Книга левит на табасаранском языке

ЛЕВИТ
1
Вариубгбан гъурбан

Раббийи, Гюрюшнан Чадриккан Мошейиз дих гъапІу ва гъапи:

– Исраэлин баяриз гьамци йип: эгер учвкан сар-шли Раббийиз фу-вуш гъурбан апІуз гьял гъапІиш, малариканси, марччар-цІигьариканра гъурбан апІуз шулу.
Эгер шли маларикан вариубгбан гъурбан апІуруш, дицири саб жюрейинра скаш ктру бугъа гъурбан дапІну ккунду. Гъит дугъу бугъа, Раббийиз кьабул шлуси, Гюрюшнан Чадризди учІврушвахь дубхну дебккри.
Гъит дугъу бугъайин кІул'ин хил иливри ва Раббийи дугъан думу, чан марцц хьувалин лишан вуди, кьабул апІиди.
Раббийин улихь думу бугъа убккри, хъа Заанурин Гъайгъу алидари яна Арондин наслари, гъит гъурбан гъапІубдин ифи, дибисну, Гюрюшнан Чадризди учІврушвахь хьайи гъурбан-убгрушвак, вари тереф вуйибси кибчри.
Вариубгбан гъурбан дапІнайибдилан гъидикь алдабхъну ккунду, хъа йикк, паяр-паярди убкри.
Гъит Гъайгъу али Арондин наслари, гъурбан-убгрушв'ин цІа алапІри ва гакІвалар иливри.
Ва гъит дурари, Арондин наслари яни Гъайгъу алидари, паяр-паярди дубкнайи йикк, кІулра хюлра кмиди, гъурбан-убгрушв'ин ургурайи гакІвларин зиин иливри.
Бугъайин айитІишварна ликар шту дижикІну ккунду. Ва гъит Гъайгъу алири, гьамрар вари гьаму гъурбан-убгрушв'ин ургри – му, Раббийиз вуйи багъиш вуди, вариубгбан гъурбан хьибди. Дидин ицци ниъран кум Дугъаз кьабул вуйиб ву.


Вариубгбан гъурбан (марччар-цигьар)

Эгер шли марчч-цигьракан, якъарикан ясана кьунарикан вариубгбан гъурбан апІуз ккаш, дицири гьич саб скаш ктру якъ ясана къун гъурбан дапІну ккунду.
Ва гъит дугъу думу, гъурбан-убгрушван кафари терефнаъ Раббийин улихь убккри, хъа Арондин наслари яни Гъайгъу алидари, гъурбан-убгрушвак вари терефарихъанди гъурбан гъапІубдин ифи кибчри.
Йикк, кІул хъадабтІну, хюл адабгъну, паяр-паярди убкну ккунду, хъа Гъайгъу алири дурар вари, гъурбан-убгрушв'ин ургурайи гакІвлариин иливну ккунду.
Гъурбан гъапІубдин айитишварна ликар шту дижикІну ккунду. Гъит, Гъайгъу алири гъурбан апІуб давам апІри – гъурбан-убгрушв'ин гъит, му вари убгри. Му, Раббийиз вуйи багъиш вуди, вариубгбан гъурбан хьибди. Дидин ицци ниъран кум Дугъаз кьабул вуйиб ву.


Вариубгбан гъурбан (ничхир)

Эгер шли Раббийиз ничхир гъурбан апІуруш, къукъу-луф ясана луф гъурбан апІри.
Гъайгъу алири ничхир гъурбан-убгрушвахьна дубхну, кІул алдабтІну убгри, хъа дидин ифи гъурбан-убгрушван цал'инди удубзри.
Гъит дидин дюдюхна зиквар, гъурбан-убгрушван ригъ-гьудубчІру терефназди, рюкъ ккатІабхьрушвахьинди, ккатІахьри.
Гъит хлинццарихъан дибисну, ничхир кечІябгъри ва гъит Гъайгъу алири думу гъурбан-убгрушв'ин ургурайи гакІвлариин убгри. Му, Раббийиз вуйи багъиш вуди, вариубгбан гъурбан хьибди. Дидин ицци ниъран кум Дугъаз кьабул вуйиб ву.
2
Уьлин гъурбан

Эгер шли Раббийиз уьл гъурбан апІуз ккаш, дугъан думу дяхнин хюйикан вуйиб вуди дубхьну ккунду. Гъит дугъу хюйиин оливкйирин ччим улубзри, ладан* кап1ри,  ва Гъайгъу алидарихьна янаки Арондин насларихьна хури. Ва гъит Гъайгъу алири саб мигаъ айибсиб ччим кайи хю ва гьацира вари ладан гъадабгъну гъурбан-убгрушв'ин, гъурбан гъапІувалин лишан вуди, саб пай убгри – му хьивди Раббийиз багъиш. Дидин ицци ниъран кум Дугъаз кьабул вуйиб ву.
Имбуну пай Арондиз ва дугъан наслариз гъубзрайиб ву. Му, Раббийиз вуйи багъишарикан жара дапІнайи пай, зурба гирамивал ву.
–––––––––––
*Ладан гьаркан ктабгъурайи мер, гюлюрш, ччим. Думу сагъвализ ва ицци ниъ адапІрувализ ишлетмиш апІури шулу.


Эгер яв гъурбан апІурайи уьл пичраъ дубжнайиб вуш, думу дяхнин хюйикан вуди ккунду. Лавшар вуди гъашиш, оливкйирин ччим улукнайидар духьну ккунду, хъа ккиккар вуди гъашиш, оливкйирин ччимди кьурхьнайидар вуди ккунду.
Эгер яв гъурбан апІурайи уьл межмягъиъди дубжнайиб вуш, думу дун ктруб, оливкйирин ччимдик кибикьну дапІнайи дяхнин хюйинуб дубхьну ккунду.
Уьл чІатху кьацІариз гьудубтІ ва оливкйирин ччим улубз. Му, уьлин гъурбан хьивди.
Эгер яв уьлин гъурбан ягълучайиъди гъубжуб вуш, думу, оливкйирин ччимдик дяхнин хюйикан китІибшнайиб вуди ккунду.
Раббийиз, гьамци гьязур дапІнайи уьлин гъурбан абкъин ва думу, Гъайгъу алирихьна тув, хъа дугъу думу гъурбнар ургрушвахьна хибди, ва гъурбан апІбан лишан вуди, убгрубнуб пай кадабгъну, гъурбан-убгрушв'ин убгиди – му, Раббийиз вуйи багъиш вуди хьивди. Дидин ицци ниъран кум Дугъаз кьабул вуйиб ву.
Имбуну пай Арондинна дугъан насларинуб ву. Му, Раббийиз вуйи багъишарикан жара дапІнайи пай, зурба гирамивал ву.
Раббийиз вуйи уьлин ичв гъурбнар, дун ктарди гьязур дапІнайидар вуди ккунду. Я гъути уьл, я мер (йиччв), Раббийиз вуйи багъиш вуди ургуз ихтияр адар.
Дурар учвхьан Раббийиз йимишарин сабпи бегьерин паярси хуз шулучвхьан. Дурар, Дугъаз кьабул вуйи ицци ниъран кум адапІурча пну, гъурбан-убгрушв'ин мурганай.
Уьлин яв вари гъурбнарик кьил кади ибшри. Яв хурайи уьлин гъурбнарик, яв Заанурихъди вуйи йикьрарнан кьил ктарди дарибшри! Гьарсаб хрубдик кьил кабхь.
Эгер уву Раббийиз уьлин гъурбнар вуди мягьсулин сабпи пай хури гъабшиш, цІиин дурцну ктІишу дяхнин таза кІуларинуб абкъин.
Дидик оливкйирин ччим кубз ва зиълан ладанра алабхь.
Ва Гъайгъу алири, дидкан гъурбан апІбан лишан вуйибнуб пай – ччим кайи дяхин ва вари ладан – Раббийиз вуйи багъиш вуди убгри.

3
Шадлугънан гъурбан

Эгер шли шадлугънан гъурбан вуди маларикан – бугъа вая хюни хури гъабшиш, гъит дицири, скаш ктруб гъадабгъри ва Раббийин улихь дубхну дебккри.
Гъит дугъу, гъурбан дапІнайибдин кІул'ин хил иливри ва Гюрюшнан Чадризди учІврушвахь убккри, хъа Гъайгъу алидари, Арондин наслари, гъит гъурбан-убгрушвак вари терефарихъанди дидин ифи кибчри.
Шадлугънан гъурбнакан Раббийиз айитІишвариин али хюл, гъваларихъ хъайи хюл, кьюбиб гурдмар ва дурариин али хюл, акъарихъ хъайи хюл, ва гьацира кІару ликІдин хюл кайибнуб пай (му, гурдмарихъди сатІиди адабгъну ккуниб ву) багъиш дапІну ккунду.
Ва гъит Арондин наслари му вари убргушв'ин ургурайи гакІвлариин али вариубгбан гъурбнихъди сатІиди убгри – му, Раббийиз вуйи багъиш вуди хьивди. Дидин ицци ниъран кум Дугъаз кьабул вуйиб ву.
Хъа эгерки шли Раббийиз шадлугънан гъурбан марччар-цигьарикан хпиб вая жилиб хури гъабхиш, скаш ктруб хури.
Эгер якъ хури гъабшиш, Раббийин улихьна хури, хъа думу гъурбан апІурайибдин кІул'ин хил иливри ва Уч шлу (Гюрюшнан) Чадрин улихь думу убккри. Хъа Арондин наслари дидин ифи гъурбан-убгрушван вари терефарик кибчри.
Шадлугънан гъурбнакан Раббийиз багъишди хюл туври: вари рижв (думу рижвнан кІакІнахънакьан гьадабтІну ккунду), айитІишвариин али хюлра кади айитІайи вари хюл, кьюбиб гурдмар ва дурариин али хюл, акъарихъ хъайи хюл, ва гьацира кІару ликІдин хюл кайибнуб пай (му, гурдмарихъди сатІиди адабгъну ккуниб ву) багъиш дапІну ккунду.
Ва гъит Гъайгъу алири му вари убргушв'ин убгри – му багъиш, Раббийиз вуйи хураг вуди хьивди.
Эгер шли цигь гъурбан апІури гъашиш, дицири думу Раббийин улихь дебккри, хъа гъит дидин кІул'ин хил иливри ва Уч шлу Чадрин улихь убккри. Хъа гъит Арондин наслари дидин ифи гъурбан-убгрушван вари терефарик кибчри.
Раббийиз багъишди, айитІишвариин али хюлра кади айитІайи вари хюл, кьюбиб гурдмар ва дурариин али хюл, акъарихъ хъайи хюл, ва гьацира кІару ликІдин хюл кайибнуб пай (му, гурдмарихъди сатІиди адабгъну ккуниб ву) тувну ккунду.
Ва гъит Гъайгъу алири му вари убргушв'ин убгри – му багъиш, Раббийиз вуйи хураг ва ицци ниъран кум вуди хьивди. Вари хюл Раббийиз вуди дубхьну ккунду.
Магьа учвуз аьсрариан-аьсрариз вуйиб – учву наан яшамиш шули гъахьишра, насларилан наслариз му тамам апІури йихьай: хурагди я хюл я ифи мипІанай.


4
Шли дебккнайи къайда гъючІюбгъиш...

Раббийи Мошейиз гъапи:
–Исраэлин баяриз йип: эгер шли чаз аьгъдарди Раббийи дерккнайи къайдйирикан сабкьан гъючІюбгъиш, апІуз гъадагъа вуйиб гъапІиш, дицири гьамци дапІну ккунду: эгер, Гъайгъу зигуз кІури ччим кадатну дерккнайири гъючІюбгъиш, дугъан тахсир вари халкьдиин алабхъиди, ва гьацир Гъайгъучийи, чав гъапІу тахсирнахъанди, Раббийиз марцц хьпан гъурбан вуди, скаш ктру бугъа хури.
Гъит дицири бугъа хури ва Уч шлу Чадризди учІврушахь Раббийин улихь дебккри, хъа гъит бугъайин кІул'ин хил иливри ва Раббийин улихь убккри.
Гъит ччим кадатнайи Гъайгъучийи бугъайин ифи уч дапІну, Уч шлу Чадрин айитІинди хури, тІуб ифдик кубсри ва ургуб ражари дидихьди Раббийин улихь, гирамишвахь гьибхнайи чарчнан улихь йибчри.
Гъит дугъу гьацира Гюрюшнан Чадрин айитІ Раббийин улихь хьайи ицци ниъ адапІрудар ургрушв'ин али кІарчариканра ифи кадатри. Хъа гъубзну имбу ифи, Чадризди учІврушвахь хьайи вариургру гъурбнар ургрушван кІанаккинди удубзри.
Марцц хьуз дубхнайи бугъайин айитІ айи вари хюл: айитІишвариин алибси, гъваларихъ хъайи хюлра кмиди адабгъну ккунду: кьюбиб гурдмар ва дурариин али хюл, акъарихъ хъайи хюл, ва гьацира кІару ликІдин хюл кайибнуб пай (му, гурдмарихъди сатІиди адабгъну ккуниб ву) – шадлугънан гъурбанди дубхнайи бугъайин фици апІуруш, гьаци дапІну ккунду. Ва гъит Гъайгъучийи му вари, вариубгбан гъурбнар ургрушв'ин, убгри.
Хъа бугъайин гъидикь ва вари дидин йикк, кІулра, ликарра, айитІишарра ва чиркишнара – бугъайикан гъубзуб вари – бинайин сяргьятарилан тина марцци йишвахьна, рюкъ дабхьрушвахьна дубхну, гьадушвахь гакІвлариин дубгну гъядапІну ккунду. Му вариб, гьадму рюкъ дабхьрушвахьтІан дубгну хай вуйиб дар.


Шли дебккнайи къайда аьгъдарди гъючІюбгъиш...

Эгер Исраэлин вари жямяаьтди Раббийин къайдйирикан чпиз аьгъдарди фукІа гъючІюбгъиш ва дидкан аьгъю даршиш, тахсир вари жямяаьдиин алабхъура ва дурариз, чпи гъапІу тахсирнакан пиди. Ва гьадмуган, гъит марцц хьпан гъурбан вуди бугъа хури ва Гюрюшнан Чадрин улихь дебккри.
Гъит жямяаьтдин аьхюдари Раббийин улихь бугъайин кІул'ин хилар иливри ва Раббийин улихь убккри.
Гъит ччим кадатнайи Гъайгъучийи бугъайин ифи Гюрюшдин Чадризди хури, думу ифдик тІуб кубсну ургуб ражари Раббийин улихь Гирамишвахь гьибхнайи чарчнан улихь йибчри.
Гъит дугъу гьацира Гюрюшнан Чадрин айитІ Раббийин улихь хьайи ицци ниъ адаърудар ургрушв'ин али кІарчариканра ифи кадатри. Хъа гъубзну имбу ифи, Чадризди учІврушвахь хьайи вариургру гъурбнар ургрушван кІанаккинди удубзри.
Бугъайин айитІ айи вари хюл адабгъну ккунду ва думу хюл гъурбан-убгрушв'ин дубгну ккунду.
Вари, марцц апІбаз гъурбан гъапІу бугъа фици гъапІнуш, мура гьаци дапІну ккунду. Гьамци Гъайгъучийи ккадаъбан аьдат тамам апІиди – ва дурарилан хил алдабгъну хьибди.
Гъубшу ражариси, бугъайин йикк бинайилан тина дубхну дубгну ккунду.


Жямяаьтдин регьбрари дебккнайи къайда гъючІюбгъиш...

Эгер жямяаьтдин регьбери Раббийин, чан Заанурин къайдйирикан чаз аьгъдарди фукІа гъючІюбгъиш, тахсир чаин алабхъура ва чаз, чав гъапІу тахсирнакан пиди. Ва гьадмуган, гъит скаш ктру цІигь хури.
Гъит цигьран кІул'ин хил иливри ва гьадму йишвахь, вариубгбан гъурбнар хрушвахь, Раббийин улихь убккри. Му марцц хьпан гъурбан ву.
Гъит Гъайгъучийи гьадму гъурбнан ифдик тІуб кубсри ва вариургру гъурбнар убгрушв'ин али кІарчарикан кадатри, хъа гъубзу ифи гъурбан-убгрушван кІанаккинди удубзри.
Хъа вари хюл, шадлугънан гъурбнан хюлси, гъурбан-убгрушв'ин дубгну ккунду. Гьамци Гъайгъучийи дугъ'ин, гунгьихьан марцц апІбан аьдат тамам апІиди – ва регьберилан хил алдабгъну хьибди.


Аьдати адмийи дебккнайи къайда гъючІюбгъиш...

Эгер аьдати адмийирикан сар шли Раббийин къайдйирикан чаз аьгъдарди фукІа гъючІюбгъиш, тахсир чаин алабхъура ва чаз, чав гъапІу тахсирнакан пиди. Ва гьадмуган, гъит дугъу скаш ктру кьун хури.
Гъит дугъу марцц апІбаз гъурбан дапІнайибдин кІул'ин хил иливри ва вариубгбан гъурбнар урккрушвахь убккри.
Гъит Гъайгъучийи ифдик тІуб кубсри ва вариургру гъурбнар убгрушв'ин али кІарчарикан кадатри, хъа гъубзу ифи, ургрушван кІанаккинди удубзри.
Хъа вари хюл, шадлугънан гъурбнаанси, адабгъри. Хъа гъит Гъайгъучийи гъурбан-убгрушв'ин хюл убгри – му Раббийиз кьабул вуйи ицци ниъран кум хьибди. Гьамци Гъайгъучийи гьадму адмийиин ккадаъру аьдат тамам апІиди – ва думу адмийилан хил алдабгъну хьибди.


