lmi;k;n, Qlubokiy ad; Belarusda geni; yay;l;b. ;lk;ni g;z;rk;n h;tta bir m;dd;t aza da bil;rs;n. Buna ox;ar ada; adlar o q;d;r ;oxdu ki... U;a;;ind;, Tolo;ind;, Mer;ind;, Postav;ind; bel; adlara rast g;lm;k olar.  Qorodok, Rassonsk, Polo;k rayonlar;n;n h;r birind; is; Qlubokiy ad;nda iki g;l var.
;n d;rin g;l Bezdonnodur. Vitebsk rayonunda, Novoselk k;ndinin yax;nl;;;nda me;;likl;rin aras;nda yerl;;ir. C;nubdan g;r;n;;n da; silsil;l;ri onu Beliy g;ld;n ay;r;r. Bezdonno ad;nda bir g;l d; var- Polo;k rayonundad;r. "Bezdonno" o dem;kdir ki, g;l el; d;rindir ki, dibi g;r;nm;r. D;rinliyin ;l;;s; yoxdur. Burda, Klepa;i k;ndind; siz; s;yl;y;rl;r ki, sakinl;r bir ne;; d;f; g;l;n d;rinliyini ;l;m;y; c;hd edib, amma m;mk;n olmay;b. M;xt;lif yerl;rd; d;rinlik m;xt;lif c;r olub. Misal ;;;n, 20-30 sm d;rinliyi olan yerin el; birc; add;ml;;;nda d;rinlik 3-5 metr; ;at;r. Harda, su h;vz;sinin q;ra;;nda, yaxud ortas;nda ;l;;lm;sind;n as;l; deyil, g;l;n h;r hans; bir hiss;sind; bu hal eyni olar. Klepa;i k;ndinin camaat; indiy; kimi g;l;n d;qiq d;rinliyini ;l;; bilm;yib. G;r;n;r, el; buna g;r; d; onu Bezdonno adland;r;blar...
Bizim bu x;susi hidronimik m;kt;bimizin daha bir d;rsi var: ;ay v; g;ll;rin r;ng bioqrafiyas; il; tan;;l;q! Druti ;ay;n;n qolunda Kirov rayonundak; Staroe Zalitvinye k;ndinin yax;nl;;;nda Beliy (a;) ;ay var, Krasnaya (q;rm;z;) kanava is; Uza ;ay;n;n axar;nda, Qomel;inada yerl;;ir. Sinyavka (g;y) - Puxovi;;inid;ki ;ayd;r. Qon;uluqda, Osipovi; rayonu ;razisind; d; Sinyaya (g;y) ;ay; var, Svislo;a t;k;l;r. Belarusda ;ernoe (qara) adlanan ;aylar;n say;-hesab; yoxdu.
Bataql;qda olmusuzmu? ;mumiyy;tl;, bataql;q g;rm;s;zm;? Belarusda, x;susil; ;aylar;n subasar yerl;rind; daha ;ox bataql;q olur. G;r;n bu etibars;z, y;r;alanan bataql;qlar;n nec; g;z;l v; koloritli adlar; var! Krokot, Z;bel (l;p;), Merva, Quru Baqno, Dr;qva, Dr;qle;, Mereja, Qruzalo, Neproxod... Dr;qva ayd;n m;s;l;di, Yakub Kolas Tala; baba haqq;nda povestind; bu bar;d; yaz;b, onu el; bel; d; adland;r;b -"Dr;qva". B;s "Mereja" n; dem;kdi? Bal;q tutmaq ;;;n l;vazimat, ;;nb;rl; dart;lm;; tor ;;b;k;si dem;kdi, xarici g;rk;min; g;r; d; ;;b;k;ni xat;rlad;r.
Ad ;z; bataql;qlardak; bitkil;rd;n d; dan;;;r. Sahild; bit;n qumotuya Osokar deyirl;r. O q;d;r poetik obrazd;r ki, onunla kosmik g;mil;r;, d;niz teploxoduna, h;tta kompyuterd; virtual oyun-s;yah;t; d; xeyir-dua verm;k olar. "Osokar" s;z;n;n ;z;nd; n;s; bir s;rtlik, g;c-q;vv;t v; r;mz var... Beloe (A;), Bel - bataql;qd;, burada toza;ac; p;hr;likl;rini g;rm;k olar. Mox, Om;arino da bataql;qd;r, burda mam;rlar h;kmranl;q edir. G;lin indi d; Mer;inaya baxaq. Burda m;v;qq;ti qoruq adlanan "Mam;r Bataql;q" var. Sah;si 4, 84 min hektard;r. Bu r;q;m bataql;q ;;;n he; d; ki;ik deyil. Bu ;razid; San-Marino kimi n;inki bir, bir ne;; ;lk;ni asanca yerl;;dirm;k olar. Bu Avropa ;lk;sinin ;halisi t;xmin;n 29 min n;f;rdi, 9 inzibati rayonda m;skunla;;b. Aliml;r hesablam;;lar ki, bu "qoruq bataql;;;n" torf ehtiyatlar; 22, 2 milyon tondur. Ehtimal etm;k olar ki, buradak; torf ehtiyatlar; da q;dim d;vrl;rd;n qal;b. Bu ;razil;rd; tarix;n  k;knar, ;am, a;caqovaq qar;;;;;ndan ibar;t iyn;yarpaql; mam;rlar yuva sal;b. "Mam;r Bataql;;;"nda meyv;li sar; b;y;rtk;n kollar; da bitir, onlardan  Belarusun he; bir yerind; yoxdur.
Bizim ;lk;y; s;yah;t etm;k ist;s;niz, ;lb;tt;, Lozovka, Xvo;ovka, Bereznya, Ole;nya, Cocnovaya v; dig;r ;aylara da diqq;t yetirm;lisiniz. Adlar;ndan da g;r;nd;y; kimi, bu ;aylar;n ;traf;nda m;;yy;n a;aclar, kolluqlar bitir, sahill;rind; m;xt;lif ;i;;kl;r var. Bizd; heyvan al;miyl; ba;l; ;aylar da var: Karasixa (Dabanbal;;;),Vol;e (Canavar), Komar (A;caqanad), Komarinka (Ditdili), Jabinka (Qurba;a), Bobrovka (Qunduz), Bobr (Qunduz), Losinka (Bala s;;;n), Losi;a (S;;;n)...Hidronimik formada v;h;i adlar;!
;ziz g;nc oxucular;m! B;y;k s;yah;tl;r; getm;k imkanlar;n;z tez-tez olmursa, m;sl;h;t g;r;rdim ki, ya;ad;;;n;z k;ndin, ;yal;tin, rayonun  hidronimik bioqrafiyas;yla tan;; olas;n;z. ;aylar;n, bulaqlar;n, x;rda nohurlar;n da ;z adlar; var. ;sti, soyuq, sakit, yum;aq, cingiltili adlar... Bu adlar h;r birimiz ;;;n do;ma s;sl;nir.
















"Qanad;m yoxdu, ;t d; yemir;m"

