Докхалдарае, рузкъае мустафа ганижев

                ДОКХАЛДАРАЕ, РУЗКЪАЕ     Мустафа Ганижев
                (о честолюбии и богатстве)
         Смита яьзду, хаьдда хьадовзийташ, наьха руцкъа  т1ехьбовлар, т1ера хилар бахьан да, цар шоашта безаш хилар, доккхал дезаш  дегахьа, цу белхаца уж г1орташ толам баккха рузкъа хулаш, кхыча наха юхе белгала хила, из «Со ва» - алар дезаш; шоашта наьха б1арг т1аоттийта, наха цу белха могабергболаш, лоарх1агболаш, беза эшача безаргболаш.
        Кертера дагалоацам хул саги, Адам Смита яхачох доккхал дезаш, из саг в1аьхийхилар е цох сало1ам боацаш. Руцкъано саг хьалха воаккх, из наьха б1арг т1аоттийташ. Х1аьта къе хилар да саг вайна д1авалар, наха ца вовзар.     Наха цох г1айг1а лелаю, дорха хъул; б1аьхий наьха кара 1аьдал хул, цар дезар хьаэц, шоашта хетар чакхдоаккх, цудухьа къеча наха кхерам т1атувса, цу моча наха, кхеча сага ираз довр да из.      
          Къаман оаг1ув хьаллацац б1аьхий наха, къечарна г1оновкъостала ки-йча нах хул баьха бале , шоаш дикабараш, къе наха хьаллоацаш. Ужаш мо нах хилар эшаш болх хул паччахьалкхен кара, цар деррига къаман дезар кхоачашде лаара, къаман г1ончеш хулаш, т1ехьбаьле болхбу, из агабокъо (закон) леларгдолапш наха юкъе. Цига хьадоал нахах къахетар, уж мо нах хуландаь къаман эшар луш.
            Цунах Смита белгалдаьд массала а доаладеш Карл 1 хьалоллар, цох боккха цабезам боаржабеш, х1аьта къе нах бовр гражданский т1ом болача хана, юсаш еррига наьхаюкъарле (общ-тво) теркам боацаш. Д1ахо Смита белгалду лакхера эйдаж (сословие), аьли (феодалаш) хинна, уж бичахьа сийлен, лаьтта т1а босара е в1алла лакха бокъо йоацаш хиннараш рузкъа карада аьттув баьлча хувцалуш доаккхал дара, нахал т1ех хетара шоаш, из шоай къамаьл совдаьнна, шоай торонашка хьажжа.
           Иштта аьлал доала нах, 1обича 1омалуш аьттув мичара боаг1арга  ха, шоай хадемогар (способность) долаш, цар атта лакхера ц1и (титул) эцаш е йоаккхаш, шоашта хара е магара. Б1аьхий нах 1обичахьа 1омалуш, мичара аьттув, рузкъа е 1аьдал кара доаладе. Х1аьта шоай кертаца, шоай къинца лакха моттигаш яьха нах хиннаб массийхан, цар лелаюндаь наьхаюкъарле дег1аяргахьа. Х1аьта увзалуш, эхь-эздел долаш хилар баьхийча наха дийзадац, хьана аьлча, эхьдайна е харцонца мара чакхдалац торо йолча наьха доладаьр.
            Шоай лакха моттиг лораяр цар къаьстта лорабеш бола болх хиннаб массихана, цхьа чоалхане белхаш хьакхаьчача харцле царна т1ера хулаш, цудухьа ц1аьрмата, къизал гойташ вахар хул цар, из шоашкар доккхалдар дезара. Адам Смита ма яхха, лакха эйдаж (сословие) шоашка кхачара царна эшар хул 1аьдал белеладар, мичча мотте уж мара ца хилара, царех хьаькъал дараш рузкъа хилар бедолаш, цу наха аргдолчо шекбоацаш, шоашта ца эшандаь наха могадешдар.
             Лакхера уйла йолача наха шоай торо, 1аьдал гуш, цу къеча наха юхе, царна мог1ални бала, г1айг1а гойташ дег1а хула 1азапа юхе сингахьа сагото т1айоалаеш, цудухьа в1аьхача саге, къеча саге машар хинабац. Къе саг б1арга ца вейча дика хеташ хьаденад наьхаюкъарленгахьа. Из да къеча наьха ираз довр, къахетам бовра б1аьхийча наьха, из ховш къеча наха а ца безаш «аьлий нах».
          Мог1ални сийдоадар в1аьхийча сага хоалур (чувство) доаг1а, дукхача наьха (толпа), соцалуш хьалха хина г1адвахар, цунга кхаьчача юхь1аьржала, из валар хилара доаккхал дийзача сага. Из кура хиннар, микачарех хулаш хи-лара.
          Иштта Адам Смита массала доаладу эрссий паччапхь 1аьдал гойташ, хьана аьлча из эггара къиза, меца хилара европера 1аьдалашта юхе, Росси мара ца довзаш «аьлий наха» б1аьхача наха 1азап де могадаь шод етташ е эхьдайна б1оаг1ах (позорный столб) д1авехкаш. Смита кхы а ч1оаг1деш яьзду, мела лакха бокъо йолаш нах хилара е къеча наха безара а, доккхал деза сага хеталац шийгар хьал села тоадалача мо, цу лохелаттача наха хетте а.
          Иразага кхача г1ертачарна геттар чахка буташ из никъ, дикадара, наха – яьзду Смита. Дагадарах (памяти) бакъахьар дар, дика дар лаац сага, сатем мела лакхера моттиг сагага ца кхачара, аьла хеташ. Эггара наьха башха йола котало доаккхал дуча сага, т1ехьар д1ацайоалаш чухьар цуна эхьо хозита  оаз, ше бехка  бахьан долаш, бехке хилар.
         Эггара доккха дола бахьан толхадара оамалта хоалур (нравст-ое чувст-во) долаш Адам Смита ма яьзду, саги г1адвахар баьхий, ц1ихазача нахах, дог кхоардадеш кхеча, мецача нахах. Ц1ихезача наьха ларх1ар е цар рузкъа хувцаш, лоарх1аш хилар кхеташле, цунца дика а, цуна духьал догкхордадар кхеча нахах е эсалчарех дукхача даькъах гуш хул, царца хьадоаг1а айп, сакхат цунца цхьаккха довзаш ца хилар.
                14. 03. 2020 г.