Марцц апІбан гъурбан вая ккадаъру аьдат

Эгер адмийи марцц апІбаз гъурбан вуди марччарикан хури гъабшиш, гъит скаш ктру марчч хури.
Гъит гъурбан апІурайибдин кІул'ин хил иливри ва вариургру гъурбнар урккрушвахь убккри.
Гъит Гъайгъучийи ифдик тІуб кубсри ва гъурбнар убгрушв'ин али кІарчарикан кадатри, хъа гъубзу ифи, душван кІанаккинди удубзри.
Хъа вари хюл, шадлугъназ гъурбан дапІнайи якъраанси, адабгъри. Хъа гъит Гъайгъучийи гъурбан-убгрушв'ин хюл, Раббийиз вуйи багъишарихъди, убгри. Гьамци Гъайгъучийи гьадму адмийиин ккадаъру аьдат тамам апІиди – ва думу адмийилан хил алдабгъну хьибди.


Тахсир фици алабхъуруш...

Адмийиин, гьамрарикан фукІа гъючІюбгъиш, тахсир алабхъура:
– эгер саб бала-хатІайин учв шагьид духьну, ясана фу-вуш дябкъну, ясана бала-хатІайикан фу-вуш аьгъяди, шагьидвал апІуз суддиз гъач дупну, душну фукІа дарпиди, гунагь гъапІиш;
– эгер саб фунуб-вуш чиркин мутмуйик, ясана чиркин вуйи гьилири дубкІнайи чІурдин гьяйванатдик, ясана гьилири гъабкІи хулан гьяйванатдик, ясана чиркин вуйи гьилири гъабкІи жвилли гьяшаратарик куркІну (куркІур учвра чиркин шула), аьгъю даршиш;
– эгер инсандин чиркишник куркІну (инсанарин шлу фунуб-вушра чиркишин ибшри) ва сифте аьгъю дархьиди, хъа гъавриъ гъахьиш;
– эгер, ужуб вая харжиб вуш фикир дарапІди, фу-вуш апІуз ху гъапІиш (ужуб-харжиб –фикир дарапІди инсандихьан удукьрукьан ***ир гъапІиш), ва фу кІуру гаф вуш сифте дидин гъавриъ адради, хъа гъавриъ ахъиш.

Гьаци вуйиган, адмийиин, гьаму ктухдарикан сабкьан тахсир алабхъиш, гъит дугъу чав гъапІуб кІул'ин гъадабгъри, хъа гъапІу тахсир ккебкбан бадали, Раббийиз марцц хьпан гъурбан хури – марчч вая кьун. Гьаци Гъайгъучийи дугъан зиин ккадаъбан аьдат тамам апІиди, думу гунгьихьан марцц хьиди.

Эгер марчч хуз шулдарш, чан тахсирнахъанди Раббийиз кьюб гъагъвай (къукъулуф) вая кьюб луф хури – дурарикан саб, марцц апІбан гъурбан вуди, тмунуб вариубгбан гъурбан вуди.
Гъит дурар Гъайгъучийихьна туври, хъа дугъу, марцц хьпаз дубхнайи гъурбан сифте гъадабгъри ва гардан гьадабтІри, кІул зат мидарди алдадабтІриганси, ва гьадму марцц хьпан къурбан дапІнайибдин ифи гъурбан-убгрушван цалик кибчри, хъа артухъ гъабхьи ифи гъурбан-убгрушван кІанаккинди удубзри. Му, марцц хьпан гъурбан хьибди.
Кьюбпи ничхир, хай гъюруси, вариубгбан гъурбан вуди дубхну ккунду. Гьаци Гъайгъучийи ккадаъбан аьдат тамам апІиди, дицир кас чав гъапІу гунгьихьан марцц хьиди – ва дицир касдилан хил алдабгъну хьибди.
Хъа эгер дугъхьан, кьюб къукъулуф вая кьюб луф хуз шулдарш, гъит дицири чан тахсирнахъанди саб гуг (миржиб зах) дяхнин хю хури – марцц апІбан гъурбан вуди. Хюйик я оливкйирин ччим, я ладан ктрапІри, фицики думу марцц апІбан гъурбан ву.
Гъит дицири чан гъурбан Гъайгъучийихьна туври, хъа дугъу саб каркаъ айи хю, лишан вуйи пай вуди, кадабцІри ва Раббийиз вуйи багъишарихъди гъурбан-убгрушв'ин убгри. Му, марцц апІбан гъурбан вуди хьибди.
Гьамци Гъайгъучийи дицир касдиин чав гъапІу гунгьихъанди ккадаъбан аьдат тамам апІиди, ва дицир касдилан хил алдабгъиди. Имбуну хю Гъайгъучийиз, уьлин гъурбан фици чаз гъубзруш, гьациб жюрейиинди гъубзди.


Шли, гирамибдикан ихтияр адруб гъапІиш...

Мошейиз Раббийи гъапи:
– Эгер сар шли, Раббийин гирамибдикан чаз агъдарди апІуз ихтияр адруб гъапІиш, гъит дицири Раббийиз скаш ктру якъ туври, туву заралнан кьимат арсниинди, Дараматдин шекелериинди туври – тахсирнан ерина тувру гъурбан ибшри. (Гирамишван шекелдиъ – къаб шигьи а.)
Гъит дицири гирамибдиз туву зарал ккебккри ва дид'ин хьубпи пай иливри ва му вари Гъайгъучийихьна туври. Гъит Гъайгъучийи дибисну, тахсирнан ерина вуди гъурбанди гъабхи якъ, дицирихъан, чав гьапІраш аьгъдарди гъабхьи тахсирнахъанди ккадаъбан аьдат тамам апІри – мицир адмийилан хил алдабгъиди.


Тахсирнан ерина вуйи гъурбан

Эгер шли, чаз аьгъдарди Раббийин къайдйирикан саб дючІюбгъну, гунагь гъапІиш, тахсир чан гьадгъуин алабхъура.
Гъит гьацири скаш ктру якъ туври – Гъайгъучийихьна якъран кьимат тахсирнан ерина вуйи гъурбан. Гъит дицир адмийиин Гъайгъучийи чаз аьгъдарди гъабхьи тахсирнахъан ккадаъру аьдат тамам апІри – хъа дицир касдилан хил алдабгъиди.
Му, тахсирнан ерина вуйи гъурбан хьибди, Раббийин улихь адмийи дидин ерина жараб хура.


6

Раббийиз къаршуди нягьякьвал ва гунагь

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Эгер адмийи Раббийиз къаршуди нягьякьвал дапІну гунагь гъапІиш: эгер саб мутму сарихьна уьбхюз тувну, ясана дугъан жавабдарвализ тувну, ясана гьитІибкІуб жин дапІну, ясана къанунсузди багахь хьайирихьан дадабгъну, ясана багахь хьайирин мутму дудубгну дибихъну кІул'ин гъададабгъри гъашиш – эгер адмийирихьан апІуз шлу мицдар гунгьарикан сабкьан гъапІиш ва дидихьна, кучІалди хура гъапІиш – мициб нягьякьвал дапІну тахсир дугъ'ин алабхъиш, сифте чав гьитІибкІуб, ясана дадабгъуб, ясана чахьна уьбхюз тувну кьяляхъ дарапІуб, ясана шлин-вуш дудубгну чаз гъибихъуб, гъит, чав кучІлиинди ху гъапІуб вари, кьяляхъ апІри. Гъит туву зарал гьубкІну ккебкри ва хьубпи пайсана иливри. Му вари, тахсирнан ерина вуйи гъурбан хру йигъан, эйсийин кьяляхъ туври.
Ва гъит тахсирнан ерина вуди Раббийиз скаш ктру якъ хури; гъит Гъайгъучийиз, тахсирнан ерина вуйи гъурбан вуди якъран кьимат туври.
Гъайгъучийи Раббийин улихь дугъан зиин ккадаъбан аьдат кІули гъабхиди – ва гьадму адмийиин тахсир илипу нягьякьваларилан хил алдабгъиди.


Вариургрувалин къанун

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Арондиз ва дугъан баяриз йип: магьа гьамциб ву вариургрувалин къанун: вариургрувалин гъурбан цІиин гъубгишвахь гъубзну ккунди айиб ву, – гъурбан-убгрушв'ин – ярхи йишвди тап гьиризкьан; гъурбан-убгрушв'ин цІа убгури ккунду.
Гъит Гъайгъучийи, гъяцІлишвар ккеркру ирин палат ва ирин шалвар алабхьну, вариургрувал кІули гъабхбалан кьяляхъ, убргушв'ин гъубзу рюкъ уч апІри, ва ургрушван гъвалахъинди дабхьри.
Хъасин палтар гьюдюхну, рюкъ, бинайин сяргьятарилан марцци йишвахьна гъайибхри.
Гъит гъурбан-убгрушв' ин цІа, кутІрубшвди убгури ибшри. Гъит Гъайгъучийи гьар гвачІинган душв'ин гакІвлар илитри, вариургрувалин гъурбнар иливри ва дурарихъди шадлугънан гъурбнарин хюлра убгри.
Убгрушв'ин цІа кутІрубшвди, гьаммишан убгури ккунду.


Уьл гъурбан апІбан къанун

Магьа уьл гъурбан апІбан къанун: Арондин баяри, гъабхи уьл, Раббийин улихь гъурбан гъапІуб, гъурбан-убгрушвахь гьатІабццну ккунди айиб ву.
Гъабхибдикан оливкйирин ччимра кади саб карк хю кадабцІну ккунду, гьацира вари ладан, ва убргушв'ин лишнин пай вуди, дубгну ккунду – му хьивди Раббийиз кбалгру ицци ниъран кум.
Имбуну пай Арондина дугъан баяри гъит ипІри. Уьлин гъурбан дун ктарди китІибшну, гирами йишв'ин: Гюрюшдин Чадрин гьяятдиъ дипІну ккуниб ву.
Думу дун кади гьязур апІуз ихтияр айиб дар. Узуз хурайи багъишарикан вуйи мунуб пай, Узу Арондиз ва дугъан баяриз тувраза. Марцц хьпаз вуйина тахсирнан ерина вуйи гъурбнарси, му пай – гирамивалин гирамивал ву.
Арондин насларикан вуйи вари жиларихьан думу ипІуз шулу. Думу дурариз, аьсрариз, тухмиан тухмиз, Раббийиз хурайи багъишарикан ч****и вуйи пай хьибди. Ва гьадму багъишарихъди аьлакьа ади гъабхьиб вари, гирамивализ илтІибкІиди.


Арондина чан баярин уьлин гъурбан

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Арондина чан баяри, чпи гьадму Гъайгъушниин ччим кадатну дерккру йигъхъанмина, Раббийиз кми-кмиди уьлин гъурбан вуди саб гуг (миржиб зах) дяхнин хю, гьацІ – гьиринган, гьац1 – хябяхъган, дубхну ккунду.
Мициб уьл, оливкйирин ччимра кади тавайиъ гьязур дапІну ккунду. Му, учву хурайи уьл, ужуйи китІибшнайи хямрикан дапІну ккундайиб ву; думу тикйирди гьудубтІай. Му Раббийиз кбалгру ицци ниъран кум хьибди.
Гъит гьамци гьарсар Гъайгъучийи апІри – Арондин насли, ччим кадатну Арондиланмина Гъайгъу рубкьурайири. Мици уьл хувал, аьсрариз Раббийинуб дубхьну ккундайиб ву ва дициб вари уьл, дубгну ккунду.
Гьарсаб уьлин гъурбан вуди Гъайгъучийин хурайиб, сатІлан вари убгну ккуни гъурбан ву – думу ипІуз ихтияр адар.


Марцц апІбан гъурбан хпан къайда

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Арондиз ва дугъан баяриз йип: магьа марцц хьуз вуйи гъурбан апІбан къайда. Марцц апІбан гъурбан Раббийин улихь, вариургруварин гъурбан убккрушв'ин, дубккну ккуниб ву. Му, гирамивалин гирамивал, хьибди.
Марцц апІбан гъурбан хру Гъайгъучийи, думу дипІну ккунду. Думу, гирами йишв'ин, Гюрюшанан Чадрин гьяятдиъ дипІну ккунду.
Мициб йиккухъди аьлакьа гъабхьи гьарсаб мутму, гирамиб хьибди. Эгер убккурайибдин ифи ккурттарик кубкІиш, кубкІу йишв, гирами йиш'ин кутІубччну ккунду.
Гъубккубдин йикк гъубхьу гаран йигьаг, дюбгъну ккуниб ву. Эгер думу йифрин йигьгиъ гъубхьиш, думу йигьаг кацІабхну, шид хъжабгъну ккунду.
Мициб гъурбан, Гъайгъу зигурайи тухмин вари жиларихьан ипІуз шулу: му, гирамивалин гирамивал хьибди.
Аммаки ккадаъбан аьдат тамам апІбан бадали Гюрюшнан Чадризди ифи гъабхидин йикк ипІуз ихтияр адар; дициб йикк дубгну ккуниб ву.


7
Тахсирнан ерина вуйи гъурбан апІбан къайда

Магьа, тахсирнан ерина вуйи гъурбан апІбан къайда гьаму ву. Му, гирамивалин гирамивал ву.
Тахсирнан ерина вуйи гъурбан, вариургрувалин гъурбан убккрушвахь дубккну ккуниб ву. Гъурбан гъурбан-убгрушван вари терефарик, гъубккубдин ифи кибчну ккунду, ва убгушв'ин вари хюл: рижв, айитІ айи хюл, гьацира кьюбиб гурдмар, дурариин али хюл, акъарихъ хъайи хюл, ва кІаруликІран хюл кайибнуб пай (думу гурдмарихъди сатІиди адабгъну ккунду) иливну ккунду.
Гъайгъучийи му вари, Раббийиз вуйи багъиш вуди гъурбан-убгрушв'ин дубгну ккунду. Му тахсирнан ерина вуйи гъурбан хьибди.
Гъайгъушин али тухмин вари жиларихьан му ипІуз шулу. Думу гирами йишв'ин дипІну ккуниб ву. Му, гирамивалин гирамивал ву.


Гъайгъу алириз фу гъубзраш…

Тахсирнан ерина вуйи ва марцц хьбан вуйи гъурбнариз вуйиб саб къайда ву: гъурбан Гъайгъучийиз – ккадаъбан аьдат кІули гъабхурайириз, бахш вуйиб ву.
Гъайгъучийи, жара касдихъанди вариургрувал гъабхурайири, гъурбан гъапІу гьяйванатдин гъидикь, чаз гъитру.
Пичраъ, тавайиъ ясана ягълучайиъ дубжнайи уьл'инди вуйи хувал, гъурбан кІули гъубху Гъайгъучийиз дубхьну ккуниб ву.
Уьлин гьарсаб хувал, оливкйирин ччимдиан гъапІуб ваяки дарапІуб, Арондин вари наслариз сабси кади гъубзрайиб ву.


Шадлугънан гъурбнан къанун

Магьа гьамциб ву адмийи Раббийиз хру шадлугънан гъурбнан къанун.
Эгер думу чухсагъулвалин лишан вуди хурайиб вуш, чухсагъулин гъурбнахъди оливкйирин ччимдиан дапІнайи дун ктру уьл, ччимдиан дапІнайи дун ктру ккиккар ва ччимди кьяши дапІнайи ужуйи китІибшнайи дяхнин хюйин лавшар, хъади ккунду.
Чухсагъул кІури дапІнайи шадлугънан гъурбнахъди, дун кайи хямрикан дапІнайи уьлерра, хъади ккунду.
Гьар жюре уьлерикан дугъу сасаб, Раббийиз кІури духну ккунду. Му пай, шадлугънан гъурбнан ифи кубчри гъахьи Гъайгъучийиз вуйиб ву.
Чухсагъулин шадлугънан йикк, гьадму йигъан дипІну ккуниб ву – саб тикикьан гьириз гъитуз ихтияр адар.


Гаф тувбан гъурбан ваяки жвуван хушниинди вуйи гъурбан

Гаф тувбан гъурбан ваяки жвуван хушниинди вуйи гъурбан, гьадму йигъан дипІну ккниб ву, хъа гъубзуб – хъайигъан.
Хъа шубудпи йигъаз гъубзу йикк дубгну ккунду.
Эгер шадлугънан йикк шубудпи йигъанра ипІури гъабшиш, дициб гъурбан кьабул вуди хьибдар ва думу гъабхирин капІидар (гьисабназ гъадабгъидар). Му чІур гъабхьи йикк ву, думу гъипІуриин тахсир алабхъиди.


Чиркинубдихъди аьлакьа гъабхьи йикк

Фу-вушра чиркинубдихъди аьлакьа гъабхьи йикк, ипІуз ихтияр адар. Дициб йикк дубгну гъядапІну ккунду. Анжагъ марццир фуж вуш, гьадгъухьан дюз йикк ипІуз шул.
Шли учв марцци дарди, Раббийиз гъабхи шадлугънан йикк гъипІиш, дицир терг апІиди ва чан халкьдихьан гьадатІну хьиди.
Хъа фуж, чиркинубдик, инсандинуб ибшри ясана чиркин гьяйванатдик, ясана чиркин гьяшаратдик кучну хъа Раббийиз дубхнайи шадлугънан гъурбнан йикк гъипІиш, дицир терг апІиди ва чан халкьдихьан гьадатІну хьиди.


Хюл

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Исраэлин баяриз йип: хюнйирин, марччарин ва цІигьарин хюл мипІанай.
Гьилири гъийиху гьяйванатарин ясана вягьши гьяйванатари гъючІюргъдарин хюл гьарсаб ляхниз ишлетмиш апІинай, аммаки мипІанай.
Раббийиз багъишди гъахи гьяйванатарин хюл ипІрур, терг апІиди ва чан халкьдихьан гьадатІну хьиди.


Ифи

Учву наан яшамиш шули гъахьишра, гьяйванатарин, ничхрарин ифи мипІанай.
Шли ифи ипІури гъашиш, дицир терг апІиди ва чан халкьдихьан гьадатІну хьиди.


Мухурна хюл – Раббийиз

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Исраэлин баяриз йип: Раббийиз шадлугънан гъурбан гъабхири, гъит саб пай Раббийиз туври.
Чан хилариинди дугъу Раббийиз чан багъиш дубхну ккунду: гъит гьяйванатдин мухурна хюл туври – гьадму мухур Раббийин улихь багъиш вуди улупбан бадали.
Гъит Гъайгъучийи, хюл гъурбан-убгрушв'ин убгри, хъа гъурбан гъапІубдин мухур Арондиз ва дугъан наслариз дубхьну ккундайиб ву.


