Гарем пьеса

ГАРЕМ

(Аьлхъюб кайи мелодрама)



1-3 пи сягьнайин иштиракчйир:
Паччагь
Гъараваш
Дишагьли
К1аруб

4-пи сягьнайин иштиракчйир:
Сарпир
Кьюрпир
Шубурпир
Юкьурпир
Хьурпир
Йирхьурпир
Ургурпир
ва
жарадар

1-пи сягьна

Паччагь ахникк

Паччагь дахъна ахникк, чан гаремдиан сар фужк1а чахьна хайиз ккилигури.

Гъ а р а в а ш:
– Пери, Ц1а, Бика, Ззей, Ханум, Кюкю, Ккибирху-К1ант1… фунуриз дих ап1уза, Паччагь?

П а чч а гь:
– Сан Ц1ихъ хъайза… Ззееей йиз Ззеззей …

Гъ а р а в а ш:
– «Ззеззей» – ваъ, Паччагь, хъа – Ззей!

П а чч а гь: (ахниккан гъудужвуру)
– Фици гъапиш фу ву-хъа: вай – Ззей, вай – Ззеззей?!
«Ззей» – таза уччвуриз к1урайиб ву, хъа Ззеззей – фурс кубч1внайи йирсириз!

П а чч а гь: (фикир ап1ури, чан-чакнаси.)
– Ззей – Ззе-ззей; («Ззей» гъапиган карк ктатруганси ккунишан улупури, хъа «Ззеззей» гъапиган муркларикди фурс ап1уриси лицури) Ззей – Ззе-ззей; Ззей – Ззе-ззей! (хъап1ну хил, аьхюдиси) Йиз Ззеееей! (душну хъана дахъру)

Гъ а р а в а ш:
– Нубат Ккибирху-К1ант1лину!

П а чч а гь:
– Фу ву али ччвур, жараб гъибихъундайнучвуз?

Гъ а р а в а ш:
– Уву сагъ ишри Паччагь, уву вуйва дугъ’ин дициб лак1ам…

П а чч а гь:
– Узу сагъ вуза! Гьааа…

Гъ а р а в а ш:
– Нубат ч1юбгъюз ихтияр адар.

П а чч а гь:
– Адруган фунуриз дих ап1узавуз гьаз к1урава?

Гъ а р а в а ш:
– Яв аьхювал, йиз аьхюр!

П а чч а гь:
– Мушваъ йиз аьхювал адиси рябкъюрадарзуз!

Гъ а р а в а ш:
– Нубат дарди Паччагь-Ханумдизт1ан ихтияр адар!

П а чч а гь:
– Шли тувну дугъаз дициб ихтияр?

Гъ а р а в а ш:
– Вари закунар-гьюкмар дерккрайир уву вува, Паччагь!

П а чч а гь:
– Вуйиган узу к1уруб гьаз ап1урадарва?

Гъ а р а в а ш:
– Уву дебкку къайдайиинди узуз буйругъ тув, хъа лигур.

П а чч а гь:
– Гьа вуш баладар, чаз ккунир гъюри.

Гъ а р а в а ш:
– Дици хай гъюрдар, Паччагь! Увуз айидар кьюб рякът1ан дар…

П а чч а гь:
– Фундар?

Гъ а р а в а ш:
– Ккибирху-К1ант1 вая буйругъ бик1уб.

П а чч а гь:
– Хъа Паччагь-Ханум?

Гъ а р а в а ш:
– Думу яв гъурдаъ айиб (гъач к1урубна дарк1руб) дар!

П а чч а гь:
– Фици?

Гъ а р а в а ш:
– Думу чаз ккун гъабшиш гъюру я гъюрдар.

П а чч а гь:
– Янакас узу Паччагь вуйин, дарш – фуж? (илзигури)

Гъ а р а в а ш:
– Уву сагъ ишри, Паччагь, Паччагь уву дарва, хъа яв фагьум-фикир ву. (Мици гъапиган яман хъял кубч1вру.)

П а чч а гь:
– Узу сагъ вуза, дарудар учву вучва! Узхьан узуз ккуниб ап1уз гьаз шуладар?!

Гъ а р а в а ш:
– Увхьан увуз ккуниб яв увкан ап1уз шулвухьан, хъа жарарикан – ваъ.

П а чч а гь:
– Фагьум-фикирра йизуб дарин?

Гъ а р а в а ш:
– Явуб вуйиган яв диди уву русвагь дап1ну гьаз дерккнаву?

П а чч а гь:
– Гъавриъ ахърадарза?

Гъ а р а в а ш:
– Уву яв фагьум-фикриинди гьацдар аьдтар адагъунва ва ахъли магьа дурарин хилиъ аьжуз духьнава. Фунуб ктабгъурва: Ккибирху-К1ант1 дарш – жара къанун бик1уб?

П а чч а гь:
– Ахъли фужк1а лазим дар! Даршра ктисур! Бик1 ц1ийи къанун. Мунуб хъана уч1вруб ву.
1.«Гарем ккут1уб»
2.«Гьар узуз ккун гъахьирнур Паччагьдихьна хруб»
Алабс пчать, хъадап1 ихь вилаятдин вари п1ип1ариз.

Гъ а р а в а ш:
– Уччвуйи фикир гъап1унна, Паччагь?

П а чч а гь:
– Узу гьар ражари йиз уларикди элегнайир дарза. Гъит дурарира чпиз гешт хъап1ри!

Гъ а р а в а ш: (чав гъибик1у къанундиин, ахниккан Паччагьдин хил ккадабгъну, печать али т1улбан хъайи т1уб дибисну, ушвниан, кьяши хьуз «гьугь» дап1ну, дацабкну хил алабсуру)
– Ав! Хъап1ри! Паччагь! Ав! Хъап1риии!

П а чч а гь:
– Явашди! Йиз хил уьбгъюрвааа!

Гъ а р а в а ш: (душну дубхну лупа, чав алабсу печатьдиз лигуру, машну уйинар ап1ури, кубч1внадруб дябкъну, Паччагьди леъфиккинди гъубху хил хъана ккадабгъуз хъюгъру)
– Кубч1вундар, Паччагь!

П а чч а гь: (лижахъ гъябгъюз даккни хуси а)

Гъ а р а в а ш: (дибисну т1уб хъана ижмиди илзигуру, ликариннра кьувват адап1ури)
– Гьамус кубч1вдарш лигархьа чаз!

П а чч а гь: (машар ч1юргъюру)
– Яв хил дар к1ури фукьан илзигурва! Уьбгъюз ккундайвуз?!

Гъ а р а в а ш:
– Сац1иб аьгь ап1ин Паччагь, яв табшуругъ вуйиз ап1урайиб тамам. Узуз ккунди гьамцдар ап1урадарза! Ахниккна уччвурсир хъч1юхюз ккунди! Дийигъ гьеле, кубч1внуш лигуза!

П а чч а гь: (хил хъана ляъфиккинди гъубху)
– Чернил ктруб кубч1вурин?!

Гъ а р а в а ш: (унт1аъ гвагь йивури)
– Агь келле! Келлллее! (душну дубхну чернил айи гъаб, хъана ккадабгъну Паччагьдин т1улбан хъайи хил, убсну чернилиъ печать алабсуру) Сарун му гьубк1у къанун ву вари вилаятдиъ дебккру. (удуч1вури) Раккин хъибхьза!

П а чч а гь:
– Узу сарди гъитну наана гъярава?

Гъ а р а в а ш: (улар ктирчу)
– Узу гаремдиан вуйир дарза!

П а чч а гь:
– Узу увуз ахниккна дих ап1урадарза! Хаси жви!

Гъ а р а в а ш:
– Хъа даруган…

П а чч а гь:
– Йирфар дидиснайиз…

Гъ а р а в а ш:
– Узу риш дарза!

П а чч а гь:
– Фу бала гъадабгънава! Риш! Гарем! Ит1идарзаву!

Гъ а р а в а ш:
– Ккибирху К1ант1лиз дих ап1уза!

П а чч а гь: (леъфиккан ккудуч1вну, ахниъ деъру)
– Гъап1нийишра харжи даршлийи, хъа ц1ийи къанун адабгъназа аьхир!

Гъ а р а в а ш:
– Мидкан (къанун т1убччвури) хабар айир фужк1ара адар! Гвач1индиз фу вушра ап1уз шулвухьан, Паччагь!

П а чч а гь:
– Хъа му йиз хил хъадабхъри (ккадабгъну зап1ну т1ублан хъайи т1уб) гвач1индиз гъидрибтди, печать гъиву! Наана, фтихьна гьялакдива, йипа!

Гъ а р а в а ш:
– Уву гьаз гъам зигурава! Яв увуз куч1лар ап1уз шуладайвухьан!

П а чч а гь:
– Фици узу узуз куч1лар ап1уза? Фикир ап1урайву? Фици? Му дюбгъну хътабхъуз ужубди (чан к1улиз йивури) куч1лар ап1уз гъитрайин! Мидин терефкар гьаму йиз келлера дубхьнадарин! Йиз к1улиъ айибди алап1ну гьяракатниинди печать гъивну узуз ахъли Ккибирху-К1ант1 ккудруркьри к1ури! Ккуркьнура гьазк1а дайиз гьа, чру ц1абликкан ккибирхнайи к1ант1, гьамус-хъа кт1убт1ур к1урайиси, текюз! Ззей вуйиз ккундайир! Дугъан юруш гъябкъюр мулах шулузу! Дугъан утканвали йисир ап1урузу! Дугъан гьяйбатну ккагърузу! Агь йиз Ззееей!