H;yat q;dim insan; el; bir ;;rait; d;;ar etdi ki, onun qidalanmas; birm;nal; olaraq ;traf m;hitd;n as;l; oldu.  T;s;vv;r edin: bir ne;; y;z il qabaq Belarusda yeti;dirm;s;ydil;r, indi burada n; banan, n; d; kartof yem;k m;mk;n olard;. Q;dimd; bunlar sad;c; m;mk;n deyildi. Amma bal;q bar;d; bunu dem;k olmaz- b;s q;d;r idi. Y;z, ikiy;z, h;tta min il qabaq da Belarusda bal;q bol olub. Bal;q;;l;q ta q;dimd;n vacib sah; olub, bal;q is; b;zi yerl;rd; k;ndlinin ;sas qidas;yd;.
T;sad;fi deyil ki, b;zi g;ll;rd; o q;d;r bal;q olurmu; ki, bal;q;; torlar; a;z;nacan dolurmu;; torlar; ;ll; dar;tb ;;xarmaq m;mk;n deyilmi;, atlar;n k;m;yind;n istifad; edirl;rmi;. Camaat siy;n;kl;ri, g;m;;c;l;ri, naqqalar;...adlar; he; bug;n;d;k m;lum olmayan dig;r bal;qlar; dart;b sahil; ;;xara bilmirmi;. Buna g;r; d;  ki;il;r v; arvadlar ;z aralar;nda deyirmi;l;r: "Qanad;m yoxdu, ;t d; yemir;m" v; yaxud:"Xan;ma;a girdi ba;a, ordan ;;xmad; daha..." Bunu tora ili;;n bal;q ;;;n deyirmi;l;r.
El; olub ki, y;k g;mil;ri ke;;n ;aylar; bal;q torlar; il; ;;p;rl;yibl;r. Do;rudur, arada y;k g;mil;ri v; qay;qla;n ke;m;si ;;;n d;hliz saxlay;blar. Bu ;sula bal;q zastavas; deyirl;rmi;. ;lb;tt;, ovlanan  bal;qlar;n ham;s;n; k;ndlil;r; vermirdil;r. O d;vrd; panlara t;yc; verm;k laz;m idi. Qanunlar da m;vcud idi - ;aylarda, g;ll;rd;, x;rda g;lm;;; v; su h;vz;l;rind; bal;q ovunu t;nziml;yirdi. C;za t;dbirl;ri d; n;z;rd; tutlurdu. 1588-ci ild; m;vcud olan B;y;k Litva Knyazl;;;n;n kodeksind; oxuyuruq: "Madd; 7 ("X B;lm;si"nd;n -A.K.). G;ld;, nohurda, g;lm;;;d;, ya da d;yirmanda sudan istifad; haqq;nda. Q;rara al;r;q: kim g;ld;, nohurda, g;lm;;;d;, ;ayda tor qurub bal;q tutarsa, on iki manat pul ;d;m;lidir, bundan ba;qa d;ymi; ziyan; da ;d;m;lidir..."
B;s bizim ulu babalar;m;z bal;qlar; n; il; tuturmu;lar? ;lb;tt;, primitiv ;sullar da vard;. Q;;da v; yaxud yaz ;r;f;sind; a;ac d;y;n;kl;r vasit;sil; nazik buz qat;n;n alt;nda bal;qlar; vurub gic;ll;ndirirdil;r.  Bal;q;;lar;n h;rm; t;n;kd;n c;l;l;ri d; vard;. Amma ;n ;ox yay;lan; torlar olub. O torlar m;asir torlara b;nz;yir, lakin f;rq d; vard;: iki k;ndir boyu bir-iki tor qurulur. Torun yuxar; hiss;sin; toza;ac;n;n v; ya ;am;n qab;;;ndan d;z;ldilmi; ;zg;cl;r vurulurdu. A;a;; k;ndirl;r; is; keramik v; yaxud da;dan qursa ba;lan;rd;. Bel; torlar; sahild;n uzaqda qururdular. Buna g;r; d; bal;q;;lara g;mi v; ya yelk;nli qay;q laz;m olurdu.
Usta bal;q;;lar daha n;l;r d;;;nm;rd;l;r! Q;; v; yay torlar;, qarmaqlar, x;ltlar, q;rmanclar, ;;di;li bell;r, d;rm;xlar, itiuclu saplaql; niz;l;r, xan;, ;apaq bal;qlar; ;;;n x;susi torlar...Birs;zl;, bal;qtutma al;tl;ri ensiklopediyas;! Ke;mi;d;ki adamlar h;l; n; q;d;r m;xt;lif n;v ;km; torlar d;z;ltmi;dil;r ki, bal;q ovlas;nlar...;ubuq v; ;il;n;kl;rd;n konus v; silindirvari avadanl;qlar qururdular. Polesye ;ay;nda iri bir qur;u d;z;lmi;dil;r: diyirc;k deyirdil;r. ;ay;n dibin; payalar basd;r;rd;lar. ;z; d; el; m;hk;m basd;r;rd;lar ki, torla ;;p;rl;nmi; bu "hasar"dan bal;qlar ;;xa bilm;sinl;r. Su ax;n; bal;qlar; qovub m;hz bu hasar;n i;in; sal;rd; v; onlar da ordan daha qurtula bilmirdil;r.  Polesyed; "qap;" da d;z;ldirdil;r, buna torlu torbalar deyirdil;r. Torbalar;n i;ind; arak;sm;l;r olurdu. "Qap;"n; ;;v;l v; g;rzl;rl; ;ay;n dibin; sal;rd;lar. Onlar;n de;ikl;ri vasit;sil; bal;qlar; tuturdular. Viteb;inada bal;q tutma;;n ;z yollar; vard;. Onlar da Polesyadak; kimi, "qap;lar" d;z;ldib ;ay;n dibin; sal;rd;lar, lakin bunu ;;p;rl;rin d;likl;ri vasit;sil; edirdil;r, bunlara da "yeza" deyirdil;r.
"Toptux" deyil;n qarmaq n;v; d; vard;, indi d; ;aysahili k;ndl;rd; saxlan;l;r. M;n ;z g;zl;riml; g;rm;;;m: bu l;vazimatdan Pti; ;ay;n;n Ozeri;a deyil;n qolunda istifad; edilir. A;acdan qayr;lm;; karkas konusla dart;lm;; tordur. "Toptux" iki yer; b;l;n;r. "Toptux"un ustas;n;n ad; da yad;mdan ;;xmay;b, Mixas Vladimirovi; Ladu;kad;r. O dan;;;rd; ki, ke;mi;d; "toptux"u s;y;d ;ubuqlar;ndan d;z;ldirmi;l;r. Toptux haqq;nda (t;kc; toptux haqq;nda yox!) Belarusda yax;; bir tapmaca da var: "«Хата рагата, вокан багата, як улезеш – не вылезеш»"
Bal;q tutmaq ;;tin idi; ovun ;ks;r hiss;si varl; t;b;q;y; m;xsus olsa da, belaruslar uzun ;srl;rd;n b;ri ;ay v; g;l bal;qlar;ndan dadl; yem;kl;r haz;rlama;; ;yr;nibl;r. ;lb;tt;, ;sas;n me;;d; ya;ayan tayfalar;n s;fr;sind; daha z;ngin bal;q yem;kl;ri olurdu. El; vaxtlar olub ki, m;hsuldarl;q olmay;b; ;;r;k ;atmay;b, amma qu; v; bal;q sar;dan he; vaxt korluq olmay;b.
Do;rudur, bel; bir d;bd;b;nin x;susi s;b;bl;ri d; vard;. Polesya bataql;q v; x;rda ;aylar;n aras;nda yerl;;irdi, ba;qa yer; ticar;t yolu yox idi. Tonlarla bal;q tutmaq olard;, amma onlar; satmaq laz;m idi ax;! Kim; satasan? H;tta ;n yax;;lar;n; bel; bazara ;;xarmaq m;mk;n deyildi...He; olmasa, ;lli-y;z kilometr aral;da bir ;;h;rd;n, ya bir iri vilay;td;n olsayd;, d;rd yar;yd;, ordak; al;c;ya ;mid b;sl;m;k olard;, bal;qlar; d;y;r-d;ym;zin;  sata bil;rdil;r. Al;c; v; bazar olmad;;;ndan bal;qlar; qurudard;lar, duza qoyub saxlayard;lar. Bel;likl;, ilin h;r f;slind; camaat;n s;fr;sind; bal;q olard;. H;tta bu g;n delikates dediyimiz civz; bal;;; da o zamank; camaat ;;;n yeni bir ;ey deyildi. Onu is; ;ox sad; ;sulla haz;rlay;rd;lar - nazik ;ubuqlara ke;irib tonqalda bi;ir;r, sonra is; qurudard;lar.
Bel; bir dadl; bal;;; k;nara ;;xartmaq ist;dikd;, ilk n;vb;d; Kiyev v; Vilnoya aparard;lar. B ;;h;rl;rin bazarlar;nda ta q;dimd;n pole;uklar;n  anbarlar; vard;. Orada civz; bal;qlar, qurudulmu; g;b;l;kl;r, ;;ll;kl;rd; duza qoyulmu; ;rd;kl;r, donuz salalar;, so;an, t;z; t;r;v;z v; ;orabalar, bal, mum satard;lar.
Bal;q haqq;nda bir tapmaca da var, onu da Polesyada yaz;blar: "Зваў мяне цар на обед, на вячэру: «Мая жонка не такоўская, сама не ідзе, дзяцей не вядзе, па зямлі не ходзіць, слядоў не робіць”. 
Bizd; d;niz yoxdu, Belarusun sahill;rini okean sular; da yumur. Lakin ;lk;miz bal;q karall;;; olub, bal;q krall;;; kimi d; qal;r.

Mavi fonda

;;h;r n;dir? B;lk; d; sual q;rib; s;sl;nir? Bizim ;ks;riyy;timiz ;;h;rl;rd; ya;ay;r. ;;h;r iri m;skunluq yeridir; ;;h;r ;halisi s;naye, xidm;t sah;l;ri, elml;... m;;;ul olur. H;r ;eyd;n ;nc; ;;h;r inzibati m;rk;zdir. Misal ;;;n, Belarusda ;;h;r vilay;tin, yaxud da rayonun m;rk;zi hesab olunur. V; ;lb;tt; ki, ;lk;nin paytaxt; da ;;h;rdir, bizim ;fsan;vi Minsk ;;h;ri kimi. X;rda, orta, iri, n;h;ng, h;tta meqapolis ;;h;rl;r d; olur. ;inin s;naye v; elm m;rk;zi ;anxayda iyirmi milyona yax;n adam ya;ay;r. H;r ;lk;nin bu q;d;r ;halisi olmur. Danimarkada is; el; ;;h;rl;r var ki, orada 250 n;f;r ya;ay;r. Bu da el; norma hesab olunur. H;tta bel; x;rda ;;h;rcikl;rin ;z;n;n h;l; orta ;srl;rd;n qalma atributlar; - gerbi, bayra;; olur.

