Конференц залиъ

КОНФЕРЕНЦ ЗАЛИЪ
(Отрывок из романа "Машар - лица")

Йис имийи чан 2019-пиб.
Йиц1убпи вазра хъмийи чан манишнарихъ.
Вазлин ц1ийи дубхьнайи хъаринубдин.
Ц1ийи дубхьнайи вазлиъ, саб фу-вуш ц1ийибра, дубхну ккундийи.
Жвуван жвувхьан, я инсарарихьан, думу аьгъю ап1уз шлуб дайи.

***

Саб биц1иди к1ваин алаидихьа ккудушу йисарикан – вахтар Рашидлина Шарафудинди сат1иди «Ц1ийи Йикьрар» гирами Китабдиин ляхин ап1уради гъахьи.

***

Фуж ву мурар?
1. Шарафудин Закиевич Дашдемиров – филологияйин доктор – ут1убкьу якъ;
студентариз ва мялимариз табасаран ч1алнан дарсар киврайир – т1ягъюн;
исламдин илмарин варит1ан зина вуйи алим – Меккайиъ айи к1ару кьутаб дугъхьан гук1унди дийибгъна;
маллйирра имамарра шейхарра дугъаз икрмназ гъюра – «пайгъамбрин» «пайгъамбар»;
диндин аллагьдихьан гьарай дут1убччвуру дугъан т1уларикан шлик1а чаз хабар дебккиш – гьациб «гьунарлу» ва кьирт1лу бай Посейдон, бай Брахма ва Зевс хъахьухъ! Мусурмнар вуча к1урайидарин абур ва тахалус!
Шлихьан удубкьур мицирихъди!? Накьваринра праринра, Хуст1ил дюрхъяхъ хъит1найи махъаринра, аьраб гьярфаринра ч1ал аьгъю кас ву му йиз дуст Шарафудин!

2. Рашид Аьлипашаевич Аьзизов – темпел, фук1а дурубхур – ут1убкьу бугъа ва бугъма;
студентаризна мялимариз чан хусуси уьмриинди дарсар киврайи ч1иви дургъунагъ – улиъ айи заз, зазра – мижлайинуб;
исламдин илмарин варит1ан заан вуйи аьлимар ва Меккара хъади Римра мугъан улихь кьукь шулайидар – гьациб кюпей-угъли, угъри, кулак! «А» «Б» аьгъдрур фунуб турбайиин дуснаш!
Брахмйирна, Посейдонарна, Аллагьарна, Зевсарна Папйир – дугъкан гъеебхьубси кьулгьйир улухури урхри шулу, кин кмиди чпин тереф дибрисрайиган.
Я алдатмиш ап1узра шлуб дар гьа, мик1 хъивушвахъинди т1убччвурашра ктудубт1райи к1аж.

Гьа Шарафудиндиз аьгъювалар чав кадабгънайи динди улупну, хъа мугъаз – Шли?
Фуж ву мугъаз дарсар кивур?

Мугъаз гьич саб динра гьясппи ккадар я Мягьямадарин, я Папйирин, я Фарисйирин, я Аьрабарин, я Мировое правительствойин!

«Шлин вуш диндиз мют1югъ хьуз узу, думу дин ктабгъдарт1ан усалин-хъа?! Гъит вари динар ктагъдарра узуз мут1и ишри! Нягьякь Гьякьниин гъалиб хьибдар! Лишнар ка к1ури маймникан адми шлуб дар – Ччвур ал к1ури Аллагьдикан Вариудубкьрур ва гунгьарихъанди чан жан туврур шлуб дар!» – к1ура миди.

«Аллагьдиз ибадат дап1ну, гьар исламдин лишан хьайишвахь дюаь дубхну, йигъан хьубан гъудган дап1ну, гардандиъ айи хьуб фарз к1улиз адагъну, кьулгьу урхури деъ!» – к1ура Ч’чккарин малла Закийин бали.

«Инсан, уву азад дап1на динариккан, фарзариккан, дюъйириккан, ибадатариккан, гъудгнариккан, кьулгьйириккан, сабдизра кьил ктру вари т1алабариккан, увуъ масанвал ибшбан бадали, шаду уьмур хъап1бан бадали, сар яв хпирт1ан ккун дарап1бан бадали – уву ккун дап1ну Учв къурбан духьна увхъанди, увура ккун ап1бан бадали увхъанди Жан Тувур!» – к1ура Ляхлаарин Аьзизрин бай Аьлипашайин бали.