Арччул акъна мухур – Арондизна дугъан наслариз

Ичв шадлугъарин гъурбнарин арччулну акъ Гъайгъу алидариз багъишди тувай.
Арччул акъ – Арондин насларикан гъурбнар ургрушв'ин ифина шадлугъназ гъурбан гъапІубдин хюл иливруриз ву.
Фицики, Узу Исраэлин баярихьан, дурари хурайи шадлугъназ апІурайи гъурбнарин, гъурбан гъапІубдин багъиш вуди хурайи мухур, ва багъиш апІурайи акъ, дисураза ва Гъайгъучи Арондиз ва дугъан наслариз дурар тувраза. Му, Исраэлин баярихьан дурариз аьсрариз дубхьну ккуни пай ву.
Мициб пешкеш Арондиз ва дугъан баяриз, чпи Раббийин Гъайгъушнаъ учІврухъанмина Раббийиз хурайи багъишарикан рубкьура.
Раббийи дурарикан ччим ктатхъанмина, Дугъу дурариз Исраэлин баярихьди тув дупну туврайидар ву му пешкешар – аьсрариан аьсрариз, тухмиан тухмиз.
Гьамциб ву варибубгрувализ, гьацира уьлин, марцц апІбан, тахсирнан ерина вуйи, бахш апІурайивалин ва шадлугъназ вуди хру гъурбнарин гьякьнаан вуйи къанун.
Раббийи му вари Мошейиз, Синай кІуру ичІи чюлиъ Раббийиз гъурбнар апІинай гъапи вахтнаъ, Синай дагъдиин гъапиб ву.


8
Мошейи Гъайгъушнан ляхин ккебгъра
Арон кбалгуб

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Аронна дугъан баяр хъади гъач; алабхьруб, ктатуз ччим, марцц апІбан гъурбанди бугъа, кьюб якъ ва саб гьярзинка дун ктру уьл гъадабгъ.
Вари жямяаьт Гюрюшнан Чадрин урчІарихъна уч апІин.
Мошейи чаз Раббийи гъапибси апІуру. Жямяаьт Гюрюшнан Чадрин урчІарихъна уч гъахьиган,
Мошейи гъапи:
 – Магьа Раббийи фу дупнаш.
Дугъу Аронна дугъан баяр улихьна адау, дурар штухьди гъижикІу, Арондиин ярхи ккуртт алабхьу, юкьвнаан чІул ибитІу, зиълан халатна улхьани алахьу ва улхьанийин накьишар кайи чІулихьди халат гъийибтІу.
Дугъу Арондиъ, гардандиъ абхъруб, абхъу ва дидиъ уримна туммим (туптариз вуйи мутмйир) иву, хъа Арондин кІул'ин бакка улубкІу. Баккадик улхьанди Мошейи гъизилин бицІи кьулсиб кибтІу – Раббийи чаз гъаписи, гирамивалин таж.


Мискин гирами апІуб

Хъа Мошейи кдатру ччим гъадабгъу ва, Мискиндиканна (Уч шлу, Гюрюшнан Чадур) дидиъ айиб варибдикан ччим кадатну думу гирами гъапІу.
Гъурбнар ургрушвак ургуб ражари ччим кибчу, дидкан ва вари гъаб-гъажагъдикан, маш-хил жибкІру чанхикан ва думу дивнайишвкан ччим кадатну Мошейи дурар гирами гъапІу.
Арондин кІул'ин кдатру ччим улубзну, кадатну, Мошейи думура гирами гъапІу.
Хъа дугъу Арондин баяр улихьна адау, дурариин ярхи ккурттар алахьу, чІулар идитІу ва Раббийи гъаписи, кІулканра чІулар кдитІу.


Бугъа гъурбан апІуб

Хъасин дугъу, марцц апІбаз гъурбанди дубхнайи бугъа адапІу. Арондина дугъан баяри дидин кІул'ин хилар иливу.
Хъасин бугъа гъубкку. Мошейи ифдик тІуб кубсу ва дидихьди, марцц хьпан бадали, гъурбан-убгрушв'ин али кІарчарикан кдату. Гъубзну имбу ифи гъурбан-убгрушваккинди удубзу. Гьамци дугъу, ккадаъбан аьдат кІули гъабхбиинди, гъурбнар ургрушв гирами гъапІу.
Йицран айитІишвариин али вари хюл, кІаруликІдин хюл кайибнуб пай, кьюбиб гъурдлар ва дурариин али хюл Мошейи гъурбан-убгрушв'ин гъубгу, хъа бугъайин имбуну паяр – гъидикь, йикк ва чиркишнар – дугъу, Раббийи чаз гъаписи, бинайин сяргьятарилан тина йишваъ цІиз туву.


Якъар гъурбан апІуб

Хъасин вариургрувализ якъ адапІу. Аронди ва чан баяри якъран кІул'ин хилар иливу, хъа якъ гъубкку. Мошейи гъурбан-убгрушвак вари терефарихъанди ифи кибчу.
Якъран йикк парчйириз пай гъапІу ва Мошейи йиккун паяр, кІул ва хюл гъубгу.
Якъран айитІишварна ликар штук гъижикІу, ва Мошейи якъ фукІа мидарди вари гъурбан-убгрушв'ин гъубгу. Му, Раббийи Мошейиз гъаписи, вариубгбан гъурбан вуйи, Раббийиз кбалгру ицци ниъ адапІру кум, Дугъаз вуйи багъиш.
Хъасин кьюбпи якъ адапІу – бахш шлу гъурбан. Аронди ва чан баяри якъран кІул'ин хилар иливу, хъа якъ гъубкку. Мошейи дидин ифи гъадабгъну Арондин арччул ибан кІакІнакан, арччул хилин аьхю тІубкан ва арччул ликрин аьхю муркликан кдату.
Хъа Арондин баяр улихьна адау, ва Мошейи гьарсарин арччул ибан кІакІнакан, арччул хилин аьхю тІубкан ва арччул ликрин аьхю муркликан ифи кдату – гъурбан-убгрушвак вари терефарихъандира ифи кибчу.
Хъа дугъу хюл гъадабгъу – якъран рижв, айитІишвариин али вари хюл, кІаруликІран хюл кайишв, кьюбиб гурдмар дурариин али хюл, – гьацира якъран арччулну акъ.
Раббийин улихь дивнайи дун ктру уьлер айи гьярзинкайиан Мошейи чІвяркъю лаваш, оливкйирин ччимдиан дапІнайи лаваш ва ккикк гъадагъну хюлиин ва акъриин диву.
Му вари, Арондинна чан баярин хилариин алидар, Мошейи Раббийин улихь за гъапІу.
Хъасин Мошейи, Арондинна чан баярин хлиин алидар гъадагъну, вариубгбан гъурбнахъди убгрушв'ин гъургу. Му, бахш апІувалин гъурбан вуйи. Думу, Раббийиз кбалгру ицци ниъ адапІру кум, Дугъаз му багъиш вуйи.
Дубккнайи якъран гъадабгъну мухур, Мошейи думу Раббийин улихь за гъапІу. Му, Мошейиз вуйи пай вуйи, Раббийи чаз гъапиганси – бахшнан гъурбнакан вуйи пай.


Ифи кибчуб

Хъа Мошейи кдатру ччим гъадабгъу, гъурбан-убгрушвлан гъадабгъну ифи, Арондик ва дугъан ккурттарик кибчу, гьацира – дугъан баярик ва дурарин ккурттарик. Гьамци дугъу Аронна чан ккурттар, гьацира дугъан баярна дурарин ккурттар гирами гъапІу.


Арондизна дугъан баяриз Мошейин табшуругъ

Мошейи Арондизна дугъан баяриз гъапи:
– Гьаму йикк, Гюрюшдин Чадризди учІврушвахь убхьай ва гьадушвахь, гьярзинкайи айи, бахш апІувалин гъурбанди дубхнайи уьлихъди ипІинай. Узуз гьаци апІуз гъит дупнайи: "Му Арондина чан баяри дипІну ккунду".
Хъа хъирибгъну гъубзу йиккна уьл убгай.
Гюрюшдин Чадразди учІврушвхьан ургуд йигъан мугьудучІванай – Гъайгъушназ учву бахш хьувал ккудубкІайиз. Бахш хьайиз ургуд йигъ дубхьну ккунду.
Гъи му дапІнайиб, учву ккадаъбан бадали, Раббийи апІин дупну гъапІиб ву.
Ургуд йигъан, йишвди ва йигъди, Раббийин Гъайгъушнаъ, жвув'ин али буржйир тамам апІури Гюрюшнан Чадризди учІврушвахь гъузай – гьаци гъапІиш йикІидарчва. Гьаци апІуз гъит гъапунзуз.
Арондина чан баяри, Мошейилантина Раббийи гъапиб вари тамам гъапІнийи.


9
Аронди Гъайгъу зигуб башламиш апІура
Марцц хьпан гъурбнар

Миржидпи йигъан Мошейи Арондиз баярра хъади ва Исраэларин аьхюдариз дих гъапІу
ва Арондиз гъапи:
– Марцц хьпан гъурбан вуди явди вуйи кІари абкъин ва вариубгбан гъурбан вуди, явди вуйи якъ абкъин; кьюбибра скаш ктрудар духьну ккунду. Раббийин улихь деркк.
Исраэларин баяризра, марцц хьпан гъурбан вуди цигь абкъин йип, хъа вариубгбаз, скаш ктру, сад йис духьнайи кІарина ччил акъин йип. Раббийин улихь шадлугънан гъурбнар вуди бугъана якъ хури, гьацира – оливкйирин ччимдикан дапІнайи уьлин гъурбанра. Хъа, гъи учвуз Рабби ачмиш хьиди!
Исраэларин баяри, Мошейи гъапиб вари Гюрюшнан Чадрихьна хуру; вари жямяаьт дуфну Раббийин улихь дийигъу.
Мошейи гъапи:
– Учвуз Раббийин Ад ачмиш хьпан бадали, магьа Раббийи учвуз гьамци апІинай гъапнийи.
Арондиз Мошейи гъапики:
– Гъурбнар ургрушвахьна дуфну, увхъанди ва халкьдихъанди ккадаъбан аьдат тамам апІбан бадали, марцц хьпаз яв гъурбан ва вариубгбаз яв гъурбан акъин. Хъасин, Раббийи гъаписи, халкьдихъанди ккадаъбан аьдат тамам апІбан бадали, халкьдихьан вуйидар апІин.
Арон гъурбнар ургрушвахьна гъафи ва чахъанди марцц апІбан гъурбан вуди, кІари гъубкку.
Баяри дугъахьна кІардин ифи гъабхи, дидик тІуб кубсу ва гъурбан-убгрушв'ин али кІарчарикан кдату. Гъубзу ифи гъурбан-убгрушван кІанаккинди удубзу.
Раббийи Мошейиз гъаписи, марцц хьпаз вуйи гъурбан гъапІубдин хюл, гъурдлар ва кІаруликІран хюл кайибнуб пай ургрушв'ин гъургу.
Хъа йиккна гъидикь, бинайилан тина йишваъ гъургу.


Вариубгбан гъурбан

Хъасин Аронди вариубгбан гъурбан гъубкку; гъурбнан ифи баяри гъабхи ва дугъу ифи варишварихъанди гъурбнар ургрушвак кибчу.
Баяри Арондихьна паяриз пай дапІнайи йикк ва кІул туву, ва дугъу му вари ургрушв'ин гъургу.
АйитІишварна ликар жикІбахъан, дугъу дурарра, вариубгбан гъурбнахъди сатІиди гъургу.
Хъасин дугъу халкьди духнайи гъурбнар гъурбан гъапІу. Дугъу, халкьди дубхнайи марцц хьпаз вуйи гъурбан цигь гъадабгъу ва, мидиз улихьнаси, марцц апІбан аьдат тамам апІбан бадали, думу гъубкку.
Хъасин дугъу вариубгбаз вуйи гьяйванат адапІу, ва улупнайиси, думу гъурбан гъапІу.
Хъасин дугъу саб карк уьлин гъурбан вуди дубхнайи хюйкан гъадабгъу ва гьириндин вариубгбан гъурбнакна вуди, думура убрушв'ин гъубгу.


Шадлугънан гъурбнар

Аронди гьацира, халкьдихьан вуйи шадлугънан гъурбнарра гъуркку. Баяри дугъахьна гъурккдирин ифи гъабхи, ва варишварихъанди убргушвак кибчу.
Дурари дугъахьна бугъайинна якъран хюл – рижв, айитІишвариин али хюл, гурдмар ва кІаруликІран хюл кайибнуб пай – гъабхи.
Ва, хюлихъди гъурккдарин мухрин йиккара диву. Аронди хюл гъурбан-убгрушв'ин гъубгу, хъа гъурбан гъапІдарин мухрин йиккна арччулнуб акъ, Мошейи гъаписи, Раббийин улихь за гъапІу.
Аронди чан хилар халкьдиина гьачІаркку ва адмийириз уж'вал ккун гъапІу. Марцц апІбан, вариубгбан ва шадлугънан гъурбнар кІулиз адагъну, думу исина улдучІву.
Мошена Арон Гюрюшнан Чадризди гъушу ва душв'ан удучІвдари халкьдиз уж'вал ккун гъапІу. Хъа вари халкьдиз Раббийин Адлувал (гъябкъю) ачмиш гъабхьи.
Раббийихьан гъафи цІи, гъурбан-убгрушв'ин али вариубгбан гъурбнарна хюл хътІюкью. Му гъябкъю вари халкьди шадлугънан гьарай ипу ва икрамназ кьамкьариинна дахьу.


10
Арондин баяр – Надавна Авиуд

Хъа Арондин баяр Надавна Авиуд, чпин цІа гъабхру алатар гъадагъну, душваризди аржларна ицци ниъ адаърудар ивну, Раббийиз, чпиз гьаци апІин дарпиди, жарадарин цІа гъабхи.
Раббийихьан цІа гъафи ва дурар гъургу – дурар Раббийин улихь гъийиху.
Мошейи Арондиз гъапи:
– Раббийи магьа гьамдикан гъапнира вуйи: "Узуз багахьна вуйидариинди Узу Йиз гирамивал улупидиза, вари халкьдин улихь Йиз Адвал ачмиш апІидиза". Арон ккебехъну гъузу.
Мошейи Арондин халу вуйи Уззиэлдин баяриз, Мисаилдизна Элцафандиз дих гъапІу, ва дурариз гъапи:
– Мина гъачай. Ичв багахьлуйирин майтар зат мидарди гирамишвхьан, бинайинхьан лап тина гъайихай.
Дурар гъафи, ва дурарин алабхьнайидарихъан дидисну, Мошейи гъаписи, бинайихьан архлаз дурарин майтар гъурху.


Арондин тмуну баяр – Элизарна Итамар

Хъа гьадмуган Мошейи Арондизна дугъан тмуну баяриз, Элизаризна Итамардиз гъапи:
– Кушар мадаргъанай, ичв палтар мячІяргъянай, жараси гъабшиш йихидичву, хъа вари жямяаьтдиин Хъял алабхъиди. Хъа ичв гъардшари, Исраэларин вари баяри, гъит Раббийи дапІнайи му ургуварин гъам-дерд зигри.
Хъа учву, учву дийикІбан бадали, Гюрюшнан Чадризди учІврушвхьан мугьудучІванай, фицики Раббийин кадатнайи ччим учв'ин ал.
Хъа мурар Мошейихъ хъпехънийи.


Гирамиб гирами дарубдихьан, марцциб марцци дарубдихьан жара апІуб

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Я уву, я яв наслари, Гюрюшнан Чадриз гъюз ккайиган, чяхир я жара гьациб дубгъну ккундар, даршиш йикІидичву. Му, аьсрариз вуди вари наслариз, учвуз дебккнайиб ву.
Учву буржлу вучва гирамиб гирами дарубдихьан, марцциб марцци дарубдихьан жара апІуз ва Исраэларин баяризра, Мошейилантина Раббийи дерккнайи вари насигьятар, табшуругъарикан улупуз.


Гьайгъу зигрудариз дубхьну ккуни пай

Мошейи Арондиз ва гъузну имбу дугъан Элизарна Итамар баяриз гъапи:
– Раббийиз багъиш дапІнайи уьл'инди вуйи гъурбнакан гъадабгъай ва дун ктарди уьл дапІну, гъурбнар ургрушван багахь ипІинай. Му гъурбан – гирамивалин гирамивал ву.
Думу гирамишв'ин ипІинай: му, Раббийиз хурайи багъишарикан вуйи пай, увузна яв наслариз вуйиб ву. Узуз гьаци дупну айи.
Хъа багъиш вуди за апІурайи, гъурбан дапІнайи гьяйванатдин мухур ва багъиш вуди хурайи акъ – увхъантинара хъайи яв баярихьанра шубарихьанра – марцци йишвахь, наан ккунш гьадушвахь, ипІуз шулучвхьан. Исраэларин баяри хурайи шадлугънан вари гъурбнарикан вуйи му пай увуз ва яв наслариз дубхьну ккуниб ву.
Дурари, гъурбан апІурайи хюлихъди, багъиш вуди хурайи акъна, багъиш вуди запІрайи мухур, уву дурар Раббийин улихь заъбан бадали, увухьна тувну ккунду. Му, увуз ва яв наслариз аьсрариз дубхьну ккуни пай ву. Гьаци дупна Раббийи.


Марцц хьпаз гъурбанди дубхнайи цигь

Мошейи, марцц хьпаз гъурбанди дубхнайи цигь набши кІури гьерхуз хъюгъю. Лигуруш, думу дубгна. Мошейиз, Арондин имбу баяр вуйи Элизардиканна Итамардикан яман хъял гъафи, ва дурариз гъапи:
– Гьаз учву, марцц хьпан гъурбан гъапІубдин йикк гирамишв'ин гъипІундарчва? Фицики думу гирамивалин гирамивал ву. Думу, учву Раббийин улихь, жямаьтдилан тахсир илдипбан бадали, жямяаьт ккадаъбан аьдат кІули гъабхуз, учвуз кІури тувнайиб ву!
Эгер учву му гъурбан гъапІубдин ифи гирамишваз гъубхундарш, узу учвуз гъапибси, учву буржлу вуйчва му гъурбан гирамишв'ин ипІуз.
Аронди Мошейиз гъапи:
– Гъи Раббийиз марцц хьпан ва вариурбгбан гъурбнар гъахну, хъасин учухъди гъабхьуб гъабхьнийи. Эгер узу гъи марцц хьпан гъурбнан йикк гъипІнийиш, Раббийиз думу кьабул шуйинхъа?
Му гафарихъ хъпехъу Мошейира сарун гаф гъапундайи.


