Белые ночи ф. м. достоевский ингушский язык

            БЕЛЫЕ НОЧИ  Ф.М. Достоевский (ингушский язык)

                НАСТИНЬКИ ИСТОРИ

       - Ах-истори-м х1анза шоана ховш да, т1аккха са къаьна нани йолилга хов шоана-м…
       - Нагахьа кхыйо ах-оаг1ув иштта дукха хургъяц-кха, из мо а… - со велавеш юкъеиккхар хилар.
       - Йист ца хулаш а ладувг1ал. Массарел хьалха соцам ба: сона юкъемалелха къамаьла, иштта ца хули къамаьла йоха мег со, Х1аьта, ла-

                21






дувг1ал нийсса.
      Къаьна нани я са, Со цунга кхаьчаяр геттар з1амига йи1иг йолаш,х1ана аьлча са даи, нани байнабар. Уйла е доаг1ара, хьалхаг1а нани а яьхий хиналга, х1ана аьлча х1анз а дагайох дика ха. Цо-м сонна фаьринги мотт 1омбаьбар, т1ехьа оттавеш сона хьехархо. Са ялхайтта шу даьнача хана /х1анза-м вурийтта да са/,дийша даьлар тхо. Хьал цу хана харцахьа лийнаяр со; фу дар-те аз даьр – аз шоана аргдац; тоъаргда, караг1даьннар доккха х1ама дацар. Цкъа нани хьат1айийха духьал со ший-на, цхьана 1урра аьлар, ше б1арга са дайна хилара, сона а т1ехьа хьожлургдоацан-даь, барзкъа бола маха хьаийца т1абеллар сае, шие кочамашта, цига оалаш, иштта шеккъе даг1аргдолаш оаха мела йоккхача хана, ховш мА дий, цунах со дикаг1а хургйоацилга. Лоцца аьлча, хьалхарча хана юхера д1аялар в1алла хилацар: болхбе а, деша а, 1омаде а – деррига нанена юхе. Со хьожа-м хьожара маькара хила, цкъа тешаеш хояьяр аз сай метте Фекла а. Фекла – тха ц1аг1а чулатта кхалсаг, из къора я. Фекла хайнаяр са метте; нани цу хана тхьайса яг1ар к1аьда г1андачу, х1аьта сай неш йолача а йодаш. Аь, во хаьдар из. Нани со йоацаш сомаяьннаяр ца1 а хотташ, хеталуш со шийна юхе ма яг1и, аьнна аьсала сай метте. Фекалайна мА гой, нанис ца1 хеттилга, х1аьта шийна ца хазара уйлаеш, уйлаеш, фу дергда цо, маха хьабаьккха яддаяр юхера…
       Цига Настинька цхьан метте саца елаялайолаялар. Цунца со а велавалар цхьана. Из цу миноте соцаялар кха.
        - Ладувг1ал, хьо мА велал нанех. Из со ел, сайна сакъердаме хилараг1а… Фу дергда кха, нани иштта хилча, фуннаг1а дале а сона-м из к1езига еза. Аь-аь, т1аккха сона доаг1ар далар: цу сахьте со 1охойир юха а, сай метте, цига м-ма, метахьялилга доацаш.
       Ойя, со йицяннаяр ца оалаш кхы а, тха нани да ший ц1а, нийссаг1а аьлча з1амига ц1алг, деррига кхо кор а даг1аш, деррига дахчан кхы а къаьна а да нани мо; лакхехьа ц1алг да; цу мезонинчу ваха а вера керда ваха сагш…
    - Хала мег доаг1ар, долаш, вар къаьна ваьха саг? – хаттар аз т1ехьйоалаш мо.
    - Вар даьра-кха, - жоплора Настинькас, - из хиннар ховш вар, ший баге кхаба хьол дикаг1а. Бакъда, хала мотт к1алт1абоалар цуна. Из-м вар воккха сагилг, вокъаванна, къора, б1аргашдайна, астаг1а, юххера цуна вахар хиланзар дунен т1а, валар из; т1аккха ийшар кха керда ваха саг, х1ана аьлча ваха саг ца хилча, вахар дац: нани пенсех хул тха дахар пайда. Керда ваха саг лаьрхх1а мо вар, къона саг, кхычахьар, из хьавена. Из махбувцаш т1аг1ерташ ца хилара, цудухьа нанис чувитар из, т1ехьа хотт нанис: «миштав, Настинька, вайга ваха венар, къона е къаьна ва?» Сона харцле дийзанзар: «Ишта ва-кха, оал, нани, геттар къона а вац, села воккха саг а вац». «Х1аьта, куц долаш мА вий ер?» - хаьттар нанис.