Belarusda ilk ;;h;rl;r 1X-X111 ;srl;rd; meydana g;lib. Bir ;ox ;;h;rl;r ;halinin, qala v; q;srl;rin s;x oldu;u yerl;rd; yaranma;a ba;lay;b. ;;h;rl;r ;ox vaxt g;l v; ;aylar;n, h;m d; n;qliyyat ;;;n ;lveri;li olan su h;vz;l;rinin k;narlar;nda sal;n;b. Belarusda ;;h;rsalman;n, onun regionun inki;af;nda ;h;miyy;tin; h;min ;;h;rd;, yerd; gerbin olmas;yla d;y;r verilib. Gerbl;rd; n;l;r t;svir olunurdu? Bir qayda olaraq, gerb co;rafi v;ziyy;ti xarakteriz; edir, ;halinin ;sas m;;;uliyy;t n;v;n;, ;;h;r camaat;n;n n;y; meyl etdikl;rini g;st;rir.
G;lin Belarus ;;h;rl;rinin gerbl;ri il; tan;; olaq. O ;;h;rl;rd;n ba;layaq ki, su h;vz;l;rin; daha yax;n olublar, bal;q;;l;qla m;;;ul olublar, me;; sah;l;rini suvar;blar...
Polo;kda XV1 ;srd;n b;ri x;susil; g;z;l bir gerb olub: gerbin ;st;nd;ki mavi fonda  ;; dor a;ac; olan g;mi v; onun yelk;nl;ri, g;m;;; sular t;svir edilib. B;llidir ki, Polo;k haqq;nda ilk yaz; 861-ci il; t;sad;f edir. Q;dim Polo;k Q;rbi Dvinas;yla birlikd; - ticar;t v; talan m;qs;dil; Yunan;standan g;l;n silahl; d;st;l;rd;n qorunmaq ;;;n ;;kil;n bir qoldur. Yaz; m;nb;l;rind;, salnam;l;rd; m;;hur Polo;k knyaz; Roqvolodan;n ;ld;r;lm;si haqq;nda yaz;l;rda deyilir: "d;nizin o tay;ndan g;ldi...". Polo;k ;;h;rini is; ;fsan;vi Polot ;ay;n;n sahilind;n salma;a ba;lay;blar.
Bir halda ki, Viteb;inaya s;yah;t edirik, g;lin Postavadan da dan;;aq. Postaval;lar 22 yanvar 1796-c; ild; gerb al;blar. Gerbin ;ox g;z;l t;sviri var: mavi fonda bal;q;; toru t;svir edilir; torun yuxar;sanda ;; q;z;l bal;q  var, ba;lar;n; a;a;; istiqam;t; ;yibl;r. Druya Braslav;inada x;rda bir ;;h;r q;s;b;sidir, yaz;l; m;nb;l;rd; onun tarixi 1386-c; ild;n g;st;rilir. XV1 ;srin ;vv;ll;rind; ;;h;r bir m;dd;t t;n;zz;l; u;ray;b. Yeni dir;;li; ;;h;rin t;z; sahibl;rinin g;lm;siyl; ba; verib. Bel; ki, 1600-c; ild;n Druyan;n bir hiss;sini Lev Sapeqa ad;nda bir m;lk;dar al;b. 1610-cu ilin mart;ndan is; ;;h;rin ;z gerbi olub: ;st;nd; mavi fonda, vitina ;z;rind;n a;;lm;; yelk;nl;r v; g;m;;; sular t;svir edilir. Burda "vitina"n;n n; dem;k oldu;unu izah etm;k laz;md;r: taxtadan qayr;lm;; g;y;rt;li v; yelk;nli g;midir. XV ;srd;n m;lumdur. Bu g;minin uzunlu;u 43-45 metrdir, eni 4-11 metr; ;at;r. Bel; bir g;mi 128 tondan 191 tona kimi y;kda;;ma qabiliyy;tin; malik idi. Vitinalar Neman, ;ar v; Vili ;aylar;nda bir ne;; ;sr ;z;bl;r. Druya Druyka ;ay;n;n Q;rbi Dvinaya t;k;l;n m;ns;bind; yerl;;ir. Yeri g;lmi;k;n, siz Viteb;inaya, Braslav;inaya s;yah;t; gets;niz, m;tl;q Druyaya ba; ;;kin. Bu q;s;b;nin tarixi z;ngindir. M;vcud oldu;u m;dd;t ;rzind; Druyada 20 (!) m;b;d tikilib. Belarusun ;edevr ;lyazma kitab; - XV; ;sr Druya ;ncil Kitab; m;hz bu q;dim ;;h;rd; tap;l;b.
Disna- ki;ik ;;h;rcikdir. O, Disna ;ay;n;n Q;rbi Dvinaya t;k;ld;y; ;razid; yerl;;ir. Bu ;;h;rciyin d; gerbi 20 yanvar 1569-cu ild; yaran;b. Gerbin ;st;nd; mavi fonda yelk;nli qay;q t;svir olunur - qay;q iridir v; reald;r, bizi ;;h;rin q;dim tarixin; apar;r. H;l; V;; ;srd; bu qay;qlarda y;k da;;y;rm;;lar, ;z; d; y;kl; qay;qlar yunan quldur d;st;l;rinin n;zar;t el;diyi d;niz yolu il; apararm;;lar. Bu qay;;; ad;t;n iri a;acdan d;z;ldirmi;l;r. Qay;;;n b;y;rl;rin; avarlar;n ;st;n; taxta l;vh;l;r qoyurdular. X;; ;srd; bel; qay;qlar;n art;q g;y;rt;si d; oldu. B;zi m;lumatlara g;r;, Disna art;q X; ;srd; m;vcud idi. Lakin m;t;b;r yaz;l; m;nb;l;r g;st;rir ki, ;;h;rciyin do;um tarixi XV; ;srd;n ba;lay;r, el; o vaxtdan da ;;h;rin gerbi yaran;b.
K;hn; Belarus ;;h;rl;rinin ";ay" gerbl;rinin ;sas hiss;sini mavi fon t;;kil edir, amma David-Qorodok ;;h;rciyi is; istisnad;r. Yaz;l; v; arxeoloji m;nb;l;rd; g;st;rilir ki, bu ;;h;rd; ya;ay;; h;l; X;; ;srd; olub. H;l; o zamanlar David-Qorodok Pribaltika il;, ;imali Qara D;niz ;;h;rl;riyl; geni; ticar;t ;laq;l;ri qurub. ;;h;rin gerbi is; 22 yanvar 1796-c; ild; verilib; gerbin ;st;nd; qara fonda liman, limanda q;z;l y;k g;misi olan g;m;;; ;ay t;svir olunur. "Rusiya r;ssamlar;" kitab;nda (Litva v; Belarus Polesyas;na h;sr edilmi; cildd;) bu ;;h;rcik bar;d; bel; bir xarakteristika verilib:"Qor;n ;ay;n;n adalar;nda David-Qorodok adl; x;rda bir ya;ay;; m;sk;ni var. Nam;lum ;fsan;y; g;r;, ya;ay;; m;sk;ninin ;sas;n; bal;q;;lar, daha do;rusu, onlar;n David ad;nda knyaz; qoyub. Rusiyaya birl;;dirilm;si zaman; David-Qorodok ;yal;t ;;h;ri adland;r;l;b, lakin 1796-c; ild; bura ;tat ad; verilib. Qor;n ;ay;n;n sahilind; g;mil;rin yan almas; ;;;n k;rp; var. ;;h;rin m;rk;zind; ticar;t ;ox b;y;k ;h;miyy;t da;;y;r; camaat uzaq ya;ay;; m;nt;q;l;rind;n buraya g;lir, evd; d;z;ltdikl;ri l;vazimat v; ;rzaq m;hsullar;n; bazarda sat;r. Misal ;;;n vet;ina, qrudulmu; bal;q, m;xt;lif n;v qu;, g;b;l;k, quru al;a v; gaval; v; s... k;nd t;s;rr;fat; m;hsullar;n; bazara ;;xar;rlar. David Qorodok ;;km;;il;ri il; d; m;;hur idi; camaat h;r il ;sas;n uzunbo;az ;;km;l;ri Vilnoya v; dig;r ;;h;rl;r; g;tirirdi. Yerli ;hali h;m d; h;rm;li, nax;;l; ;st;a;;q arabalar; il; d; tan;n;rd;".
Art;q bu ;;had;tnam;nin d; 100 ild;n ;ox ya;; var...
Volme haqq;nda e;itmisizmi?..Qrodnen;inadak; bir k;ndin ad;d;r. Volkov; rayonunda yerl;;ir. ;lk d;f; bu k;ndin ad;na 1491-ci ilin m;nb;l;rind; rast g;linir. Gerbi 21 yanvar 1791-ci ild; t;sdiq edilib. ;st;nd; mavi fonda  t;bii r;ngl;rl; qunduz t;svir olunub.
B;s Vileykan; nec;? Onu tan;mayan yoxdu! B;s Vileysk su anbar;n;? Vilid;ki ;;h;r Neman ;ay;n;n m;ns;bind; yerl;;ir. Gerbin ;st;nd; mavi fon yoxdur, lakin orda q;rm;z; g;m;;; ;ay t;svir olunub, ;ayla y;k g;misi ;z;r, g;yr;t;sind; tayalar var, ortas;nda da q;z;l t;k;r g;r;n;r.
Bobruyskun gerbi d; q;s;b; v; k;ndl;rin su yollar;n;n bioqrafiyas; il; ;laq;sind;n dan;;;r. Onun ;st;nd; g;m;;; fonda vertikal g;mi doru t;svir olunub v; dor a;aclar;n;n yan;nda da iki xa;aox;ar a;ac paya var. Babinovi; (Lioznen rayonu) k;ndinin gerbind; is; mavi fonda flyugerl;rl; iki dor a;ac; t;svir olunur.
Bax, bizim Belarus k;ndl;rin; s;yah;timiz bel;c;, heraldik s;yah;t kimi, y;ni, gerb v; ;aylar;n tarixinin t;sviri kimi al;nd;. 







A; bardaqlar;n ulduz yolu


Bu ;hvalat lap ;oxdan olub. O zamanlar idi ki, x;rda v; iri k;ndl;ri h;r t;r;fd;n me;;l;r ;hat; edirdi. Adamlar v;h;i heyvanlar; ovlay;r, bal;q tuturdular. Hardasa, ayr;-ayr; k;ndl;rin yerl;;diyi ;razid; ;ovdar, qaraba;aq, dar; bitkil;ri ;kir, bel;c; dolan;rd;lar. Onlar saxlad;qlar; ev qu;unu ;hlil;;diriir, sonra da ona tam azadl;q verirdil;r. Misal ;;;n, donuz bala do;urdusa, ev sahib;si onu bir q;d;r b;sl;yib b;y;td;kd;n sonra tam s;rb;stlik verirdi. Donuzlar g;zib dolan;r, piyl;nir, soyuqlar d;;;nd; is; qay;d;b g;lirdil;r, l;;dan qayr;lm;; p;y;l;rinin qap;lar;n; a;;b girirdil;r yerl;rin;.
Ba;; g;yl;r; d;y;n pal;d me;;l;rind; ;oxlu qu; olurdu. Ov;u me;;y; girib me;; c;;;rlar; il; bir ne;; addm atmam;;, he; t;f;ngini i;; salma;a macal tapmam;;, tetra qu;lar; ayaqlar; alt;na t;k;l;rd;. Ov;; u;aqlar;na q;; ;;;n a;acd;l;n d;risind;n ;uba tikdirm;k bar;d; fikirl;;irdi.  V; bir d; g;r;rd; ki, budur, a;acd;l;nl;r yax;ndak; a;acda at;l;b-d;;;rl;r.
O zamanlar leyl;kl;r, q;rm;z; ;ay bal;qlar; da ;ox olurdu. A;-q;rm;z; g;z;l;;l;r insanlarla mehriban qon;uluq edirdil;r. B;z;n qu;lar v; k;ndlil;r ;mumi bayramlar; v; ;;nlikl;ri birg; ke;irirdil;r. Adamlar uzunayaq s;yah;t;i leyl;kl;r; yuva qurmaqda yard;m;; olur, qu; yuvalar;na b;z;k vururdular.
K;ndin m;rk;zind;n uzanan k;;;l;rd;n biri ki;ik ;aya do;ru gedirdi. Bu yol da k;ndi ;r;; yerl;rind;n ay;r;rd;. Pole;uklar  (k;ndlil;r onlar; bel; ;a;;r;rd;lar) daxmalardan skamyalar;n;, c;k; a;ac;ndan d;z;ltdikl;ri mizl;ri ;;xar;b qoyurdular h;y;tin ortas;na. Ya;l; adamlar otururdular; u;aqlar taburet v; x;rda skamyalarda ;yl;;irdil;r. Leyl;kl;r; taxta bo;qablarda yem;k g;tirib verirdil;r. Taba;a p;rtm;; ;al;am, ;st;n; is; q;zard;lm;; qurba;a qoyurdular. Leyl;kl;rin ;n sevimli yem;kl;ri buydu! Taba;;n yan;nda x;rda n;m;kdan da olurdu. Leyl;k qurba;ayla ;al;amdan dimdikl;y;nd;n sonra uzun dimdiyi il; n;m;kdandan duz g;t;r;rd;, sonra yen; yem;y; giri;irdi.
Pole;uklar v; leyl;kl;r m;;hur Troitsa  bayram;na da haz;rla;;rd;lar. S;h;r a;;lan kimi daxmalar;n qap;lar; toza;ac; budaqlar; il; b;z;nirdi. P;nc;r; ;;r;iv;l;rin; a;caqay;n yarpaqlar; d;z;r, t;z;-t;r otlar; d;;;m;y; s;pirdil;r. Cavan qad;nlar me;;y; gedir, orada s;raya d;z;l;rd;l;r. Qad;nlardan ;n g;z;lini se;ib a;caqay;n yarpaqlar; il; ba;dan aya;a b;z;yirdil;r, yaln;z g;zl;ri a;;q qal;rd;.
Leyl;kl;r is; me;;d; ba;layacaq bayram ;;nliyini g;zl;yirdil;r. Bayram ba;layan kimi sevincl; qanad ;al;b qad;nlar;n ba;; ;z;rind; u;u;ur, qar;lda;;r v; s;birsizlikl;  ax;am yem;kl;rini g;zl;yirdil;r.
K;ndd;n is; g;z;l mahn; s;sl;ri yay;l;rd;:

Biz b;y;k me;;d; olmu;uq bu g;n,
Ya;;l a;caqay;n yarpaqlar;yla
Kustan; b;z;dik, ;rtd;k b;sb;t;n.
G;z;l q;z, s;n d; g;l, t;z; daxmadan
;;l; ;;x, Kustan; ;;xart bay;ra,
Q;z;l topas;na b;r;y;b g;tir.
Kustan;n aya;; yaman ki;ikdir,
Corab da laz;md;, h;nd;rdaban da,
Ax; ayaqlar; n;rm;-nazikdir!
Ona h;nd;rdaban ;;km; geydir;k,
Me;;y;, ;;m;n; tezc; g;tir;k...

Ax;am ham; s;fr; ba;;na oturandan sonra deyib-g;lm;k ba;lay;rd;, h;m d; mahn; oxuyurdular. H;rd;n g;r;rd;n ki, o biri stollardan q;mli mahn;lar e;idirs;n. Lodimer baba da u;aqlara na;;l dan;;;rd;. Dan;;;rd; ki, lap q;dimd; k;ndd; adamlar mehriban ya;ay;rm;;, bir-biri il; ;ox yax;; yola gedirmi;l;r. ;n ba;l;cas; is; buydu ki, onlar leyl;kl;rl; dostluq edirdil;r. Qocan;n bu s;hb;tini Leyl;k Yanka e;idirdi. Lodimer baba bunu g;r;n kimi ba;lad; bel; bir tarix;; dan;;ma;a:
- M;nim babam ;ox vacib bir ad;t bar;d; dan;;ard;...
Bird;n qoca s;hb;t; qulaq ver;n uzundimdik g;z;l;;, leyl;k Yankaya t;r;f ;z;n; ;evirib dedi:
- K;ndd; siz leyl;kl;rd;n camaat h;r zaman x;b;rl;r e;id;rdi. Siz m;hsulun nec; olaca;; bar;d; x;b;rl;r ver;rdiniz. Ev sahib;l;ri sizin isti ;lk;l;rd;n qay;td;;;n;z; g;r;n kimi, daxmalardan ;;x;b bi;mi; ;eyl;ri  qaba;;n;za qoyard;... Kimin h;y;tind; leyl;k yuva salsayd;, onu xo;b;xt hesab ed;rdil;r. Niy;? Bizim ;;;n leyl;k m;q;dd;s qu; idi, onu ;ld;rm;;k b;y;k g;nah say;lard;. ;;r q;vv; ;ox nadir hallarda leyl;k qu;unu ;ld;rm;y; c;r;t ed;rdi...

