Историядин муаллим ва сефил кьиса

Исамудин Шахисмаилович Владикавказдин (Орджоникидзедин) университетда тарихдин факультет акъалт1арна мектебда тарсар гуз хуьруьз хтана. Университетдилай вилик ада педучилище акъалт1арнай. Адахъ мектебда тарсар гунин са куьруь тежрибани (опытни) хьанвай. Исамедин муаллим а ч1авуз вили костюмдин к1аникай лацу нейлондин рубашкани галстук алук1на, т1арам ва йигин еришдалди къекъведай. Беденда къуват авай, дамах гвай акунар алай жегьил муаллим мектебда пайда хьун – школадик юзун куткунин себебдиз элкъвена.
Зи рик1ел к1уьд лагьай классда к1елдайла ада тухвай сад лагьай тарс алама. Садрани историядикай са артухан ашкъивал тахьай зун, вири классдихъ галаз тарсунин эхирдал кьван, сив ахъаз амукьна. Исамедин Шахисмаиловича доскадин винелай куьрсарнавай дуьньядин картадин вилик гъиле яргъи указкани гваз акъвазна тухвай тарс са легьзеда алатна. Вичин артиствилин бажарагъдалди чи, аялрин рик1ик теспачавал кутаз алакьай къайда - завай зи уьмуьрда акур тек са дуьшуьшдив гекъигиз жеда. А дуьшуьш – заз гуьгъуьнай акур, халкьдин артист С. Юрскийди сегьнедилай текдиз къалурай «Одессадин агьвалатар» ( И. Бабелан) - тамаша я. С. Юрскийди а тамашадин сад лагьай декьикьадилай чакай, яни залда ацукьнавайбурукай - къалин рангаралди къалурнавай, Одесса шегьердиз тек са вичиз хас тир яшайишдин шагьидар авуна. Ина лагьайт1а, Исамедин муаллимди чи классдин аялар, гьа С. Юрскийдин жуьре, Европадин юкьван виш йисара хьайи крарин театрдин иштиракчийриз элкъуьрна. Тарс куьтягь хьайила, ада, аялар гипноздай акъудзавай касди хьиз, классдихъ элкъвена лагьана: «балаяр, квез гьа и жуьре тарсар тухвайт1а гьик1 аквада?» Чаз, гьелбетда, а жуьредин тарсар пара аяр акунай.
Лап са т1имил вахтунлай чи мектебдин директорди, галатун тийижир Исамедин Шахисмаиловичаз мад са к1валах гана – ам тарсарилай къеце пата ийир к1валахдин тешкилатчивиле кьабулна. И чкадал секинвал тийижир, муаллимдиз вичин бажарагъ лап рик1ивай ачухдай мумкинвал хьана. Училищедани институтда художественный самодеятельностда активнидиказ иштирак авур, са куьруь вахтунда «Лезгинка» ансамблдин штатдик кваз кьуьлерни авур Исамедин муаллимди и к1валахдал лап еке агалкьунар къалурна.
Хуьруьн, мектебдин жегьилар, абурун лап четин агудаз жедай къатара авайбурни кваз к1ват1на, сегьнеда гзаф эсерлу, инсандин гьевес хкаждай « Гапурар гвайбурун кьуьл» т1вар гана концертдин нумра эцигна. И нумради райондин килигунра сад лагьай чка кьуна, Махачкъаладани махсус приз къачуна. Аялри гьи ашкъидалди репетицийра иштиракзавай, гьар йикъа гъилик квай зат1арикай – к1арасрикай, симерикай,… «гапурарни» «къалханар» туьк1уьрзавай вахт зи рик1ел лап хъсандиз алама. Амма виридалайни къиметлу рик1елхтун – аялри, вилери нур гуз, чпиз Ахцегьани Махачкъалада ягъай капарикай ийизвай суьгьбет я.
Мад хуьруьнбурун рик1ел аламукьун лазим я, Исамудин муаллимдин рик1 алай гафар - вичи гузвай тарихдин тарсариз мукьуф тир «Эх, ты швед!» - хьтин, аялриз лугьудай са пад зарафат, муькуь пад - туьгьмет гафар тир. Гагь ада, мектебдин коридорда аялдин кьилеллай ч1ич1ен бармак хт1униз туна, кьилел алачиз къекъвезвай вич чешне яз къалурдай: «Заз килиг, зунни ракьун инсан туш кьван!»
Лугьун герек я, гьа и карди адан уьмуьрдин пер хана…
Къвери кьуьд пара мешекъатдиз атана – к1арасдин пичер классар чим ийиз агакьзавачир, коридорра лапни мекьизвай. Исамедин муаллим, гьа вичиз чидай къайда - кьилел алачиз, тандал костюмарни нейлондин перем алаз тарсариз къведай. Муаллим юлдашрин ч1алазни килигнач, «ваз мекьи жеда, алук1на ша тарсариз» лагьайла, ада полководец Суворован гафар тикрардай: «кьил къийиз хвена к1анда, к1вачер чимиз!»
А хъуьт1уьз ам к1евиз азарлу хьана, больницадиз аватна. Гзаф тарсарикай хкатна. Ахпа к1валени проблемаяр арадиз атана: папахъ галаз чара хьана, дидени азарлу хьана регьметдиз фена. Ц1ийи пабни хкана, аяларни хьана. Амма яргъал вахтара азарлу хьуникди ва психологический стрессди вичин кар акуна – касдин вилера авай хцивал квахьна. Са шумуд варцара больницайра хьана, ахпа инвалидность къачуна пенсиядиз фена, мад тарсар хганач…
Ингье гьа и ихьтин кас тир чи историядин муаллим Гьажимурадов Исамедин Шахисмаилович.
Хъсан инсанрин уьмуьр са чеб патал ваъ, общество патални гзаф важиблу я. Абуру чпи чеб, чпин сагъламвал япалай вегьейла, чи общество абурухъ галаз тухузвай уьмуьрдин са жуьре хъсанвилин, гуьзелвилин легьзейрикай магьрум жезва. Амма обществодихъ, абуру чпи хкянавай рехъ са гьик1 ят1ани хъсан патахъ элкъуьрдай мумкинвал авач. Гьайиф к1валах я…