                22






       Са кхы а опп бувца безам бацар. «Х1аа, кусдолаш ва, оал аз, арахьар нани!» Т1аккха нанис йох: «Айяхь! 1азап хилар да, 1азап хилар да! Са йи1иг, аз хьога сенна ях аьлча, ях цуна хьа б1архьажар дергдоацаш. Хьал, миштай ха! Иштта к1езига ваха сагилг вали а, кхы а тоа-мболаш веци: хьалха ца хиннар!»
     Нанина-м деррига хьалхар ханаца да вахар! Къонаг1а мА хиннайий из хьалха хана, дог а хиннад хьалха хана д1айхаг1а, т1о а хьалха хана чахка мистлацар – деррига хьалха хана да! Хьал, со яха йист ца хулаш, сайца уйлаеш: фуд хьог1а из нанис ше со д1акхетаелга, хетташ, тоамболаш вий, къона вий, ваха вена саг? Х1аа духьал ишта, духьал хетадалар сонна, цига юха а шодамаш ларх1а йолаялар пассат е т1ехьа геттар йицлуш.
      Хьал цкъа 1урра, тхацига воаг1а тха ц1аг1а ваха саг, хатта шийна ц1аг1а дийцадар обои лотае. Дош т1ехьа дош оалаш, нани-м къамаьлча ма йий йох «Йоли, Настинька, яхи со йижа уллача ц1аг1ар, хьаял счеташ». Сол цу сахьте ураэккхаш, сенах сайна ца ховш, цу1еянна, йицлуш зе махатеха яг1илга: шортта маха хьабаккхар доацаш, ваха сага ца гуш,- д1аиккхар села, из нани к1аьда г1анд додаш. Керда ваха веначо из б1аргадайча деррига сох дар, ц1еялар, отташ цхьана метте лаьттаг1а ег1ача мо, ц1аьхха йилхар, - мела эхьхийтар, къаьхьа хийтар сона цу минота, дуненга д1а ца хьажжал а! Нани ц1аг1а хьекх: «Ай, фудеш латта хьо?» - х1аьта со кхы а ч1оагаха… Ц1аг1а ваьхар,
Б1арга ма дайнагехьа, дайна сонна цох эхьхетара, д1авирза а цу сахьте д1авахар! 
        Цу хана ден со хул, цхьа г1ар хилча ийчен т1а сад1адахача мо.
Хеталу, из ваха саг воаг1а, шорттига маха хьабоккхаргба кха аз, кий-ча хила. Деррига-м хулар духхьал, из вар хиларцар кха. Шиъ к1ир а д1адахар: ваха саго ейт ала Фекалаца, шийга дукха фаьринги книжкаш долга хайташ, уш деша мегарг хилар а; иштта дезий хьог1а нанина, аз уш цуна дийшача, сагота хургъйоацаш? Нани раьза хилар, баркал а оалаш, духхьал хеттар кха массихана, эздий да е дац, х1ана аьл- ча нагахьа сийдайнар дувцаш книжкаш далее, т1аккха хьона, оалаш, Настинька деша в1алла йиш яц, дикачунга 1омалургъяц хьо.
      - Сенна 1омалу кха, нани? Фуд цар т1а яьзъдаьр?
      - Х1а! – оала, яьздаьр-м цар т1а хул, мишта къонача наха 1ехабеш эздийбола маьхкарий, мишта цар бахьанце шоашта д1абага, д1акхувла уж  ц1аг1ар, т1аккха буташ  уж ираздайна маьхкарий дуне мела да кхы а уж бовш эггара вог1а хулача тайпара.  Аз, оал  нанис, дукха цу тайпара книжкаш дийшад, деррига а, оала, мела хоз 1ояьздаь хул, бийсана яг1аш, шортта дешаш. Иштта хьо, оала, Настинька, хьажа-лахь, ма дешал – 1а ушаш. Малаг1а да уш, оала, цо дайта книжкаш?
       - Дерригаш а Вальтера Скотта романаш да, нани.
       - Вальтер Скотта романаши! Товваргда, дий хьог1а укхаз малаг1а к1алт1адаьннараш? Хьажал мокъа а, дилладий хьог1а маллаг1а безам