Lodimer baba dan;;;rd; ki, pole;uklar leyl;kl;rin t;y;d; ;zl;rin; nec; yuva qurduqlar;n; da diqq;tl; izl;yirdil;r. Bilirdil;r ki, qu;lar;n h;yat;n;n bir ;ox ;lam;tl;ri sabaha proqnoz dem;k idi.
U;aqlar v; leyl;k Yanka Lodimer baban; maraqla dinl;yirdil;r.
- Leyl;k yuvas;ndan yumurtalar;n; tullay;rsa, dem;li, il yax;; ke;;c;k. H;min il yumurtan; verib ;;r;k almaq olard;. Lakin leyl;k ;z balas;n; it;l;yib yer; sal;rd;sa, pis ;lam;t idi, h;min il acl;q olacaqd;, ;vlad;n; da  vers;ydin, ;;r;k ala bilm;zdin... B;s indi nec;? Yanka, s;nc;, bu il ;;r;k olacaq?
Leyl;k dimdiyini bir q;d;r yuxar; qald;rd;, k;d;rl; qocaya baxd;.
- N;s;, g;z;m; birt;h;r d;yirs;n, Yanka! Niy; g;lm;rs;n?
- H;;;;;.... Bu il yax;; olmal;d;r...- Yanka qar;ldad;.  - Yox, k;d;rli deyil;m. ;ksin;, siz; g;r; sevinir;m...Pole;uklara g;r; sevinir;m. ;;l;y; bilirsiniz, istirah;t ed; bilirsiz. H;tta tapmaca da qura;d;ra bilirsiz. Bu yaz k;ndd; bel; bir tapmaca e;itdim: ke;i; dam;ndan qu; u;du, q;rm;z; ;;km;d; qap;lara qondu...
- Bu ki, leyl;kdir... - u;aqlar bir a;;zdan q;;q;rd;lar.
Lodimer b;;lar;n; e;di, qara g;zl;rini ;vv;lc; Yankaya tu;lad;, sonra u;aqlara baxd;.
- B;lk; bu suala da cavab tapas;z, h;? Ayaqlar;n; q;rm;z; ;;km;l;rd; gizl;dir, bataql;qda g;zir, qurba;alar; da c;ld tutur...
- Leyl;kdi! Leyl;k! Bu ki bizim Yankad;! - u;aqlar bu d;f; d; lap b;rkd;n q;;q;rd;lar.
Lodimer baba is; diqq;tl; Yankaya bax;rd;.
- Yanka, n; olub s;n; bel;? N;d;ns; ;ox qay;;l; g;r;n;rs;n.
Leyl;k ba;;n; ora-bura yell;di, fikirl;;irdi ki, desin, ya dem;sin. Ax;r ki d;zm;di:
- Bilmir;m, m;ni ba;a d;;;c;ksiz, ya yox, - ;z;n; u;aqlara tutdu. - B;lk; d; bayram vaxt;d;, dem;k olmaz, amma qulaq as;n...g;r n; deyir;m...
Leyl;yin ;r;yi ;;rp;nma;a ba;lad;, el; bil h;r s;z; ;l;;b-bi;irdi.
- Siz ;ox qay;;ke;siz, yax;; sahibkars;z. Sizin bostanlarda g;lll;r a;;r. Bizim g;l;n q;ra;; is; bombo;du. B;lk; d;, hardasa, sahilin bir-iki yerind; otdan, qam;;dan-zaddan bitir... Su is; el; bil g;zg;d;. T;rt;mizdi...
U;aqlar susdu. Qoca Lodimer d; fikr; getdi. S;hb;t; Lodimerin ki;ik o;lu Kostus da qulaq as;rd;. Onun iyirmi ya;; vard;. Valideynl;ri il; birg; ya;ay;rd;. Lakin bu daxmaya art;q sevimli Nastyas;n; da g;tirib arvad el;mi;di. Nastya ona bir o;lan da do;mu;du. Mizin ;traf;nda qad;nlar yox idi. O;lu is; h;l; k;rp; idi, onu yat;zd;rmaq laz;m idi.
- Ata, b;lk;...- Kostus s;hb;t; qo;ulmaq ist;di, Lodimer o;lunun n; dem;k ist;diyini o saat ba;a d;;d;, sanki onun fikirl;rini oxudu.
- H;, o;lum. D;z deyir, el; bu g;z;l bayramda da g;r;k g;z;llik axtarasan.
- Ax; bu g;n ;van Kupala g;n;  deyil, - ya;l; adamlardan kims; etiraz el;di.
- T;l;sm;yin, u;aqlar... ;imm;k g;n; ;;;n ay;d;;;yi g;l; axtar;rlar. Troitsa bayram;nda is; biz g;zl;rimizi ulduzlara tu;lamal;y;q. M;nim Kostusum  x;susi qabiliyy;t; malikdir. O, ova t;kc; t;f;ngl; getmir, h;m d; oxdan s;rrast at;r. Bax, bu gec; tonqal qalayar;q v; bu mahn;n; da oxuyar;q: "Oy, Troitsa, m;q;dd;s Boqorodi;a, oy, k;tanla ;k;rik, m;hsul bi;;rik..." Cavan qad;nlar v; q;zlar sar;;;n m;l;kl;ri ;ovdarl;;a yola salarlar... Kostus is; oxu v; t;f;ngiyl; ova ged;r. Niy;sini sabah s;h;r bil;rsiniz...
Bayram sona ;atd;. Ham; g;l;-g;l;, mahn; oxuya-oxuya, zarafatla;a-zarafatla;a evin; d;nd;. Leyl;k Yanka da u;ub ;z yuvas;na qondu. Kostus d;d;sinin t;f;ngini g;t;r;b qal;n me;;liy; getdi. O, geni; bir yamaca ;;xd;. G;y ;z;nd; S;d Yolunu arad;, orda ;n yek; ulduzu se;di. V; at;; a;d;.
Yerin ;st;n; x;rda-x;rda q;z;l; ulduz d;n;cikl;ri t;k;ld;. Lap x;rdayd;lar, par;lday;rd;lar. G;yd;n yer; ;m;lli-ba;l; ulduz ya;;;; ya;;rd;. Sonra Kostus qal;n me;;nin o biri t;r;fin; ke;di, g;l; yax;n bir yerd; dayan;b yen; bir at;; a;d;.
S;h;r tezd;n hava i;;qlanan kimi leyl;k Yanka g;l; sar; u;du. S;h;r yem;yin; qurba;a ovlamaq ;;;n leyl;kl;ri ;a;;r;b toplamaq laz;m idi. Bi;;n;kl;rin ;traf;nda bir d;vr; vurdu, yen; d; bir d;vr; vurdu, su g;zg;s;n; d;rhal baxa bilm;di, suyun ;st;n; g;z;l a; l;k;l;r s;p;l;nmi;di. Yanka bir q;d;r yax;n g;ldi, enli ya;;l yarpaqlar ;st;nd; a; l;;;kl;rin r;ngl;rini g;r;b m;;tt;l qald;.
Qoca Lodimer is; sahild;, qam;;l;;;n dal;nda ;lind; qarmaq gizl;nmi;di, Yankan; izl;yirdi. O da s;h;r yem;yi ;;;n g;lmi;di: n;v;l;rin; dabanbal;;; tutmaq ist;yirdi. Lakin nec; oldusa, bird;n-bir; ;zg;c yad;na d;;d;, onu unutmu;du. G;l;n ;st;n; q;;;ng a; bardaqlar s;p;l;ndiyind;n sevinmi;di dey;, ;zg;c; fikir verm;mi;di. "Ulduzlar, ;ox sa; olun, bizim leyl;kl;r; bel; g;z;llik b;x; el;diniz!". Qoca d;;;nd; v; Allaha bir daha t;;;kk;r el;di. ;;nki b;y;k yaradan insan; leyl;kl;rl; dost el;mi;di.