Гъ а р а в а ш:
– Вуш маш асисди дахъ, мечтать ап1ури, саб-кьюб гъурдарин ттугъ зигузияв йирфарилансина, кьялан гьариъди, юкьвнан кьуц1муц1аригъянсина кьуц1кьуц1ихъинди, уржри, дидиснайи табар табагъ ап1ури! Гьан ккит1ик1! Ззей к1ваълан дурушрайир! Ззей к1ваълан гьархну Ккибирху-К1ант1 к1ваъ дис! Узуз гъябкью марцци штун ц1адал! Гюзгю! Айит1ишварра кмиди ачухъ вуйи гьава. Йишвну чаъ ваааз–ваз аънайир нур ат1абгури ц1а кайи мюлхъиси, йигъну чаъ риигъ-ригъ аънайир, нурар рагъури, завкан вазлиси! Ефратна Ярдан нирар гьацдар ц1адларикан дарин ибаратра духьнайидар! Ззей ари гьамгъаз к1уруб ву гьа, Паччагь, гьацибган учв ззейси рякъруган!

П а чч а гь:
– Нубат дубхьну му узухьна гъюрур, уву к1урайи нур айи лит1ан к1урур, баба-ягаси гъюру аьхир, к1анакк ккайи к1вант1ра жилилан ч1юбхюри ва гъафири гьаму наантина адру футнийириинди дурхни рукьси гьядяхюри! «Йигъну ригъ, йишвну ваз» гъапида зазарин гъугъмикиз. Ликар курк1уз шулдар, дишла саб фук1а, сиргъа ясана цепочка узкан ккун ап1ури. Хъана йирфар йивайин дахъри шулза гьадму узу деркку кфир къанунар тамам ап1арза к1ури. Ваъ, дицдар къайдйир йиз Паччагьлугъдиъ даришри! Уву к1урава, гвач1индиз кьабул дап1найи къанундикан аьгъю хьибдар к1ури. Хабар ахьидархьидивуз йиз айит1 айи къушум узуз фици къаршу гъедебгнаш!

Гъ а р а в а ш: (йирфар, гагь илзигури, зиълан Паччагьдиз ушвнииндина улариинди люкьнар ап1ури, гагь бушди, явашди люкьнар ап1ури т1иршура)
– Рягьят шулин?

П а чч а гь:
– Рягьят хьуз шулу! Гизаф вахт вуйиз кьялак жилирин хил ктрубк1ди!

Гъ а р а в а ш: (улар аццапну)
– Яваша, Паччагь, узу яв, Ккибирху-К1ант1 ккундарзуз к1ури адагъурайи багьнийирин гьамус гъавриъ ахърайиси вузуз. Увуз гьамус ккундавуз му ц1ийи къанундиинди, айи гарем ккут1ну, гьар йишван яв йирфар т1иршуз узуз гъач пуз?

П а чч а гь: (гутайиъ маш ут1убкьнайи Паччагь, гъаравашлихьинди к1ул кьяни дап1ну к1ет1ялхъю)
– Хъа йиз лук1 дарна?

Гъ а р а в а ш:
– Йирфар т1иршуз лууук1?! Фунуб вилаятдиъ ади деебхьнавуз фуланий Паччагьдихъ йирфар т1иршру лук1 хъа к1ури! Хъа йиз гъуллугъ яв йирфар т1иршувал вуйин?

П а чч а гь: (хъана гъяаьлхъю)

Гъ а р а в а ш: (икъну)
– Даршиш, увухьна гъяри-гъюрур кьабул ап1уб ва буйругъарна къанунар дик1уб! Уву гьамус узуз лук1 к1ура к1ури узу яв везир, арччулну хилихъ хъайи хюл вуза! Яни увлансина кьюрпи Паччагь!

П а чч а гь: (рихшандди)
–Аьгъдайзузки! Вуш гъач, кьюрпи Паччагь, дахъ, яв йирфар т1иршуза!

Гъ а р а в а ш:
– Ваъ эй, уву шубарихьди ап1уз гъитруб узухьди ап1уз гъитрава!

П а чч а гь:
– Вуш Кьулккарин Къарахан риш вухьиди бютюм дюньяйин жилар-хпарин йирфар т1иршурайи! Уву дайна, дахъ, т1иршузаяв гъапир?

Гъ а р а в а ш:
– Узуз гьап1руб аьгъяйихъа уву аьмалнахъди къанун адабгънайиб!

П а чч а гь:
– Хъа кьюбдикан саб кадабгъ гъапирра уву дайна?!

Гъ а р а в а ш:
– Мицидарихъинди илт1ибк1руб аьгъяйинна…  Ккибирху-К1ант1лиз йирфар йивну дахъри шулза к1урадарна! Думгьа яв гьадгъахьди гъит т1иршуз! Гьязурди кьялла ву кьяляхъ – учвра! Гъап1ра хъа дугъу гьадмура дарап1ди Паччагьдин ахникк дахъну?!

П а чч а гь: (сабдупну гъедергуру ва хъана ахниъ деъру)

Гъ а р а в а ш: (фу гъабхьнук1ан к1ури гуч1 шулу ва массаж ап1ури чав деънайи курсдилан ликт1ин шулу)

П а чч а гь:
– Фициб къанун адабгънийи ухьу?

Гъ а р а в а ш:
– Гарем ккут1уб ва Паччагьдиз уччвуйи гъяркъюр хуб.

П а чч а гь:
– Къанундин кьюбпи пай ахъли к1улиз адабгъидихьа.

Гъ а р а в а ш:
– Яни, узу гъавриъ гъахьиганси, сад йишвкьана гъидипуз ккунди адарвуз сарун!

П а чч а гь:
– Яманди тямягь хъайиз Ззеззейихъ!

Гъ а р а в а ш:
– Ззеейрихъ

П а чч а гь:
– Ав, ав, гьадгъахъ, гъадгъахъ!

Гъ а р а в а ш:
– Увккан ккадархьрубси дар, Паччагь! Яв къанунара увхъанди шула! Вуш душну Ззей хъади гъюза.

П а чч а гь:
– Уву гьамусра гьамшвахь хьминаааа!

Гъ а р а в а ш: (чак-чакна)
– Пагь даждин бай дажи! Паччагь вуза к1ури фйир ап1ураш!
…

                Перде



2-пи сягьна

Ханумна Гъараваш

Сягьнайиин кьюб хал ал. Биц1ибнуб – Паччагь дахъну Ззейраз ккилигурайи,
аьхюбнуб – Паччагьдин швушварин гарем.
Мушваъ а ччурар дидик1ну цалик: «Пери», «Ц1а», «Бика», «Ззей», «Ханум», «Кюкю», «Ккибирху-К1ант1»… ва – шубуб точка кайи табличкара, «ва имбуну швушвар» к1уруси.
Керхнайи гьар табличккайикк дивна али ччвурариз лайикь вуйиси ккурттар али, келягъйири машар-к1ул ккеркнайи жаквлар (маниккенар), швушвар вуйиси. Хиял шул мурар ч1иви шубар ву. Дурарин арайиъ, «Ханум» табличкайикк ч1иви риш кка. Гат1архьу уларихьан думу имбударигъян жара ап1уз шулдар.

Гъ а р а в а ш: (Паччагьдин хлуанмина гаремдизди уч1вру)
– Хайрар шубар! Фицичва? Гьап1рачва?

Ч1 и в и   ж а кв у л (сес фунур жаквлихьан вуш аьгъю даршлуси)
– Хабрар хайриз ишри! Ужуча! Фуж гъядягъюруш ккилигури дийигънача!

Гъ а р а в а ш:
– Хайриз ишри! Хъа шулайиси рябгъюрадарзуз! Жан шубар, ихь гьялар ужуйи дар! Паччагьди ц1ийи гъанун адабгъна! Ахълисана ихь уьмур к1вант1ариин мер алди, урсари к1уруси, нисуъ, гьаму цалариъ гъябгъиди (хил гьач1абккну илбицури), хъа закурихъантина (икъну), закурихъантина – шекрикан шерш шулайиси ву! Учвкан, фужарикан, йиз ккуни шубар, жара паччгьарин гаремарин лук1ар ктуч1види… Фужар турцияйиз туристарин юк1вар алдахъюз гъягъиди… Фужар – бульварарихъна! Фужар – панзаригъна! Фужар – гъюляригъна! Идирчура, ккат1ахьура ухьу паччгьари, чпиз ккуниси шуладар к1ури! Чпин тямягьяр ухьу гьурк1радар к1ури!

П а чч а гь: (тму хулаъ а ахникк ккилигъури)

Гъ а р а в а ш: (гъюру «Перийихьна»)
– Гьюрйиригъ гъяйи Периии! (келягъя зап1ну машназ ккилигури)
Уву Паччагьдиз вуйва ккунир!
Вушул вуйиган уччвур!
Дугъан увкан гафра
шуйи пч1уб!
Яраб яв рякъ шуйк1ан фициб?
Т1ирхидива, сарун, яв гьюрйиригъна!
Увузра бихъур фук1а ап1руб!