                23






т1ар каьхатилг?
       - Диладац, оала, нани, дац каьхатилг.
      - Ай бетгаргишта к1ала хьажа хьо; цар цкъаза бетгарга к1ала а то1аду хьона, г1аьрхой!..
       - Дац нани, беттагаргашка к1ала а дац цхьаккха.
       - Х1аьта д1аялал хьайна!
          Т1аккха доладалар тхо Вальтер-Скотт веша цхьамаллаг1а бетта гаргга ах дийшар.. Цу т1ехьа кхы а кхы дайтар. Пушкин вайтар, ишта юххера со книжкаш доацаш 1е магацар, уйла е а сацар, мишта китай паччахьан во1ага г1оргъяр оалаш хинна.
       Иштта  нийссадалар г1улакх, цкъа са хулаш, в1ашаг1кхетар тха ц1аг1а ваьхача сагаца лаг1аш т1а. Нани цхьан х1аманга йохийтар со.
Из сацар, со ц1еялар, из а ц1евалар; цхьабакъда велавалар, моршал а хаттар, нани могашле а хотташ аьлар: « Книжкаш дийшарий оаша?» Аз жопдалар: «Дийшад». «Маллаг1а, аьлар, царех дезадалар шоана дукхаг1а?»  Аз а оал: « Ивангое» кхы а Пушкин дукхаг1а дезадалар  сонна». Цу хана цу т1ехьа къамаьл хаьдар.
       К1ир д1адахача со цуна нийссаялар юха а лаг1аш т1а. Х1аьта а укхаз-м нанис йохийташ яцар со, сона сайна эшар цхьаннахьа яха. Кхолаг1а сахьат дар, тха ц1аг1а вахар цу хана чувоаг1аш хулар. «Моаршал хилда!» - йолах цо. Аз цунга: оал, «Моар-шал хилда!»
       - Сагота йий шоана, йох, б1арчча дийнахьа яг1а нанийца цхьана?  Мишта цо хаттар из сога, сона, х1анз хац-кха сендухьа, ц1еялар, эхьхийтар, цкъаза а хала-хийтар сона, хетара цу белхах кхыбараш а хеттараш хинадаь. Со жоп ца дала хеталуш яр, укхаз а д1айодаш, кхы низ бацар са.
       - Ладувг1ал, йоах, шо дика йо1 ма я! Бехк ма баккха, аз хьайца а иштта къамаьл деш, амма, тешалду шоана, аз шун нанел дикаг1а лов сона дикадар хилча. Шуна неш яц-кха цхьаккха. Хьоашал даха мегаргдолаш?
         Аз ях цунга, цхьаккха яц, яр ца1, Машинька, из а Псков д1аяхай.
        - Ладувг1ал, йоах цо, лой шоана соца театре яха?
        - Театре? Нанис фу дергда т1аккха?
        - Шо, йох, г1олда шортта нанех…
        - А-а, ях, са нани 1ехае безам бац, 1адикахайла-те!
        - Х1аьта, 1адикахайл, йох цо, ше цхьаккха ца оалаш.
       Духьал делкъал т1ехьаг1а воаг1а из тхацига; 1ахов, дукха дувцаш наница, хаттарашдеш, из цхьаннахьа йоде. Бовзараш бий те,- ц1аьхха а оал: « Со тахана хулаш дар эцаш опера ложа т1а; «Севильский цирюльник» лу цига, бовзараш баха безам болаш бар, т1аккха юхабайлар ,сога дисад кульгахьа из билет».
       - «Севильский цирюльник!» - ц1аг1ахьакхар нанис, - ай изза-м ма дий из «Цирюльник», хьалха луш хинна?
       - Х1а, йох, из д1адаха «цирюльник»,- кхы а хьахьожаш сога. Х1а-