Ponadtitovok ail;sinin m;ktubu


G;n;; ;;alar; sanki buludlar;n alt;ndan can;n; qurtar;b yer;, otlar;n ;st;n; d;;m;;d;; b;zi yerl;rd; ;;m;nlik istid;n qupquru olmu;du. K;p;n;k Maryan Prit;;anski d; istid;n birt;h;r olmu;du, h;y;canla mavi s;maya bax;rd;. H;l; ;ox u;mal;yd;, u;mal;yd;...Qorxurdu ki, q;fil ild;r;m ;axa, ya;;; ya;a. O zaman m;tl;q s;;;nacaq axtarmal; olacaq. Havaya etibar yox idi, d;yi;; bil;rdi.
Me;; k;nar;yla u;ark;n Prit;;anski g;rd; ki, a;a;;da uzun bir qar;;qa c;;;r; qaral;r. Bu me;; f;hl;l;ri y;k da;;y;rd;lar; bell;rind; g;r n; q;d;r y;k var, ilahi! Onlar y;kl;rini t;l;sik yerb;yer etm;y; ;al;;;rd;lar. ;z; d; ham;s; bir istiqam;t; t;l;sirdi: qar;;qa yuvas;na! Yuva ard;c kollar;n;n b;yr;nd;ydi, ;z;m;tli g;r;n;rd;. "Qar;;qa bilir ya;;; n; vaxt ya;acaq!" K;p;n;k ;z;nd;n ya;ca b;y;kl;rd;n d;f;l;rl; e;itdiyi s;zl;ri xat;rlad;.
Prit;;anskinin narahat;;l;;; t;kc; ;z t;hl;k;sizliyi il; ba;l; deyildi, h;m d; bir qanad;n;n alt;na ba;lad;;; m;ktubdayd;. O, m;ktubu Brezinski qoru;una ;atd;rmal;yd;. Saralm;; yarpaq ;st;nd; yaz;lan ;nvan da t;xminiydi. G;r;n;r, qoru;un yerini axtarmal; olacaqd;. Tapmamaq olmazd;. Ponadtitovok-k;p;n;kl;r ail;sin; b;db;xtlik ;z vermi;di. Onlar Svislo; v; Titovka ;aylar;n;n aras;nda ya;ay;rd;lar, ;z missiyalar;n; da mane;siz yerin; yetirirdil;r. Vaxt-v;d; yeti;;n kimi yumurtadan ;;x;rd;lar, ;z "evl;rini"-qab;qlar;n; yeyirdil;r...V; bel;likl;, t;rt;llar;n; b;y;d;rd;l;r. Sonra da barama i;ind; gizl;nirdil;r. Vaxt ;td;kc;, azadl;;a ;;x;r, x;rda k;p;n;kl;r; d;n;rd;l;r. D;rhal da g;z;l v; parlaq g;ll;r; sar; cumurdular. B;zil;rind;n nektar y;;;r, b;zil;ri il; d; tozcuqlar; payla;;rd;lar.  Onlar g;nd;n-g;n; g;z;ll;;ir v; i;;q sa;;rd;lar. Dem;k olar ki, h;r g;n boy at;r, daha g;z;l g;r;n;rd;l;r. K;p;n;kl;r onlar kimi q;;;ng olmayan b;zi h;;;rat v; c;c;l;r h;tta pax;ll;q edirdil;r, a;;q-a;kar deyirdil;r: "Bu k;p;n;kl;r niy; bel; g;z;ldi ax;...". Lakin ;oxlar; bilmirdi ki, g;z;llik k;p;n;kl;r;, onlar;n yer ;z;nd; ya;ayan h;mtayfalar;na nec; baha ba;a g;lir. El; h;min o qar;;qalar, b;t;v ordu nizam;yla birl;;ib h;r;k;t ed;n qar;;qalar da h;r c;r h;cuma qar;; m;qavim;t g;st;rm;yi bacar;rlar, bir il, iki il, ;; il...ya;ay;rlar.
Prit;;anski m;t;;ssir oldu, g;n;;; sar; boyland;, bir az ;vv;l a;a;;da, me;;nin k;nar;nda g;rd;y; yek; qar;;qa yuvas;n; xat;rlad;. F;nd;q me;;sind; d; bel; bir qar;;qa yuvas; vard;, q;ll;y; ox;ay;rd;, Maryan;n do;ma ;;m;nliyi il; qon;uluqdayd;. H;rd;n Qa;qan; (;;m;nlik bel; adlan;rd;) e;ib-;zm;kd;n yorulurdu, gedib qonurdu f;nd;q a;aclar;na, ordan qar;;qa yuvalar;na v; onlar;n topa-topa y;;;l;b birg; h;r;k;tin; tama;a edirdi; ;ox nizamla, intizamla h;r;k;t edirdil;r. ;mumiyy;tl;, qar;;qa yuvalar; da t;;kilati c;h;td;n a;;lla qurulur, idar; olunur. Bu me;; sakinl;ri ;sl qala tikibl;r! Bel; mehriban in;aat;;lara he; kim qalib g;l; bilm;z!
Lakin k;p;n;kl;rin h;yat; t;hl;k;d;ydi. El; Qa;ka ;;m;nliyinin a;saqqal;n;n t;klifiyl; ke;iril;n y;;;ncaqda da bu bar;d; s;hb;t el;dil;r.
- ;ziz dostlar! M;nim c;mi be; h;ft;lik ;mr;m qal;b, - qoca k;p;n;k Qa;kovski ;z;nd;n ya;ca balacalara m;raci;t el;di, - h;r halda, m;n sizd;n b;y;y;m. B;t;n bilik v; bacar;qlar;m; da g;nb;g;n ;ld; etmi;;m. Bu g;n ;trafda ba; ver;n d;yi;ikl;r; diqq;tl; bax;ram, g;r;r;m ki, biz ;ox az qalm;;;q. Biz azal;r;q. K;p;n;k qurdlar; bizim s;ralar;m;z; bel; tezlikd; doldura bilm;z, onlar biz; ;atanad;k ;l;r;k. Birinci v; ;sas b;lam;z - yarasalard;r, gec; qu;lar;d;r. Bu h;yas;zlar acl;qlar;n; yaln;z bizi yem;kl; ;ld;r;rl;r. Onlar bizi ovlay;rlar!.. Bu b;ladan qurtulmaq ;;;n uzun m;dd;tdir ki, yol axtar;ram, ;lb;tt;, ay;bd; m;nim;;n bunu dem;k, lakin boynuma al;ram ki, he; bir ;;x;; yolu tapmad;m...
Qa;kovski k;d;rl; s;z;n; davam el;di.
- H;yat t;cr;b;m deyir ki, tezlikl; m;nim ;srim d; sona yet;c;k. Bilirsiniz ki, biz yarasalarla he; c;r raz;la;ma ;ld; ed; bilm;y;c;yik. H;m d; ona g;r; ki, biz ayr;-ayr; dill;rd; dan;;;r;q...
- B;lk; ;z n;sil qohumlar;m;zdan soru;aq, h;? Zare;anski baba s;yl;yirdi ki, ;yal;t ;;m;nlikl;rind; iki y;zd;n ;ox k;p;n;k n;v; var, - pal;d a;ac;n;n yuxar; buda;;nda oturan k;p;n;kd;n s;s g;ldi.
- Bu s;s kimindi? - k;p;n;kl;rin a;saqqal; ciddiyy;tl; soru;du.
- M;nim ad;m Viktoriyad;. Staroselski n;slind;n;m. Puxovi;i k;ndinin evl;rind;ki bax;alardan nektar y;;;ram. El; h;min Staroselskid;ki g;ll;rd;n. Buna g;r; m;ni, m;nim ulu babalar;m; da Staroselskil;r adland;r;rlar, - astadan sakit tonda bir cavab g;ldi.
Ham; susmu;du. Araya d;rin bir s;kut ;;km;;d;. Kims; ehtiyat edirdi, dan;;m;rd;, g;zl;yirdi ki, bax, indic;  m;r;k; qopacaq, a;saqqal ba;layacaq ;;;;r;b-ba;;rma;a. Lakin Tit Qa;kovski bu cavab; ;ox sakit qar;;lad; v; t;mkinl; dedi:
- M;nim balam, s;n lap t;hl;k;li bir yerd; ya;ay;rsan. Orda  el; k;hn; evl;r var ki, ;traf; tamam yarasalarla doludur. Ehtiyatl; ol, Viktoriya. Heyif ki, s;n; bizim ordumuzun  bir x;susiyy;tini dem;yibl;r. ;ndi m;n bunu ham;ya dey;r;m. Viktoriya, yeri g;lmi;k;n, s;n; deyim ki, bizim diyarda iki y;z yox, iki min n;vd; k;p;n;k var. H;r bir n;v;n d; ;z dili var. Do;rudur, ;oxlar;n;n dili bir-birin; b;nz;yir. Misal ;;;n, Belarusdak; k;p;n;kl;rd;n biri Litvaya, ya da ayr; bir ;lk;y; u;ub gets;, m;nc;, orda dil sar;dan ;;tinlik ;;km;z, bir-birl;rini ba;a d;;;c;kl;r. G;man edir;m ki, ;imali Amerikadan olan Monarxla da n;d;ns; dan;;a bil;rl;r... B;la buras;ndad;r ki, bizim dilimiz o biri dill;rd;n ;ox f;rql;nir. Biz bir-birimizl; dan;;anda qanadlar;m;zdan istifad; edirik. Qanadlar;m;z;n s;r;ti saniy;d; bir d;f;d;n ;oxdur. S;r;t 80-; yax;nd;r. Biz qanadlarla dan;;;r;q: n; dem;k ist;diyimizi qanadlar;m;z; yell;tm;kl; bildiririk. ;z; d; m;xt;lif s;r;tl;rl;. Bizim h;mtayfalar;m;z is; dig;r t;bii istedadlara malikdirl;r. Lakin onlardan he; biri saniy;d; on d;f;d;n ;ox qanadlar;n; yell;d; bilmir. F;rqi g;r;rs;nmi?
Tit Qa;kovski susdu. Yen; araya d;rin s;kut ;;kd;. K;p;n;kl;rin a;saqqal; s;yl;di ki, Titovkadan uzaqda bir qoruq var, orda Entomoloq ya;ay;r. M;mk;n q;d;r tez bir zamanda onun yan;na getm;k laz;md;.
- M;nim ;mr;m; az qal;b, - Tit yen; t;krar el;di. - Lakin siz; ya;amaq laz;md;. Siz ;sas missiyan;z; yerin; yetirm;lisiz... Siz olmasan;z, d;nya d;yi;;r. Bunu bilm;lisiniz: yer ;z;nd; h;r k;sin m;vcudlu;u ;vv;lc;d;n t;yin olunub. V; biz d; t;bi;tin t;bii qanunlar; il; h;mah;ng ;;kild; ya;amal;y;q.
K;p;n;kl;rin ya;l; n;sli dan;;;rd; ki, h;yat bir-biriyl; ;laq;li ;;kild; m;vcuddur, h;r ;ey bir-biriyl; ;laq;lidir. Bir k;p;n;yin qanadlar;n;n yell;nm;yinin say; yer ;z;n;n o biri ba;;nda k;l;yin ;sm;yind;n as;l;d;r.
Cavan k;p;n;kl;rd;n biri yerind; qurcaland;, dostlar;na v; do;malar;na baxma;a ba;lad;. Qanadlar; azca ;sirdi. Adama el; g;lirdi ki, k;p;n;kl;rin h;y;can; susqun pal;d a;ac;na da t;sir el;mi;di. Ax; pal;d a;ac; k;p;n;kl;rin toplant;s;na ;z qoynunda yer vermi;di.
- Sakit olun, ;zizl;rim, - Tit cavanlar; sakitl;;dirm;y; ;al;;d;. - M;n ciddi ;;kild; dey; bil;r;m ki, bu h;yacan;n;z ;imali v; C;nubi Amerikada tayfuna s;b;b ola bil;r...
K;p;n;kl;r sakitl;;dil;r, dinm;zc; a;saqqal s;hb;tinin dal;na qulaq asma;a ba;lad;lar.
...H;min y;;;ncaqda Entomoloqa bir m;ktub yazd;lar. M;tni Maryana tap;;rd;lar ki, o yazs;n.
- S;n daha s;r;tl; u;ursan, h;m d; ax; s;nin yaz;;;l;q qabiliyy;tin d; var! - a;saqqal dedi. - Biz o m;drik alimd;n ;sas n;yi g;zl;yirik? Qoy biz; yol g;st;rsin. Desin ki, bundan sonra nec; ya;ayaq? Biz raz;la;;b ;z ;l;m;m;z; g;zl;m;liyik ki, yarasalar bizim ax;r;m;za ;;xs;n? Ya bu yerl;ri qoyub ayr; m;ml;k;t; u;ub getm;liyik?..
Bundan ba;qa, Tit tap;;rd; ki, mar;ruta da diqq;t yetirsin, b;lk; el; bir yer g;rd; ki, ya;amaq ;;;n ;lveri;li oldu...
- O zaman h;min yer; k;;;rik, - ;lva; el;di.
- B;s yolu nec; tapacam? Kimd;n soru;acam? V; nec; soru;acam? - Maryan sual;-sual dal;nca ya;d;rd;.
- S;ni entomoloqa ;aylar apar;b ;;xaracaq. Bizim ;aylararas; m;sk;nimizd;n, y;ni, Titovkan;n Svislo;a t;k;ld;y; yerd;n el; ;ay axar; boyu c;nub t;r;f; u;. Yol uzaqd;. Lakin d;;;n;r;m ki, gecikm;s;n, h;tta dincini ala-ala gets;n, yolu bir-iki g;n; q;t ed;rs;n. Amma diqq;tli ol, bax g;r, ax;n s;ni hara apar;r. Yoldan ;;xma, ;;nki yolda Bolo;anka, Talka, Siney ;aylar;yla qar;;lacaqsan. O ;aylar ham;s; Svislo;a t;k;l;r. ;sas yol s;ni Beryozinaya ;;xaracaq, art;q burdan qoru;a ;ox yax;nd;r... M;n; qabaqlar demi;dil;r ki, Entomoloqun g;z;l evi var. D;z ;;m;nliyin ortas;ndad;r, ;sl sarayd;r. Evin ba;;nda Monarx;n a;acdan d;z;ldilmi; heyk;li d;, k;p;n;k heyk;li, uzaq Amerikada ya;ay;r. Deyirl;r, bizim qarda;lar;m;z aras;nda he; yerd; bel; q;;;ngi yoxdu... M;ktubumuzu Entomoloqa verdin, dayan, ona qulaq as, g;r n; deyir... U;, m;nim ;zizim, u; get. B;t;n ;midl;rimiz yaln;z s;n;dir!
...Do;urdan da Prit;;anski Entomoloqu vaxt;ndan tez tapd;. Daha d;qiqi, a;acdan d;z;ldilmi; iri bir ev g;rd;, lap qalaya ox;ay;rd;. D;z ;;m;nliyin ortas;nda ucalm;;d;. Maryan uzaqdan a;ac k;p;n;k d; g;rd;. Yor;un el;i-k;p;n;k astaca g;lib qondu h;min o a;ac k;p;n;yin, q;rib qarda;;n;n qanad;n;n ;st;nd;. Lakin ;ox g;zl;m;li olmad;. Balkona yax;n ota;;n qap;s; a;;ld;, ordan sad; bir adam ;;xd;. Adamlar ;vv;ll;r d; Prit;;anskiy; yax;; tan;; idi. Maryan bilirdi ki, onlar m;xt;lif olurlar. B;z;n onlarla qar;;la;maq s;n; pislik g;tirir. Bir d;f; hans;sa q;z k;p;n;yin ;obanyast;;; ;i;;yinin ;st;n; qondu;unu g;r;b, az qald; onu iri ;l toruyla tutsun. Prit;;anski sivi;ib aradan ;;xanda is; q;z d;z bir d;qiq; onun dal;nca qa;d;,  Maryana ;ata bilm;di, ;;nki o, art;q suyun ;st;yl; u;urdu...