П а чч а гь: (гъаравшли шубариз к1урайиб ебхьури шулу ва гьар ап1ру тярифназ машниинди чан разивал ясана ч1урувал улупуру. «Т1ирхидива» гъапиган хилар хъаъру «гъарах, лазим дарзуз» к1уруси)

Гъ а р а в а ш: (гъюру «Ц1ихьинди»)
– Кубк1ушв убгру Ц1аааа!
Фужк1а дарап1ди бец гъидритрур! (мугъанра келягъя зап1ру)
Паччагь шуйи увкан рази,
биц1и байси
алап1найи ц1ихъ хъайи!

П а чч а гь: (мици ебхьруган, ахнъ айири хилар ц1ик киври ктрагъурайси ап1уру)

Гъ а р а в а ш:
– Ц1ааа! Жжан Ц1а! Ц1ай-ц1айвализ духьайин дюзмиш,
ц1ин мезси хил ккадатурийва
шафниккан Паччагьдин,
убгруганси бизарвал,
фук1а дарап1ди йигъан
гъабхьиб деъну тахтниин, (мици гъапиган кьукьнаъ айи Паччагьди сабанпну маш дигиш дап1ну, улар ктирчуру)
гъитри Паччагь ктаршвуз
ва ахниъ
ярхи духьну дахъуз!
Увузра дихъур яв уьмриъ
нахъварна швумар
швумал дархьидарин
улургуз машар!
Гъягъидива,
дицидива,
ап1идива уьмрар рюкъяр!

П а чч а гь: (хъана чан кьукь ктабгъурайи саягъназ гъюру ва ахниъ ярхи духьну леъфикк ккуч1вру)

Гъ а р а в а ш: (деебтну келягъя гъягъюру «Бикайихьна»)
– Фукьандарин гъап1унва ц1арку
гарднар,
Бика,
увухьинди лигури шлу уларра –
жардран!

П а чч а гь: (гъадабгъну гюзгю клигуру чан улариз)

Гъ а р а в а ш:
– Фукьандарин умудар
удудунва чпин юк1вариан
гъюрза дарпи
яв бикавалиан!
Гьап1ру дурари,
Бика агуру наънан
яв гюрчегвалихьан!

П а чч а гь: (Бика фицир вуш лугуз гъягъюз ккун шул, амма урч1арихъна гъушур хътакуру)

Гъ а р а в а ш: (деебтури келягъяйин п1ип1)
– Увура гъягъидива,
дюнья вуйибси дицидива,
дилицну-дилицну гъидива
хъана Паччагьдин хярт1ахъ хъяъдива!

П а чч а гь: (мици гъеебхьган, чан хярт1ахъ хъайиси хил дубхну чан хярт1ахъинди дидисну хъадагъну ккубсру кьусум ва хъана душну ахникк ккадаркуру)

Гъ а р а в а ш: (гъюру «Кюкдихьна»)
– Арф дуфна Кюкдиинна
йиччв ап1уз Паччагьдиз!
Гаф дуфна Кюкдихьна
Рази вуза пуз Паччагьдиз!

П а чч а гь: (ккундариз к1уру муз-музар ап1уру)

Гъ а р а в а ш: (келягъя ккюбхру, ис алахъну лигуру ва «вюю» ап1уру)
– Гьамгъаз узу к1урайин Кюкю
кюкйиригъ гъяйи чру ц1аблиз
Увуз жан Кюкю тю-тю,
гъарабх яв абайиз кьаблиз!

П ачч а гь: (гъарах к1уруганси хил хъап1ру)

Гъ а р а в а ш: (Гъюру «Ккибирху-К1ант1лихьна»)
– Яв вуйи нубат
Паччагьдиз гъабхьундар ккун. (зап1ру машнахьан п1ип1)
Гьаз вуш аьгъдарзуз…
Хъа узу хъауйзаву хабахъ!

П а чч а гь: (к1вант1ар ап1уру зап1ну шаф)

Гъ а р а в а ш:
– Али ччвурну дап1найир даккун
наанди адахъуйк1ан уву!
Гъарах, йиз риш, уву ап1ин ккун
Ц1ара, Кюкюра, ва завра ук1у!

П а чч а гь: (к1улар т1урччвуру)

Гъ а р а в а ш: (Гъюру «Ззейрахьинди» зап1ру шал, акв ап1уру душвакк машнаан, шал чан айиси гьибхру)
– (хъял кадиси) Ззе-ззей! Зза-ззай!
Гьякьди к1ура Паччагьди мидиз! Ззе-ззей!

П а чч а гь: (чаз ккун духьнайириз мици к1урайиган, хъюгъюз гъягъюз ккун шулу)

Гъ а р а в а ш:
– Чахьинди лигрурин машназ
нурар гат1ахьуру… (икъну, дилигну чпи айи хулакк ккабт1найи лампочкайихьинди)
фандиси,
ккун ап1уз гъитри учв!

П а чч а гь: (гьюдал шулу)

Гъ а р а в а ш:
– Паччагьдиз ккуни Ззей! (Паччагь зат мидарди мулах шулу)
Паччагь лигру машназ
хьибдарзухьан лигуз! (биц1иди за ап1уз к1урайи шал хъана деебтуру)
Йиз аццаппну лигрудари
белки шураз ап1ур зиян (хъана зап1ру п1ип1, душвккан акв шули имдайи)
чаз ккунир ап1уз даршлубси пиян!
Увуз ккилигура Паччагь!
Кабалгну,
йивну ицци ниар,
гъягъидива
яв кьяляхъ хъипайиз агь!

П а чч а гь: (шадну уьлюрхюру, риш кьабул ап1уз гьязур шулу, сарун Паччагьдиз фук1ара ебхьури имдайи)

Гъ а р а в а ш: (гъюру «Ханумдихьнди», келягъа за гъап1убси машнаъ ту абт1ру ва дишла деебтуру, чан ту кубк1у маш марцц ап1уру)
– Ханумарин ханум, фу бадали?

Х а н у м: (илипнайибдиккан)
– Гьамкьан вахтнаъ ади, узуз дарап1у гафар, мурариз фукьан уччвудар гъап1унва?

Гъ а р а в а ш: (яваш сесниинди, Паччагьдиз деребхьруси)
– Увузра ап1рудар
хъат1арццнадариз ушвниан!
Гьяракат ап1ин Паччагь
дийигъна ккилигури!
Дугъаз ккун духьна Ззей!

Х а н у м: (хьайишвхьан гьудуч1вну душну, чандар илдитну, Ззей жаквлиин алидар алахьну, ап1ру гафар аьгъю даршлуси, инт1идиси ап1бан бадали мелзниккинди ккивну нагсиб, гъараваш гьуч1вну улихь, Паччагь айи хулазди уч1вру.)

Гъ а р а в а ш:
– Паччагь, уву сагъ… яни кефлу ишри! Яв т1алабниинди Ззей дуфна! (икрам гъап1у)

П а чч а гь:
– Гъит, гъюри, гьюри! Уву гъарах!

Гъ а р а в а ш: (кьял-кьяляхъди Паччагь айишв’ан удуч1ву)

П а чч а гь:
– Минаси гъач йиз ккунир. Ззей-Ззееей!

Зз е й: (уч1вушвахъ дийигънамиди)
– Йиз аьхюр, эгер уву узуз гаф пуз ихтияр тувруш, яв багахь хьайиз, кьюб гаф пуз ккундайзуз.

П а чч а гь:
– Ахъли узу вари яв ихтиярнаъ азу. Му йишв яв йишв ву. Йип увуз ккуниб!

Зз е й:
– Чухсагъул, йиз ппадишагь! Уву сагъ ишри, узу к1урайиб гьадму вуйизки, саб гаф деебхьнайиз…

П а чч а гь:
– Гуч1 мап1ан йип, йиз Ззе-Ззей!

Зз е й:
– Ззе-Ззей – ваъ, Ззей!

П а чч а гь:
– Гъалат1уза! Йип, увухъ хъпехъуз, уву к1уруб ап1уз гьязур вуза!

Ээ е й:
– Ккун ап1ураза, ихь гьарганси, акв кьит ап1уб.

П а чч а гь: (ккут1урччвну ахниккан, лампайин гъахма кьяляхъ илт1ибк1у, ва чан ахникк ккадарку)

Зз е й:
– Уву ц1ийи къанун адабгънана?

П а чч а гь: (мюгьталсузди, маш ачухъ дап1надру швушвахьинди ккилигу)
– Ваъ. Шли гъапунвуз?

Зз е й:
– Шлик1а!

П а чч а гь:
– Дарпиган наънан аьгъявуз?

Зз е й:
– Адабгънадарш, Паччагь сагъ ишри, ахъли увухьна уч1вру йиз нубат дар! Ккибирху-К1ант1линуб ву! Уву улихь гьуч1вну, ухьу варидари ихь вилаятдин къанунар хъаърахьа! Къанун гъюч1юбгъюрин гардан йивурайиб ву.

П а чч а гь: (мугъахь гуч1сиб гьабхъу, авара гъашибси гъахьи, гьап1руш фу к1уруш мюгьталвалиъра ахъу)
– Ззей, йиз Ззееей! Гъач кьюредди йикьрар йит1идихьа!

Зз е й:
– Фу йикьрар?

П а чч а гь:
– Вариб саб къанундиъ улупуз шлуб дар.

