МАШ ккадру МАШ

                МАШ ККАДРУ МАШ
                (Ихтлат)

       – …
       – Трис! Трис!.. – гьа ккудубк1 яв удубзурайиб! Гъян’ан. Гъян хъанухъ-хъа? Аязну убурнайикк дицибкънайибдихъ! «Трис!!» Гитлер гъяркъиш ветерандианра дици ададабхъур. Кьурубхьнайи ч1аппликкан ккудубзурайи кьарси удубзура. Гьелебелесен «Трис!» мугъу марцц ап1бу кьурубхьнайибу мугъан му! Ч1вувси! Бухьси! Ч1вувахьди! Бухьрахьди! Марцц ап1урушра, ккажакурушра, фу ка-хъа «тдик»? «Трисдик»? Улариан мидин йибчура, мици к1уруган, агъу. Агъу! Ааагъу!! Гюлле даршлийи агъу! Агъу даршлийи гюлле! Гъивнийиш «трисдин» ерина! Хъа думу диди наънан идипнийи? Дар гьан – ушвниан, мелзналан! К1вант1аригъянра дар гьа гъидипуб! К1арзучвуз, дадайиан удубч1вубдиан дицидарихъинди ададабхъур. Ккунивали, мухъугъанай, гьич гъапиган гьич, мициб мутму арайиз дархур! Алдар рябкъюри му жилиин мициб субстанция! Зиихъ гъапи ч1вувна бухь, дурариинна, ут1урайи, гьилири гъабк1ибдин ниъ, гъабшишра, гьубк1ну, «удубзурайибдин», удубзурайи шикил, тамам даршул. Жегьенемдиъ дициб аш а, сарун айишв, бежегьет бихъур. Хъа, магьа, гъибихъну, ягъадаш – «Трис! Трис!!»! «Трин» фу рябкъюравуз, йипа? Рябкъюз ужуб ктар аьхир «тдик».

                ***
       …
       – «Жям’аьт» пуз учвуз нач дубхьну ккунду. Гьала лигай учву ап1урайи т1улариз! – даааа… «т1улар» т1уликкан ап1ура касди. «Трис, трис» удубзузкьан гафар дайики, бай?!
       – Дайииин?
       – Къарх улубзузкьан, хъа ва‘а!
       – Дугъаз гьап1уз ккундаш аьгъяйвуз?
       – Ва’а!
       – Лижахъ гъягъюз ккунди адар!
       – Дурубкьу лижахъ гьаз гъягъиди-хъа?!
       – Дугъ’инна думу дурубкьна… улдубч1внура а… Жямяаьтди, магьа, гъарах к1урашра гъярадар!
       – Хъа дюз ап1уру гъягъдарш! Дугъу гьаваи бадали гъулан гъирагъдихъ хулар гъап1нин?
       – Хъа дугъан маларихъ ухьу гьаз гъяра?
       – Хъа гьаз гъярава?
       – Узу жямяаьтдин лижахъ – вуза! Жямяаьтдигъди думура гъя!
       – Явашеле, хъпехъухьа гьатрарихъ, хъа яв гъюняригъ гъюч1вдихьа… Фукьан узуз кбалгру кас дарин «тму»! Тгъан дуланажагъ – малайикарин ужагъ! Тгъан ужагъ – Кремлйихъ хъайи – Сабур Блаженного! «Ваъ», пидайза, тци яшамиш хьуз! Чанна чан хпирин хиларин зегьметар ву касдин! «Гьаз – гъулан гъирагъдихь», гъапиган, «гьирин ухди гъудужвну малар адауз ккунир дарза», гъапну. Гъулан айит1 айи хулар дирчну, чаз ккуниб ап1ури, гъирагъдихьинди кюч духьна. Харжиди дар. Шлиз ккунду-хъа, сюгьрин хьайизра, уларигъян гъюдузури гьадму фу… рацц’инна – марччар, гьили мур хьуз ужудар, Асккан рякъюз – малар, жанаврари т1анкь ап1уз… гьаз ап1дар-хъа дурарира, вахтниинди, Хюл’инди – йицар, саркьиз ишри чпи «трис-трисарин», гъудужвну ицци ахниккан ут1уккуз! Чавт1ан аьгъйи ляхин гъап1ур адар, жугьудрин бай жугьуд! Ляхлуар, бегьем дулхну чиб-чпикди ккудубк1ган, миржбаризди хъа хъергру ахниккан, ва касдиз гьич вижнакьана кашулдар гъулаъ хътабгъурайи «илкан»! Хъа му ахмукъарра а, гьаммишан мугъан к1уллан кархьну! Фукьандизна фукьандиз мугъан «нивк1ар» мурари аьгь ап1иди. Мугъаз, маллара, кавхара, касибра саб «рангниинди» рякъруриз, гьамус улар айир дарш аьгъдариз му, салам гъабхьиган, накьв йибккуз шлин нубат вуш аьгъю мабхьан, гьамус къармайихъ тямягь хъайир дарш аьгъдариз, хяларин нубат шлихъ дугъубжвнаш аьгъю мап1ан, гьамус чаз куч1лар гъап1ишра вижна кайирсир дарш аьгъдариз, фун ккайирин ва фун’ин галстук алирин «канч1» мибисан, гьамус ккилижвуз аьгъюр дарш аьгъдариз, марччар-малар-йицарин нубатнахъ фуж хъаш-хътарш фикриъ мигъибтан, гьамус учв гаван хьуз ккайир дарш аьгъдариз, наан фуж аш, фуж наана душнаш, наънан фуж дуфнаш, фуж наънан наана гъягъюраш, шли фукьан фу гъап1нуш ва гъип1нуш… фти фици…, гьамус мугъаз адмийири ап1урайиб, шулайиб гьясбикк ккадарш аьгъдариз, аьгъдарди хьуз, му наан айир ву йиз мицир, дюньяйихьан гьудуч1вну, нептунизировать духьнайир! Гьамцибган жям’аьтар, му «хъиргуз» уч дархьиди, хъа сарун фила уч духьну ккундувуз! Мугъаз, гъулаз гъафи-гъушур… кандидат… депутат… сечкки-мечкки-ички… – фук1ара лазим дар. Гъидикь, байк1а, увура, чпи кадагъ к1ури гъафидарихьан дисру пуларихъ жиларина жигьилари гъадагъури ургъру птулккйиригъ! Фуваву! Мугъаз я т1урт1рар ккундар, я, чиб-чпигъ гъяъруси, футнийир ап1уз агъдар. Мугъу я мализ «гюч» ап1дар, я адмийиз «гьайву… ишриву!» к1урдар. «Бяц» ап1уруш кьяляхъ зигуру, «бехь» ап1уруш бегьли алабхьуру, муртайи имиди «ц1ив» дарап1у дарши андарачайи. Му айи уларра учвстар ву. Улар айинхъа мугъаъ? Мугъан музмузура, музмузу кайи машарра, машнаъ айи «булагъра» чпин гъулан гъаншариъ айи сивинстару – йирцуз удудукьрудар, дурццар хъади сппарси ражнан гъарзарихъ ва кьирар – гъюдубзури «гандриж».