11
ИтІуз ихтияр айина адру чІивишнар
гьяйванатарикан

Раббийи Мошейизна Арондиз гъапи:
– Исраэларин баяриз йипай: "Магьа гьамцдар гьяйванатар учвуз итІуз ихтияр а: жилиин али аьхю гьяйванатарикан учвхьан вари, кьюб йишваз жара духьнайи ширкІар алидар ва гъалагъ (галам) апІрудар итІуз шулучвхьан.
Галам апІру гьяйванатарикан вая ширкІар алидарикан деве мипІанай (диди галам апІурушра, дид'ин ширкІар алдар ва думу учвуз марцциб дар), даман (диди галам апІурушра, дид'ин ширкІар алдар ва думу учвуз марцциб дар), гъюр (диди галам апІурушра, дид'ин ширкІар алдар ва думу учвуз марцциб дар), ва сил (думу ширкІар алиб вушра ва ширкІар дидин жара духьнашра, аммаки диди галам апІдар, думура учвуз марцциб дар).
Дурарин йикк мипІанай, мурдал духьнайидарик мукучанай; дурар учвуз марццидар дар.


балугъарикан

Штуъ яшамиш шулайи гьяйванатарикан, – нирар гьюлерин штариъ айикьан вари чІивишнарикан, – хлинццар кайидар ва ггаж алидар итІинай.
Хъа хлинццарна ггаж алдрудар, – гьюлеринна нирарин гьяшаратар, штуъ шлу жвиллидар ва имбуну штун чІивишнар – учвуз чиркшин ву.
Му учвуз чиркшин ву: дурарин йикк мипІанай, мурдал гъахьидарихьан ярхла йихьай.
Штуъ яшамиш шулайи вари гьяйванатар, хлинццар ктрударна, ггаж алдрудар – учвуз чиркшин ву.


ничхрарикан

Магьа учву ниъ алапІнукьан даккни ничхрар (дурар итІуз ихтияр адар, мурар чиркшин ву): люкь, гриф-люкь, ястреб-люкь, гьар жинснан бицІи люкьяр: канюк ва коршунар, гьар жинснан къяркърар, тІип (гьудгьудай), сипуха, чайка, ва гьар жинснан соколар, неясыть, баклан, совка, сыч, сова, скопа, аист, гьар жинснан цаплияр, удод ва чІяппюрях.


бицІи тІирхрудар

Вари, юкьукьуб бац хьайи бицІи тІирхрудар – учвуз чиркшин ву.
Аммаки учвхьан, думу бицІи тІирхру юкьукьуб бац хьайидарикан, дидланра гъайри, жилилан ебгури гъябгъюз шлуси ликар диржрудар итІуз шулучвхьан.
Гьаци вуйиган, учвхьан гьар жинснан елгнагар, фунуб жюре вушра ярхи кІул али елгнагар, гьар жинснан свечкияр, шлукьан вари укІанкьянццар итІуз шулучвхьан.
Хъа имбуну вари, юкьукьуб лик ккайи тІирхру жвиллишнар – чиркшин ву учвуз.


Мурдал гъабхьибдик кучиш

Магьа гьяйванатар, гьамрарилантина учву чиркин хьуб мумкин ву – шли гьамрарикан гъабкІи сабдинкьан кучиш, хябяхъдизкьан чиркин вуди гъузди, хъа шли дициб дубкІнайиб за гъапІиш, дицири чан палат дубччну ккунду ва учв хябяхъдизкьан чиркин вуди гъузра.
Вари ширкІ али гьяйванатар, хъа ширкІ кьюбишваз жара дубхьнадрудар ясана гъалагъ дарапІрудар, учвуз марццидар дар; шли дицибдик кучиш чиркин хьиди.
Вари, юкьуб лик ккади бацариинди гъягъру гьяйванатар, учвуз марццидар дар. Шли дициб мурдал дубхьнайи сабдиккьан кучиш, хябяхъдизкьан чиркин вуди гъузди, хъа шли дициб дубкІнайиб за гъапІиш, дицири чан палат дубччну ккунду ва учв хябяхъдизкьан чиркин вуди гъузди. Дурар учвуз марццидар дар.


Жилилан гъягъру бицІи мутмйирикан

Жилилан гъягъру бицІи мутмйирикан учвуз марццидар дар: крот, кьюл, гьаржинснан аьхю чурчлар,
геккон, тІюрхъяр ккайи чурчул, аьдати чурчул, сцинк ва ранг гьюдюхру чурчул.
Мурар марцци дару бицІи гьяшаратар ву. Мицдар, ил улдубтІнайи гьяшаратарик шли кучиш, дицир хябяхъдизкьан чиркин вуди гъузди.
Дициб гьяшарат мурддал дубхьну фтиинна абхъиш, гакІвликан дапІнайибдиинна ибшри я парчайикан, я гъидкьикан ясана ирнакан, дициб мутму чиркин хьибди. Эгер дициб мутму ляхниз герекди вуш, думу мутму ккебкайиз штукк ккивну ккунду. Думу хябяхъдизкьан чиркин вуди гъубзди, хъа марцциб хьибди.
Эгер гьацдарикан сабкьан гьяшарат ругдин гъаб-гъажагъдик кубкІиш, дицибдин айитІ айиб чиркин хьибди, а учв, гъаб, дубгъну ккунду.
ИпІуз ихтияр айибдикан дапІнайи хураг, дицибдиан шид кубкІиш, чиркин хьибди. Гьаци, убгъуз ихтияр айи убгърубра чиркин хьибди, учв фунуб гъаб-гъажагъди ади гъабшишра.
Мурдал гъабхьи дициб гьяшарат фтиинна абхъиш, чиркин хьибди; цІа алапІрушв ясана пич даргъну ккунду – дурар чиркин ву; дурар учвуз чиркинди хьиди.
Булагъди ясана уч дапІнайи шти чан марццивал уьбхиди – хъа шли, мурдал дубхьну дицибишв'ин уьлюбхнайи гьяшаратдик кучиш, дицир чиркин хьиди.
Эгер мурдал дубхьнайиб убзуз гьязур дапІнайи тумриина абхъиш, тум марцциди гъубзди.
Хъа эгер, шид улубзнайи тумриинна абхъиш, дурар учвуз чиркин вуди хьиди.
Эгер ипІуз ихтияр айи гьяйванат мурдал гъабшиш ва дидик кучиш, хябяхъдизкьан дицир чиркин вуди гъузди.
Дициб йикк гъипІури чан палтар дурччну ккунду ва хябяхъдизкьан чиркин вуди гъузди. Шли дициб мурдал за гъапІиш, дугъу чан палат дубччну ккунду ва хябяхъдизкьан чиркинди гъузди.
Жилилан гъябгъру вари жвиллишан – чиркишин ву; дурар итІуз ихтияр адар.
Жилилан гъябгъру фукІа жвиллишан мипІанай – я фун'инди гъягърудар, я юкьуб бацниинди гъягърудар, ясана гизаф ликар ккайидар – му вари чиркишан ву.
Жвув гьич саб жюрейинра чІивишнариинди чиркин мапІанай – гьадрарилантина жвув марцциди дарди мигъитанай.
Фицики Узу – Рабби вуза, ичв Заанур. Гирамиди гъузай, жвуван гирамивал уьбхяй, Узура гирамиди вуза. Жилилан жаргъурайи гьяшаратарин кІуллантина чиркин махьанай.
Фицики, учву Египетдиан, ичв Заанур хьузди даур, Узу – Рабби вуза. Гирамиди гъузай, Узура гирамиди вуза.
Му, чІатху гьяйванатарикан, тирхрударикан, штуъ шлу гьарсаб чІивишнвкан, ва жилилан гъягъру жвилли гьяшаратарикан вуйи, къанун ву, – марцциб марцци дарубдихьан жара апІуз пну вуйиб: итІуз ихтияр айи гьяйванатар, итІуз ихтияр адрударихьан жара апІру."


12
Эгер дишагьлийи бицІир гъапІиш...

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Исраэларин баяриз йип: "Эгер дишагьлийи бицІир гъапІиш ва дугъаз бай гъахьиш, думу ургуд йигъан, палтарикан духьнайиси, чиркинди гъузди.
Миржидпи йигъаз бицІирин, кІакІ гьадабтІну суннат дапІну ккунду.
Дицир дишагьлийин ифдин удучІвуваларихьан марцц шули сумчІурна шубуд йигъ хьибди. Гъит дугъу, сабан марцц хьувал ккудудубкІди гирамибдик гьич сабдикра ктручри ва гирамишвахьна багахь даришри, марцц хьувал ккудудубкьган гагьди.
Риш гъапІур, ккурттарикан духьнайиси, кьюб гьяфтайиъ чиркинди хьиди. Дидхъан, йирхьцІурна йирхьуд йигъ хьибди дугъан ифдин удучІвуваларихьан марцц шули.
Бай вая риш дапІну марцц хьпан йигъар улдучІвхъан, гъит думу Гюрюшнан Чадрин учІврушвахьна гъюри ва Гъайгъучийихьна вариубгбан гъурбан вуди йис дубхьнайи ччил ва марцц хьпан гъурбан вуди луф вая къукъулуф хури.
Гъит, Гъайгъучийи дурар, ккадаъбан аьдат тамам апІбиинди, Раббийиз гъурбан апІри, ва гьадмуган удубчІвру ифдихьан думу марцц хьиди. Му, бай вая риш гъапІу дишагьлийиз вуйи къанун хьибди.
Эгер дугъхьан ччил хуз шулдарш, гъит кьюб къукъулуб вая кьюб луф гъадагъри: саб ничхир вариубгбан гъурбан вуди, тмунубсан – марцц апІбан. Гъит, Гъайгъучийи ккадаъбан аьдат кІули гъайибхри, ва гьадмуган думу марцц хьиди."


13
Хамран уьзрар кади гъашиш...

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Эгер адмийин хамриина кІашарстар, скашар ясана лизи мижар гъашиш – хамран уьзрин лишнар, дицир адми, Гъайгъучи Арондихьна ясана дугъан насларикан сар Гъайгъучийихьна хъади душну ккунду.
Гъит Гъайгъучи уьзур кайи хамраз лигри; эгер душв'ин чІарар лизи духьнаш ва ичІ абхънаш, думу хамран аьзар ву. Эгер Гъайгъучийиз гьациб гъябкъиш, дугъу иццурайир чиркин ву кІури ачухъ дапІну ккунду.
Хъа хамриин лизи мижар алди амма ичІ адарди ва кушар душв'ин лизи духьнадарш, гъит Гъайгъучийи думу ургуд йигъаз жямяаьтдихьан жара апІри.
Ургудпи йигъан, гъит Гъайгъучи дугъаз лигри. Эгер уьзур кайи йишв дигиш дубхьнадарш, ва хамриина дарабгъну адарш, гъит Гъайгъучийи думу ургуд йигъазсана жара апІри, хъа ургудпи йигъан хъана лигри. Эгер уьзур кьяляхъ йивнаш ва душвайишв ужу хьпахъинди илтІибкІнаш, Гъайгъучийи иццурайир марццир ву дупну ачухъ апІри: му, гьаци, скаш ву. Гъит дицир адмийи чан палат убччри – ва марцци хьиди.
Хъа учв Гъайгъучийиз улупну марццир ву дупну, скаш хъана хамриина дабгъуз хъюбгъиш, дугъу учв Гъайгъучийиз хъана улуну ккунду.
Эгер гъулугъчийиз скашар дарагъну гъяркъиш, дугъу иццурайир чиркин ву кІури рабгъну ккунду: му аьзар ву.
Аьзар кайи адми Гъайгъучийихьна дурхну ккунду.
Эгер Гъайгъучийиз хамриин, лизидиси ккубхьнайишв ва душв'ин али чІарарра лизи духьну йикк кказабгну алди гъябкъиш, уьзурлуйин кьан гъабхьи аьзар ву. Гъайгъучийи дицир кас, марцци дарур ву дупну, рабгъну ккунду; жямяаьтдихьан жара апІуб гьазкІа дар – думу марцци кас дар.
Эгер Гъайгъучийиз аьзари вари хам кІуллан швякьярихънакьан алабцІну ади гъябкъиш,
эгер Гъайгъучийиз аьзари вари беден алабцІну гъябкъиш – дугъу дицир адми марццир ву дупну рабгъну ккунду. Вари жандиин лизишан алабхъур, марццир ву.
Саваяки, чІиви йикк ккитІибгъу йигъхъанмина, дицир, марцци дарур, вуди хьибди.
Эгер Гъайгъучийиз чІиви йикк гъябкъиш, дицир аьзарлур дугъу, марцци кас дар дупну, рабгъну ккунду. ЧІиви йикк чиркинвал ву; думу аьзар ву.
Хъа эгер чІиви йикк хъана лизиси хьуз хъюбгъиш, гъит адми хъана Гъайгъучийихьна гъюри.
Гъит Гъайгъучи дугъаз лигри; эгер ачухъ духьнайишвар лизидиси духьнаш, Гъайгъучийи иццурайир, марцци кас ву, дупну рабгъри – думу марцци кас ву.
Эгер адмийин хамрикна бухь ккадиси уьзур ктубчІнуш ва хъасин гъудубгиш, хъа дидин йишв'ин лизидиси аьмгъял гъабшиш ясана уьру-лизидиси, гъит уьзур кайир Гъайгъучийиз улупри.
Эгер Гъайгъучийиз душв'ин ичІ ади гъябкъиш, хъа чІарар – лизидиси, дугъу иццурайир марцци кас дар, дупну рабгъну ккунду. Му, бухь ккадиси гъабхьишвлантина гъабши аьзар ву.
Хъа эгер Гъайгъучийиз душв'ин лизи чІарар дярякъиш, ичІ ади дярябкъиш, ва аьмгъял зяиф шулаш, гъит иццурайир ургуд йигъаз жара апІри.
Эгер аьмгъял хамриин дабгъуз хъюбгъиш, Гъайгъучийи иццурайир, марцци кас дар, дупну рабгъну ккунду: думу уьзур ву.
Хъа эгер лизи аьмгъял дигиш шуладарш я дабгъурадарш, хъа бухь ккади гъабхьишван лишан вуди вуш, гъулугъчийи иццурайир, марцци кас ву, дупну рабгъну ккунду.


Эгер фуж гъургиш...

Эгер фуж гъургиш ва думу йишв'ин чІиви йикк уьруди-лизи ясана лизи гъабшиш, гъит Гъайгъучи думу адмийиз лигри. Эгер думу аьмгълиин чІарар лизи гъахьиш ва ичІ абхъиш – гъубгушв'ин аьзар арайиз дуфна. Гьадмуган Гъайгъучийи иццурайир, марцци кас дар, дупну рабгъну ккунду: му аьзар ву.
Хъа эгер Гъайгъучийиз душв'ин лизи чІарарна ичІ ахънайишв дибрихъиш ва, лигуруш, аьмгьял зяиф дубхьна, гъит дугъу иццурайир ургуд йигъаз жара апІри.
Ургудпи йигъан гъит Гъайгъучи дугъаз лигри. Эгер аьмгъял хамриина дарабгънаш, Гъайгъучийи иццурайир, марцци кас дар, дупну рабгъну ккунду: му аьзар ву.
Хъа эгер лизи аьмгъял дигиш шуладарш я дабгъурадарш, эгер думу зяиф дубхьнаш, думу гъубгушван ил ккабхънайишв ву. Гъайгъучийи иццурайир, марцци кас ву, дупну рабгъну ккунду: думу гьаци гъубгушван лишан ву.


Эгер кІулин ясана шафнин хам уьру гъабшиш... (кечел)

Эгер жилижвуван вая дишагьлийин кІулин ясана шафнин хам уьру гъабшиш, ва Гъайгъучийиз гьадму йишваъ ичІ абхъну гъябкъиш, хъа чІарар – гъатху духьну чІякъриди, дугъу иццурайир, марцци кас дар, дупну рабгъну ккунду: му кечел, кулин вая шафнин аьзар ву.
Хъа эгер Гъайгъучийиз кечел гъабхьи йишв'ин ичІ алдарш ва кІару чІарар кдарш, гъит иццурайир ургуд йигъаз жара апІри.
Ургудпи йигъан Гъайгъучи иццурайириз дилигну ккунду, згер кечел дарабгънадарш, дициб йишв'ин гъатху чІар ва ичІ арайиз гъафундарш, гъит иццурайишв, хамрак ктрукьди, алдапІри ва гъит Гъайгъучийи думу хъана ургуд йигъаз жара апІри.
Гъит ургудпи йигъан Гъайгъучи иццурайириз лигри. Эгер кечел хам вуйибси дарабгънадарш ва ичІ арайиз дуфнадарш, Гъайгъучийи иццурайир, марцци кас ву, дупну рабгъну ккунду. Гъит дицир адмийи чан палат убччри – ва марцци кас хьиди.
Хъа эгер иццурайир, марцци кас ву, дупну рабгъбалан кьяляхъ кечел хамриин даабгъиш, гъайгъучийиз думу дарабгъну гъябкъиш, гъатху чІарар агуб сарун лазим дар: иццурайир марцци кас дар.
Хъа эгер уьру дубхьнайи йишван рябкъюб дигиш дубхьнадарш ва душваъ кІару чІарар удучІвнаш – кечел улдубчІвну ва иццурайир марцци кас ву. Гъайгъучийи думу, марцци кас ву, пну рабгъну ккунду.


Эгер хам лизи мижари алабцІиш...

Эгер жилижвуван вая дишагьлийин хам лизи мижари алабцІиш, хъа, иццурайириз гъилигу Гъайгъучийиз мижарин лизишин зяиф дубхьну гъябкъиш, – думу гьаци хамриин гъабхьи лизишин вуйи. Иццурайир марцци кас ву.