Зз е й:
– Паччагь сагъ ишри, йикьрар йит1уруш, увузра узузра сабстар ихтиярар арайиз гъюра. Яв фицдар т1алабар гъашиш, йикьрариъ йиздарра гьацдар т1алабар хьиди. Увкан йиз партнер шула. Увусиб гьюкум узузра шула. Уву узуз Паччагьди сарун гъузрадарва. Икибашт1ан, узу мицибдиз рази вуза. Вуш, йит1идихьа йикьрар!

П а чч а гь: (ахниъ кьюбиб хиларигъ к1ул дибисну деу)

Зз е й:
– Уву сагъ ишри, Паччагь! Сагъди адарна дарш?

П а чч а гь:
– Ккебяхъ, ккебяхъ диш-агьли! Гъарах, гъарах яв гъафибси кьяляхъ! Узу йиз сикинди гъит! Залум!

Зз е й:
– За-лум – ваъ, Ззееей!

П а чч а гь:
– Ав, ав, Ззей! Хъа сарун фуж…

Зз е й: (мушв’ан удуч1вну гаремдизди гъафи)

П а чч а гь: (дахъну, ликари ликарихъинди ккат1абхьну леэф, йирчури ликар гъаши)

Зз е й: (чкиди чаин али Ззейрин палат илдибтну, алабхьну Ккибирху-К1ант1линуб, дих дигиш хьуз к1ури ккивну ушвнин саб гъвалаккинди шариксибра, паччагьдихьинди уч1ву)

П а чч а гь: (урч1арин дих гъабхьиган сабанпну сикин гъаши ва ликарихъ хъайи леъфиз дизигну чаин илипу)
– Фуж ву?

Кк и б и р х у-К1 а н т1: (келягъяйиккан)
– Паччагь, уву сагъ ишри! Ахъли увухьна уч1вуз йиз нубат вуди дуфнайи узу, Ккибирху-К1ант1 вуза!

П а чч а гь: (хъял дуфну)
– Гьап1ру К1ант1? Яв к1ант1 ккадабхърияв! Узу увуз дих дап1найин?

Кк и б и р х у-К1 а н т1: (чаз гуч1 гъабшиси улупу)
– Паччагь, уву сагъ иш…

П а чч а гь: (аьгь дарап1ди)
– Учву фу бала гъадабгъначва! Узу паччагь вуди ц1ухьуд-къад йис вуйиз! Йиз сагъ даруб ву фу?!

Кк и б и р х у-К1 а н т1:
– Увуз хъял мябгъянава, жан паччагь!
Уву дерккнайи къанунар вуча ап1урайидар тамам!

П а чч а гь:
– Дургинихь улариккан!
Жарт1 йихьай йиз вилаятдиан,
узу учву вари жварт1 ап1ури хъюгъяйиз! (душну кут1убшвну лампа, паччагь, чан-чакна ап1ури бурбрар хъахъу, хъа ахбан хъухурин сесер ахьу)

                Перде




3-пи сягьна
Паччагьна Ханум

Паччагьдин дарамат ц1ийи къанунари бикьурайи.
Эскрари дидисну духнайи шубар: «Пери», «Ц1а», «Бика», «Ззей», «Ханум», «Кюкю», «Ккибирху-К1ант1» «…» – вари чпинишвариз «деетнийи».
Дурарикан хъана чпин «Пекият», «Ц1аният», «Бикият», «Зейнабат», «Ханият», «Кюсният», «Штун-Линт1» «…» гъахьи.


Гъ а р а в а ш:
– Паччагь-Ханумди гарем дипрадар, Паччагь?

П а чч а гь:
– Дугъан фу ву?

Гъ а р а в а ш:
– Узу яв хпир вуза к1ур!

П а чч а гь:
– Хъа Пери, Ц1а, Бика, Ззей, Кюкю, Ккибирху-К1ант1… – мурар фужар вуйи?

Гъ а р а в а ш:
– Уву сагъ ишри, Паччагь…

П а чч а гь:
– Увуз фукьан к1уру узу сагъди вуза! Сагъ вуйириз сагъ хьубкан фу мяна а? Йиигь?

Гъ а р а в а ш:
– Дугъридан, Паччагь!

П а чч а гь:
– К1ул алди ккунду гъюнариин! (душну к1улиъ кьюб–шубубан ут1у) Фужар ву к1уйва?

Гъ а р а в а ш: (урхну дийигъу)

П а чч а гь:
– Либхурадарин му (душну хъана т1убар ургъу). Мелз адап1 гьеле?

Гъ а р а в а ш: (адап1у)

П а чч а гь:
– Либхура!

Гъ а р а в а ш: (кцухурайирси а)

П а чч а гь:
– Кьяляхъ т1ап1! (шафниз ккизигу). Хъпехъураза!

Гъ а р а в а ш: («У» к1ури ушв т1ап1убси)

П а чч а гь:
– Узу сагъ вуза!

Гъ а р а в а ш:
– Уву, гьякь ишри Паччагь!

П а чч а гь:
– Нягьякьди фила гъяркъюнвуз?

Гъ а р а в а ш: (хярт1 ц1абхуз хъюгъю)

П а чч а гь: (душну ц1абхуз кюмек гъап1у)

Гъ а р а в а ш: (арччул терефназди унт1акна т1убар гъахи)

П а чч а гь: (тинди гъвалахъинди душну унт1ан тмунуб ич1 айишваъ ивну т1уб илт1ибк1у)

Гъ а р а в а ш: (уюгъси дийигъну гъузу)

П а чч а гь: (гъушубси кьяляхъ дуфну, валжагъ гъюнииннаси гъизигу)

Гъ а р а в а ш:
– Уву заан ишри, Паччагь…

П а чч а гь:
– Узук йиз гьудрубк1руб абгури чарйир зигурайва, лук1?

Гъ а р а в а ш:
– Паччагь, уву сагъ…

П а чч а гь: (хилиъ айи Паччагьвалин маргъра ликра, хъял гъювалиан жилиъ гъиву)

Гъ а р а в а ш: (сабдупну гъидиркъу, гук1ни гъаши).

П а чч а гь:
– Узу сагъ вууузааа! (душну маргъ ликриъ ургъу) Фукьан к1уру!

Гъ а р а в а ш: (иццру гъап1у лик ккуч1убхуру. Алдакурайир, йирфар йивну гьудуч1вурайи Паччагьдихъан хъч1ихуру. Кьюредра илдигъуру.)

П а чч а гь: (тяди гъудужвну валжагъ гъюнарихъ хъипру)

Гъ а р а в а ш: (чкиди гъудужвну, кабц1найиси валжгъин канч1ар кт1урччвуру)

П а чч а гь: (кьяляхъинди лик йивуру)

Гъ а р а в а ш: (лик кубкьур хъана ккит1ик1уру)

П а чч а гь: (чан тахтнахьинди гъягъюру)

Гъ а р а в а ш: (гъудужвуру)

П а чч а гь: (тахтниин деъру)

Гъ а р а в а ш: (кьамкьариинди дугъан улхьна гъюру)

П а чч а гь: (гъудужвну ибан к1ак1нихъан дибисну заъру)

Гъ а р а в а ш: (мялимди ученикдиз зигурайиси хилихъди гъудужвуру)

П а чч а гь: (гъюнихъинди валжгъиз дизигну улихь гъягъюру)

Гъ а р а в а ш: (гаф ададабхъди куцухну дийигъну шулу)

Паччагь (саб хайлин гъушган, сабдупну кьяляхъ илдицуру)

Гъ а р а в а ш: (гьилиркъуру)

П а чч а гь:
– Хъпехъураза!

Гъ а р а в а ш:
– Фтииихъ!

П а чч а гь: (гуч1 тувуз «гьиъъ» дап1ну сабпну ис алахъуру)

Гъ а р а в а ш: (гуч1 дубхьну кьяляхъ шулу)

П а чч а гь: (багахь улуч1вуру. Кьюб т1уб ккивну шаф за ап1уру)
– Гьаз дуфнайирува мина?

Гъ а р а в а ш: (Гьаз вуйк1ан к1уруси фикри дисуру)
– Паччагь, увуууууу…

П а чч а гь: (хъана лик жилиъ йивуру)
– Жикъидииии!

Гъ а р а в а ш:
– Ханум-Паччагьди гаремммм…

П а чч а гь:
– Дици гъапнийва!

Гъ а р а в а ш:
– Хъа гьап1уз дуфнайи узуууу.

П а чч а гь:
– К1ул алди ккунду гъюнариин! (душну хъана к1улик хъумп1ар ап1урайиси т1уб йивуру) Фужар ву к1уйва?

Гъ а р а в а ш:
– Аааа… (хъана хярт1ахъинди хил гъубху)

П а чч а гь:
– Фу «ааааа»!?

Гъ а р а в а ш:
– Жан Паччагь, фужар к1уза хъа узу думу шубариз? (икъну) Шула дурарра яв хпирар (улар ктирчу)

П а чч а гь: (мугъура улар ктирчу, чиб-чпихьинди лигури дурар хайлин вахтна дийигъу)
– Фужааар?

Гъ а р а в а ш:
– Яв хпирар!

П а чч а гь:
– Йиз хпирар вуйиган сар имиди имбудар гьаз гъушну?

Гъ а р а в а ш: (гъюнар за гъап1у)

П а чч а гь:
– Йиз хпирар вуйиган, сарира узуз ирсчи гьаз гьап1ундар?