Maryan indi evin sahibini g;r;n kimi gizl;nm;k ist;di. Amma yox, ax; nec; olsa da, bu adamla s;hb;t etm;liydi, h;m d;, balkonda ;l toru yox idi. Maryan a;ac Monarxdan aralan;b balkona sar; u;du, balkonun s;rah;s;na qondu.
- Bu c;r;tli kimdi bel;? G;r;r;m, k;p;n;kl;r d;st;sind;ndi, - adam n;s; dodaqucu s;zl;r dedi, Maryan onu ba;a d;;m;di. - Han; m;nim ;l torum? N; ;l torum var, n; d; ;lyapam...B;xtin g;tirdi, k;p;n;k! Amma bir az otur burda, qoy s;n; bir bax;m... Ax; siz azalm;s;z! B;lk; d; d;z on ildi ki, kolleksiyama bir k;p;n;k bel; d;;m;yib...
Maryan bir ;ey anlamad;, qanadlar;n; t;l;sik t;rp;tdi. ;;xs;n ona el; g;ldi ki, qanadlar;n; s;s-k;y qopara-qopara t;rp;dir. Titovkan;n yax;nl;;;nda bir ;;m;nlikd; buna g;r;  ya;l; k;p;n;kl;r ona irad da tutmu;dular.
- Dayan, dayan g;r;m, qarda;, s;n ;z qanadlar;n; ;sdirm;kl; ax; n;s; dem;k ist;yirs;n? B;lk; s;hv edir;m, h;? - Entomoloq qulaq asma;a ba;lad;. Yax;; ki, s;h;rin s;kun;ti d; buna r;vac verirdi. - H;, dem;li, n;s; dem;k ist;yirs;n... Deyirs;n... H;, h;;;... N;? T;hl;k;?... Yox... N;s; burda bir i; var....B;lk;... T;h-l;-k;;;! Ooooo, ;zizim, g;r;n;r, hardansa, b;lal; bir yerd;n u;ub g;lmis;n. Dan;;, dan;; di, oy, ba;;;la... Qanadlar;n; t;rp;t...M;n siz k;p;n;kl;rin dilini bilir;m. G;l gir ota;a... G;l bura... Biz h;l; ini;il elektronla m;;;ul olan adamlarla birg; ;z;m;zd;n bir k;p;n;k d;z;ltdik, elektron k;p;n;k, lap elektron t;rc;m;;iy; b;nz;y;n bir k;p;n;k...
K;p;n;k israrla qanadlar;n; yell;tdi, qap;n;n onun ;;;n a;;ld;;;n; g;r;b c;sar;tl; ota;a girdi. Ev sahibi d; onun dal;nca.
- ;yl;; o taxt;n ;st;nd;, - Entomoloq ;lini yell;dib h;nd;r taxta stulun s;yk;n;c;k yerini g;st;rdi. K;p;n;k d; a;a;; d;;;b g;st;ril;n yer; qondu.
- ;ndi is; m;n o elektron k;p;n;yi i;; salacam... G;r;rs;n d;... ekrandak; dal;alara fikir ver, dal;alarla ordak; s;sl;rin tezliyi ;st-;st; d;;;r, onlar; s;n; ;nvanlayaca;am. Dinl;, qarda;;m, biz s;ninl; bir-birimizi m;tl;q ba;a d;;;c;yik.
Maryana el; g;ldi ki, otaqda daha bir k;p;n;k peyda oldu. "S;n hardan g;lib ;;xm;san v; n; ;;;n g;lmis;n bura?" - bird;n kims; soru;du.
"M;ni k;p;n;kl;r yollay;b bura, onlar Titovkayla Svislovi; ;ay;n;n aras;ndak; ;razid; ya;ay;rlar. Biz; b;y;k b;db;xtlik ;z verib: yarasalar n;slimizi k;sirl;r. Biz sakitc; do;ulur, sakitc; d; g;ll;ri tozland;r;r;q. Biz h;yat; sevirik, he; kim; d; sevinm;k ;;;n mane olmuruq... O yarasalar is; biz; imkan vermir ki, qocalaq, sakitc; ;l;k. Bir azdan k;p;n;kl;r d;nyaya g;lm;kd;n qorxacaqlar..."
"Ax; niy; bu q;d;r ehtiyats;z h;r;k;t edirsiz? Yarasalara niy; asanca imkan verirsiz ki, sizi yesinl;r... Bilir;m, ;ox s;r;tl; u;ursuz. K;p;n;kl;r d;st;sini ;oxdan ;yr;nir;m, bu ill;r ;rzind; ba;a d;;d;m ki, onlar ;ox a;;ll; varl;qlard;r. Sizin beyniniz lap x;rda olsa da, ;ox ;eyi bacar;rs;z, ;ox ;eyi d; bilirsiz...Ax; siz; noolub? Niy; imkan verirsiz ki, quldurlar sizi asanca q;rs;n".
"Bu suala cavab verm;k m;n; ;;tindir. Bunun s;b;bl;rini he; bizim a;saqqal;m;z Tit Qa;kovski d; bilmir..."
"Bu h;min Titdi ki, Qa;ki m;kt;bind;n olan ;air v; filosoflar dinastiyas;n; t;msil edir?"
"Titin Titovka ;ay;n;n sa; sahilind;n oldu;unu d;qiq bilir;m. Amma onun ;air v; filosof oldu;unu dem;y;c;m".
"H;, s;ni ba;a d;;m;k olar. K;p;n;kl;r poeziya v; elml; m;;;ul olmalar;n; gizli saxlay;rlar. Bu sah;d;ki bilikl;riniz n;sild;n-n;sl; ke;ir v; o biri n;sill;riniz d; bundan faydalan;r. K;p;n;kl;r n;sli ;;;n ;sas odur ki, y;ks;k s;viyy;d; s;n;tkarl;q biliyin olsun. F;ls;fi bilikl;r; d;rind;n yiy;l;nm;k onlara do;ma t;s;rr;fatlar;nda a;;ll; q;rarlar verm;y; k;m;k edib".
"B;lk; d; bel;dir. Bilmir;m. M;n sad;c; el;iy;m... Tit Qa;kovski siz; m;ktub g;nd;rib. M;ktub qanadlar;m;n aras;ndad;r".
Entomoloq k;p;n;y; yax;nla;d;. D;rna;;yla z;rif toxuman; ehtiyatla g;t;rd;. A;caqay;n yarpa;;ndan olan x;rda paket stulun ;st;n; d;;d;. "Bunu mikroskopun k;m;yi il; oxuyar;q", - Maryan qur;udan g;l;n bu s;zl;ri e;itdi.
Entomoloq o biri stulda ;yl;;di. A;caqay;n yarpa;;ndan olan m;;ktubu a;;b mikroskopun alt;na qoydu. Sonra k;p;n;k-qur;uyla nazik ;n;r vasit;sil; birl;;dirilmi; klaviaturan; qaba;;na ;;kdi, ba;lad; k;p;n;y; yad olan d;ym;l;ri basma;a.
"Zati-alil;ri Entomoloq!
(Maryan anlad; ki, ev sahibi Tit Qa;kovskinin m;ktubunu oxuyur)
V;ziyy;tin ciddi olmas; m;ni Siz; m;raci;t etm;y; vadar edir. ;t;n ill;rd; yarasalarla birg; ya;ad;;;m;z zamanlar, bizim ;;;n el; bir t;hl;k; yox idi, amma indi var. ;g;r do;urdan da biz, bu d;nyada art;q hesab olunuruqsa, onda yax;; olmazm; ki, bizi ayr; planet; k;;;r;siniz? B;lk; el; h;min planetd; dig;r h;mda;lar;m;zla birlikd; ;mr;m;z; ba;a vuraq? Bel; olan halda, ;min olmaq ist;yirik ki, d;nya indiki kimi  m;vazin;tini saxlayacaq. Bizim ;;x;b getm;yimiz yer k;r;sin;, suya, ;mumiyy;tl;, h;yati vacib sah;l;r;, yax;ndan ba;l; oldu;umuz g;ll;r; f;lak;t g;tirm;y;c;k ki? Bu dnyan; t;rk el;m;k bizim ;;;n ;;tin deyil, ;lb;tt;, ;g;r d;qiq bils;k ki, bizim yer ;z;nd; he; bir qay;;lar;m;z qalmay;b. Biz laz;m;qsa, onda n; ;;;n bel; bir ;dal;tsizlik h;km s;r;r? N; ;;;n yarasalar biz; ziyanverici kimi bax;rlar? Bu ;lvan d;nyada bizim h;r zaman ;z yerimiz olub ax;!
H;rm;tli Entomoloq!
;;x;; yolunu s;n d; bilmirs;ns;, m;sl;h;t ver; bilmirs;ns;, onda bizim el;ini saxla ;z;n ;;;n. Maryan Prit;;anskinin qanadlar;yla k;p;n;kl;r n;slinin b;t;n m;mk;n m;lumatlar;n; yaz. Ax; he; kim izsiz-tozsuz d;nyan; t;rk emir. B;lk; ill;r ;t;nd;n sonra bizim t;cr;b;miz kimin ;;;ns; yararl; oldu.
M;nim v; b;t;n k;p;n;kl;rin m;raci;tini oxudu;unuza g;r; siz; d;rin minn;tdarl;;;m; v; ehtiram;m; bildirir;m.
Tit Qa;kovski".
Ota;a s;kut ;;kd;. Qur;u susdu. Maryana istilik g;ldi. G;rginlik art;rd;. El; bil indic; maqnit kimi divara yap;;acaqd;. Prit;;anski g;rd; ki, o biri divar;n ;st;nd; ;;;;nin alt;nda donmu; k;p;n;k var. A; v;r;qin ;st;nd;dir. G;z;l;; Medvedi;a, Pavlin;y Qlaz, Parusnik Qefest, Brajnik, Belyanka... - bu k;p;n;kl;rin ham;s; donmu; hald; ka;;z;n ;st;n; yap;;;b qalm;;d;...
"Y;qin bunlar;n s;ras;na biri d; ;lav; olunacaq!"- Maryan k;d;rl; d;;;nd;.
Bu vaxt qur;u yen; i;; d;;d;. Entomoloq klavi;l;ri taqq;ldatma;a ba;lad;. Havada qanadlar;n p;r;lt;s; e;idildi. Maryan el; bildi ki, ;z do;ma Titovkas;n;n q;ra;;ndad;r.
"B;li, f;vqal;d; hal ba; verib. Siz k;p;n;kl;r ;n vacib x;susiyy;tinizi itirmisiniz. H;tta yarasalar sizd;n uzaq m;saf;d; olsa bel;, onlar;n v;z;lt;s;n; e;itm;lisiz. Bel; olan halda, siz; qanadlar;n;z alt;nda gizl;nmi; sinir tell;ri k;m;k edir. T;hl;k; bar;d; siqnallar siz; u;u; istiqam;tini d;yi;m;kd; yard;m;; olmal;d;r ki, yarasalardan gizl;n; bil;siniz..."
"Ax; biz..."
"Dayan, t;l;sm;, Maryan, h;vs;l;n olsun... M;n s;b;bini bilir;m. Bel; hallar art;q ba; verib. ;z; d; sizinl; yox, ayr; k;p;n;kl;rl;. Titovkadan ;ox uzaqda yerl;;;n bir g;l var - Svityaz adlan;r. Bax, orda ya;ayan k;p;n;kl;rl; ba; verib bu hal. Lakin orda,  suda maraql; v; vitaminl;rl; dolu olan bir Dortman Labeliyas; bitir. ;ox nadir bitkidir. Bu bitkinin g;z;lliyind;n ba;qa, h;m d; ;;faverici x;susiyy;ti var - labelin tibbd; istifad; olunur, t;n;ff;s; azaltmaq v; ya ;oxaltmaq ;;;nd;r.... Labeliya bitkisi, yeri g;lmi;k;n, Q;rm;z; Kitaba d;;;b. Bu da o dem;kdir ki, onu qorumaq laz;md;r... H;min k;p;n;kl;r d; o bitkinin dad;n; sevib sudan qorxub-el;m;d;n axtar;b tapd;lar, sahil; yax;n yerl;rd; bitirmi;. Ba;lad;lar onun yarpaqlar;n;, g;ll;rini didi;dirm;y;. Ax; onlar bilmirdil;r ki, labeliyan; ;ox yem;k olmaz, xeyirli deyil. Buna g;r; d; h;min g;l ;traf;nda ya;ayan k;p;n;kl;rin s;r;tl;ri azald;, ;;urlar;n; da itirm;y; ba;lad;lar..."
"B;s bizd; n; ba; verib?"- Prit;;anski ;z;n; saxlaya bilm;di.
"Sizd; is; ta q;dimd;n g;z;l bir g;l bitir, ad; irnervusdur. ;vv;ll;r onu g;rm;rd;z, nektarlar; toplayark;n ona fikir vermirdiz. ;;nki bu g;l; ar;lar himay; edirdil;r. Lakin indi m;n; m;lum olub ki, sizin ;razid; ar;lar azal;b. Sahibkarlar ar; p;t;kl;rini ba;qa yerl;r; apar;blar. Fa;eliya bit;n me;;likl;r;. Deyirl;r, bal g;tir;n bu bitkinin x;susi ;tri var, toplanan bal da bu yerl;rd; ;ox dadl; olur. Siz d; h;min ar;lar; ;v;z edirsiniz, lakin bilmirsiz ki, irnervus sizin g;l;n;z deyil. Bu g;l sizin h;ssasl;;;n;z; azald;r, qanadlar;n;zdak; ;s;b torlar;na t;sir edir. N;tic;si d; budur ki, yarasalarla m;bariz;d; g;rm; qabiliyy;tinizi itirirsiniz..."
";rnervusun nektar;ndan el; xo;um g;lirdi ki..." Dem;li, bel; ;;x;r ki, onu toplamaq olmaz?.."
"U; get, ;z;nk;l;r; bu m;lumatlar; x;b;r ver. V; bil ki, kimins; yerini tutmal; olsan, yeni v; tan;; qay;;lar; ;z ;z;rin; g;t;rm;li olsan, ;vv;lc; g;r;k h;r ;eyi ;l;;b-bi;;s;n. U; v; Tit; m;nd;n salam s;yl;. T;l;s, Qa;kovskini sa;-salamat g;rm;y; t;l;s, ax; o, s;nd;n ya;ca xeyli b;y;kd;r... S;n ged;n; kimi o ;ls;, onda hakimiyy;ti ;z ;z;rin; g;t;r. A;l;n; itirm;, he; vaxt pe;iman v; ;midsiz olma, h;r zaman layiqli ;;x;; yolu axtar. Qoy irnervus ar;lar;n sevimli ;i;;yi kimi d; qals;n. Onlar yen; sizin yurda qay;dacaqlar. Siz is; risk el;m;yin... V; irnervusun nektar;ndan imtina ed;n kimi,  h;ssasl;;;n;z yenid;n qay;dacaq. Yen; ;z a;l;n;zla, siyas;tinizl; yarasalara qar;; m;bariz; apara bil;c;ksiz..."
Entomoloq qap;ya yax;nla;d;, a;d; v; ;li il; i;ar; el;di ki, Maryan Prit;;anski ;;x;b getsin, k;p;n;y;  yax;; yol arzulad;. K;p;n;k qanadlar;n; yell;tm;kl; t;;;kk;r;n; bildirdi v; uzaq yola ;;xd;. Havada onunla yana;; bir ;mid d; u;urdu: bu, k;p;n;kl;rin tale ;midiydi,  t;bi;t al;mind; h;yatlar;n;n t;hl;k;siz davam;na olan ;mid idi!