                24






ьта х1анз дерриганех кхийтар, ц1еялар, са дог хьежарах детадалар доладалар!
       - Ай мишта хац, йоах нани, миштап хац. Хьалха ц1аг1ар тьеатре Розинай  дакъаловзар (роль) даьр хилча.
       - Х1аьта тахан яха безамбий те? – аьлар тха ц1аг1аваьхачо. – Согар билет довргда-кха зехьа.
       - Х1аа, мегаргда, г1оргда вай, йох нани, х1анза 1ергда вай ца дол-хаш? Ер са Настинька хиннаяц театре ц1аккха.
       - Са Даьла, мела г1аддахар хул! Цу сахьате тхо кийчадалар, х1амаш т1айийха а дахар. Нани б1аргашдайна яле а музыка хаза ловш яр, цул совг1а из йоккха саг дика яр: дукхаг1а со тоамбе г1ерташ, тхош а ц1аккха г1оргдацар, цо дигадецаре. Мела ч1оаг1а дегачу дужаш сурт дисар «Севильский цирульниках», аз шоана аргдац, духхьал еррига а цу бийсан тха ц1аг1а ваьхар ч1оаг1а б1арахьежар сона, дика дув-цаш, цу сахьте б1аргадайра, из со йовзаш тахка безам хинналга хилар, даха т1а-дулаш, со ца1 цунца яхар духьа. Ойя, мела ираз дар! 1айижар со села кура йолаш, иштта самукъане йолаш, иштта дог детталуш, хулаш з1амига йовхал т1айоаг1аш, еррига бийсан а со сайца лувш г1аь-нахьа «Севилский церюльник». 
       Сона хетар цул т1ехьаг1а из дукхаг1а хьачаухарг ма вий каст-кастта,- иштта хиндацар г1улакх. Из дукхаг1а геттар ваг1ацар. Иштта, бетта ца1аца воаг1ар дора цо, из а духьал театре деха духьа. Цкъа шозза тхо юха а дахар т1аьхьа. Амма цун-ах-м со раьза яцар геттара. Сона гора сох цуна къахеташ мо, атта наница д1акъайла хиннадаь, кхы нийссаг1а хетадала дацар цхьаккха. Д1ахо а, д1ахо а  доаг1ар сона: яг1а а со яг1ацар, деша а аз дешацар, болхбе а болхбацар, цкъаза елало кхы а нанина ца1 маллаг1а футтарийна деш, кхыйолача хана, атта елх со. Юххера, со г1елъялар, к1езига денадар лазама. Оперни сезон д1аяхар, ваха саг тхацига геттар аха сацар; тхо в1аший дайча – кхы а цу лаг1аш т1а, хала доаг1ачо,- из хулар йист ца хулаш, корта 1отоъабеш, ц1енхашта, цхьа къамаьл де безам боацаш мо, 1авоалаш геттар ийче т1а, со кхы а латташ хулар ах-лаг1аш т1а, боал мо ц1ейолаш, х1ана аьлча деррига ц1ий кхувсалора, сона кертачу, со цунца дохьалкхийтача.
        Х1анз укха хана, юххера вера, юххера вера. Нийсса цхьа шу хьалха, май бетта, ваьха саг тхацига воаг1а, наница къамаьл ду, цо меттиг яккхар укхаз теттар г1улакх хилар, кхы а цуна вахавезаш юха а, цхьана шера Москве. Сона хьа ма хаза-нгехьа, к1айъялар, 1аежар г1анда т1а, са д1адодаш мо. Нани цхьаккха зийназар, из, хьаэнна ше д1а-водилга тхацигар, 1оверзаш тхона д1авахар.
      Фу дергда аз? Аз яь-яь уйла, яь-яь сагото, юххера а лаьрх1ар. Кхооана цуна д1авахавеза, аз а лаьрх1ар, деррига хоададергда аз-м бийсан, нани 1айижа яхача. Иштта хала хилар. Аз гуладир барзкъа коачамаш а, мела еза чухьар х1амаш а, шод а баь к1ада, шод бе а бела янна