Гъ а р а в а ш: (ушвниз кьяляхъ гъизигу)

П а чч а гь:
– Йиз хпирар вуйиган, нубат гьап1руб вуйиии?

Гъ а р а в а ш: (ушвра уларра вари маш бикьури к1урубдихъ аьжуз духьнайи)

П а чч а гь:
– Хъади гъач Паччагь вуза к1урайи Ханум

Гъ а р а в а ш: (гъушу ва аьдати ккуртар алди к1ул’ин тажсиб али хпир гъахи)
– Паччагьдин улихь ис алахъ!

Д и ш а гь л и: (чаз ис алахъ к1урайи хил дибисну, кьяляхъ илдицну, илт1ибк1ну гъаравшин кьял’ин иливну учв ау урч1арихъинди хъзигу)

Гъ а р а в а ш: (хъахъри гъяри урч1арихъинди илдигъу)

Д и ш а гь л и:
– Мици дюз дара паччагь!

П а чч а гь:
– Сабан, уву фуж вува? Увухъди таниш хьуз мажал адаршра… к1ул ккиварза! Наанишваригъян гъядябхъюб вува?

Д и ш а гь л и:
– Яв улихь хьайир, сабпиб хпи шив ву! Ичв, жиларин – ичв жандиъ имдрубнуб мурглин т1ул! Набши гьацибдиз вуйи дишагьлийихьна гьюрмат? Кьюбпиб, учура инсанар вуча уву «Наанишвяригъянмина гъядябхъюб» пуз! «Буууу» гьярф – ваъ, «Риии» гьярфнандаруча!

П а чч а гь:
– Йиз лук1раз ужуб дарс улупунва!

Гъ а р а в а ш: (Паччагьдихьиндина дишагьлийихьинди ккилигури)

Дишагьли: (гъараваш чахьинди гъилигубси учвра дугъахьинди дилигну, Паччагьдиз дярякъруганси инч1кади т1убар хъау «бай-бай гъараваш» ап1руси)

П а чч а гь:
– Гьамус узухъ хъюгънана? Фуж вуйи яв ччвур?

Д и ш а гь л и:
– Паччагь-Ханум!

П а чч а гь:
– Узухьна гъюз увуз яв к1ул’инди вуйи ихтиярар айибдикан деебхьназуз…

Д и ш а гь л и:
– Жвуван хпиризра адру ихтиярар, хъа сарун шлиз тувуз ккундийвуз?

П а чч а гь:
– Уву йиз хпир! (гъяаьлхъю) Хпир фу ву? (маш гъюч1юбгъю)

Д и ш а гь л и:
– Хпир? Хпир? Яв хал-хизан уьбхюрайир! Яв ужагъ гьюле гьабхурайир! Кьюрикан сар хьувал! Хъисан (икъну) – шу-буур, ю-кьуур…

П а чч а гь:
– Ахникк?

Д и ш а гь л и:
– Ваъ! Мерккликк!

П а чч а гь:
– Ккун ап1урзавукан, жан йиз мурглин т1ул, йиз хал-хизан, ужагъ улупуб! (дазаргну хилар) Наану дурар!? Наану? Улуп!

Д и ш а гь л и:
– Хъа магьа дюнья вуйибкьан зурба вилаятар… гъизил айи хазнаханйир…

П а чч а гь:
– Агьаааа! Гарем ккут1ган яв пай ча к1ури дуфнайир вува сарун?

Д и ш а гь л и:
– Узу я яв хпир машан, я – пай кубк1рур! Гьап1ну ккундувуз? (гъаравшихьинди хил гьач1абккуру) Гьатцдар уз’ин аьлхъюри гъитуз? Гьаз ут1уккура узу тгъу гьаму дараматариъ айи йиз хул’ан?

П а чч а гь:
– Гьап1ру яв хал? Яв хал – гарем! Думу ккут1унхьа!

Д и ш а гь л и:
– Хъа гьамус учу гьап1ру?

П а чч а гь:
– Туркарин, аьрабарин, персарин, халдеярин гаремар ккут1надар!

Д и ш а гь л и:
– Хъа гьамус уву гьап1дива?

П а чч а гь:
– Гьамус узу йиз уларин тямягь гьубк1ри хъюгъюрза бедуинариси!

Д и ш а гь л и:
– Алархьури, шубар гьит1ик1ури, тадабгъури?

П а чч а гь:
– Фици-фици?

Д и ш а гь л и:
–Яв улариз уччвуйи гъяркъю дишагьли гьар йишваз увуз гьит1ик1ури!

П а чч а гь:
– Гъараваш! Абкъин ихь афар айи сини!

Гъ а р а в а ш: (гъажаргъу)

Д и ш а гь л и:
– Гьаз вуяв, Паччагь, сини? Гъач ихь хулаз узухьна!

П а чч а гь:
– Узу жиларин гаремдиан дарза! Гьамус жилар Паччагь-Ханумдихьна гъягъюз! Дарш гьар йишван сар жилирин к1ул алдабт1ури хъял алдабгъуз ккундайвуз?

Гъ а р а в а ш: (уч1ву, сини дурарин кьялаъ диву. Кьял-кьяляхъди урч1арихъинди ярхла гъаши)

Д и ш а гь л и:
– Уву фу бадали узу хпир дариз к1ураш, аьгъю ап1уз шуладарзухьан! Жигьилган – «жан йиз массан», хъа гьамус – «ма кьусум сабсан», (лик кьусумси йивури) – ут1урккури шлуб вуйин? «Узу уву йиз сарпи хпир, Паччагь-Ханумди ктагъуразаву, увуз ккуни йишван йиз ахниккна гъюз ихтияр тувразавуз, магьа ханумвалин лишан гьаму тажра» (чан к1ул’ин алиб алдабгъну улупури) уву гьацдар дерккнашра уву яв ув’инди къанунар, нигь ап1ури гьаз хъюгънава?

П а чч а гь:
– Нашияв вуш узуз гъап1у биц1ир?

Д и ш а гь л и:
– Тянкью юк1внакан биц1ирра духьну ккундийвуз? Увуъ ч1иви тум айиш… (икъну) улариз уччвуйи рякърурихъ хъч1арккидайва!

П а чч а гь: (сифте гъаравшиинди, хъасин синдиинди т1уб алап1у)
– Ч1ук1ар ап1ин!

Гъ а р а в а ш: (ккадабгъну чан ханжал синдихъ хъюгъю)

П а чч а гь:
– Жвилли! Йиц1ийирхьуб пайназ!

Гъ а р а в а ш: (даршули, ч1юргъюри, гужа-гуж гъап1у ва дишагьлийихьинди гъилигу)

Д и ш а гь л и:
– Мееее! (Мелз адап1у)

Гъ а р а в а ш: (Паччагьдиз дярябкъруси ханжлин к1ак1 дишагьлийихьинди гьибицу ва чан халариъ ивну, кьял-кьяляхъди гъушу)

П а чч а гь:
–Къанунар жарадар адагънашра, йиз жиливал узу асккан ап1уз гъидритарза хпирихьди! Пай ча к1урайиб! Швнуб уьлке кка йиз хликк?

Д и ш а гь л и:
– Йиц1ийирхьуб!

П а чч а гь:
– Узу яв жилир вуди уву гьисаб ап1ураш ва увуз фу дурубкьну ккундуш гьамушвахь аьгъю хьибдихьуз! Гъадагъ, ит1ин яв тямягькьан ч1ук1ар! Гьарсаб ч1ук1 йиз вилаятдин гьарсаб уьлке вуйиз!

Д и ш а гь л и:
– Фуну ч1ук1ар фундар уьлкйир?

П а чч а гь:
– Варибдикан аьгъюр уву! Ча к1ури ул адабгъурайир уву! Магьа, яв улихь ккат1абццнайиз вари вилаят!

Д и ш а гь л и: (фикрарик кахъу. Хил ч1ук1арихьна гъабхуз гьялак дар)
– Му ражари фу аьмал аяв Паччагь мушваъ?


Кьюреддизра аьгъяйи агъу кайи кьюб ч1ук1. Сини гъаравшли дурарин кьюреддин кьялаъ дивнийи. Дугъу адабгъну ханжал халариан афар ч1ук1ар ап1уз хъюгънйи. Ханжал арччул хили дибиснайи. Гъараваш, Паччагьдин – гагул, Дишагьлийин арччул хил хьайи арайигъ гъяди гъахьнийи.


П а чч а гь:
– Аьмал ап1урин жилири хпириз?

Д и ш а гь л и:
– Мици гъянир филадихъанмина духьнава?

П а чч а гь:
– Уву узуз бай, йиз ирсчи, гъахихъанмина!

Д и ш а гь л и:
– Бай дарап1у хпар йих к1урайишв айинхъа?

П а чч а гь:
– Му гафар гьап1рудар вуяв? Хиял мап1ан агъу кап1на к1ури африк!

Д и ш а гь л и:
– Ап1ру ляхинна ниятар сабси алахьру дюнья дар му! Ккундарзуз яв вилаятдин уьлкйиркан гьич фук1ара! Гъит дурар яв увуз!

(Му аьдатнан мяна гьадму вуки, афар вари дирип1ди сини кьяляхъ гъабхруб дар)

П а чч а гь:
– Фук1а аьмал адариз мушваъ! Дарш вари девлетарт1ан жан к1югълуб вуйин?