Инсаниятдихъанди Жан Тувур Дицир Вариудубкьрур Фуж вуйк1ан Яраб?

Хъа динди гьаз к1урйк1ан аллагь к1урури инсанариин фарзар илит1на к1ури?

Рашидлинурнури Чав инсандихъанди вари ап1ура, хъа
Шарафудиндинури инсандикан чаз вари ккун ап1ура! – Мицира хай даршулда, учв, Рашид, узуз ккунир даршра!
Хъа йиз ккуни Шарафудиндин аллагьди узкан мицдар гьаз ап1ура?! Девлетуйихъ лихурайи лук1си!
Узу динди азадди гьаз гъитрадар?

Увуз вуйибдиинди, уву гъап1убдиинди чпи ац1уз!

Гъит ац1рудар ац1ри! Саб вахтназ!

***

…
– Я Шарафудин, увуз аьгъяди ккунду «учв» «вучв» фицдар дюшюшариъ ишлетмиш ап1рудар вуш.
– Узуp аьгъязуз.
– Агъюган йип гьамциб предложение грамматически фици бик1руб ву:
«Ляхнар пис хьидиячв»?
– Гьадмура аьгъдарди гьап1райир вува, хъа
«Ляхнар пис хьидивучв».
– Дюзди к1урана?
– Ав!
– Ибшри сарун. Дици вуш гьамциб предложение:
«Ляхнар пис ишри ч’вин»?
– Гьей-ееей, Рашид, фукьан не граматний бай вува уву! Хъахъну гьадму гъуннаарин диалектарихъ, ч1ал зат мидарди барбат1 ап1урава! Хъа гьамци:
«Ляхнар пис ишри ичв»!
– Дици вуйиган гьамциб фици шулив:
«Ляхнар пис ишри ч’ви»?
– Думура гьаци рягьятди ву:
«Ляхнар пис ишри чпи»!
– Чухсагъул бализ! Узу гъапи предложенйириъ айи мяна дюзди улупунна яв грамматический предложенйириъ?
– Ааав! Думу фу к1уру гаф ву? Узу шлихь дит1рава?!
– Шлихьк1а! Узуз уву гъавриъ духьну ккундузуз. Хъебехъ, гьамус узу дурар учву к1урайи грамматический ч1алназ хидиза. Сабпи предложение:
«Ляхнар пис хьидиячв»
грамматически дюзди ву. Гьаму предложение жарасира пуз шул:
«Ляхнар пис хьиди ичв».
– Ари кьюбпи предложение дюзиб ву.
– Дюзиб вуйиган, уву дици гьаз гъапундайва? Узу к1урубсира дюз ву!
– Увуз рябкъюрадайвуз яв предложенияйи жара мяна айиб?
– Даршул! Гьадму шубрид предложенйирра саб мянайидар ву!
– Ибшри сарун. Идём дальше. «Ляхнар пис ишри ч’вин» предложение шула:
«Ляхнар пис ишри чпин», ясана «Ляхнар пис ишри дурарин».
– Мура дюз вуяв!
– Идём дальше: «Ляхнар пис ишри ч’ви» шула
«Ляхнар пис ишривучв». Ясана уву гъаписи: «Ляхнар пис ишри чпи»
– Дюз к1урава.
– Узу дюз вуйиган уву дюзди гьаз к1урадарва? Рябкъюри айвуз яв гъалат1?
– Ваъ, узу к1уруб дюз ву!
– Гъавриъ ахъунна «вучв» фицдар гьялариъ ишлетмиш ап1руб вуш?
– Ахъунза, хъа дици дюз гъюрадар.
– Гьаз дюз гъюрадарш аьгъяйвуз? Ичв ч1ал грамматически дюзи ч1ал вуйич к1ури дицурайидар вучва, хабар дарди ичв диалектизмйири учвуз мяшат ап1урайиб!
– Ваъ учуз диалект айиб дар!
– Дарш дар, гьамус гьарган увухъди ут1укьнайир дарза. Идём дальше: «Гъавриъ ахъунна» узу дюзди гьапнийин?
– Ваъ. Дюзди «Гъавриъ ахъунва?» шулайиб ву!
– Гъурхьу пеэр аьлхъру гафар мап1ан, Шарафудин!
– Увура яв гъунна нугъатнан гафар йиз багахь мап1ан!
– Дарап1архьа! Лиг, саб фила вуш узу к1урайибдин гъавриъ ахъдива. Гъавриъ ахъиган, узуз хабар дедребккди мигъибтан.
– Дици гьич хьуз мумкин вуйи ляхин дар. Вазликан мяъли ебхьуб мумки ву мици шайиз.
– Гъитдихьа ихь гафар к1ваинди. Вахтну чав пиди.
– Ибшри сану.
– Ибшри!
…

