Табасаран литературайиъ ирчнайи кьюб романдикан са

             ТАБАСАРАН ЛИТЕРАТУРАЙИЪ ИРЧНАЙИ КЬЮБ РОМАНДИКАН САБ ГАФ

       Табасаран литература фу ву?
       Табасаран литературара, политикаси, дибикьнайи белччем, ч1ихир ву, дяхнин, дюгдин, сурсулин, чямяхийин, гинбун, дук1ан… удрар кади.
       Ч1ихрик каънайи гьадму гьар жюре «удрар» – шаирар–писателар!
       Учв, «ч1ихир» – политика!

       Политикара фу вуш аьгъяди ккунду.
       Думу – халкь алдатмиш ап1урайи «малла» ву, чпин, улихь к1улихь хьайидарин, хайир уьрхбан бадали, куч1лар ктабгъурайи «робот».
       Мисалназ, выборар к1урудар дап1на, миллиардариинди пулар ит1ура ва чпиз ккунибсиб результатра арайиз хуз гъитра.
       Хъа халкьдиз улупура жараси.
       Шулдарин-хъа тупут ипну ктагъуз: сифте чпин тухмигъян сар, хъа гъулан тухмаригъян сар, хъа райондин гъулариан сар… гьаци тааап – вари уьлкейин аьхюр?!
       Шулу! Хъа мици гъабшиш, т1арашчйирихьан уьл ип1уз, алдатмиш ап1уз шулдар!
       Гьаддиз дурари, чпин дюз гъюруси ап1ура, хъа Заанури к1уруси – ваъ.
       Тупут ипуб Заанури дебккнайи къайда ву.
       Вушра, куч1лар ап1уз ккунидари гьаддиъра куч1лар ап1иди!
       Фицики, к1ваин ап1инай, хярар тупут ипайин пай ап1ру вахтар.
       Фицдар аьмлар ап1ури шуйи?
       Гъуллугъчйириз ужудар йишвар удуч1вуйи, хъа касибариз – хътахьдарна, ук1 адрударстар, машин-трактор кубч1вуз даршлударстар…

       Адмийин уьмриъ политика адру дюшюш адар.
       Варит1ан яман политика хъап1райиб дин ву. Дидлан алдабхъиб – гьюкум ву.
       Хъасин – жямяаьт, дурарилан алдабхъуб политика хъап1райишв, хизандин ара ву.
       Ав, ав, аьжаин махьанай, хизандилантина ккебгърайиб ву политика, фицики хизандин к1ул сар шула ва гьадгъу имбударизра чануб гьубччвра.

       Хъа фици шул, хизандин к1ул, к1ул алдрур гъашиш?
       Мициб суалназ жаваб чан чаз арайиз гъюра: дициб хизан Жямяаьтлугъ политикайикк ккабхъра.
       Хъа Жямяаьтлугъ политика, учву сарун гъавриъ ахъси, Диндин политикайиъ ва дидизра мют1югъ шулдарш, Гьюкмин политикайин бацариъ абхъра.
       Гъийин ихь уьмур иблиси гьамциб жюрейихъна хъап1на.
       Гьамдиан аьгъю шулчвуз учву фици ва фтикк ккарснаш. Му саб.

       Кьюб к1урубсана, гъийин гьялариз гъилигган, азадвализ халкь дап1найи инсанди, чан-чаинди гьялкьяйиъ к1ул ивра.
       Чав к1ул иврайиваликан жанди эйсийихьди фикир ап1уз гъитрадар, ва кьюредра сат1иди, чпиз даккунди политикайигъ гъяхъра, яни – дярякъру рукьаригъ.

       Мисалназ, гъи узу сивиз ук1 убшвуз гъярайир вуза. Гимхъан ич адаш гъюру ва гъулаъ сар фуланий кас дук1на к1уру. Хизандин политикайиинди, сарун мялумат йиз ибаъ ипна. Му мялумат узуз ебхьурухъанмина ич адашдиз аьгъя узу гьап1ну ккундуш.
       Хъа эгер узуз дициб хабар деебхьнадарш, фициб жюрейиинди вушра, думу хабар узухьна рубкьуз гъитра – хизандин имбуну агьларилантина, ясана – жараси.
       Ляхин гьадди аки: думу мялумат увуз деребхьди гъубзидарвуз – гьаци дебккна ляхин.