Д и ш а гь л и:
– Даруган ма, абцц ушв, ипзаяв душваъ саб ч1ук1!

П а чч а гь:
– Уву ккиву рякъди сифте яв уву гъарах!

Д и ш а гь л и:
– Афар гъабхир уву!

П а чч а гь:
– Девлет ча к1ури дуфнайир уву! Кадабгъ увуз ккуни уьлке!

Д и ш а гь л и:
– Йип фунуб ч1ук1 фунуб уьлке вуш!

П а чч а гь:
– Гьит1ибк1уб адар! Яв к1вахънивалра арайиан идипархьа: му сабпи ч1ук1 – Идумея, кьюбпиб – Газа, шубубпиб – Набатея, юкьубпиб – Моавия, хьубпиб – Арамея, йирхьубпиб – Ассирия, ургубпиб – Аммония, миржибпиб – Финикия, урч1вубпиб – Наблус, йиц1убпиб – Палестина, йиц1исабпиб – Шам, йиц1икьюбпиб – Мисрия, йиц1ишубубпиб – Ливан, йиц1июкьубпиб – Ур, йиц1ихьубпиб – Иудея, йиц1ийирхьубпиб – Халдея (чахьантина арччул терефнахъинди гьарсаб ч1ук1наз барамбар вуйи уьлкйир ктухурайи) Уву фунуб ч1ук1 гъип1иш гьадму уьлке увуз багъишди вуйиз.

Д и ш а гь л и: (фикрарик кахъу)
– Дици вуш гьамци ап1урхьа: узуз даккни уьлкйир увуз гъузруси яв ушвниъ ивурза, гъуздар йиз ишри!

П а чч а гь:
– Ккуни ш’ваз даккниб ап1рур дарза, абццраза ушв! Дийигъ! Сабансана йип гьеле уву гъапиб! Йикьрарин узу уччвуйи гъавриъ ахъну ккунду.

Д и ш а гь л и:
– Улар уьлч1юкь! Уву дит1ну гъузу ч1ук1ар йиз уьлкйирди хьиди!

П а чч а гь:
– Узу уьлч1юкьнамиди
гъябхьну агъу
тувуз ккундайвуз, бит1, узуз!
Эдем багъдиъ
гъап1унва узу алдатмиш,
тувну бит1ру улупу йимиш!
Сарун хьибдар дициб скиш!

Д и ш а гь л и:
– Яв к1ул наан айив думуган?
Тадабгъну думу узхьан
гьаз гъивундарва к1улиъ бит1ран,
сарпи адми – Адам Паччагь?!

П а чч а гь:
– Ч1яаьн гъап1уб сабан алдатмиш!
Паччагь думукьан аьвам дар.
Уву уьлч1юкьну улар,
гъадабгъури ч1ук1 синдиан
йиз ушвниъ иври гъашиш
ип1идиза.
Вари ч1ук1ар узу гъит1иш, увуз ккубкьру уьлке хьибдар.
Гъузди думу уьлкйир вуди йиздар,
гьадмукьан увуз
агъу ка к1ури гуч1ури вуш ит1уз дурар!

Д и ш а гь л и:
– Вуза рази!
Абцц яв хьар!
Ивраза, гьан!

П а чч а гь:
– Уьлч1юкь улар!
К1ул илбиц тинди!
Хъич1их ч1ук1рахъан!

Д и ш а гь л и:
– Узу тинди илдицнамиди
уву ч1ук1арик агъу кабхьуз?!
Агъу кабхьуз ужур!

П а чч а гь:
– Хъахънай!
Узу йик1уз
узу агъу кабхьрайин?

Д и ш а гь л и:
– Хъа узу гъададабгъу ч1ук1нак?

П а чч а гь:
–Хъа ражари уву гъадабгъру ч1ук1
узуз фунуб вуш аьгъяйк1ан?!
Авали!

Д и ш а гь л и: (тинди илт1ик1у, хъа хил, африн, сифре ханжли ч1ук1ар ап1уз ккебгъушвхьна гьач1абкку)

П а чч а гь: (гьадму гагьди аьгъю даршлуси сина йишв’ин алмиди илт1ибк1у)

Д и ш а гь л и: (хиликк жара ч1ук1 ккабхъу ва дибисну паччагьдин ушвниъ иву)

П а чч а гь: (ип1урамиди)
– Ицциди вуки! (хът1юбкьяйизра) Лиг, милигган!

Д и ш а гь л и: (хилихьди ч1ук1 гъядябгъюшвягъ т1убар кучну, чахьинди вуйибнуб гъадабгъу)

П а чч а гь: (ушв абццу ва ушв абгурайи дишагьлийин хил дибисну чан ушвнихъинди гъубху ва ушвниъ ивуб ип1уру)
– Гъарабх Идумея! Гъубшну Халдея! Кьюб уьлке синдиан кам гъаши.

Д и ш а гь л и: (хилхъан гъибисган, кьяляхъ илт1ик1у, синдихьинди гъилигу)
– Улдубт1ундарнив, Паччагь! Имбудар гъузруси узуз!

П а чч а гь:
– Улдубт1рурин улдубт1иди!
Йиз вилаятдин уьлкйирикан пай ккундуш,
гьаму узуси увура рисковат ап1ин, Паччагь-Ханум!
Уьлч1юкьюраза улар,
к1ул илбицураза тинди,
гъадабгъураза ч1ук1,
ккибис ушв!

Д и ш а гь л и:
– Уву узу рихшанд мап1ан!
Тмунуб хли дибиснайи сини деебт!
Милигган! (деебтубси, сини, хил али ч1ук1раккан илбицуру)

П а чч а гь: (дишди чан т1убарикк ккайи ч1ук1 бисару ва Ханумдин ушвнихъинди гъабхуру)

Д и ш а гь л и: (иштагьниинди ушв абццру ва сац1иб дуч1вубкьну хът1юбкьюру)
– Хуб ицциб вуйи узуз ккуни йиз уьлке Набатея!
Минди миилдицан!
Сабсана ча уьлке ччимна никкна йиччв рубзурайи!

П а чч а гь: (Ханумдин улихьнаси синдиан ч1ук1 бисуру)
– Увуз агьна агъуна агьузар удурзурайи уьлке к1уллантинара ву!
Ма думу дуч1вубкьну хъют1юбкь!
Яв гъянаъ ади ибшри думу!

Д и ш а гь л и: (ип1уру)
– Узуз ибшри Мисрия!

П а чч а гь:
– Увуз ибшри гьадму фяряънари улч1вубкьурайи, ифдин штарин уьлке!

Д и ш а гь л и:
– Лигуз ккундарнуз синдихьинди, Паччагь?

П а чч а гь: (хил ч1ук1’инна гъубху)
– Дилигишра аьгъязуз узу фу адабгъураш! Угъраш!

Д и ш а гь л и: (т1убарикк агъу кайи ч1ук1 ккабхъради сина илбицуз чара гъап1у)

П а чч а гь: (сини илт1ибк1урайиб дидик кивнайи тмунуб хилин т1убну ачухъ гъап1у)
– Набшдив дюрхъ? Ивзаяв динди уву гьяйран дап1найи Ассирия!

Д и ш а гь л и:
– Ибшри сарун! Узура, йиз жилириз ккуниб дарап1уз наан айир ву! Ча Ассирияра узузди – нарна хурма хурам йишв!

П а чч а гь: (к1ул кьяляхъ илт1ибк1у)
– Угъраш! Гьаз илт1ибк1урава сини!?

Д и ш а гь л и:
– Уву дарап1уб дариз ап1урайиб! Угърашарин к1ул!
Думгьа уву! Адагънайи къанунар ч1юргъюри, гьап1руш-дарш тямягьяри аьжуз дап1найи угъри!

П а чч а гь:
– Наънан аьгъю гъабхьунвуз агъу кайи ч1ук1ар?

***

Агъу ханжлин мурзнак шулайиб ву. Афар ч1ук1ар ап1руган, ханжлик кайи агъу сабпи кьюбиб ч1ук1арикна гъябгъюру. Аьмал гьадди аки, фундар ч1ук1ар агъудиндар вуш аьгъюди хьуб.

***

Д и ш а гь л и:
– Хъа гьаз вуйив яв узу гъядяъну?

П а чч а гь:
– Саб вилаятдиъ шулайиб сар паччагь шул!

Д и ш а гь л и:
– Саб вилаятдиъ садар ву шлудар къанунар! Яв тямягьяриз – ваъ!

П а чч а гь:
– Увуз аьгъявуз, сини ч1ук1ар амиди кьяляхъ гъабхруб дар!

Д и ш а гь л и:
– Агъязуз – дар!

П а чч а гь:
– Узхьан увуз гуч1ураш, увхьан узуз гуч1ураш, гьамци ап1урхьа…

Д и ш а гь л и:
– Гьа, йип!

П а чч а гь:
– Йикьрар йит1урхьа!
Синдиъ имбу ч1ук1ар
хьуб – сариз, йирхьуб сариз пай дап1ну
ит1урхьа!

Д и ш а гь л и:
– Йикьрар йит1уруш, къанундин кьувват ихь арайиан дубгра. Вуйин гьаци?

П а чч а гь:
– Ву!

Д и ш а гь л и:
– Вуйиган, синдиз айи къанун кьувватнаъ гъубзрадар. Ухькан сарикан сар йик1уб къанунсуз шула! Гьаз вухъа сарун дурар дит1ну?