Эгер хяртІхъан чІар дубшнаш...

Эгер адмийин хяртІхъан чІар дубшнаш, думу хяртІахъ чІвакІ ву, дицир марцци кас ву.
Эгер адмийин чІар улхьанди гъудубгиш, думу улхьанди чІвакІ ву, дицир марцци кас ву.
Хъа эгер улихь вая кьяляхъ хъайи чІвакІриин уьруди-лизи миж арайиз гъафиш – думу йишв'ин аьзар гъабхьишв ву.
Эгер, Гъайгъучийиз, дицир адмийиз дилигну, улхьан вая кьялхъян чІвакІриин уьруди-лизи ккутнайишв, жандиин шлубсиб аьзарихъна гъубшубсибишв, гъябкъиш, – дицирик аьзар ка ва думу марцци кас дар. Гъайгъучийи дицир, марцци кас дар, дупну рабгъну ккунду: дугъан кІул'ин аьзар ал.
Аьзар кади иццурайириин дячІябгънайи палат алди ккунду, кушар деетну ккунду; дицири сумпларихъансина маш ккебкну ккунду. Ва гъит дугъу: "Марцци дарза, марцци дарза" – кІури чІигъар апІри.
Думу, уьзур улдубчІвайизкьан марцци дару кас хьиди. Думу марцци кас дар ва сарна-сарди яшамиш духьну ккунду; дугъан ужагъ бинайин сяргьятарилантина гъит ибшри.


Эгер аьзар палатдиин арайиз гъафиш

Эгер аьзар, хьайин ясана гъашдин палатдиин арайиз гъафиш, ккиришнайи вая гъидирчнайи хьайин ясана гъашдин парчайин мурслариин, гъидкьиин, гъидкьикан вуйи фунуб-вушра мутмуйиин арайиз гъафиш, эгер думу миж, палатдиин вая гъидкьиин, парчайин ккиришнайи вая гъидирчнайи мурслариин, фунуб-вушра гъидкьин мутмуйиин чрушан хъади вая уьрушан хъади алш – думу аьзар ву; дициб шейъ Гъайгъучийиз улупну ккунду.
Гъит Гъайгъучи шейъназ лигри ва ургуд йигъан дидик сарира кучуз мигъитанай йипри.
Эгер ургудпи йигъаз Гъайгъучийиз миж палатдик, парчайин ккиришнайи вая гъидирчнайи мурсларик, ясана гъидкьин, фтиз-вушра ишлетмиш апІру мутмуйик карабгъну гъябкъиш – думу заралнан аьзар ву, дициб шейъ марцциб дар.
Гьациган дициб палат, дицдар ккиришру вая гъидирчу мурслар, дициб хьайин вая гъашдиин парча, ясана гъидкьин гьациб мутму – миж арайиз гъафи вари мутму –дубгну ккунду. Думу заралнан аьзар ву; думу убгну ккунду.
Хъа эгер Гъайгъучийиз миж парчайик, ккиришнайи вая гъидирчнайи мурсларик, гъидкьин мутмуйик карабгъну адарди гъябкъиш, гъит дугъу думу кайи шейъ убччуз буйругъ туври, ва ургуд йигъансана дидик шликІа ктручри, йипри.
Эгер, убччбалан кьяляхъ Гъайгъучийиз мижран ранг дигиш дубхьну адарди гъябкъиш, гьеле дарабгънадаршра, дициб марцци шейъ дар. Уву думу дубгну ккунду: зиъланди вая айтІанди ккашра – шейъ чІур ву.
Хъа эгер, убччбалан кьяляхъ Гъайгъучийиз миж зяиф дубхьну гъябкъиш, гъит парчайин ясана гъидкьин, ккиришнайи вая гъидирчнайи мурсларин думу кайишв кадабтІри.
Эгер маж хъана парчайик, ккиришнайи вая гъидирчнайи мурсларик, гъидкьин шейънак кмиди гъубзнаш – думу артмиш шулайиб ву; гьациган, уву дициб миж кайи мутму дубгну ккунду.
Хъа эгер убччбалан кяляхъ парчайикан, ккиришнайи вая гъидирчнайи мурсларикан, гъидкьин фунуб-вушра мутмуйикан думу миж кудубчІвнаш, гъит думу шейъ хъана убччри – ва думу марцци мутму хьибди.
Гьамциб ву къанун, эгер аьзар хьайин ясана гъашдин парчайикна, ккиришнайи вая гъидирчнайи мурсларикна ва гъидкьин гьарсаб шейънакна ачмиш гъабшиш – гьамци ачухъ апІурайиб ву мутму марцциб ясана чиркинуб вуш.


14
Аьзар кубчІвну иццру гъахьир марцц апІруган гьапІну ккундуш...

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Магьа къанун, аьзар кубчІвну иццру гъахьи адми марцц апІруган гьапІну ккундуш вуйиб. Гъит дицирихьна Гъайгъучи, бинайин сяргьятарилан тина йишвахьна лигуз гъарахри. Эгер Гъайгъучийиз иццурайирин аьзар улдубчІвну гъябкъиш, марцц шулайир бадали, кьюб чІиви марцци ничхир, нарат-гьарин швул, уьру парчайин саб кьатІ ва шюше-укІ хуз гъитри.
Гъит Гъайгъучийи ничхрарикан саб, гъябгъюрайи шту абцІнайи ругдин гъабразди убккуз гъитри, хъа, чІиви ничхрихъди нарат-гьарин швул, уьру парчайин саб кьатІ ва шюше-укІ гъадагъну, гъит дурар, гъябгъюрайи шту абцІнайи ругдин гъабраъ айи ифдикан апІри.
Му ифи, аьзарнахьан марцц шулайи адмийик, думу марцц хьпан бадали, Гъайгъучийи ургуб ражари кибчну ккунду. Хъа чІиви ничхир Гъайгъучийи деебтну ккунду.
Гъит, марцц шулайири чан палат убччри, вари кушар ултІукъри, жикІри – ва марцц хьиди. Гьамци апІбалан кьяляхъ дугъхьан бинайин сяргьятариинна гъюз хьибди, аммаки ургуд йигъансана думу чан чадразди учІвну ккундар.
Ургудпи йигъаз дугъу чист мидарди кушар алдаъну ккунду – кІул алдапІну, сакъал ккадапІну ва улчІвмар хъадаъну ккунду. Гъит вари чІарарихьан марцц ишри, чан палат убччри, учв жикІри – хьиди марцц.
Миржидпи йигъаз, гъит дугъу скаш ктру кьюб якъи ччил, скаш ктру сад йисаъ айи марчч ва оливкйирин ччимдикан дапІнайи шубуб гуг (къабна юкьуб зах) дяхнин хю – му уьл'инди вуйи гъурбан вуди, ва саб бицІи бети (шубудварж грамм) оливкйирин ччим хури.
Гъит, марцц хьувал тамам апІурайи Гъайгъучийи, марцц апІуз ккайир чан духнайи мутмйирихъди Гюрюшнан Чадризди учІврушвахь Раббийин улихь дерккри.
Гъит Гъайгъучийи саб ччил гъадабгъри ва тахсирнан ерина вуйи гъурбан вуди, бицІи бети оливкйирин ччимдихъди хури. Гъит дугъу дурар Раббийин улихь заъри.
Ччил гирмишв'ин, марцц хьпан ва вариубгбан гъурбнар хрушв'ин, дубккну ккунду. Тахсирнан ерина вуйи гъурбан, марцц хьпан гъурбанси, Гъайгъучийиз вуйидар ву – му гирамивалин гирамивал ву.
Гъит Гъайгъучийи тахсирнан ерина вуйи гъурбан гъапІубдин ифи гъадабгъри ва марцц хьуз ккайирин арччул ибан кІакІнакан, арччул хилин аьхю тІубкан ва арччул ликрин аьхю муркликан кадатри.
Гъит Гъайгъучийи, дубхнайи ччим чан гагул хлин карказди убзри, ва арччул хилин тІуб каркаъ айи ччимдик кубсну, Раббийин улихь ургуб ражари йибчри.
Хъа каркаъ имбу ччим дугъу, марцц хьуз ккайирин арччул ибан кІакІнак, арччул хилин аьхю тІубан ва арччул ликрин аьхю мурклик кайи, тахсирнан ерина вуди гъурбан дапІнайибдин ифдин зиълан, кадатну ккунду.
Каркаъ гъубзну имбу ччим Гъайгъучийи, марцц хьуз ккайирин кІул'ин улубзну ккунду. Гьамци Гъайгъучийи Раббийин улихь ккадаъбан аьдат тамам апІиди.
Гъит Гъайгъучийи марцц хьпан гъурбан хури. Гьамци Гъайгъучийи, дицир адмийин зиин, думу чиркинвалихьан марцц апІури, ккадаъру аьдат тамам апІиди. Хъасин вариубгбан гъурбан дубккну ккунду, ва гъит Гъайгъучийи вариубгбанна уьлин духнайидар гъурбан-убгрушв'ин иливри. Гьамци Гъайгъучийи, ккадаъру аьдат тамам апІиди – ва думу адми марцц хьиди.
Эгер адми касиб вуш ва дакъатар адарш, гъит, тахсирнан ерина вуйи гъурбан вуди гьадму адмийиин ккадаъбан аьдат тамам апІуз кІури саб ччил, уьл'инди вуйи хувал вуди, оливкйирин ччимдиан дапІнайи саб гуг (миржиб зах) дяхнин хю, ва саб бицІи бети (шубудварж грамм) оливкйирин ччим, гьацира кьюб къукъулуф ясана кьюб луф (чахьан удукьрубси) – саб ничхир марцц апІбан, хъа тмунуб вариубгбан гъурбнар вуди хури.
Гъит, чав марцц духьну миржидпи йигъаз гьамрар вари хьади Гъайгъучийихьна гъюри ва Гюрюшнан Чадризди учІврушвахь Раббийин улихь дийигъри.
Гъит Гъайгъучийи тахсирнан ерина вуди дубхнайи ччил ва бицІи бети ччим гъадагъри ва Раббийин улихь заъри.
Хъасин, тахсирнан ерина вуди дубхнайи ччил убккну ккунду, ва гъит Гъайгъучийи дидин ифи гъадабгъри, ва марцц хьуз ккайирин арччул ибан кІакІнак, арччул хилин аьхю тІубан ва арччул ликрин аьхю муркликан кадатри. Гъит Гъайгъучийи, ччим чан гагул хлин карказди убзри, ва арччул хилин тІуб каркаъ айи ччимдик кубсну, Раббийин улихь ургуб ражари йибчри.
Карк'ан ччим Гъайгъучийи, марцц хьуз ккайирин арччул ибан кІакІнак, арччул хилин аьхю тІубан ва арччул ликрин аьхю мурклик кайи, тахсирнан ерина вуди гъурбан дапІнайибдин ифдин зиълан, кадатну ккунду. Каркаъ гъубзну имбу ччим Гъайгъучийи, марцц хьуз ккайирин кІул'ин улубзну ккунду. Гьамци Гъайгъучийи дугъ'ин Раббийин улихь ккадаъбан аьдат тамам апІиди.
Гъит думу касди гъурбанди (чахьан удукьрубси, къукъулуфарикан ясана луфарикан) саб ничхир хури – чахьан тувуз шлуб – уьлин хувалихъди сатІиди, саб марцц апІбан, хъа кьюбпи ничхир вариубгбан гъурбнар вуди хури. Гьамци Гъайгъучийи гьадму адмийиин Раббийин улихь ккадаъбан аьдат тамам апІиди.
Магьа къанун, аьзар кубчІвну иццру гъахьи адми марцц апІруган гьапІну ккундуш вуйиб, эгер думу касиб вуш.


"Йиз хулаъ уьзур абхъна..."

Раббийи Мошейизна Арондиз гъапи:
– Узу учвуз гьаргандиз туврайи ханаанарин жилариинна учву гъафиган, Узу учвузди туврайи жилиин али саб фунуб-вуш хулариина аьзар гьапІдиза, хъа гьадмуган, гъит хуларин эйси Гъайгъучийихьна гъюри ва йипри: "Гъилигу гьялариан, йиз хулаъ уьзур абхъна".
Гъит Гъайгъучийи, дина лигуз гъягъяйиз, думу хулариъ айиб вари адабгъуз буйругъ туври, фукІара хулариъ марцци даруб даршбан бадали; гьаддин кьяляхъ хулариз лигуз гъюз шулу.
Эгер Гъайгъучийиз цаларик мижар гъяркъиш – чрударсдар вая уьрударсдар, гьадму йишвар исчІалдиси гъашиш, гъит думу чІатинди урчІаригъна гъюри ва ургуд йигъандин арайиъ хуларизди фужкІа удручІври йипри. Ва эгер, ургудпи йигъан гъафи Гъайгъучийиз мижар цал'ин дарагъну гъябкъиш, гъит, мижар али гъванар дюргъну адагъуз буйругъ туври ва шагьрихьан ярхла марцци дарушвазди гатІахьри.
Хуларин вари айитІишвар алцІахну ккунду ва алцІабху арсал шагьрихьан ярхла марцци дарушвазди гатІабхьну ккунду.
Гъит, адагъу гъванарин ерина цІийидар иври ва вари хулар тазабаштІан катІри.
Эгер, гъванар адагъну, вари хулар кацІахну, тазатІан, катІбалан кьяляхъра мижар арайиз гъафиш, эгер, Гъайгъучи дуфну диригну мижар арайиз дуфнайиб гъябкъиш – му хулариъ зарал хру аьзар а ва хулар маццидар дар.
Хулар му даргъну ккунду, хъа гъванарна, хамхрарна арсал шагьрихьан ярхла марцци дарушвазди гатІахьну ккунду.
Гъадагъа дапІнайи вахтна дициб хулаъ фуж учІвиш, дицир хябяхъдизкьан марцци кас дар.
Дициб хулаъ шли йишв адапІнуш, дицири чан палат убччну ккунду, душваъ гъипІурира гьаци чан палат дубччну ккунду.
Хъа эгер, хулар тазатІан катІну, мижар арайиз дарфиди гъафи Гъайгъучийиз гъябкъиш, дугъу хулар марццидар ву дупну рабгъну ккунду: уьзур сарун алдабхъну.
Хулар марцц апІбан бадали адмийи кьюб ничхир, нарат-гьарин швул, уьру парчайин саб кьатІ ва шюше-укІ хну ккунду.
Гъит дугъу, ничхрарикан саб, гъябгъюрайи шту абцІнайи ругдин гъабразди убккри.
Хъасин гъит гъадагъри нарат-гьарин швул, шюше-укІ, уьру парчайин саб кьатІ, гьацира чІиви ничхир, ва гъябгъюрайи штук кибикьнайи ифдикан дурар апІри – ва ургубан хуларик кибчри.
Хулар ничхрин ифдихьди, гъябгъюрайи штухьди, чІиви ничхрихьди, нарат-гьарин швулихьди, шюше-укІахьди ва уьру парчайихьди, марцц апІбалан кьяляхъ, дугъу чІиви ничхир шагьриан адабгъну деебтну ккунду. Гьамци дугъу хулар ккадаъбан аьдат тамам апІиди – ва хулар марццидар хьиди.
Гъамциб ву къанун, аьзарихъди шлу вари дюшюшарин, кечлин, палтариин ва цалариин шлу аьзарин, хам ккухьнайиваларин, скашарин ва лизи мижарин – гьамци аьгъю дапІну ккунду фу чиркин вуш, ясана фу марцци вуш. Аьзарнакан вуйи къанун гьамциб ву.


15
Жандиан удучІвуваларин марцци дарувал

Раббийи Мошейизна Арондиз гъапи:
– Исраэларин баяриз йипай: жилижвуванубдиан удубчІвури шулуш, дицир марцци кас дар. Гьарсаб удубчІврувал – думу гагь-гагьнак удубчІвураш ясна вахт-вахтнак – диди жилижви чиркин апІура.
УдубчІвурайи жилир дахъу ахин марцциб дар; думу деу йишвра марцциб дар.
Дицирин ахник шли кучиш, дугъу чан палат дубччну учв дижикІну ккунду – ва хябяхъдизкьан марцци дарди гъузди.
УдубчІвурайи жилижви деушв'ин фуж деиш, дугъу чан палат дубччну учв дижикІну ккунду – ва хябяхъдизкьан марцци дарди гъузди.
Фуж дицир жилирин жандик куркІиш, дугъу чан палат дубччну учв дижикІну ккунду – ва хябяхъдизкьан марцци дарди гъузди.
Эгер дицир жилири марцци касдик шруш кабтІиш, кубкІури, чан палат дубччну учв дижикІну ккунду – ва хябяхъдизкьан марцци дарди гъузди.
Дицир адми фтиин элеънуш, элеу мутму марцциб дар.
Эгер, дицир кас деушвакк ккайи мутмуйик шли кучиш, хябяхъдизкьан думу марцци кас дар, хъа шли думу за гъапІиш, дугъу чан палат дубччну учв дижикІну ккунду – ва хябяхъдизкьан марцци дарди гъузди.
Эгер удубчІвурайи адмийи, хилар дижрикІди жара касдик кучиш, дугъу чан палат дубччну учв дижикІну ккунду – ва хябяхъдизкьан марцци дарди гъузди.
Эгер дицир касди ругдин гъаб-гъажагъдик кучиш, кучуб дюбгъну ккунду, хъа думу гакІвлин вуш, думу дижибкІну ккунду.
Жилижвуванубдиан удубчІвури шлу кас сагъ гъахьиган, дугъу гъаддихъан ургуд йигъ гьисаб апІну, чан палат убччри, жикІри гъябгъюрайи штук – ва марцци кас хьиди.
Хъа миржидпи йигъан, гъит кьюб къукъулуф ясана кьюб луф гъадагъри, Гюрюшнан Чадризди учІврушвахь Раббийин улихь дийигъри ва ничхрар Гъайгъучийихьна туври.
Гъайгъучийи ничхрар гъурбан дапІну ккунду: саб – марцц апІбан гъурбан вуди, тмунубсана – вариубгбан. Гьамци Гъайгъучийи Раббийин улихь дугъан зиин, удучІвуваларин марцци даруваларихьан марцц дапІну, ккадаъру аьдат тамам апІиди.
Тум удубчІву жилири чан жан дижибкІну ккунду – хябяхъдизкьан думу марцци кас дар.
Тум кубкІу гьарсаб парча ясана гъидкьин мутму дубччну ккунду – хябяхъдизкьан думу марцциб дар.
Гьаму, чахь жилир дахъну жилирин тум удубчІву дишагьлийизра кайиб ву – кьюридра дижикІну ккунду ва хябяхъдизкьан дурар чиркинди гъузра.