***

…
– Ухьу, увус ч1алнан «Бог» «Аллагь» к1урира ихь ч1алназ дюзди илт1ибк1урадархьа.
– Му фу ц1ийивал ву? Хъа сарун фици илт1ибк1уйк1ан? «Бог» «Аллагь» дарин-хъа!
– Ваъ дар!
– Я бай, я Рашид, ккебяхъ! Гафариз к1ури фйирушра мак1ан!
– Фйирушра дариз к1урайидар, хъа дафтрин кьял’ан! Гирами Бик1барин, учву к1уруганси, Аллагьна, мусурмнарин аллагь сар дар!
– Фици дар? Библияйикра ктарин Аллагьди вари дюнья арайиз гъабхну к1ури?
– Ваъ ктар! Урус ч1алнанубдик Богди арайиз гъабхну дибик1на, хъа Грекаринубдик Господди, хъа Жжугьдаринубдик Раббийи, Адонайи, Шаддайи. Му ччвурар учву «Аллагь» дупну илт1ик1урачва. Хъа думу дюз дар!
– Дюз ву!!
– Ибшри уву к1уруганси. Дици вуйиган узу увуз сякьюдар суалар тувдизавуз?
– Увуз ккунибкьан тув. Йиз жавабар айиз.
– Аллагь к1урайири дюнья арайиз гъабхну. Дарин?
– Ав!
– Аллагь к1урайири, Эдем багъдиъ Адамдикди гафар ап1ури гъахьну. Дарин?
– Ав!
– Аллагь к1урайири, гьяйванат дубккну, Адамдиинна Евайиин гъидкьин палтар алахьну. Дарин?
– Гирами Китабдик «дубккну» к1урадар!
– Рази вуза. Хъа гъидкьин палтар алахьнин?
– Агъдарзуз. – Шарафудинди хярт1 гъац1абху.
– Аллагь к1урайири Ибрагьимдихъди гафар гъап1нин?
– Допустим гъап1уншул.

– Ибшри. Гьамус ктуч1вурхьа исламдинур аллагьдихьна. Мусурмнарин гардандиъ хьуб фарзна гъудгнар ит1ур фуж ву?
– Аллагь!
– Гьаз ит1ну дурар дугъу ичв гардандиъ?
– Женнет хьуз!
– Шликна гъапну ичв аллагьди фарзарна гъудгнар ап1инай к1ури? Увуз гьаци вуйиб наънан аьгъю гъабхьунвуз?
– Пайгъамбриланмина!
– Пайгъамбри увукна гьаци гъапуннукна?
– Ваъ, кьуръмиъ дибик1на.
– Гъурхунна?
– Ав.
– Дидиъ дибик1найибдихъ хъугърана?
– Ав!
– Ибшри гьаци. Значит, ичв аллагьди ичв пайгъамбриз гъапну, хъа «пайгъамбри» имбудариз?
– Хъа ав, гьаци шула!
– Думугандиз наан даахнайи аллагьна пайгъамбар?
– Пайгъамбар бабкан гъахьундайи, хъа думугандиз вуйи аллагьдикан думугандиз вуйи Гирами Бик1бариъ дибик1на.
– Яни Жугьдарин Китабариъ?
– Ари думу аьгъдарзуз. – Хярт1ахъинди хил гъубху Шарафудинди.
– Ибшри, жараси к1архьа: аллагь арайиз удуч1вну аьрабарин диндихъди сабси. Дарин?
– Хъа ав, гьацидарихъиндира шула.
– Хъа ухьу илт1ик1урайи Гирами Бик1бар филариндар ву?
– Дидиз улихьна вахртарин!
– Гъавриъ шулайву узу к1урубдин?
– Ваъ, думу дици дар.