       …
       – …
       – Трис, трис! – кьабулди адар гьац1ариз «гандриж» айи ппулари хътабгъурайи «гьава».
       …
       – …
       – Фу т1улар ап1ура учу!?
       – Чиб-чпиз уйинарна ик1ар! Ичв «нубатнахъ» накьв йибккрудар, хялар уьрхрудар, лижахъ гъярудар, тупутдиан ужудар йишвар удуч1врудар, кьирарна архарна мурц1 ук1 ктру гюнйир ккуркьрудар садар шулаячв… Йиц гъубккиш, вари жямяаьтдигъна сабси пай ап1ру йиз пайнак йиккт1ан йирккар гизаф кашуличв, алахьу гьадму йирккариъкьан гьурк1ну килйир шулдаричв! Жямяаьт мицибдиз к1уруб дар…
       – …?
       – Жямяаьт к1ур варидариз сабси кайибдиз. Ичв, мялимаризна гъуллугъчйириз, икибашт1ан, мициб жямяаьтвал, кьукь ктабгъурайи ган вуячв! Ляхнихь хьадрурарин элеъну хай даршул! Мициб жямяаьт шлуб дар!
       – …
       – Фици шул, эгер ухьу жямяаьт вуш, ихь гьардин хулаз гъюрайи доход сабишв’инна уч дап1ну, зарплата ибшри, дилихну гъабхуб ибшри, пенсия ибшри, выборарин ибшри… вари, сабси гьардиз пай ап1идихьа. Хъа гьадмуган, сабси пай дурубкьнайи кас вуди, узура ичв жямяаьтдигъди хьидиза. Дарш фу ву, гьар группайи чпин интересар уьрхюри… Учву, к1урачва, узу жямяатдигъ гъяйир дар к1ури, даруган, узуз дих гьаз дап1начва? Маларихъ фуж хъайин, накьв йибккуз шлин нубатин, фуж наана душнаш, шли фу гъапнин… йиз гьацдар аьгъяди гьаз ву! Узу аьгъю дап1ну ккуниган, гьаз вуячв-хъа маларин лижназ лигрур дерккну, накьвдин нубатнан списук хьайир, хялар пай ап1рур, «галстукарин» «хъюнт1ар» ккажакрур? Фйир к1ури удуч1вначва йиз машназ? Гьаз узу учв’ан удуч1вна? Гъирагъдиз, сивиз багахьнаси? «Ичв т1улар дярякъюз», хъа учвуз ккундачвуз узу ичв «т1уларигъ» хъана гъяуз…

       – Трис! Трис!!
       – Ебхьурайиз гьа! Гьаз «трис»? Аьмлар ап1уз даршлуган? – ккунийда, гьам ражари яв ушвниъ к1ару шкалат ипуз! Дарш гьюкуматдикан гъап1уб, мурариз жямяаьтдиканра ап1уз ккундайк1ан, интерес айидариз.
       …
       – Уву, дици гьаз к1урава? Жямяаьтдин лижахъ дяргъюрайи, лисузкьан ахникк даабхну шлу, жугьудрин балин тереф бисруб вуйин? Дугъан али к1ул, йиз гъярихъ бистнин уршвлиин ализ! Йиц1бариинди! Кач гъубшишвахъ ниъ хътрап1ру, ху! Уву «трис» к1урайир асккан ап1ури хъюгънава, «агъуйирна» «жегьенемар» йивури, рябкъюр-рябкъюри яв улихь агъуна сакарат хьади, халккут1ай! Жямяаьтдигъян гъудуч1вну наана гъягъюз ккундувуз?! Гьамус аьхю машквар гъюра, никьарихъна гъушган, артухъди ч1ук1арна ишкалатар ккуркьуз гьаз ккундарвуз? Убгърушвахъра кмиди узухь йиз исткан хьашулдузухь. Ккундарзуз дурарин «уймугъариан» убхъру арагъира…