Бедендиан ифи хъибтнайир

Палтарикан духьнайи дишагьли – бедендиан ифи хъибтнайир – палтарикан духьнайивалиан ургуд йигъан думу марцци кас дарди гъузра. Шли дицирик кучиш, думу хябяхъдизкьан марцци дарди гъузра.
Палтарикан духьнайи вахтна думу дахъру йишв марцциб дар; думу деу йишвра марцциб дар.
Дугъан ахник кучури, чан палат дубччну учв дижикІну ккунду – ва хябяхъдизкьан марцци дарди гъузди.
Думу деушвак кучури, чан палат дубччну учв дижикІну ккунду – ва хябяхъдизкьан марцци дарди гъузди.
Эгер саб мутму дицир дишагьлийин ахниин алди гъабшиш, ясана думу деу йишв'ин, дициб мутмуйик кучур хябяхъдизкьан марцци кас дар.
Эгер жилижви дицир дишагьлийихь дахъиш, палтарикан духьнайивалин дугъан чиркишин думу жилириинди гъябгъиди; дицир жилир ургуд йигъан чиркин ву ва дугъан ахинра гьаци марцциб хьибдар.
Эгер дишагьлийин, палтарикан духьну адру вахтна, гизаф йигъари ифи гъябгъюри гъабшиш ясана палтарикан хьубтІан зина вахтнаъ ифи гъябгъюри гъубзиш, гьадму ифи гъябгъюри гъубзу вари вахтна дицир, палтарикан вуйивалинсиб чиркинвал ву.
Думу дахънайи ахин, мегьел ифи гъябгъюримикьан гагьди, палтарикан вуйивалинси чиркинуб ву; думу деъру йишвра палтарикан вуйивалинси чиркинуб ву.
Дициб мутмуйик кучур, марццир дар, дугъу чан палат убччну ва учв жикІну ккунду – ва хябяхъдизкьан марцци кас дарди гъузди.
Ифи гъябгърувал хътабтІиган, дишагьли ургуд йигъан марцц духьну ккунду – ва гьаддихъан думу марцци кас хьиди.
Хъа миржидпи йигъаз дугъу кьюб къукъулуф вая кьюб луф гъадагъри ва Гъайгъучийихьна Гюрюшнан Чадризди учІврушвахьна гъюри.
Гъайгъучийи ничхрар гъурбан дапІну ккунду: сабнуб – марцц хьпан гъурбан вуди, тмунубсана – вариубгбан. Гьамци Гъайгъучийи Раббийин улихь думу дишагьли, чан удучІвуваларин чиркишнахьан марцц дапІну, ккадаувал тамам апІиди.


Чиркинваларихьан уьрхяй

Исраэларин баяр чиркинваларихьан уьрхяй – дарди гъабшиш, дурар йихиди, фицики дурари чпин чиркинвалиинди, чпин арайиъ айи Йиз Мискин чиркин апІиди.
Му къайда ву удучІвувалар шлудариз: жилариз тум удубзу, фици гъапиш, думу гьаци чиркин гъахьну,
дишагьлийиризра палтарикан духьнайи – удучІвувалар кайи вари жилар хпариз кайиб ву, гьацира – чиркинди айи дишагьлийихь дахъу жиларизра.


16
Арондин кьюр бай йикІбахъан Рабби Мошейихъди гъулхнийи

Раббийиз багахь духьну гъачІи Арондин кьюр бай йикІбахъан, Рабби Мошейихъди гъулхнийи.
Раббийи Мошейиз гъапнийи:
– Яв гъардаш Арондиз аьгъю апІин, ккуни вахтна айитІ айи чарчнан кІанакк ккайи гирамишваъ айи судкьин зиинишвахьна думу дарифри, даршиш думу йикІиди, фицики Узу гьадушваъ ачмиш шули хьидиза – сундкьин зиин дифраъ.
Думу, айитІайи гирамишваъ учІвуз гьязур шулайири, марцц апІбан гъурбан вуди бугъа дубхну ккунду ва вариубгрувализ – якъ.
Гъит, чан гъяцІлишв ккебкуз, гъашдин гирамивалин ккуртт ва гъашдин шалвар алабхьри; гъит гъашдин чІул идибтІри, хъа кІул'ин гъашдин бакка йибтІри. Мурар гирамивалин палтар ву; дугъу дурар жикІувал тамам дапІну алахьну ккунду.
Дугъу Исраэларин баярин жямяаьтдихьан марцц апІбан аьдатназ кьюб кьун ва вариубгрувализ якъ, кьабул дапІну ккунду.
Хъа чахьан Аронди марцц хьпан гъурбан вуди, чахъан ва чан хулхъан ккадаъру аьдат тамам апІбан бадали бугъа дубхну ккунду.
Гъит, дугъу гьацира кьюб кьун хури, Гюрюшнан Чадризди учІврушвахь Раббийин улихь дерккри, ва фициб тупут фунубдиз удубчІвнуш улупри: саб Раббийиз дубхьну ккуниб ву, тмунуб – Азазелиз (Иблисиз).
Гъит Аронди, тупутниинди Раббийиз кІури удубчІву, марцц хьпаз гъурбан вуди дубхнайи кьун, гъадабгъри.


Азазелиз вуйи кьун

Хъа, тупутдиан Азазелиз кІури удубчІву, ккадаъбан аьдат тамам апІуз вуйи кьун, Раббийин улихь, чІивиди, дийибгъну гъубзри – ичІи чюлиз Азазелиз утІубккбан бадали.
Гъит Аронди, чахъанди ва чан хулхъанди ккадаъру аьдат тамам апІуз кІури, марцц хьпан гъурбан вуди дубхнайи чан бугъа хури. Гъит думу бугъа убккри, хъасин, Раббийин улихь хьайи гъурбнар ургрушвлан аржларихьди абцІайиз ахьну кум ккапІуз вуйи алат ва гьацира жвиллиди дуркнайи ицци ниъ ккапІру ургуб штІум укІар гъадабгъри ва чарчнаккинди хури.
Гъит Раббийин улихь дугъу укІар, Йикьрарин сункьиинишв ккебкуз кумран диф хьпан бадали, аржлариин алахьри – жараси гъабшиш думу йикІиди.
Гъаддихъан, гъит дугъу бугъайин ифи гъадабгъри ва дидик тІуб кубсну, сундкьин зиинишван ригъ-гьудубчІвру терефаз йибчри, хъа гьацира ургуб ражари сундкьин зиинишван улихьиндира йибчри.
Гъит Аронди кьун убккри – халкьдихьан вуйи марцц хьпан гъурбан, бугъайин ифиси, дидин ифира чарчнаккинди хури ва думу зиинишвахьинди йибчри ва зиинишван улихьинди йибчри.
Гьаму жюрейиинди дугъу айитІайи гирамишв'ин ккадаъру аьдат тамам апІиди, гьамци душвайишв Исраэларин чиркинваларихьан, гьякьсузваларихьан, дурарин вари гунгьарихьан марцц апІиди. Дугъу, Исраэларин баярин арайиъ айи, дурарин чиркинвалариъ айи Гюрюшнан Чадриъра гьамци дапІну ккунду.
(Гюрюшнан Чадриъ, Арон, ккадаъбан аьдат тамам апІуз айитІайи гирамишваъ учІвну удучІвайиз, фужкІара духьну ккундар.) Гьамци дугъу, чахъанди, чан хулхъанди ва Исраэларин вари жямяаьтдихъанди ккадаъбан аьдат тамам апІиди.
Раббийин улихь хьайи, гъурбнар ургрушвахьна гъафиган, гъит дугъу дид'ин думу ккадапІбан аьдат тамам апІри. Гъит бугъайинна кьунан ифи гъадабгъри ва гъурбан-убгрушван вари кІарчарикан кадатри.
Ва гъит, тІубахьди ургуб ражари гъурбан-убгрушвак кибчри. Гьамци дугъу гъурбнар ургрушв, Исраэларин баярин чиркишнахьан марцц ва гирами апІиди.
АйитІайи гирамишв, Гюрюшнан Чадур ва гъурбнар ургрушв ккадаъбан аьдат тамам дапІну ккудубкІиган, Аронди чІиви кьун багахь дапІну, дидин кІул'ин кьюбиб хилар иливну ва Исраэларин баярин вари тахсрар ва гьякьсузваларикан, дурарин вари гунгьарикан дупну, дурар кьунан кІул'ин иличну ккунду. Ва гъит дугъу кьун, сар касра хъитну ичІи чюлиз гъайибхри.
Хъа кьуну, Исраэларин баярин вари нягьякьвалар хликк ккадру жилариинна гъахиди.
Кьун ичІи чюлиз хъадапІну, Арон Гюрюшнан Чадризди дуфну ккунду, айитІайи гирамишвазди учІвайиз чав алабхьу гъашдин палат илдибтуз, ва Чадриъ гъибтуз.
Гъит дугъу чан жикІувал гирами йишв'ин апІри ва чан аьдати палат алабхьри. Хъасин гъит удучІври ва чахьан вуйи вариубгбан ва халкьдихьан вуйи вариубгбан гъурбнар апІри, гьациб жюрейиинди учв ва халкь ккадаъру аьдат тамам апІури.
Ва гъит гъурбан-убгрушв'ин, марцц хьпан гъурбнарин хюл убгри.
Азазелихьна кьун гъубху адмийи чан палат убччну ва учв дижикІну ккунду; гьаддин кьяляхъ дугъхьан бинайиинна гъюз шул.
АйитІайи гирамишваъ ккадаъбан аьдат тамам апІбуз ифи бадали, марцц хьпан гъурбан вуди гъуркку бугъайинна кьунан йикк, гъидкьар ва чиркишнар бинайин тина йишвахьна дурхну ургну ккунду.
Гъургури чан палат убччну ва учв дижикІну ккунду; гьаддин кяляхъ дугъхьан бинайиинна хътакуз шул.


Ушвар дисай

Магьа учвук аьсрариз кибтІнайиб: угрубпи вазлин йицІубпи йигъан ушв бисай ва гъит учвкан сарира ляхин дарапІри – ичв арайиъ яшамиш шулайи я биначийи, я гъурабачийи.
Фицики гьадму йигъан ичв зиин ккадаъбан (марцц ап1бан) аьдат тамам апІиди, ичв вари гунгьарихьан учву марцц апІбан бадали; учву Раббийин улихь марццидар вуди ккунду.
Му йигъ учвуз, султвалин, архаинвалин гьубк1у йигъ вуди дубхьну ккунду; ушвар дисай. Гьамциб ву аьсрариз дебккнайиб.
Ккадаъбан аьдат, ччим кадатну Гъайгъувализ чан адашдин кьяляхъ бахиш духьнайи Гъайгъучийи тамам дапІну ккунду. Гъит дугъу ирин палат – гирамивалин палат – алабхьри. Ва Гъит дугъу Гирамишван гирамишв’ин, Гюрюшнан Чадриин ва гъурбнар ургрушв’ин марцц ап1бан аьдат тамам апІри. Хъа гьаци, Гъайгъучйириин ва жямяаьтдин вари халкьдиин апІри.
Му учвук гьаммишандиз кибтІнайи гъайгъу ву. Гьаци исраэларин баяр чпин вари гунгьарихьан марцц апІури хьидичва. Хъа Аронди, Раббийиз Мошейи гъаписи, апІуру.


17
Эгер гъурбан апІурайиб Раббийин улихьна дархиди гъубккиш...

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Арондиз, дугъан баяриз ва исраэларин вари баяриз йип: "магьа Раббийи фу кІураш: эгер исраэларикан шли бинайин айитІ ясана бинайилан тина йишваъ гъурбан апІурайи бугъа, якъ вая кьун, Раббийин Мисккиндин улихьна, Гюрюшнан Чадризди учІврушвахьна дархиди гъубккиш, думу ифи дици гъапІу адмийин тахсир вуди гьисабназ гъадабгъиди: дугъу ифи удубзну, гьаддилан думу терг апІиди ва чан халкьдихьан гьадатІиди.
Исраэларин баяри гьам ражари чюлиъ гъурбан вуди урккурайи гьяйванатар, гъит Раббийихьна – Гюрюшнан Чадризди учІврушвахьна, Гъайгъучийихьна – хьади гъюри, ва гьадушвахь Раббийиз вуйи шадлугънан гъурбан вуди урккри.
Гъит Гъайгъучийи, гьяйванатдин ифдихьди, Гюрюшнан Чадризди учІврушвахь хьайи Раббийин гъурбнар ургрушвак кибчри, хъа хюл убгри – му ицци ниъ адапІру, Раббийиз кбалгру кум хьибди.
Ва гъит, сарун цІигьар-идолариз гъурбнар дарапІри ва дурарихъди кьяппавалиъ адрахъри."
Дурариз йип:
– Эгер Исраэларин баярикан шли, ясана дурарин арайиъ гъурабйирикан шли вариубгбан вая шадлугъан гъурбан, Гюрюшнан Чадризди учІврушвахь дарди гъабхиш (душвахь думу Раббийиз гъурбан вуди хьибдийи), дицир адми терг апІиди ва чан халкьдихьан гьадатІиди.


Эгер ипІуз ифи ишлетмиш апІури гъабшиш...

Эгер исраэларин баярикан шли, ясана дурарин арайиъ гъурабйирикан шли ипІуз ифи ишлетмиш апІури гъабшиш, Узу Йиз хъял гьацир касдиин алапІидиза, т1анкь апІидиза думу, ва чан халкьдихьан гьадатІну хьиди. Фицики, чІиви мутмуйин уьмур, дидин ифдиъ а. Узу учвук, учву, учву ккадаувал тамам апІбан бадали, ифи гъурбнар апІрушв'инна хуб кибтІназачвук; му ифи – уьмур ву, диди ккадаувал хуру.
Гьаддиз Узу исраэларин баяриз гъапунза, дурарикан гьич сарира ва дураригъ яшамиш шулайи гъурабйирикан гьич сарира ифи ипІуз ишлетмиш дапІну ккундар.
Эгер исраэларин баярикан шли, ясана дурарин арайиъ гъурабйирикан шли хюрчаъ ипІуз ихтияр айи нахшир вая ничхир гъибисиш, дидин ифи удубзну руг алабхьну ккунду.
Гьарсаб яшамиш шулайибдин уьмур – дидин ифи ву. Шли думу ипІури гъашиш, т1анкь апІиди.
Гьарсар касди – биначийи вая гъурабачийи – мурдал гъабхьи гьяйванатдин, ясана вягьши гьяйванатари гъючІюбгъю гьяйванатдин йикк гъипІури чан палат убччну ва дижикІну ккунду – ва хябяхъдизкьан чиркин вуди гъузди, хъасин марццир вуди хьиди. Хъа эгер дугъу чан палат дурубччиш ва дижрикІиш, дугъ'ин тахсир хьибди.


18
"Йиз къанунар тамам апІинай"

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Исраэларин баяриз йип: "Узу вуза Рабби, ичв Заанур. Учву яшамиш шули гъахьи Египтарин ва гьамус Узу учву хъади гъюру Ханаанарин аьдатар тамам мапІанай. Дурарин къанунарихъди мягъянай.
Йиз къанунар тамам апІинай, Узу дерккнайидар тамам апІинай ва гьадрар хъаай: Узу вуза – Рабби, ичв Заанур.
Йиз къанунар ва табшуругъар тамам апІинай: дурари, дурар тамам апІруриз уьмур хура. Узу вуза – Рабби.
Гъит учвкан фужкІара багахьлу шураз багахь даришри ва думу аьйиблу дарапІри: Узу вуза – Рабби.
Адашна дада аьйиблу мапІан – дада аьйибнакк миккитан, думу яв дада вуяв.
Яв адашдин хпир аьйибнакк миккитан – му яв адаш аьйибнакк ккиту гьисаб ву.
Яв чи аьйибнакк миккитан, яв адашдин вая дадайин риш вушра, ичв хизандиъ вая жара йишваъ бабкан духьнайир вушра; думу аьйиблу мапІан.
Яв балин риш вая яв шуран риш аьйибнакк миккитан – му, жвув аьйибнакк ккахъу гьисаб ву.
Яв адашдикан бабкан духьнайи дугъан хпирин риш аьйибнакк миккитан: думу – яв чи вуяв, думу аьйиблу мапІан.
Яв адашдин чи аьйибнакк миккитан: думу – яв адашдин беден ву.
Яв дадайин чи аьйибнакк миккитан: думу – яв дадайин беден ву.
Яв адашдин гъардаш аьйибнакк миккитан: дугъан хпириз багахь махьан думу – яв хала ву.
Яв швушв аьйибнакк миккитан: думу – яв балин хпир ву, думу аьйиблу мапІан.
Яв чвуччвун хпир аьйибнакк миккитан – му яв гъардаш аьйибнакк ккиту гьисаб ву.
Дишагьлира ва дугъан ришра аьйибнакк миккитан. Хпирди, яв хпирин балин риш ясана яв хпирин шуран риш магъадаган – му, яв хпир аьйибнакк ккау гьисаб ву. Фицики дурар вари саб беден ву. Дициб апІуб – кифирвал ву.
Яв хпирин чи увуз хпирди махан, чІиви яв хпирин улихь думу аьйиблу апІури, дугъкан яв хпириз кьямш макадаан.
Дишагьли палтарикан духьнайиган, дугъаз багахь махьан – думу аьйибнакк маккаан.
Жарарин хпирихъди махьан, дугъаъ тум муубзан, дугълантина кифир махьан.
Молохдиз яв бицІидар мутуван – яв Заанурдин ччвур кифир мапІан. Узу вуза – Рабби.
Жилирихъди, хпирихъдиси мадахъан: му кифирвал ву.
Жвув чиркин апІури гьяйванатдикди микидикьан, гъит дишагьлийи учв гьяйванатдиз тутруври: му гьяйванвал ву.
Гьамцдар тІулариинди жвув чиркин мапІанай. Учвуз йишв гьязур апІури Узу утІуккурайи халкьари вариб гьамдиинди чпи чиркин гъапІну.
Гьадрарилантина му жил чІур гъабхьну. Узу дидиз, чан гунгьариз жаза гьадабтІунза ва диди чаин яшамиш шулайидар эдерчну.
Хъа учву, Узу дерккдар ва Йиз къанунар тамам дапІну ккунду; гъит учвкан гьич сарира, я бинайиан яшамиш шулайидари, я, ичв арайиъ чІатлан дуфну яшамиш шулайидари мицдар кифир ляхнар дарапІри.
Учву гъяйиз му жилиин яшамиш шулайидари му кифирвалар апІуйи – ва жил чиркин гъабхьну.
Хъа ваъ, дициб дарибшри, учвлантина му жил чиркин хьуб ва учвура эдерчуб, ичв улихь мушв'ин яшамиш гъахьи халкь эдерчганси!
Мицдар кифирвалар апІру гьарсар терг апІиди ва чан халкьдихьан гьадатІиди.
Узу дерккнайидар тамам апІури йихьай: учву гъяйиз мушв'ин яшамиш гъахьидари хъаъри гъахьи кфир аьдтарихъди мягъянай, – дурариинди жвув чиркин мапІанай. Узу вуза – Рабби, ичв Заанур."