                25





е дийна йоацаш яхар, ваха саг волача мезонин т1а. Уйла ю, со йода б1арчча сахьата лаг1аш т1а. Цуна ни1 хьайийлача-м, из села ц1аг1ахьокхаш хилар, сон б1арахьожаш. Цун хийтадар сона б1алг1ах дайнад, вадар сона хий хьадала, х1ана аьлча со хала латтар кугашта. Дог ч1оаг1 детталора, кертачу лазардеш, хьпаькъал а са баьддалуш. Со хьасома яьлча, аз даьр дар духьал 1аюлаш сай беяьлла шодах х1амаш цуна метта т1а, юххе се а 1аховш, кулгашца юхьмараш д1акъайла елхайолаялар ч1оаг1а хитоатолгех. Хетара из кхийтар-кха, цхьа хантилга, латташ сона хьалха босд1абаха, г1айг1ане хьежаш согахьа, цунах са дог датт1аж.
      - Ладувг1ал, - волавалар из, - ладувг1ал, Настинька, сонна цхьаккха магац; со къе саг ва; са х1анзарчо дац цхьаккха, кхыметтал мегаргйола моттиг а; мишта хала дахаргда вай, нагахьа аз хьо юге а?
       Оаха дукха дийцар, юххера а корзаг1ъяьнгна аьлар, сайна ца могалга яха наница, со йодаргья цунцар, сонна дезац се маьхаца т1аехкаш, со а, изза мо яхалга деза цунца Москве, х1ана аьлча, из воацаш  а яха магац сонна. Эхь а, безам а, доккхал а – деррига цкъа кхаьчадар сона, со а к1езига лоацаялар долаш 1оежар метта. Со ч1оаг1а кхерар юхь ца яр!
        Из массекх минота ваьг1ар йист ца хулаш, хьат1авера сонна са кулг а хьа-лаьцар.
      - Ладувг1ал, са дика, са хьамсар Настинька! – волдавалар из а б1арга хица,- ладувг1ал. Аз дош лу шоана, нагахьа мичча хана со а хули торойолаш сагйоалае, т1аккха хиланза даргдоацаш хьоца хургда из са ираз. Аз догдох сай г1улакхаш д1анийссаде. Со юхвоаг1ача хана, нагахьа со везар д1адайна ца хули, аз дош лу «шоана», вай хург ма да ираздолаш. Х1анз йиш яц, магац сонна, бокъо яц са фуннаг1-моллаг1 хургда ала. Кхы цхьаькха оал аз, нагахьа шу даьлча из ца хули, т1ак-кха халанза цадоалаш хургда вай цхьан хилар; шеко яц – нагахь кхывар везаванна 1а со ца вуте, х1ана аьлча, вай в1ашаг1ахотта малаг1ча дешаца магац сонна, вахьац со.
      Хьал из сога а аьнна юхадийнаха вахар из. Дийцадар оаха нанига х1ама ца дувца, ца1 дош аьнна. Иштта дийзар цунна. Аь, иштта да-кха гаргга са деррига истори х1анза. Д1адахар нийсса шу. Из юхавенав, из укхаз ва, б1арчча кхаь дийнахьа а, а…
       - Фуд а т1аккха? – ц1аг1а техар аз, сатохар доацаш хоадама.
       - Хьанзалца а кхаьчавац! – жопдалар Настинька, низаг1а кийчалуш мо, - вена а, ваьнна а хабар доацаш…
       - Укхаз из соцаялар, к1езига йист а ца хулаш, корта 1очубохийташ, ц1аьхха кулгаш юхьа т1а а лоацаш, елхайолаялар сел, са дог к1алт1адоалаш цу елхарах.
       Со в1алла хьийжавацар цу тайпара г1улакх далар.
       - Настинька! – волавалар со узалуш маькара оазаца, - Настинька!  Даьла духьа, ма елха! Х1ана хов шоана? Хала мег, из х1анз а вац-кха.