– Ибшри уву к1уруси. Хъа хътакурхьа Гирами Бик1барин вахтариз. Библияйин Аллагьди жилиинна гъидиза гъапнийин?
– Ав.
– Гъафнин?
– Ваъ.
– Значит, Дугъу куч1лар гъап1ну. Дарин?
– Хъа ав, гьаци шула. – Хярт1 гъац1абху Шарафудинди.
– Хъа дуфну жилиинна инсаниятдин гунгьарихъанди къурбан Гъахьир Фуж вуйи.
– Иса пайгъамбар!
– Иса пайгъамбар ву к1ури Библияйиъ дибик1ну аян?
– Ваъ. Дици кьуръмиъ дибик1на.
– Ухьу кьуръмикан улхурадархьа, хъа дидиз улихьна гъаши гьядисйирикан.
– Хъа Библияйиъ Иса Фуж ву?
Аллагдин Гаф!
– Дюз!
– Хъа?
– Фу хъа?
– Аллагьдин Гаф инсандиз илт1ик1ну. Вуйин?
– Ав. Ву к1ури думу Аллагь дайики?
– Пошли дальше. «Сифте Гаф айи. Гаф Аллагь вуйи…» – Гьамци каян Библияйик?
–Хъа ав, ка.
– Значит, Иса Аллагь ву. Дарин?
– Библияйиинди – ав.
– Яни Аллагьди жилиинна гъюрза гъапиган кч1улар гъап1ундар. Вуян?
– Хъа ав, гьаци шула. – Хярт1 гъац1абху Шарафудинди.
– Гьаци шулайиган мусурмнаринна аллагьна Библияйин Бог сар вуян?
– Ваъ.
– Даруган Бог Аллагь к1ури гьаз илт1ибк1урачва?
– Узу муурган, Рашид, яв кьил ктру гафариинди! Аллагь варишвариъ сар ву!
– Сар вуйиган учву к1уруйи Иса аллагь вуян?
– Адмийирикан аллугьар шлубин!
– Даршлуган ухьу ихь аьгъювалар наънан гъудургъдар ву?
– Гирами Китабарихъан!
– Вуйган дурарихъ хъугъурза к1ури, вуш гьаз хъугърадарва, Шарафудин-Шейх?
– Йиз фикриъ уву к1урайиб убшрадариз!
– Удрубшруган, гьамкьан ут1укьну гьаз дийигънава?
– Агъдарзуз. Амма узу к1урубси дюз вуйиси ву.
– Узуз аьгъязуз уву фти гьаци дюч1юркьнаш.
– Узу йиз фикрихъ хъмиза…
– Уву дюзди фикир ап1урава, я дуст кас, хъа яв фикрин эйсивал иблиси увхьан тадбгъна.
– Даршул! Хьуз мумкин дар. Вазли ухди мяълийир ап1ур мици шайиз.
– Гъитдихьа ихь гафар к1ваинди. Вахтну чав пиди.
– Ибшри сану.
– Ибшри!
…

***

Зенг ап1ура.
Фуж вуйк1ан яраб.
Гъадабгъну ибахъ хъивурза.
Амма ебхьурайи дихнахъ йиз ибар хъугърадар.
…

– Фуж вува?
– Шарафудин?
– Я дуст кас, миржид йис, яв дих-дик1 адарди!
– Гьаци гъабхьну, сарун, Рашид.
– Гьап1рава, хал-хизан фици вуяв?
– Адар, саб гьял… Сабпи числойи академия наукдин конференц залиъ сяаьт кьюбдихъан ихь аьлимарин, писателарин, яни ихь ч1алниин лихурайидарин совещание шула, гьадина увузра теклиф вуйиз.
– Чухсагъул бализ. Гъидихьа, эгер Заанурин гьациб ният вуш.
– Шлин-шлин?
– Заанурин– Заанурин!
– Аааа, гъавриъ гъахьунзу.
– Хъа узу гьаз вуячв?
– Хъа увукьан ихь ч1алниин гъилихур сарун фуж а!