19
Гирамиди йихьай

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Исраэларин баярин вари жямяаьтдиз йип: "Гирамиди йихьай, фицики гирамиди Узу вуза, Рабби, ичв Заанур.
Адашдинна дадайин гьюрмат уьхяй, Йиз султ йигъар тамам апІинай. Узу вуза – Рабби, ичв Заанур.
Идоларихьна миилтІикІанай, жвуваз урзу заанурар мапІанай. Узу вуза – Рабби, ичв Заанур.
Эгер учву Раббийиз шадлугънан гъурбан хури гъабшиш, думу кьабул шлуганси апІинай: думу гъабхи йигъан ипІинай ясана хъайигъан, хъа шубудпи йигъаз гъубзуб вари убгну ккунду.
Эгер шубудпи йигъанра думу гъипІиш, гъурбан кьабул вуйиб хьибдар, му – чІур гъабхьи йикк ву.
Дициб йикк гъипІур тахсиркар хьиди, фицики дугъу гьаддиинди Раббийин гирамишв чиркин апІура. Думу адми терг апІиди ва чан халкьдихьан гьадатІну хьиди.
Ичв жилиин дяхин убггури гъахьиган, хутІлин гъирагъдихънакьан убггури мапІан ва дяхнин кІулар уч мапІан.
Яв тІумтІин багъдиъ, аьхиримжибдиинакьан вари каббар уч мап1ан ва дадахьдар магъадагъан. Мурар касибариз ва гъурабйириз гъит. Узу вуза – Рабби, ичв Заанур.
МигьитІибкІанай, кучІал мапІанай, сари-сар алдатмиш мапІанай.
Йиз ччвур дибисну кучІал ху мапІанай – яв Заанурин ччвур чиркин мапІанай. Узу вуза – Рабби.
Багахь хьайир муулуржанай, думу тІараш мапІан. Ляхин апІуз дидиснайирин пул гвачІиндиз мигъибтан.
Кар касдик мякялхъянай ва куриз лик михъипанай. Яв Заанурихьан гучІ апІин. Узу вуза – Рабби.
Суддиъ дюзди йип. Касибурихьинди михъибирхьан, девлетуйиккан миккилижван; багахь хьайирихъди дишди гъуз.
Яв халкьдарин арайиъ футнийир марагъан, ифи удубзувалин иштиракчи махьан. Узу вуза – Рабби.
Яв кІваъ яв гъардшихьна хъял мибисан. Багахь хьайириз нягьякьвал мапІан кІури ачухъди йип, дугъан гунгьарихъанди уву жаваб тутрувбан бадали.
Я халкьдикануриз жиниди дугъан хъюлаз нягьякьвалар мапІан, дугълан кІваъ хъял мюбхян. Багахь хьайир увуз увуси ккун апІин. Узу вуза – Рабби.
Узу дерккнайидар тамам апІинай. Гьар жинснан гьяйванатар (жара жинс бадали вая жараси) чиб-чпик микидикьанай, саб хутІлиъ кьюб жюре тум мубзанай, кьюб жюре мурсларикан гъубху палат маалабхьанай.
Эгер жилир, жарариз хъирснайи, аммаки кьимат тувну гъадагъну адру ва азадвал тувну адру лукІ-дишагьлийихъди дахъиш, дугъаз жаза гьадабтІну ккунду, хъа аьжализ тувну ккундар, гьаз гъапиш дишагьлийиз азадвал тувну адайи.
Гъит думу жвиву Гюрушнан Чадризди учІврушвахьна Раббийиз чан алчагъвалихъанди тахсирнан ерина вуйи гъурбан вуди якъ хури.
Ва гъит Гъайгъучийи дугъ'ин Раббийин улихь ккадаъбан аьдат тамам апІри, гьадму адмийи гъапІу гунгьихъанди тахсирнан еринади якъ гъурбан апІури. Ва гьадмуган думу гунагьналан хил алдабгъиди.
Думу гьюкуматдиз учву гъафиган ва йимишарин гьарар кивруган, кюлерин кІакІар магьадатІанай – дурарин йимишар митІанай. Гъит шубуд йисан гьарарин кюлер кдадатІри гъузри; дурарин йимишарра митІанай.
Юкьубпи йисан, вари думу йимишар, Раббийиз вуйи машквран хувалин гирами йимишар вуди гъузди.
Хъа хьудпи йисан думу йимишар итІинай. Гьадмуган учвуз багьерар булди хьиди. Узу вуза – Рабби, ичв Заанур.
Ифи имиди йикк мипІанай. КІажар мапІанай ва фал микитанай.
КІуллан кушар чарх йивну маалдаанай. Яв сакълин кІакІ махъадабтІан.
Гъийихдар бадали жандиз зийнар мапІанай. Жвуван бедендиин лишнар макаанай. Узу вуза – Рабби.
Яв риш кьяппавалихъ махъаан – кач дишагьли даришри. Даршиш жил чиркин хьибди кьяппавалиан ва аьж'вивали абцІди.
Йиз султ йигъар тамам апІинай ва Йиз гирамишван гьюрмат убхяй. Узу вуза – Рабби.
Учву чиркин дархьбан бадали гъийихдариз, рюгьяр-мюгьяриз дих мапІанай. Узу вуза – Рабби, ичв Заанур.
Лизи чІарариз гьюрмат апІин, кьабирин улихь гъудужв. ГучІ апІин яв Заанурдихьан. Узу вуза – Рабби.
Ичв жилиин яшамиш хьуз удучІвну дуфнайидариз миилзиганай.
Бинайианмина яшамиш шулайирихьнаси йихь гъураба касдихьнара. Ккун апІин думу, увуз увуси. Дарди хьуз учвура Египетдиъ гъурабйирди гъахьунчва. Узу вуза – Рабби, ичв Заанур.
Ляхнар дишди апІин: йибцурайиган – гъагъ, манзил, кьадар.
Гъит ичв дюз ярчврар, дюз гирйир, дюз сеъ, дюз литри ибшри. Узу вуза – Рабби, Египетдиан учву адау ичв Заанур.
Вари Йиз дерккнайи табшуругъарихъдина къанунарихъди гъарахай, дурар тамам апІинай. Узу вуза – Рабби."


20
Жвуван велед Молохдиз тувуриз – аьжал

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Исраэларин баяриз йип: "Исраэларин баярикан гьарсар кас ясана дурарин арайиъ яшамиш шулайидар фуж вушра, жвуван велед Молохдиз туву кас аьжализ тувну ккунду; гъит му жилин адмийири, дицириин гъван уьлюбхри.
Узу Йиз хъял гьацир касдиин илипидиза, думу терг апІидиза, ва думу чан халкьдихьан гьадатІну хьиди – Йиз гирамишв ва Йиз ччвур чиркин дапІну, чан велед Молохдиз тувбаз гюре.
Эгер му жилин агьлари жвуван велед Молохдиз тувуб дюрябкъю мисал гъапІиш, я думу аьжализ тутрувиш, Узу Йиз хъял гьадму адмийихьинди ва дугъан вари миллетдихьинди илбицидиза, думу ва дугъахъди шли Молохдихъди кьяппавал (яни, Рабби масу тувну, Молох Заанурин ерина дисруриз, къяппавал гъапІдар кІура) гъапІнуш вари терг апІидиза, ва дурар чпин халкьдихьан гьадатІну хьиди.


Гъийихдариз, рюгьяр-мюгьяриз дих апІрур терг АпІидиза

Гъийихдариз, рюгьяр-мюгьяриз дих апІру ва дурарихъди кьяппавал апІру гьарсар касдиин Узу Йиз хъял илипидиза, думу терг апІидиза, ва думу чпин халкьдихьан гьадатІну хьиди.
Гирамиди йихьай, жвуван гирамивал уьбхяй, фицики Узу вуза – Рабби, ичв Заанур.
Узу дерккнайи табшуругъарихъди гъарахай, гьадрар тамам апІинай. Узу вуза – Рабби, ичв гирамивалин булагъ.


Адаш вая дада биябур гъапІур – аьжализ

Гьарсар, адаш вая дада биябур гъапІур аьжализ тувну ккунду. Адашна дада биябур гъапІхъан, дугъан ифдин тахсир – чан чаин ал.


Жарарихь дахъур – аьжализ

Эгер фуж жарарин хприхь, жвуван багахьлуйин хпирихь дахъиш, дурар кьюридра аьжализ тувуб лайикь ву – думура думу хпирра.
Адашдин хпирихъди дахъури, адаш аьйиблу апІура. Кьюридра аьжализ тувуб лайикь ву. Дурарин ифдин тахсир – чпиин ал.
Эгер фуж чан швушвахъди дахъиш, дурар кьюридра аьжализ тувуб лайикь ву. Дурари гьяйванвал гъапІну; дурарин ифдин тахсир – чпиин ал.
Эгер жилир жилирихь хпирихьси дахъиш, дурари кьюриддира кфирвал гъапІну. дурар аьжализ тувуб лайикь ву; дурарин ифдин тахсир – чпиин ал.
Эгер шли хпирди дишагьлиси дугъан дадара гъадагъиш, му гьяйванвал ву. Гъит думура ва кьюбиб хпарра ургри, ичв арайиъ гьяйвалвал дархьбан бадали.


Гьяйванатдихъди сатІи гъахьир – аьжализ

Гьяйванатдихъди сатІи гъахьи жилир аьжализ тувуб лайикь ву, ва думу гьяйванатра йибкІай.
Эгер дишагьли гьяйванатдихъ гъушиш, йивну йикІ дишагьлира гьяйванатра. Дурар аьжализ тувуб лайикь ву; дурарин ифдин тахсир – чпиин ал.


Аьйиб

Эгер шли чаз хпирди чан чи гъахиш, чан адашдин вая дадайин риш, ва чуччун аьйиблувал гъябккиш, чуччуз дугъан аьйиблувал гъябккиш – думу намусузвал ву. Ав, гъит дурар, чпин миллетдин улихь тІанкь апІри ва чпин халкьдихьан гьадатІну ишри! Му касди чан чуччун аьйиблувал ачмиш гъапІну; тахсир гьадгъуин алабхъну.
Эгер фуж, палтарикан духьнайи дишагьлийихъди дахъиш, ва дугъан аьйиблувал абцциш, ва дугъан гъябгъюрайи ифи ачмиш гъапІиш ва дишагьлийи чан гъябгъюрайи ифи ачмиш гъапІиш, дурар кьюридра терг апІиди ва чпин халкьдихьан гьадатІну хьиди.
Яв дадийин вая адашдин чуччун аьйиблувал ачухъ мапІан. Шли дициб гъапІиш, дицири чан багъридар гъяцІал апІура – тахсир кьюриддиинна алабхъура.
Халуйин хпирихъди дахъури, чан халу аьйиблу апІура. Дурар кьюриддира чпин гунгьихъан жаваб тувди – бицидар даршиди йихиди.
Эгер фуж чвуччвун хпир чаз гъахиш, му – чиркшин ву: дугъу чан гъардшин аьйиб абццра. Дурар бицІидар дарди гъузди.


"Йиз къанунарихъди гъарахай"

Йиз дерккнайи табшуругъарихъдина къанунарихъди гъарахай, дурар тамам апІинай, ва гьадмуган, учву яшамиш хьуз Узу учву хъади гъюрайи думу жили учву эдерчидар.
Учвуз йишв марцц апІури Узу утІуккурайи халкьарин аьдтарихъди мягъянай. Дурари му вари апІури гъахьну, – ва Узуз гизаф даккун гъахьунзуз.
Узу учвуз гъапунзачвуз: "Дурарин жиларин эйсйир учву хьидичва; думу Узу учвуз тувдизачвуз – му, никкна йиччв удубзурайи жил". Имбу халкьарихьан учву жара апІурайир Узу вуза – Рабби, ичв Заанур.
Хъа учву марцци гьяйванат марцци дарубдихьан ва марцци дару ничхир марццибдихьан жара апІури йихьай. Учву, Узу учвуз марцциб дар гъапидариинди гьич сабдииндира чиркин махьанай: я чІатху гьяйванатариинди, я тІирхру гьяшаратариинди, ясана жилилан гъябгъру жвилли чІивишниинди.
Узуз гирамиди йихьай, фицики Узу, Рабби, гирамиди вуза. Узу учву жара халкьарихьан жара апІуразачву: учву – Йиздар.
Жилар ва дишагьлийир, гъийихдарихъди, рюгьяр-мюгьярихъди улхрудар, аьжализ тувуб лайикь ву. Гъит дурариинна гъван уьлюбхри; дурарин ифдин тахсир – чпиин ал."


21
Чиркин махьан

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Гъайгъучйириз, Арондин баяриз йип: "Гъайгъучийи, гъакІи багахьлуйин багахь улучІвну, учв чиркин дапІну ккундар – варитІан багахьлуйир гъитрухъанмина: дада, адаш, бай риш, гъардаш, ясана чи, дугъахъди яшамиш шулайи швувахь хьтру риш. Имбуну багахьлуйирилантина дугъу учв чиркин дарапІри.
Гъит Гъайгъучйири кушар алдадаъри, сакълин кІакІ гьададабтІри, жвуваз зийнар дарапІри.
Дурар чпин Заанурдин гирами инсанар духьну ккунду. Гъит чпин Заанурин ччвур чиркин дарапІри. Дурари хура гъурбнар ургрушв'инна Раббийиз багъишар, чпин Заануриз хураг – дурар гирами духьну ккунду.
Дурар чпин Заанурин гирами инсанар ву, гьаддиз дурари хпирди кач'вал кайи вая чиркин духьнайи дишагьли гъадагъну ккундар, хпирди гьидитнайир гъадагъну ккундар.
Гъайгъучийин, гъурбнар ургрушв'инна яв Заануриз хураг хрурин, гирамивализ гьюрмат апІин. Гъит думу увуз гирамиди ишри, фицики гьарсаб гирамивалин булагъ вуйи Узу, Рабби, гирами вуза.
Эгер Гъайгъучийин шуру учв кьяппавал апІури чиркин апІураш, дицири адаш чиркин апІура. Думу цІа кипну дургну ккунду.
Гъайгъучи, чан гъардшарикан аьхюрнур, кІул'ин кдатру ччим улубзурнур, Гъайгъучивалин рякъюз бахш дапІнайир ва гирами палат алабхьуз удубкьрур ву. Дугъ'ин кушар дарагъну алди ккундар, я жвув'ин палат чІябгъюри ккундар.
Думу дукІнайир айишвазди душну ккундар – гьеле чан адашна дада бадалира дугъу учв чиркин дапІну ккундар.
Думу гирамишв'ан удучІвну ккундар. Дугъу чан Заанурин гирамишв чиркин дапІну ккундар, фицики дугъ'ин бахш хьувал ал – чан Заанурихьан вуйи кдатру ччим. Узу вуза – Рабби.
Дугъхьан хпирди марцци риштІан гъадагъуз шулдар.
Дугъу хпирди ачІни шив, гьидитнайи, я чиркин духьнайи, я учв масу туврайи дишагьли, духну ккундар. Анжагъ дугъхьан, чан халкьдиан вуйи марцци риштІан гъадагъуз шулдар.
Дугъу чан насил, чан халкь чиркин дапІну ккундар, фицики дугъан гирамивалин булагъ Узу вуза – Рабби."


«Нукьсанвал кайириз гъурбнар ургрушв'инна чан Заануриз хураг хуз ихтияр адар»

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Арондиз йип: "Дугъан насларикан гьич сарихьанра, фунуб наслин девриъра, шлин жандик скаш, нукьсанвал каш, дицириз, гъурбнар ургрушв'инна чан Заануриз хураг хуз ихтияр адар.
Гъурбан хувал саризра тамам апІуз ихтияр адар, шлик бедендин нукьсанвал кади гъабшиш: я куриз, ликнуриз, цІарку маш гъяйириз, я гъацІарку ликар ккайириз, я гъацІарку хилар хьайириз, я лик вая хил дюбгънайириз, я гъузгъун алириз, я исчІлириз, я ул'ин лизиб али кадиз, я скаш ясана зийнар али касдиз, я муртйир чІур духьнайи касдиз.
Гъайгъучи Арондин насларикан, бедендин нукьсанвал кайи гьич сарира Раббийиз багъишар духну ккундар. Нукьсанвал кайириз гъурбнар ургрушв'инна чан Заануриз хураг хуз ихтияр адар.
Чан Заанурин хураг дугъаз ипІуз ихтияр а – гирамивалин гирамивализ дубхнайибра ва гирамивализ дубхнайибра, аммаки думу гьебхнайи чарчнахьна дуфну ккундар ва гъурбнар ургрушван багахь улучІвну ккундар. Дугъак нукьсанвал ка – гъит Йиз гирамишв чиркин дарапІри. Фицики Узу вуза – Рабби, дурарин гирамивалин булагъ."
Мошейи му, Арондиз, дугъан баяриз ва вари исраэларин баяриз гъапнийи.