П а чч а гь: (хярт1 ц1абхуру)
– Узу – паччагь, уву – дишагьли! Йизра уьмур – явра уьмур! Гъийирт1у йикьрар хъаъруш, деркку гъанунар тамам ап1уруш, гьаз вухъа йиз сарун узу паччагь вуди?! Гьаз вухъа жилириз тувнайи кьувват? (алахьну дишагьли бугъмиш дап1ну йик1уру)

Саб гегьдиз гьарйир ч1вут1ер ут1урччвуру. Майит тинди илбигъуру.

П а чч а гь: (ч1игъ ап1уру)
– Гъараваааш! Гъараваш!

Гъ а р а в а ш: (уч1ву, гъябкъюбдиин гьап1руш аьжуз шулу)

П а чч а гь:
– Синдин къанундиинди ихь Паччагь-Ханум агъуди гъак1ну!
Деъ бик1 сабсана къанун.

Гъ а р а в а ш:
– Фициб?

П а чч а гь:
– Синдин къанун, Йикьрар йирт1биинди гьюдюхюб!

Гъ а р а в а ш: (дибик1ну ккудубк1у)
– Печать?

П а чч а гь:
– Печать узу алабсидиза! Уьч1юбх майит!

Гъ а р а в а ш: (хилхъан дибисну зигуз хъюгъю)

П а чч а гь: (майит хъч1юбхюрайи гъаравшлихьна багахь шулу ва риш вуйиганси дугъан ибар кушарикан т1убар ктатуру)
– Паччагьдихънааа вууйии кьюбпи гьюкумдар вуузааа к1ууриийнааа?!
Сирия, Арамея, Иудея, Палестина, – йип увуз ккунибнуб (энт1иди, хърифури) дишла явуб хьибдииии…

Гъ а р а в а ш: (хъч1юбхюб дебккру)
– Гьаддиз гарем ккут1унна?

П а чч а гь (хилхъан бисуру)
– Дип думу!

Гъ а р а в а ш:
– Гьаз? Уьч1юбх к1урадайна?

П а чч а гь: (зигури чахъди гъахуз ккунди)
– Гъач узухъдиии…

Гъ а р а в а ш: (даккунди, ут1укьури)
– Наана? Гьап1уз?

П а чч а гь:
– Ихь ахниккиндииии

Гъ а р а в а ш: (дибиснайи хлиз кьяляхъ зигуру, саб дупну тадабгъуру)
– Улдугнайву? Фу дубхьнавуз? Паа-ччааагь?

П а чч а гь (хъана зигури чан дахърушвахьинди)
– Уву йиз везир, кьюрпи паччагь, кьюрдун кьялаъ айи рииигъ…

Гъ а р а в а ш: (улар кричури)
– Гьап1навуз? Гьяйванатдин саягъназ паччагь илт1ик1руб шулин? Яв амрихъна гъач!

П а чч а гь:
– Уву ккун духьна…

Гъ а р а в а ш: (к1улиъ т1уб кивну илт1ибк1ури, деллу духьнайивалин лишан улупури)
– Узу увуз яв хпирин?

П а чч а гь:
– Гафар дарап1ди гъач, ктабхъурайи ваз, вазлин юруш, юкьвнаан гъап1ган кьат1, кьюб к1арчлиз илт1ибк1ру декку, дерккнаву узу дап1ну деллу…

Гъ а р а в а ш:
– Дугъридан паччагь духьна деллу! Чав к1ури а духьназа к1ури деллу!

П а чч а гь:
– Адарза деллу духьну узу… Йиз гьял дубхьнайиз жараб…

Гъ а р а в а ш: (улари ц1аппар гъап1у)
– Аьгь келле! (т1убар йивуру чан к1улиъ) Узу мугъан гъавриъ ахърайиси… (душну чав зигурайи майтихьна за дап1ну илипнайиб дикъатниинди лигуру) Му дук1найир хпирсир вууууу… (хъасин дуфну паччагьдихьна, шалвриз чахьинди дизигну к1анаризди лигуз ккун шулу)

П а чч а гь: (гъалаб кадиси)
– Гьап1райирува?

Гъ а р а в а ш:
– А ямааан! (кьюбиб хиларин улупру т1убар дазаргну крест на крест сабнуб майтихьинди, тмунуб паччагьдихьинди улупуру) А ямаааан!

П а чч а гь:
– Яман аззар кабхьрувук! Паччагьди к1урубдихъ хъебехъ!

Гъ а р а в а ш: (ккет1ялхъюри)
– А ямаан? Паччагь гьатмунур вушул гьаааа… (майтинди хил алап1уру)

П а чч а гь:
– Узу вуза паччагь!

Гъ а р а в а ш:
– А ямаан?

П а чч а гь:
– Фу вуяв, лук1?

Гъ а р а в а ш:
– Узузра аьгъязуз учву кьюридра паччгьар вуйиб, сар – ханум, сар – агъа. Хъа фуж – фунур? А ямааан? (ккет1ялхъюри.)

П а чч а гь:
– Хъугърадарна паччагь-ханум синдин къанундиинди гъак1авалихъ?

Гъ а р а в а ш: (маш аьдати къайдайиз дубхну)
– Дидин гьякьнаан к1вахънивал адариз, паччагь…

П а чч а гь:
– Адруган «а яманар» гьаз йивурава?

Гъ а р а в а ш:
– Шак ужуб мутму дар, хъа шакнанди хьувал – миди ляхнар ужуйи даруб улупура.

П а чч а гь:
– Яв илт1ик1у–хът1ик1у гафар гъит! Хъугърана дарш хъугърадарна му, аьгъуди йик1убдихъ?

Гъ а р а в а ш:
– Ав, хъугъраза, агъу кайи афар дип1ну йик1убдихъ, хъа ляхин дидиъ адар!

П а чч а гь:
– Хъа фтиъ?

Гъ а р а в а ш:
– Белки, паччагь, уву дишагьли вушалва гьа?!

П а чч а гь:
– Дици гьаз гъапира?

Гъ а р а в а ш:
– Дидиз кьюб далил айиз! Сабпиб, биц1ибнуб: гьамкьан йисариъ, гьамкьан хпар яв гаремдиъ ади сариканкьан увуз наследник дархьуб. Кьюбпиб, варит1ан узу мюгьтал ап1урайиб: гужназ узу ахниккна хъч1юхюраваки?

П а чч а гь:
– Узу жили жви дар к1урава сарун?!

Гъ а р а в а ш:
– Дици уву к1урава! Узу к1урайиб жараб вуйиз!

П а чч а гь:
– А яман, йиз сирнакан аьгъю дубхьнануз, дарш?

Гъ а р а в а ш:
– Узуз аьгъдру сирарра аминив, паччагь?

П а чч а гь:
– Лук1раз вари аьгъю даршул!

Гъ а р а в а ш:
– Гьамус узкан, увлан алдабхъуб паччагьдикан лук1 гъахьиявки?!

П а чч а гь:
– Уву, узу к1урубдиз «ав» вушт1ан узухъна вуйи паччагь дарва! «Ваъ» к1урубдиз лук1 к1ур!

Гъ а р а в а ш:
– Хъа, гьякьвална–нагьякьвал, намусна–гъирьят абгруб дарин?!

П а чч а гь:
– Дицдар агуруш, сарун йиз паччагь вуди гьаз ву?

Гъ а р а в а ш:
– Паччагь – варидарин к1ул! Гьадгъулан, увлан, дарин гьякьвал, намус ккебгърайиб! Узу – кьюрпирт1ан дарза! Му гафар узу увуз – ваъ, хъа уву –узуз к1урудар духьну ккунду.

П а чч а гь:
– Узу гъапнийза: сарун йиз паччагь вуди гьаз ву дурар узу дюрхну ккуниган? Паччагь хътаршра гьякьвалииндина намусниинди яшамиш хьуз шулдарин?

Гъ а р а в а ш:
– Шулу! Паччагь гьаз вуйир вуш аьгъдайвуз? Хъа гьаму увустариз, дюрюрхрудариз, жаза гьадабт1уз!

П а чч а гь:
– Гъит яв кьил ктру гафар, увуз кьюрпи паччагь духьну ккундуш, гъач узухъди…

Гъ а р а в а ш: (ккет1ялхъюри)
– А ямаан, паччагь, дишагьли вушала гьа! (хъана хилар минди-тинди майтихьиндина  паччагьдихьинди заргуру)

П а чч а гь:
– Фтиз ккет1ялхъюрава? Паччагьдин ният тамам дарап1рурикан гьап1ри шулуш аьгъяйвуз?

Гъ а р а в а ш:
– Уву паччагь вушра аьгъяянхъа узуз? Палтар гьюдюхнушалва гьа! Ихь (майтихьинди улупури) гьякь вуйи паччагь афри гъак1иган!

П а чч а гь:
– Фу вушра мак1ан! Гьякь паччагь узу вуза! Узу вуза жили-жви!

Гъ а р а в а ш:
– Жили-жвиву увустар т1улар ап1урин! Учвсир жили-жвуваз дих ап1ури... Дици хпи-шву ап1ури шул! Гьаддиинди уву хпи-шив вуйиб аьгъю шулу!

П а чч а гь: (гьап1руш, фици мугъаз чав ахънайи гьялнакан ктибтуруш аьжуз духьну)
– Я, к1улиъ маар адруб, узуз хпар дат1назуз!