 


S;rh;dsiz s;yah;t

S;yah;ti arzulamayan adam ;;tin tap;lar. ;ndi  okean;n o tay;na u;maq, misal ;;;n, Minskd;n Havanaya u;maq he; k;s ;;;n t;;cc;bl; deyil. Moskvadan Vladivostoka qatarla getm;k d; el;c; adi hald;.
;aylar da yoldu. Onlar da bizi yeni ;lk;l;rl; tan;; edir, tan;; olmad;;;m;z ;;h;rl;r; apar;b ;;xar;r, ;yal;tl;ri, q;s;b;l;ri, k;ndl;ri g;r;r;k. Lakin ;lk;mizin b;zi su yollar; il; g;r;k ;ox diqq;tli olasan...
Dok;i;ki rayonunda tez-tez olursunuzsa, orda ya;ay;rs;n;zsa, y;qin ki, Viliya ;ay;n;n hardan ba;land;;;n; yax;; bilirsiz. Bu ;ay B;y;k Sah; adlanan k;ndin bir kilometrliyind; ki;ik bir bataql;qdan ba;lay;r. Uzunlu;u 510 kilometrdir, mavi lent kimi uzan;b Nemana t;k;l;r.  Dok;i;k "x;tti"nin dal;nca Belarus boyu Viley, Cmorqon, Ostrove;k... x;tl;ri uzan;r. Be; y;z kilometrl; uzanan bu "x;tl;r"in 276 kilometri Belarusun ;razisind;dir.  Qalan "x;tl;r" qon;u Litvan;n ;razisind;n ke;ir.  Lakin orda buna  Viliya ;ay; demirl;r; Belarusla s;rh;dd;n o yana art;q  ;ay;n ad; Nyarisdir. H;, h;, bizim bal;qlar -durnabal;;;, xan;, ;;m;;, dabanbal;;;, naqqa, suf, ilanbal;;;, alabal;;; kimi s;fr; bal;qlar;m;z s;rh;di ki adlad;, olurlar "xarici v;t;nda;". Yaxud da ;ksin;. Belarus Vilisind;n ayr;lan qollar x;rda ;aylard;r - Serva;, Naro;i, Stro;i, Dviqas, ;loki, U;i, O;myanki d; Nyaris;, sonra Nemana t;k;l;r, ordan da Baltik d;nizin; ax;b gedirl;r.
Yeri g;lmi;k;n, ilk bax;;dan Neman da, "Batka Neman" da son damlas;na q;d;r el; bil yaln;z biz; m;xsusdur; amma bu ;ay bir ;ox xalqlar;n ;ay;d;r. Nemane; ad; il; o, Stolb;ovsk d;z;nliyind;ki Verx k;ndinin yax;nl;;;ndan ba;lay;r. Neman is; Uyezd rayonundan g;t;r;r ba;lan;;c;n;, Baltik d;nizinin Kur;sk k;rf;zin; t;k;l;r. Neman Oginsk kanal; vasit;sil; Dnepr ;ay; il; birl;;ir, Avqustovsk vasit;sil; is; Visla ;ay; il; birl;;ir. Litvan;n ;razisind; ona Nemunas deyirl;r. Almanlar is; ta q;dimd;n onu Memel adland;r;blar.
M;asir d;vrd; ;ay adlar;n;n d;yi;dirilm;si h;r ;eyd;n ;nc; onlar;n ax;b ke;diyi ;razil;rd; ya;ayan m;xt;lif xalqlarla ba;l;d;r. Bu ;razil;rd; m;xt;lif dil qruplar; ya;ay;r, bura h;m d; tarixi ;;raiti d; ;lav; el;m;k laz;md;r. Misal ;;;n, Rusiyan;n ;n n;h;ng ;aylar;ndan biri Volqad;r; orta ;srl;rd; tatarlar ona ;del, yaxud ;tel deyirmi;l;r. Antik m;;llifl;r (Klavdiy Ptolemey, Amian Mar;elin) Volqa haqq;nda yazark;n, onu Ra ;ay; kimi q;l;m; vermi;l;r. ;ay;n m;asir ad; q;dim slavyan s;z;nd;n g;t;r;l;b: "volql;-voloq-vlaqa" - bu da su dem;kdir. Dig;r izahatlar da m;vcuddur: Volqa - parlaq i;;q, a; dem;kdir. N;h;ng Ural; is; bir zamanlar Yaik adland;r;blar.
Bel; bir tarixi ekskursu bizim Belarus ;aylar;n;n bioqrafiyas; il; d; ba;lamaq olar. Misal ;;;n, Rusiyan;n Valday y;ks;kliyind;ki ki;ik bataql;qdan ba;lan;;c;n; g;t;r;n Dnepr Belarus v; Ukrayna ;razil;rind;n ke;ir, uzunlu;u 2201 kilometrdir. Q;dim yunanlar bu ;aya Borisfen dey;rmi;l;r. El; onun sahilind; d; eyni adl; ;;h;r var. Bu ad;n m;nas; n;dir? Divarlar;yla vuru;an qala dem;kdir. Q;dim tarix;i v; s;yah;t;il;r - Herodot, Strabon, B;y;k Pliniy v; onlardan sonra g;l;n bir ;ox ba;qalar; ;z yaz;lar;nda ;ay; bel; adland;r;blar. Kiyevd;, ya da ba;qa bir yerd; e;its;niz ki, Dnepr ;ay;na Slavuti; deyirl;r, t;;cc;bl;nm;yin. Bu, poetik add;r. Ukrayna s;z ustalar; Dnepr; Slavuti; deyirl;r. Buna g;r; d; yadda saxlay;n: Borisfen - Slavuti; - Dnepr...
Q;rbi Dvina ;ay;... Rusiya, Belarus v; Litvaya m;xsusdur. Bu ;ay ba;lan;;c;n; Tver vilay;tind; yerl;;;n Korakino g;l;nd;n g;t;r;r. Lat;;lar ona Dauqava deyirl;r. Q;dimd; ;aydan vacib ticar;t yolu kimi istifad; edirdil;r. ;X-X; ;srl;rd; Q;rbi Dvinayla y;k da;;yard;lar. Q;dimd;  ;ay;n a;a;; axar;na Xezin dey;rmi;l;r. Skandinaviya saqalar;nda is; (Belarus tarixin; dair ilk yaz;l; m;nb;l;rd;n biridir) bu ;ay haqq;nda h;m d; bel; dey;rmi;l;r: Qardarik ;lk;sinin ;razisind;n axan Dvina ;ay; n;h;ngliyin; g;r; m;;hur ;aylar aras;nda ;;;nc;, ya da d;rd;nc;d;r.
B;s ;ay;n m;asir ad; n; vaxt meydana g;lib? Tarixd;n m;lum olan rahib-salnam;;i bel; bir yaz;l; s;n;d qoyub:"Dnepr ba;lan;;c;n; Volkov me;;l;rind;n g;t;r;r, Dvina is; el; h;min me;;l;rd;n ax;b g;lir v; Varyajsk d;nizin; t;k;l;r".
Belarusu s;yah;t ed;rk;n Dnepr, Neman, Q;rbi Dvina v; Viliy ;aylar;n;n k;rp;l;rind;n ke;;nd;  d;;;n;r;m: adlar;n; ;;kdiyim ;aylar g;r;s;n, Litvada, Latviyada, Rusiyada, Ukraynada nec;dir? Y;qin ki, el; burdak; kimi n;h;ng, enli, d;rin, g;z;ldil;r... Y;qin el;  hardasa Stolb;ovda, ya Druskeninkaya v; Kaunasda Neman-Nemunas bizd;ki kimi ya;;;l; g;nl;rd; k;d;rli g;r;n;r. Dneprin g;n;; ;;alar;n;n n;vazi;l; s;;allad;;; dal;alar; da el; bizd;ki kimi parlaq i;;q sa;;r, sanki g;zg; kimidir, d;xli yoxdu, Rusiyan;n Doroqobujesind;, Belarusun Or;unda, ya da el; Ukraynan;n Zaparojesind;... El; h;r yanda...gah s;rt, gah da z;rif dal;al; ;aylar...Onlar ham;s; biz; do;mad;, ;zizdi, yax;nd;...