Фурс кубч1взук!
Йиз фурснахьан вазлиз нач гъабхьнийи. Завкан ктубч1внийи. Завра вазлихъди гьебгнийи.
Фук1ара рябкъюри имдайи.
Муч1ушин.

Мугъан кьяляхъна хъипу суалра фициб дайин! «Узу гьаз вуячв?»
Хъа увуз саб бугъмайиз!
Гьаз уву дициб суал тувнушра учуз аьгъячуз: жвув за ап1уз ккунди!

Хъа вуш ккунийк1ана гьарган аскканди!
Рубкьурайин узуз заанишв?
«Чавай йиз йишв» дарпиди, учву, тувуз аьгъю, жинсар дарчва!

Хъа дурубкьрурин гьарган адрар ап1ури лицурачва!
Пул хъайир ву к1ури!
Гьюкум хлиъ а к1ури!
Шлин вуш бай-риш ву к1ури!
Юк1в кч1абгрур ву к1ури!
Фу вуш ккун ап1уз шлур ву к1ури!
Динагьли ву к1ури!
Багахьлу ву к1ури!
Багьа кас ву к1ури!
…!
…!
…!

…
– Дилихну йизра гъап1уб адардияс!

…
– Гьамус рази вунучва?
– …
– Хъа гьаз дарчва? Узу, магьа, йиз гъап1уб адариз, к1уразаки!?
– Уву фицидарихъинди дици к1ураш учуз аьгъдардихьиди, иблисарин к1ул!
–…!

…
– Дицдар к1ури к1улар маккадагъан! Гъач!
– Гъидиза, я Шарафудин, гъидиза! Филадизди?
– Кьюбдизди!
– Яхши!
…

***

Удубч1внамийиз «Завариан сес»ра.
Хьазухь гьац1 пачка китабарра. Ккунидариз ап1идиза к1ури пешкеш.

Сефижатдиз дибик1намиза кагъазра.
Ап1урадарив к1ури ляхин редколлегияйи.

Дуфну имбур вуза Москвайианра.
Дап1ну ляхин Сафуний, Яил ва Аггей пайгъамбрарин китабариин.

Гъюрза конференц зализ.
Устлар хъац1на.
Ккилигура ккебгъбаз.

Китабар дивунза устлариинди.
Гъап1нийи т1араш дишлади.
Гъахьнийи ккудрукьдара йиз йиц1убдикан.

Сарун имдайи дурар ккилигури.

Айи китабдикан вари клигури.
Шли йиз хил бисуйи, гьач1арккну ярхаанмина.
Шли мубарак ап1уйи, к1ваант1ан ва к1вант1аригъян.

Сефижатра деънайи ярхлаъси.
Улар гъушнийиз дугъ’инна гъапа-гъапди.
Язухъра гъабхьнийиз, узу чаинна алжагъбакан, гъибик1у кагъзиъди.
Хиялра гъубшнийиз: «узу риш наан хъурччвнадарин»!
Швумалра гъахьунза, гиран ктап1бакан.
Китабра ккудрубкьиган – хъа яман!

Су…Фи… деъна йиз гъаншариъ кьюбпи устларихъ.
Аьгъяйи дурариз узу наана душну наънан дуфнайир вуш.
Ва гъап1нийи мубарак гъап1у ляхин ярхла йишвариъ.
Мубарак китаб дап1найиз дурари ухдит1ан.
Гьадрарин хиллантина гъабхьиб вуйи аьхи заанди вуйи му ляхин!

Доклад ккебгъу Закиевичди:
– Гъи табасаран ч1ал, ч1ал гьархну либцура журналарик газтарик!
Гъи табасаран ч1ал, ч1ал аьгъяди либцура гъюляригъ ва хпарин музмузариин!
Мици филадизкьан аьгь ап1ури гъузхьа?
Дюзди ишлетмиш ап1урадар ихь ч1ал, ч1ал аьгъяди дубхьну ккунидари!
Гъюлягъ к1ури шулу гьамци: «Хифариз гъушунна?»
1.Хъа китабар -газтарик, дици пуб гъалат1 ву к1ура ва гьамци дигиш ап1ура: «Хифариз гъушунва?» Яни кьюбпи «н» гьюдюхюра «в». Мици ап1уб дюз дар, фицики сабпи пердложенияйиъ гьерхбан ишара хътаршра му гьерхбан предложение вуйиб аьгъю шула. Хъа кьюбпи предложеияйиъ гьерхбан ишара хъашра фу гьерхраш аьгъю ап1уз шулдар! Ухьу ихь грамматика гьамцидарихъинди дюз алап1идихьа.