Гъ а р а в а ш:
– Дат1наш, сарун, магьа дурар имдар! Гарем ккут1унхьа!

П а чч а гь:
– Узуз жили-жвивар ккун духьназуз!

Гъ а р а в а ш: (бегьем гъяаьлхъю)
– Дици вуш жили-жвиварин гарем ккебгъхьавуз?

П а чч а гь:
– Узуз гьам сяаьт уву ккундузуз! Гъавриъ ахърана! Дажи!

Гъ а р а в а ш:
– Сарун «дажи» гъапирихъан гъаври ахъунзу. Дици вуйиган уву хпи-дажи вуди ккунду!

П а чч а гь: (аргъарди гъадагъну)
– Гьап1дик1ана гьатциб аннамаздикан! Дажи – узу…

Гъ а р а в а ш:
–Увура узура дажар вуди, дажар-дажаринуб фици шула, дажи! Тму терефнаан узу вуйир хаси жви!

П а чч а гь:
– Тму тцира гъавриъ шуладар! (чан-чакнаси) Фу чара ап1уру! Узуз узкан фу дубхьнаш, аьгъю шули имдарзуз! Фици инсандикан дажи шулаш! Эээй! (сес гужал дап1ну) Иаь! Ииаьаь!! Иии аьаьаь!!! Даждиин хьну даждиинра к1ул ал, хъа уву гьациб фу вува? К1улкьан алдру шар! Узу, паччагь ву к1ури гьап1райир ву, шарар паччагьдин тахтнахь уьрхюрайир! (гъараваш гъафил духьнамиди, дуфну алархьну, асландиси гъухар рукьанстар т1убаригъ дидису, ил гьют1юбхну паччагь ханумси мура йик1уру) Паччагь рихшанд ап1уз ккундайи лук1ар! Паччагь рихшанд ап1уз ккундайи дажар!! Паччагь рихшанд ап1уз ккундайи шарар!!!  (гъак1ир хъч1юхюри дурху, тмунуб майтихьинди дипру. Гужар дап1ну амк1 марцц ап1урайирин улихьинди чист к1аруб алиб гьудубч1уру. Паччагь хъугъужвуру. К1ул, хъебг к1уруси, т1убччвуру ва хушгел ап1ури диди гьач1абкку хилиъ чан хилра паччагьди гьач1абккну ивру). Уву фуж вува?

К1 а р у б:
– …!

П а чч а гь:
– Ушвниъ ч1ал гьаз адарив? Уву к1уруб ебхьурадариз!

К1 а р у б:
– …!

П а чч а гь:
– Фуж к1урвуз?

К1 а р у б:
– …

П а чч а гь:
– Иблис? Дарш – Шейт1ан? Дарш – Дьявол?

К1 а р у б:
– …

П а чч а гь:
– Фаркьвал адарин? Яв ляхнарин мурар?

К1 а р у б:
– …!

П а чч а гь:
– Кбалгрудар вузуз! Кбабалгдудар (алап1ну хил майтариинди) гьатмагьа гьатушвахь…

К1 а р у б:
– …!!

П а чч а гь:
– Му дюнья яв даринхъа?

К1 а р у б:
– …!!!

П а чч а гь:
– Му яв хилиъ абхънайи дюньяйин ляхнарра вузуз кбалгрудар: кьяппавалар, чиркинвалар, хил’ан адахънайивалар, идолариз икрам ап;увалар, фал китувалар, душманвалар, гьюжатар, жарадариин хъугъвал алдрувалар, хъял, жвувт;ан даккнивалар, гъярхьувалар, къаршувалар, бахилвалар, пиянвалар, гьяя дудубгнайи шадлугъар ва гьацдар жара «уткан» ляхнар. Аферин Иблис, увуз, Адамна Ева алдатмиш ап1баз! Хъа уву адайиш, узу ахьидийи, узуз заълан айи Рюгьналантина масанвалар, шадвалар, мясляаьт, сабур, ужувлар, хил ачухъвалар, хъугъвалар, гъянивалар, жвув хилиъ дисувалар тамам ап1ури! Мицдар ляхнариз закон лазим дар! Хъа узхьан кдисуз шул к1урайва, законар адарди?!

К1 а р у б: (паччагьдин хилхъан дибисну зурбади мубарак гъап1у)
– …!!!!!!!!!!!!

П а чч а гь:
– Пагь йиз фурс! Хъа шли дарап1урхъа, чав, дюньяйиъ аънайи вари кфирваларин аьхюри аферин к1ури йиз, шлин-шлин! йиз хил бисурайиган! Яваша, Иблис, яв зиинна паччагь узу даринхъа?

К1 а р у б: (гьамци гъапибси миди паччагьра хъич1икьну гъухар йик1уру ва хъюч1юбхну тмуну майтарин гвалахъ дипру)
–… (саб кьандиланси, фужк1а хътарди учв аьжуз гъабхьиб гьисс дап1ну, дубшну дук1найи паччагьдиин ил илитуру ва шейт1нин маш гъяди дуфну чан тахтниин деп1найибдин ликарихъ биц1и курсдиин деъру. Чиб-чпиз ч1уру-гъуч1урху-аьлхъру машар дап1ну, К1аруб дубшну Гъаравшлиинра ил илитуру ва думура слинсдар ч1вет1ер ап1ури дуфну, гъибшу кфир суфатниинди паччагьдин улихь ликариккан ккибиржури шулу. Хъана К1арубна паччагь чиб-чпиз гьациб аьжаин кфирвалиинди ккет1ялхъюри, к1уруб аьгъю даршули паччагь-ханумдин майтиннади т1убар алауру, думура ч1иви ап1ухьа к1уруси ва кьюриддира хилар хъаъну, шубриддира чпин «шадлугъар» ккергъру. Гьадму арайиъ перду гьибхру.

                Перде




4-пи сягьна

Аку йигъ

Ч1атишв. Зав’ансина эрхна гьар жюрейин к1азар (штун раг ал-алдру гьавастар парчйир). Дурарин к1ак1ар дидисна аьхюб-биц1ибди, баяр-шубари, хьадукраз удуч1внайиси. Илт1ик1ура. Гьадму келягъйир лепейиинди хъаъради завариан сес шулу:
Узу Вуза Ккунивал, Масанвал!

Гьадму гафарихъан хороводдиан гьарди шаду аьхю юк1в абц1найи сесниинди к1уру:

С а р п и р:
– Эгер узуз вари адмийирин ва малайикарин ч1алар аьгъяди, хъа ккунивал, масанвал адарш
узу гаргврин бябрягъяр вая далдабуйин даб-даба вуза!

Кь ю р п и р:
– Узуз пайгъабарвалин багъиш ади,
дюн’яйин вари сир аьгъяди,
узуз вари аьгъювалар тувнади,
узуъ дагъларра кмиди чпин алишвлан улдуч1вуз гъитру хъугъувал ади,
хъа масанвал, ккунивал адарш,
узу фук1а дару ич1ич1ай вуза!

Ш у б у р п и р:
– Узуъ ккунивал, масанвал адарди
касибариз узуз айи вари девлет пай гъап1ишра,
гьадрарихъанди убгуз йиз жан тувишра –
мицдар гьич саб ляхнихьанра узуз кюмек ап1уз хьибдар!

Ю кь у р п и р:
– Масанвали, ккунивали сабур хуру,
гъянивал хуру,
бахилвал хурдар,
жвуван тяриф ап1дар,
фурс кипдар,
ч1уруди хът1урччвуз гъитдар,
чан хайирназ фук1а ап1дар,
хъял хурдар,
писвал к1ваъ гъибтдар!

Хь у р п и р:
– Масанвал, куч1лиин ваъ, хъа гьякьвалиин шад шулу.
Диди варибдилан хил алдабгъуру, варибдихъ хъугъру, умуд зат ктабт1руб дар, вариб аьгь ап1уру!

Й и р хь у р п и р:
– Масанвал гьич зат хъат1абццну хьибдар!

У р г у р п и р:
– Пайгъамбарвал дугъубжвиди,
ч1алар ккебехъиди,
аьгъювалар лазимди гъузидар!
Фицики ихь аьгъювалар гьурк1найидар дар,
ихь пайгъамбарвалин гафарра гьурк1найидар дар.
Тамамвал гъафиган, вари гьудрубк1увал жварт1 хьибди.
Узу биц1ир вуйиган,
биц1ириси к1уйза,
биц1ириси фикир ап1уйза,
ляхнарикан биц1ириси хиял ап1уйза.
Аьхю гъахьунза – биц1ивал вари гьудубч1вну.
Гьаму ражари ухьуз,
кьалу гюзгдиан рябкъюрайиси,
ачухъди рябкъюрадархьуз,
хъа гьадмуган,
Заанур жилиинна гъафиган,
машна-машди рябкъюри хьибдихьуз.
Сабан сац1ибт1ан аьгъдархьуз,
хъа думуган,
Заануриз ухьу фици аьгъяш,
гьаци тамамди аьгъю хьибдихьуз.
Хъа сабан магьа гьаму шубуб а:
хъугъвал,
умуд ва масанвал,
дурарикан заануб – масанвал ву!

Яваш-явашди чюнгрин мукьмиккди гафар ккудук1ури перде гьап1ру.


Чухсагъул пьесайиз гъилигу ксариз!