Dostlar;n yar;;mas; (;n dadl; h;diyy;)
Timofeyin d;rd ya;; var. H;r ;eyl; maraqlanan o;land;r, h;m d; ;oxdan;;and;r. Valideynl;ri deyir ki, Timofey h;r ;ey; burnunu soxur, ba;-beynimizi d; apar;r. Amma o;lana ;n yax;n v; do;ma adamlar, illah da ki, Nastya xala bel; d;;;nm;r; deyir, bu, he; d; pis c;h;t deyil. Sevimli n;v;l;rinin bu x;susiyy;ti baba v; n;n;nin d; xo;una g;lir.
Bir d;f; nec; oldusa, valideynl;ri Timofeyi babas;yla n;n;sinin yan;nda d;z iki h;ft;d;n ;ox qoyub getdil;r. Evd; onlardan ba;qa babas;n;n qoca anas; da qalm;;d;. El; bu qoca ana da b;t;n g;n; Timofeyl; g;zirdi. Ya ona el; g;lirdi, ya da el; ;slind;, bel;ydi: qoca n;n;y; g;r;, Timofey ;z;n; onun yan;nda ;ox sakit apar;r, d;c;llik el;mir, s;z; bax;r.  Daha do;rusu, h;r;nin ;z m;;;ulliy;ti olur- qoca n;n; d;, Timofey d; n; il;s; m;;;ul olurlar, bir-birl;rin; d; mane;ilik t;r;tmirl;r.
Do;rudur, babayla n;n; i;d; olanda fikirl;ri evd; qal;rd;. ;al;;;rd;lar ki, i;l;rini m;mk;n q;d;r tez bitirib t;l;m-t;l;sik ev; d;ns;nl;r. Timofey h;r ikisini d;hlizd; qar;;lay;rd;. Dil-dil ;t;rd;, babas;na da, n;n;sin; d; a;z;n; a;ma;a bel; macal vermirdi. Deyirdi: a;ar;n qap;da f;rlanma;;ndan bilir;m ki, g;l;n kimdi - babad;, yoxsa n;n;!
Babayla n;n; h;y;can ke;irs;l;r d;, ;zl;rind;n sevinc hissi duyulurdu. G;r;n;r, m;mnun idil;r - n;v;l;rinin kefi yax;;d;r, evd; he; bir pis hadis; ba; verm;yib. H;tta Timofeyin ;yin-ba;;, xarici g;rk;mi d; deyirdi ki, u;aq onlar;n evd; olmad;;; m;dd;td; ;z;n; yax;; apar;b, ciddi i;l;rl; m;;;ul olub. B;y;kl;r ;ox vaxt he; soru;ma;a da ;r;k el;mirdil;r: u;aq indi hans; oyunu oynay;r, yaxud hans; d;;m;n ;lk;y; h;cum haz;rlay;r, yaxud da kimi bel; m;dafi; el;m;y; haz;rla;;r?
Baba ;z;n; saxlaya bilm;di, d;rhal ;lini cibin; sal;b konfet, h;tta ;okolad ;;xartmaq ist;di. N;n; ad;t;n meyv;-filan g;tirirdi. Onlar ev; m;xt;lif vaxtlarda d;n;rd;l;r, buna g;r; d;, Timofeyin ilk replikas; ;ox vaxt bel; olurdu:
- N;n; m;n; sovqat g;tirib: iri, dadl; bananlar idi...;; d;n;! ;kisini yemi;;m art;q!
Ya da bel; deyirdi:
-Baba m;n; be; c;r konfet g;tirmi;di. Bir d;n; d; snikers.
Viktor baba n;n;d;n gec g;l;nd; Timofey deyirdi:
-Baba, h;mi;; gecikirs;n. Buna g;r; d; s;nin h;diyy;n n;n;minki kimi dadl; olmur...
-H;m d; xeyirli olmur!- n;n; s;hb;t; m;daxil; edirdi v; bununla da n;v;si il; dostluq m;nasib;tinin daha yax;; olmas;ndan m;mnun qal;rd;.
- H;r g;n bir ;okolad yes;, Timkan;n di;l;ri a;r;yar!
Viktor baba da ;z;n; m;dafi; etm;y; ;al;;d;. Guya troleybusu g;zl;yirmi;, ona g;r; gecikib. Ev; is; tez ;ats;n dey; mar;rut taksid; g;lib.
D;z;, Timofey ist;di desin ki, ;okolad; h;r g;n yem;k lap yax;;d;. Dem;di. M;bahis; ets;ydi n;n;si cavab;n; ver;c;kdi. Bilirdi ki, sabahk; h;diyy;si k;sil; bil;r! El; baba da t;;ss;f edirdi ki, sovqat siyah;s;ndan ;okolad; - sadiq v; etibarl; dostlar;n; ;;xaracaq.  G;r;n, Timofey babas;n; nec; sakitl;;dirm;y; ba;lad;:
- Baba, sabah bir az c;ld t;rp;n. ;;d;n ;;xan kimi ev; y;y;r. S;r;t yar;;mas;n; udsan, el; ;n yax;;s; s;nin h;diyy;n olacaq!


























Kitab;n i;ind;kil;r

1. Ales Karlyukevi; haqq;nda bir ne;; s;z...................(K. N;zirli)
2. ;lah;zr;t Suyun isti adlar;.......................
3. "Qanad;m yoxdu, ;t d; yemir;m"..................
4.  Mavi fonda ................................................
5. A; bardaqlar;n ulduz yolu........................................
6. Ponadtitovok ail;sinin m;ktubu.............................
7. S;rh;dsiz 8. Dostlar;n yar;;mas; (;n dadl; h;diyy;)..........................





























Ales Karlyukevi;
;;kil
Ales Karlyukevi; (Aleksandr Nikolayevi; Karlyukevi;) tan;nm;; Belarus yaz;;;s; v; jurnalistidir. O, 6 yanvar 1964-c; ild; Belarus Respublikas;n;n Minsk vilay;tind; Puxovi; rayonu Zatitova Sloboda k;ndind; anadan olub. M;xt;lif q;zetl;rd; i;l;yib. 2011-ci ild;n "Zvesda" h;kum;t v; parlament q;zetinin Ba; redaktoru, eyni zamanda, 2012-ci ild;n "Zvezda" N;;riyyat evinin direktoru v;zif;sind; ;al;;;b. Belarus Yaz;;;lar Birliyi Minsk Vilay;ti ;zr; b;lm;nin s;dridir. Belarus Yaz;;;lar Birliyi v; Belarus Jurnalistl;r Birliyinin ;zv;d;r.
Ales Karlyukevi; h;m d; Tacikistan v; Az;rbaycan Yaz;;;lar Birlikl;rinin f;xri ;zv;d;r. Publisistikaya, ;d;bi t;nqid;, tarix;, ;lk;;;nasl;;a, u;aq ;d;biyyat;na dair 50 kitab;n m;;llifidir. ;s;rl;ri belarus, rus, ukrayna, Az;rbaycan, tacik, t;rkm;n, litva, serb, tatar dill;rind; ;ap olunub. U;aqlar ;;;n yazd;;; na;;llar Az;rbaycan, rus, ukrayna, udmurt, tatar, ;e;en, litva, serb, t;rkm;n, tacik, qazax dill;rin; ;evrilib. Ales Karlyukevi; ;z; d; Az;rbaycan, rus, qazax, Ukrayna, kalm;k, t;rkm;n v; tatar yaz;;;lar;n;n ;s;rl;rini belarus dilin; ;evirib. Nem;t Kelimbetovun (Qazaxstan) ";midi itirm;k ist;mir;m" v; "O;luma m;ktub", Sevinc Nuruq;z;n;n (Az;rbaycan) "Bozqulaq v; ilin f;sill;ri", Mixail Slabo;pi;konun (Ukrayna) "Afrikaya yol uzundurmu?" Karlyukevi;in t;rc;m;sind; belarus dilind; i;;q ;z; g;r;b.
Ales Karlyukevi; Belarus Respublikas; Prezidentinin m;kafat;;s;d;r (M;n;vi d;y;rl;rin dir;;ldilm;sind; xidm;tl;rin; g;r;). O, h;m;inin P. Trus  ;d;bi m;kafat;, "Q;z;l q;l;m" respublika ;d;bi m;kafat; laureat; ad;na layiq g;r;l;b. Rusiya Federasiyas;n;n V. Pikul ad;na v; MDB-nin "Zvezd; Sodrujectvo" m;kafatlara sahib olub. Yaz;;;-jurnalist SSR;, Belarus v;  Kuba Respublikalar;n;n medallar;na da layiq g;r;l;b.













Mutarjim Publishing House

For information address: Mutarjim Publishing House,
Az 1014, Rasul Rza Str.,125, Baku, Azerbaijan,
tel.5962144; 4970625, email:mutarjim@mail.ru