       Сарун мушваъ, йиз фикир гьюле гъябгъюз гъитрадар. «Гъак1ну, гъак1ну, сифте ражари шулайи гьядиса дар, кивди. Узу, ригъар имиди, ук1 убшвидиза…»
       Мици гъапиш, варидари узу асккан-заан ап1иди, фицики, Хизандин политика гьюле дяргърушваъ Жямяаьтлугъ политикайи автоматически чан ляхин ккебгъра: «гъулан айит1 деъну фйир ап1ураааа… гур-гурихъ… гьясби ккадру т1улар…» ва гьамушвхъантина вариб.
       Эгер уву мидизра яв хусуси фикир улупиш, мисалназ: «гъулан айит1 деъну… узуз ип1уз, алабхьуз… ужуб адруган, жямяаьт, узу айиб гьаз аьгъдайчвуз…» гъапиш, ясана: «гур-гурихь деъну, гурихь хьайириз йиз пеъ гьит1ибк1ури дябкъну… узу гур-гурихь хьайир дайк1ан яраб…» гъапиш, Жямяаьтлугъ политикайинуб ккудубк1ура ва диди ушв хътабшвуз гъитра Диндин политикайихьди: «…дурар аллагьтялайин ляхнар ву… гунагь шулвуз… садакьа тутрувру, гъудган-жжалган дарап1ру… ц1ин гурд…».
       Эгер уву мидизра яв хусуси фикир ачмиш гъап1иш, мисалназ: «…адми йик1увал аллагьтялайин ляхнар вуш, кьюрдуз алаф гьязур ап1увал аллагьтялайин ляхнар дарш – мицдариинди ичв ц1арувал йиз багахь муулупанай… аллагьтялайин ляхнарин списук хьайи…, политиканар…» гъапиш, Диндин политикайи швит1 ап1ура Гьюкмин политикайиз, ва дидира увухьинди чан хилар хъиржвра.
       Мисалназ, «… йиз биц1идариз материальный помощьдин кюмек ап1иначва…» гъапиш, «…душну справка абкъин, пиди, местное самоуправленияйиан, ясана, главайихьан», хъа дурар – жямяатна дин ву, ва, т1убаригъян улупидивуз. Хъа увура дурариз улупиш, полицияйиз дих ап1иди ва хъиржву хилари КПЗйизди ккат1абхьидиву.

        Увуз сарун, гьар’ан гак1ул хуз ихтияр адар, гъянигъузйир-нивгъар… ут1уз ихтияр адар… авуз, анжагъ, нивгъар удурзуз… Сарун, шлиз аьрз ап1идива-хъа?!!
        Удурзури нивгъар улариан, дахьдива марцци кагъзиин яв дердерна хажалатар… – магьа гьамдиз к1урайиб ву гьякь литуратура!
        Хъа гъи фици дубхьна: Багъирихьдина, Закийихьди, чпин «Намуснан сирнаъна», «Намус ва невснаъ», ухьу зиихъ ктуху политикйирикан гьадму аьхиримжи политикайикан, чпиз мадар шлуб ккун ап1ури, дибик1на.
        Учву хиял мап1анай, ч1иви Раджабовна, гъач1и Дашдемиров, ичв хусуси инсанвалиинна узу гьюжум ап1ура к1ури.
        Ваъ, дарза, узу ккуни масан касар, узуз аьгъязуз, ичв инсанвал учвуз Заанурихьан дурубкьнайи ичв заанвал вуйиб.
        Йиз гьюжум, гьадму учвуз дурубкьнайи заанвалиин заанвал ап1урайи аскканвалиинна вуйиз.
        Иб хъивай ичв к1вахъ, фагьмихъ…, дурари гьадму заанваликан учвуз хабар дебккра, хъа учвуъ ич1ибгнайи аскканвали, учвуз политикайихъинди ичв ибариз зигура.
        Агь, сар аькьюллу мялимдин т1убаригъ гъядрахьу ибар!

        Гьаз узу гъач1ирикна ч1ивирик кудукьна?
        Саб гъапиб, кьюридра уьмур кчвубхдар ву, сирнав гъап1дар ву табасарандин ругариин амк1уъди жвуваз уьлин кьац1нахъ гагьариина к1ашар адаури; сар гъурхну чахьна, чав гъуллугънаъ гъашибди, сар диди гъахиди багарихьди, чан юк1в улубкьувалилантина. Кьюридра кьабидар ву, гьай гиран дарап1урда, мурари чпикан, чпи ккунди варидарин улихьна адагънайи йиз т1урт1рарикан…
        «Гьаму Рашид авдалу гьа, дурари ваяки дурарин багахьлуйири яв т1урт1рарикан ап1урайин-хъа гиран, дарш увкан…»
        «Дарап1ри, чве, узкан. Узу дарза дицдар гъидик1ур»
        «…хъа уву дариди, Трампин…»
        «…ноутбуку…» – магьа йиз политика.
        «…»
        «…фици узу шулу, хиялар, хилар йиз ву к1ури… аллагьтялайин амрар вуди…» – узу гьаз марцц ап1дархъа саспидарин политикайиинди узура?
        «…»
        …
        Дибрик1ди мугъузан гъапиган, магьа саб–кьюб гаф гъибик1унза, амма… гъи шлиз ерхьидихъа мицистар критикайин насигьятар?
        Му замандариз, бин ашра-адаршра, ухди гирнар шули шулу… гъавриъ хьуб ва хил алдабгъуб, вуйиз учвкан ккун…