2. Гъяюлягъ к1ури шулу: «Йиз улихь хьава».
Хъа китабар-газтарик: «Йиз улигь гьава».
Мицира дюз дар, фицики, «гь» гьярф ишлетмиш ап1рудар лап ц1ибт1ан адар ва дурарин думу ишлетмиш ап1убра чпин къухар иц1урайивал улупура.

3. Гъяюлягъ к1ури шулу: «Китаб устлиин ал».
Хъа китабар-газтарик: «Китаб устлиил ал».
Мицира дюз дар, фицики, «л» гьярфра ишлетмиш ап1рудар лап ц1ибт1ан адар ва дурарин думу ишлетмиш ап1убра чпин къухар иц1урайивал улупура.
Ухьу мицдар гъалат1арихьан гьудуч1вну ккунду ва жвуван багъри ч1ал айибси, вуйибси ишлетмиш дап1ну ккунду.
…

Суалар…:
– Увуз ккундавуз, Шарафудин, ихь алимари… Шалбузовди, Ханмагомедовди ккиву ччив удубгъну, саризра лазим дару ччив ккивуз? – гъапи тягьна йивури, журас мягьялиан вуйи аьлимди.
…

Жаваб…:
– Уву суал дюзди див, Шихалиева! Фила гъапнийи узу, ччив гьюдюхну ккунду к1ури? Узу к1ураза, дурари гьисабназ дюз дарди гъадабгънайиб дюз алап1урхьа к1ури!
…
– Гьамус уву мийи вари дюз алаърур! – гъапи дюрчван вуйири.
…

Жаваб…:
– Узу вари дюз алаурза гъапундайза, Загьиров! Хъа – дюз дару йишвар!
…
– Дюз вуйи дару йишвар аьгъюр сар увут1ан гъахьундар, дарин? – гъапи кьалхъаринури
…

Жаваб…:
– Узу дицира гъапундайза, Аьдилов! Дюз вуйибна даруб рябкъюри дюз алалап1уб – гьадму ву бала!
…
– Дюз вуйибдиз, чаз, инсандиз дилигди, дюз ву дупну ккунду… – гъапи къухурикан сар аьлимди.
Дугъанра ччвур вуйи – Мягьямад Курбанов.
…