                26





       - Укхаз ва, укхаз! – хьапллаьцар Настинькас. – Из укхаз ва, сона хов из. Оаха дийца х1ама да тха, цу бийсан кхоана из д1авода яхачан: аз шоана д1адийцар хиначул т1ехьаг1а, дийца ч1оаг1адир, тхо укхаз арадаьнна лийлар сало1аш, духхьал укха хин бердаюсте. Ха яр, итт сахьат даьнна; тхо даг1ар укха г1анда т1а; со кхы елхацар, сона мерза дар ладувг1а, цо дувцачунга… Цо аьлар, цу сахьте юхавирзача воаг1аргва тхацига, нагахьа со юхаяьнна ца везаш болх ца хули, т1аккха деррига нанига д1адувцаргдолаш. Х1анз из хьакхаьчав, сона из хов, из вац, вац!
       Из юха а елха йолаялар.
       - Са Даьла! Ойя, в1алла ди новкъостал дац сагот ца де? – ц1аг1а техар аз, хьалэккхаш г1анда т1ар, геттар корзаг1ваьнна. – Алал, Настинька, мегаргдецаре со из волча вахача?..
        - Из да йишйолаш дий? – аьлар цо, ший корта хьалайбеш.
        - Дац, даьра, дац! -  белгалдар аз, ц1аьхха д1адаьннар юхадагадохаш. – Иштта долче: яьзде письмо.
        - Дац, из де йишъяц, из де даг1ац! – жоплора цо хаьдда, х1анза-м корта 1очубаха согахьа а хьа ца хьожаш.
        - Мишта йиш яц? Сенах йиш яц-кха? – дувцаш вар со, сайна хетачох ч1оаг1алуш. – Амма, ховлда шоана, Настинька, малаг1а письмо! Письмо писмона ца тоам хул а… Оффай, Настинька, из иштта да! Теша хьо цох, теша! Аз лургдац шоана эг1адаь хьаькъал. Деррига из йи-шъя д1атоаде! 1а хьалха д1а ма доладаьди, хьалхар куга – сенах юхайоал х1анза…
       - Йишъяц, йишъяц! Т1аккха-м со д1ат1аг1ерташ мо хул…
       - Айяхь, са дика Настинька! – юкъеиккхар со, велавалар къайла ца ховш, - дац-кха, дац: шуга, юххера, бокъо я, х1ана аьлча, цо шона дошдангнад. Кхы цул совг1а а сона гу, из саг эздел дола шва, цо дикаг1апча тайпара даьд, - д1адувцар аз, кхы а дукха раьзаволаш сайна хетачох логика хилара, - цо фу даьд-кха? Цо ше декхара оттаваьв дош даларца. Цо аьннад, цо аьнна ма дий цхьаккха йолаергъяц аз, нагахьа йоалайой хьо йоацар, х1аьта шоана цо бокъо ма яннайий юхяла акко-оалаш, дезе х1анза а йизза кортмукъаленца… Иштта долче, шоана мегаш да хьалхара ког баккха, хьа бокъо я, хьа цуна хьалхишка дикаг1а аьттув ба, хулче а, массала, нагахьа безам бале а хьавста из ше даннача дешах…
        - Ладувг1ал, мишта яьздергдар?
        - Фу?
        - Из каьхат-м. (письмо)
        - Аз хьал, мишта яьздергдар: «Къахетаме аьла…»
        - Из, иштта ца доалаш доагш1аш да – къахетаме аьла?
        - Ца хилча доалаш да! Нийссаг1а аьлча, сендухьа а? аз уйлаю….
        - х1аа, х1аа! д1ахо!
        - Къахетаме аьла! Бехк мА била, аз … «Нийсса аьлча, даг1ац, де-

                27






зац цхьаккха бехказялар. Укхаз ший моттиг я дарриганена а бехказйоалаш, яьзде атта:
        «Аз яьзду шуга. Бехк ма билла са сатохадалар довра; бакъда со б1арча шера яр ираздолаш догдоахаш тешара; бехке йий те со ца могара д1адахьа цхьа ди а шекйолаш? Х1анз, шо юхадаьхкачул т1ехьаг1а а, хала мег, оаша а лаьрх1а хиннар хийцадале. Т1аккха укха каьхата аргда шоана аз д1аалац се раьза ца хилар кхы а бехк а баккхац шоах. Аз бехке диц шо, шина дегол ячхар хувца кара дац са; иштта а я-кха са кхел!
        Шо эздий нахах да. Шо ма делалаш, вас а ма ялийталаш са сатохар дайнача муг1арех. Дагадохалаш, ераш яьздаьраш миска йо1 я, из ца1 йолаш, 1омае а, хьаь-къал дола саг воацаш цунца ц1аккха шийна ца ховш, ший дагардар кхаба. Бехк ма баккха сох, са сингахьа цханна хантилга (мгновение) шеко чуяр далее. Шоана могаргдацар-кха хетаргахьа вас е, шоаш села дийзачо а, дезачо а».
       - Х1а, х1а! из иштта нийсса да, сона хийтача тайпара! – ц1аг1ахьакхар Настинька, г1адяхара а сийрдайоалаш б1аргишка. Аь! 1а д1адужадар са шекялар, хьо сонна Дала ше вайтав! Баркалоала, баркалоала шоана!
       -  Сена духьа? Се хьона  Дала вайтандаь?- жопдалар аз, хьежаш г1адвахарца цуна иразе юхьалги т1а.
       - Х1аа, дале а цох.
       - Айяхь, Настинька! Ма баркал оала вай кхыболча наха, вайца уж цхьана бахарап. Аз баркал оала шоана сона  хьо кхетара, цунах се мела яха вицлургвац сонна!
       - Оай, таргда, тоаргда! Ханз дар фуд аьлча, ладувг1ал-те: цу хана дийца мА дарий оаша, из юха ма венгехьа, т1аккха цу сахьте хойтаргдолаш шийха дар, дуташ сонна письмо цхьана метте, са бовзача нахах цхьанахьа, дика а, ц1ена а нахага, цхьаккха цох х1ама ца ховча; е нагахьа яьзде йиш ца хули сога письмо, цу совг1а каьхат (письмо) т1а дар массихана деррига д1адувцаргдац-кха 1а, т1аккха из цу дийнаххье,  юха ма венгехьа хьавоаг1аргволаш, воаг1аш уккхаза нийсса итт сахьат даьлча, тхо в1ашаг1кхетаргдолча мотте. Из юхвеналга сона ма хов х1анза; х1аьта кхоалаг1а ди да, письмо а, из а воаца. Д1аяха йиш яц са 1уреххьа в1алла. Дале са каьхат (письмо) а кхоана оашош цу дикача нахага, аз шоана бийцачарна; цар т1аккха хьадайтаргда; нагахьа жоп далее цига, 1айха хьадахьаргда из бийсан итт сахьат даьлча.
      - х1аьта письмо, письмо! Ай, хьалхах яьзде ма дезе каьхат! Иштта долче лома хургда из-ам.
      - Письмо…-  жоплора Настинькас, к1езига кегалуш, - письмо… х1аьта…
      - Х1аьта из соцаялар. Цо хьалха д1аерзаяь согахьар ший батилг а,ц1еялар, хьармакх мо, ц1аьхха сона хоадалар са кулгахьа письмо, хетаргахьа дукха ха йоалаш яьздаь, геттара кийчадаь а, д1акъайла а дар.

                28





Цхьа маллаг1а довза, хьамсара, хоза дагадоаг1ар д1адахьар са кертачу!
       - Р, о – Ро, си – си, п, а – па, - волавалар со.
      - Росина! – д1алакхар оаха шинне, со, цхьа минот яха мара мархьа йолаш из г1адваха, из а, ц1елу, тхошта ц1едала ма могга, делаш б1аргар хица, жовхьаргаш мо хинна, эгадора цун 1аьржа б1аргацкъазамашка.
       - Жи, тоаргъда, тоаргъда! 1адикахайла х1анза! – аьлар цо чехка дешашца. – Ер да шоана письмо, ер да-кха адрес, мичахьа дахьа деза. 1адикахайла! Кхоаналца! Кхоаналца!
       - Цо ч1оаг1а то1адир са шиъ кулг, корта лостабир, иштта къайлаиккхар, цхьа г1оаролг мо, ший урамилга. Со дукха лаьттар цу мотти-ге, 1адикаювцаш б1аргишца.
        «Кхоаналца! кхоаналца!»  - юххег1олла т1ехьадаьлар са кертачу, из къай-лаяьлча са б1арги к1алхьара.
                /перевод Мустафы Ганижева/