Залиан гьарйир…:
– Учву ккебяхъну, ичв алишв’ин…! Дарш гъунна патахъинди пат дибиснайиган, учу парт дап1ну дерккрайиган, пат гьадабхъуз ужури, паргар адаршвурайиси авучвки!
…
– Саб гъапиб: «авучвки» – ваъ, хъа «аячвки»! Кьюб гъапиб: «пат» наънан гъибихъунвуз. Дарш, Зюрдгъярин эйси хъимдру гьарар т1урччвруган хифаригъди кюлигъян вигъиригъ-виргъ дап1ну гъядябхъюб вунив? Пат-пат ишриву, дурар узуз ктарди, кахьну ц1икварик, ит1ван!
…
Вари гъяаьлхъю!
– Гъачай, кьюб жвурназ пай хьидархьа! Чиб-чпихьна гьадму кинц1ар кайи ц1икбар ит1уз гъягъюри ап1идихьа. Узу гьадму журсарин тереф бисури гъахьи риш вуйишра, гьамус лезгйирин швушв вуза ва узуз рябкъюрайиб, гьатму Аьзизовди, чахъди саб проектдиъ лихурамиди вари бат1ил гъап1низ ва йиз улар тазат1ан арццнайиси гьюгъубжвназуз. Шарафудиндинра гьаму йизси дубхьнайиб дарш, магьа чахьан гьерхай! Саб фикир гъап1ган, гьамшваъ докладдиъ дупнайиси ухьу кьабул гъап1иш, ихь ч1алнан мумкинвалар хъана заанвалариз удуч1вура!
…
– Эгер, Раджабовайи Рашидлин ччвур гъибисундайиш, мугъан му гафар саб кепккин дарударси гьисаб ап1рийза, фицики му ихь шуру куч1ал дап1надар, я фук1а к1вакк ккимиди гъибтнадар. Рашидлиз рябкъюрайиб ухьуз варидариз рябкъюрахьуз, хъа зиихъ Закиевичди гъапиганси, дийихнайи аьлимарихьан ва дурарин терефкрарихьан гуч1бу ясана дурарихьна вуйи гьюрмат улупбу, дицдар суалар арайиз адагъурадархьа. Му ужуб вуйин дарш – харжиб?
…
– Шарафудиндизра пуз ккундайиси дар учвара Рашидлин тясирнакк ккахъбакан. Ав, дустар, Аьзизовдихъди илт1ик1бариин ляхин ап1ури йизра хайлин йисар вуйиз, дугъан думу суалар дюз вуйидар вуди узузра ухдихъанмина рякъюрайиз, гьеле узу я кьиблиярин ясана кафарйирин терефкар даршра, фицики узу вуйир аран риш – Ужжхъан удуч1вну гъушир ГалиГюгьрягъна. Гюгьрюгъян – Гъвандиккна, Гъандккан – Мягьячкъалайиз!
…
– Хъа уву Гъвандккан ккадагъу думу Даниялиз фу к1уза чаз, жан Исрафилова! Рябкъюрайвуз му хъюхъ? Му хъюхъ Кьуттайин хтул вудишвман дурубкьнайиб вуйиз, гьамус фимилия Уьмарова ву к1ури! Хъа гьамус лигай тидин хъюхъниз, – Рашидлихьинди т1уб алап1ну улупу. – Йизсиб ургуб кивубсиб ву жугьудрин балин! Гьамус замана, жям’аьтар, шлин аьхю хъюхъ вуш, гьадгъануб дубхьнайин? Улихь вахтари паччгьар аьхю хъюхъ гъяйидар ктагъури гъахьну к1ури, гьамус компьютерный веку хъайиб урч1арихъ!
– Компьютериинди, гьюжатар дархьуз, рягьятди ву хъюхъ йибцуз! К1уруб аминав ич Бика? – гъапи жигьил доктор Муртузалиевди.
– К1урубра дарк1рубра дубгриячв! Гьамрариз фици гуч1ура, ячве, гьачч’ччихьан!
– «Гьачч’ччихьан» – дарчуз, дюзвалихьан – вучуз!
– Думу, дюзюб, зат ибшур дар! Ляхлаарин п1акьликкан!
…!
…

– Йиз к1уллантина чиб-чпиз гарнар макадаанай, йиз ккунидар!
«Жугьудрин байра» вуза,
«гьачч’ччихьанра» вуза,
«ляхлаарин п1акьликканра» вуза,
ургуб ч1ивандин хъюхъра вуйиз,
хъа учву фикир ап1инай сарун, жвуван хъюхънихьантина хьайиб дярябкъди шулин?
…
– Яв ярхи хъяхъ вуйиган увуз ярхлади рябкъюравуз…
– Гьаддиз парччгьарра ярхлади рябкърудар ктагъури гъахьну гьа…
…

Хуб ужуйи гъубшу мурарин конференцияра: лижар-аьлхъбар!

Хъа вушра, ягъч1вур агъзур гаф айи академичекий табасаран ч1алнан словарь улупу дигиш’валар ади адабгъбанди гъаши.
Мидин гьякьнаан аьхю чухсагъул журсаризна, нитрихъаризна, къалхъаризна, дирчвариз, алдарди къаршу маш илилипбаз!

Хъасин Шарафудин узухьинди гъилигу, хил гъибису ва:
– Уву гъапи гафар к1ваин гъахьнийиз, Рашид, гьаддиз мина дих гъап1нийзавуз!
– Чухсагъул бализ! Гъит Заанурин ад гъалиб ибшри!
– Ибшри,сарун, уву к1уруси, Заанурин!
…