22
Раббийин ччвур гирамиди уьбх

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Арондиз ва дугъан баяриз йип: "Гъит дурар, исраэларин баяри хру багъишарихъди ихтиятди ишри, Исраэлин баяри Узуз багъиш гъапІубди, Йиз гирами ччвур гъит чиркин дарапІри. Узу вуза – Рабби"
Дурариз йип: "Учвкан гьарсар, фунуб наслин девриан вуш ишри, Исраэларин баяри Раббийиз бахиш дапІну духнайидарин багахь улучІвиш, тІанкь апІиди, думу сарун Йиз улихь хьидар. Узу вуза – Рабби.
Арондин насларикан гьич сарира, аьзар кайири васана жандиан удучІвувалар кайири, сабан учв марцц хьайиз гирами хувалар (багъишар) дитІну ккундар. Гьарсар, фуж гъабчІвибди чиркин дапІнайи мутмуйик куркІиш, гьарсар, фуж тум удубчІвнайир гъашиш, гьарсар, фуж, куркІиган чиркин апІру жвилли гьяшаратдик куркІиш, ясана куркІиган чиркин апІру адмийик куркІиш (дугъан чиркинвал фициб ккунш ибшри), – гьарсар, фуж гьацибдикан фтик-вуш куркІиш, хябяхъдизкьан чиркинди гъузди. Дугъаз, сабан жикІайизкьан, гирами хувалар итІуз ихтияр адар.
Ригъ алабхъбалан кьяляхъ думу марцци хьиди, хъа гьадмуган гирами хувалар итІуз шул, фицики дурар – дугъан хураг ву.
Дугъу мурдал гъабхьи гьяйванатдин ясана вягьши гьяйванатари гъючІюбгъю гьяйванатдин йикк дипІну ккундар, жараси гъабшиш, думу чиркин хьиди. Узу вуза – Рабби.
Гъит дурари Узу дерккнайидар хъаъри – чпиинна гунагь гъададабгъри. Даршиш дурар, гирамишв чиркин апІбаз лигну йихиди. Узу вуза – Рабби, дурарин гирамивалин булагъ.
ЧІатланури гирами хувалар дитІну ккундар. Гъайгъучийихь яшамиш шулади ляхниз дидиснайири дурар дитІну ккундар.
Хъа Гъайгъучийи тувну кьимат гъадагънайирихьан дурар итІуз шулу. Гъайгъучийин хулаъ бабкан духьнайидарихьан, Гъайгъучийи фу ипІураш, гьадму ипІуз шулу.
Гъайгъу алдру тухмиан вуйи жилириз душнайи Гъайгъучийин шуру, гирами хувалар дитІну ккундар.
Хъа эгер Гъайгъучийин риш ачІни духьну ясана гьидитну, бицІидар хътарш, хъана чан адашдин хулаъ, чан жигьил вахтнаъси яшамиш шулаш – гьадмуган дугъхьан, чпин адашди ипІруб ипІуз хьибди.
Эгер, чаз аьгъдарди жара касди гирамивалин хувал гъипІиш, дугъу думу гирамивалин багъиш, хьубпи пайсана иливну дидин ерина жараб дубхну ккунду.
Гъит дурари, Исраэлин баяри Раббийиз хурайи гирамивалин багъишар чирикин дарпІри.
Гъит дурар диритІри, гъит чпиинна гунагь гъададабгъри, чпи дурарин ерина жарадар хруси дархьуз. Фицики Узу вуза – Рабби, дурарин гирамивалин булагъ."


Фицдар гьяйванатар гъурбан дап1ну ккундарш

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Арондиз, дугъан баяриз ва Исраэлин вари баяриз йип: "Эгер Исраэларин баярикан, ясана дурарин арайиъ жара йишвариан удучІвну дуфну яшамиш шулайидарикан шли Раббийиз вариубгбан гъурбан, гаф тувну ясана чан хушниинди хуз ккаш, кьабул вуйи гъурбан скаш ктру бугъа, якъ ясана кьун вуди дубхьну ккунду.
Скашар кайи гьяйванатар гъурбан вуди маханай, фицики дициб гъурбан кьабул вуди хьибдар.
Эгер шли Раббийиз шадлугънан гъурбан вуди маларикан вая марччарикан, гаф тувну ясана чан хушниинди, хуз ккаш, гъурбан апІурайиб кьабул шлуб дубхьну ккунду. Гъурбан апІурайи гьяйванат, скашар ктруб вуди ккунду; гьич саб жюрейин нукьсанвал дидик кади ккундар.
Раббийиз гъурбанди бюркью гьяйванатар, гъюргъюшвар ясана зиянар, аьмгълар, кечел ясана уьзрар кайи гьяйванатар маханай. Раббийиз багъиш вуди дицдар гьяйванатар ургрушв'ин мииливанай.
ГъацІабку лик ккайи бугъа вая якъ, жвуван хушвализ хру гъурбан вуди хай шул, хъа гаф тувну хру гъурбан вуди думу кьабулди вуйиб хьибдар.
Раббийиз гъурбанди зиян кайи, дачархьнайи, удутІнайи вая адатІнайи муртйир ккайи гьяйванатар маханай. Ичв жилариин мициб ляхин мапІанай. Жара халкьдинурихьанра, ичв Заанурдиз хураг вуди ургрушв'ин гъурбан апІузди мицдар гьяйванатар мидисанай.
Дурарик скаш кади гъабшиш, дурарик нукьсанвал каш, ичв гъурбан кьабул вуйиб вуди хьибдар."


Фицдар гьяйванатар гъурбан ап1уз шулуш

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Эгер хюндиз кІари, марччлиз ччил вая цІигьраз мудур гъабшиш, думу ургуд йигъан чан дадайихъди гъубзну ккунду, хъа миржид йигъан ва зина вахтнануб Раббийиз кьабул вуйи багъиш вуди гъурбан апІуз шул.
Хюни, марчч вая цІигь, чан бицІибдихъди сад йигъан муркканай.
Раббийиз чухсагъулварин гъурбан хруган, гьаци апІинайки, гъурбан кьабул шлуганси.
Думу гьадму йигъан дипІну ккунду, гьириз фукІара мигъибтанай. Узу вуза – Рабби.
Йиз табшуругъарихъди гъарахай, дурар тамам апинай: Узу вуза – Рабби.
Йиз гирами ччвур чиркин мапІанай, хъа гьадмуган Узу Исраэлин баярин арайиъ Йиз гирамивал ачмиш апІидиза. Узу вуза – Рабби, ичв гирамивалин булагъ.
Узу – ичв Заанур хьузди, учву Египетдиан адаур Узу вузачву. Узу вуза – Рабби.


23
Султ йигъ

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Исраэларин баяриз йип: "Магьа, Раббийи улупнайи йигъар, учву гирамидар вуди хабардар апІру йигъар. Магьа йигъар Узу дерккнайи.
Йирхьуд йигъан ляхин апІин, хъа ургудпи йигъ – султ, архаинвалин йигъ, гирами йигъ. Учву наан яшамиш шули гъахьишра саб ляхинра мапІанай: му Раббийин султ йигъ ву.


Садпи машкврар

Магьа Раббийи улупнайи йигъар, улупнайи вахтнаъ учву хабардар апІру гирами йигъар.
Сабпи вазлин йицІиюкьубпи йигъ, ахсрар ккухьрухъантина – Раббийин Пасах (Уьрхбан йигъ).
Хъа гьадму вазлин йицІихьудпи йигъ – Дун ктру уьлин машквар, Раббийин машквар. Ургуд йигъан дун ктру уьл ипІинай.
Садпи йигъ, гъит ичв гирамиб ибшри: саб жюрейинна ляхин мапІанай.
Ургуд йигъан Раббийиз багъишар акъинай. Ургудпи йигъ – гирамиб: саб жюрейинна ляхин мапІанай."


Багъишар ва Хьц1урарин машквар

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Исраэларин баяриз йип: "Узу учвуз туврайи уьлкейиз гъафиган ва душваъ мягьсул уч гъапІган, дяхнин сабпи шал Гъайгъучийиз абкъинай, дугъу думу Раббийин улихь, кьабул вуйи учвхьан гъурбан вуди, за апІбан бадали. Гъит Гъайгъучийи дяхнин шал, багахь хьайи султ йигъ улдубчІвну хъа йигъан за апІри.
Дяхнин шал запІру йигъан учву, сад йистІан зина дару, скаш ктру Раббийиз вариубгбан гъурбан вуди ччил дубхну ккунду.
Дидихъди уьлин багъиш, оливкйирин ччим кайи саб луху(йицІийирхьуб зах) дяхнин хю дубхну ккунду – му, Раббийиз вуйи багъиш ву, Дугъаз кьабул вуйи ицци ниъран кум. Улубзру чяхир саб литрикьан дубхьну ккунду.
Учву ичв Заанурдиз (дяхнин шал) гъурбан гъапІу йигъазкьан фукІара, я уьл, я кІурицІ, я таза дяхин мипІанай. Му учвуз, учву наан яшамиш шули гъахьишра, наслиан наслиз гьаммишандиз дебккнайиб ву.
Гьаму султ йигъхъантина – дяхнин шал за гъапІу йигъхъантина –  ургуб гьуркІу гьяфта гьисаб апІинай.
ХьцІурпи йигъан – ургубпи султ гьяфтайихъантина вуйи йигъан Раббийиз таза мягьсулин хюйкан уьл'ин багъиш абкъинай.
Ичв гъулариан, Заанурин улихь заъбан бадали, кьюб уьл акъинай. Гьарсаб уьлиз гьацІ луху (миржиб зах) дяхнин хю дубшну ккунду. Дурар дун кади дуржну ккунду – му, мягьсулин сабпи бегьернакан Раббийиз вуйи багъиш ву.
Учву уьлихъди сатІиди, гъурбан апІуз, скаш ктру, йис адабхънайи ургуб ччил, саб бугъа, кьюб якъ духну ккунду. Му, уьлин хувалихъдина чяхир улубзувалихъди вуйи Раббийиз, вуйи вариургрувал хьибди – му Раббийиз вуйи багъиш ву, Дугъаз кьабул вуйи ицци ниъран кум.
Гьацира, марцц хьпан гъурбан вуди кьунра ва шадвалин гъурбан вуди, йис дубхьнайи кьюб ччилра гъурбан апІинай.
Гъит Гъайгъучийи дурар – кьюб ччил – Раббийин улихь за апІуб вуди, мягьсулин сабпи бегьернан уьлин хувалихъди, запІри. Дурар, Раббийиз вуйи гирамивал ву. Дурар Гъайгъучийиз гъузрайидар ву.
Му йигъ, гирамиб вуди мялум апІинай; фукІа ляхин кІуруб мапІанай. Му учвук, учву наан яшамиш шули гъахьишра насларилан наслариз гьаргандиз кибтІнайиб ву.


Дяхнин к1уларикан

Уву яв жилиин иган убггурайиган, хутІлин гъирагъдихънакьан мубгган ва убггбалан кьяляхъ дяхнин кІулар мюуьлдяхян – дурар касибдиз ва гъурабачийиз гъит. Узу вуза – Рабби, ичв Заанур."


Архаинвалин машквар

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Исраэларин баяриз йип: "Ургубпи вазлин садпи йигъ ичв Архаинвалин йигъ вуди дубхьну ккунду, гирами йигъ вуди, гъит дидкан зурнийирин сесну хабар дебккри.
Саб жюрейинра ляхин (думу йигъан) мапІанай, Раббийиз багъишар акъинай."


Ккадаувалин (Марцц ап1бан) машквар

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Ургубпи вазлин хъа йицІудпи йигъ – Ккадаувалин Йигъ. Му йигъ учвуз гирамиб дубхьну ккунду; ушар дисай ва Раббийиз багъишар акъинай.
Му йигъан фукІа ляхин мапІанай, фицики му йигъ – Кадаувалин Йигъ, Раббийин, ичв Заанурин улихь ичв ккадаувал тамам апІурайи йигъ ву.
Гьарсар, шли му йигъан ушв дибиснадарш, терг апІиди ва чан халкьдихьан гьадатІну хьиди.
Гьарсар, шли му йигъан ляхин апІури гъашиш, Узу пуч апІидиза ва дугълан чан тухмиан цІар алдатну хьиди.
Му йигъан саб ляхинра мапІанай – Му учвуз аьрариз дебккнайиб ву. Учву наан яшамиш шули гъахьишра насларилан наслариз думу тамам апІинай.
Учвуз му, гьубкІну вуйи султвалин архаинвалин йигъ вуди дубхьну ккунду; ушвар дисай.


Пажарин машквар

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Исраэларин баяриз йип: "Ургубпи вазлин йицІихьудпи йигъ – Пажарин Машквар, ургуд йигъандин Раббийин машквар.
Дидин садпи йигъ – уч хьувалин гирами йигъ; гьич саб ляхинра мапІанай.
Ургуд йигъан Раббийиз ургру багъишар акъинай. Миржидпи йигъан вари сабишв’инна гирамивализ уч йихьай ва Раббийиз убгруб гъурбан ап1инай. Му – машквран сабишв’инна ккудубкІру уч хьувал ву, му йигъан фукІа саб ляхин мапІанай.

Гирамивализ сабишв’инна уч шлу Раббийи улупнайи маршвран йигъар гьамцдар ву. Му йигъари гьасаб йигъаз вариубгбан, уьлин ва чяхрин багъишар хидичва. Му машкврар, Раббийин султ йигъарик кахьрайидар дар, хъа багъишар, учву гаф тувну ва хушниинди хру гъурбнарик кахьрайидар дар.
Гьациган ургубпи вазлин йицІихьудпи йигъан, учву мягьсул уч гъапхъан, Раббийин ад бадали машквар кІули гъайибхай. Думу ургуд йигъан хъади-хъади тебрик дап1ну ккуниб ву. Гъит садпи йигъ ичв архаинвалин йигъ ибшри ва миржидпи йигъра – архаинвалин йигъ.
Садпи йигъан, гьараригъян ужударстар йимишар, пальма гьарин к1ажар, гъалинди кІаж али гьарарин кюлер ва нирарихъди шлу чІвалан кюлер гъадагъай ва Раббийин, ичв Заанурдин улихь ургуд йигъан шадвал хъапІай.
Гьар йисан Раббийин гьюрматназ му машквар ургуд йигъан хъапІай. Му учвуз гъюз имбу наслариз аьсрариз дебккнайиб ву. Ургубпи вазлиъ му машквар насларилан наслариинна хъапІри йихьай.
Ургуд йигъан пажарикк яшамиш йихьай: гъит Исраэлин вари агьлар думу йигъари пажарикк яшамиш ишри. Египетдиан исраэларин баяр адаъну пажарикк яшамиш шулайиган, Узу дурарихьна гъюб, гъит ичв вари наслариз аьгъю ибшри. Узу вуза – Рабби, ичв Заанур."

Мошейи исраэларин баяриз гьаммишан хъаъру Заанурин машкварикан гъапнийи.


24
Акв ап1рубдиз ччим

Раббийи Мошейиз гъапи:
– Исраэларин баярихьди увухьна, акв ап1рубдихъна, Гюрюшнан Чадриъ гьибхнайи Йикьрарнан чарчнан улихь лампйир гьарган кархьну хьпан бадали, хилариинди гьязур дапІнайи оливкйирин марцци ччим хуз гъит. Арон гьаммишан, Раббийин машнахь хябяхътІан гьириз ургурайи лампйир хьади хьуз, лигури ккунду. Му учвуз аьсрариз дебккнайиб ву. Насларилан налариз му тамам апІури йихьай.
Гъит дугъу гьарган, Раббийин улихь хьайи марцци гъизилин акв ап1рубдиин али лампйириз лигури апІри.


Гирами уьл

Дяхнин хю гъадабгъ ва дидкан йицІикьюб лаваш урж; гьарсабдиз саб луху (йицІийирхьуб зах) дяхнин хю дубшну ккунду.
Лавшир кьюб чІвеъ дапІну, гьарсабдиъ йирхьухьуб ади, Раббийин улихь хьайи марцци гъизиликан дапІнайи устлиин див.
Гьарсаб чІвеъран багахь марцци ниъ адаърударра див. Гъит дурар, Раббийиз ц1ин гъурбанар ап1уварин лишнарси к1ваин алаърудар ишри.
Гьаммишандин йикьрарниинди исраэларин баярихьан вуди, гьар султ йигъан Раббийин улихь мициб уьл диври ккунду.
Му уьл Арондизна дугъан наслариз дубхьну ккуниб ву; гъит думу дурари гирами йишв'ин ипІри. Му гирамивалин гирамивал ву. Раббийиз хурайи багъишарикан му, Арондиз ва дугъан наслариз аьсрариз вуйиб ву.

Заанур беябур ап1руриз вуйи жаза

Исраэларин баярин арайиъ сар кас гъахьну. Дугъан дада исраэларикан, хъа адаш египтарикан вуйи. Бинайин йишваъ исраэларин баярикан сарикди элегури, му касди, исраэл-дишагьлийин бали, люкьнар апІури, Ччвур (Раббийин) беябур апІури гъахьну. Думу Мошейихьна хуру. Дугъан дадайиз Шеламит кІуйи, думу Дан тухмиан вуйи Диврийин риш вуди гъахьну. Дугъан бал’ин  улам алди гъитру ва дугъкан гьапІруш, Раббийи гьял гъапІубдиз ккилигури гъузру.
Раббийи Мошейиз гъапи:
– Люкьнар апІурайир бинайин йишвариан адаъ. Гъит, дугъу гъапІу гафар шлиз гъеерхьнуш, дурари дугъан кІул'ин хилар иливри ва гъит вари жямяаьтди дугъ'ин гъван уьлюбхри. Хъа Исраэларин баяриз йип: "Шли чан Заанурдиз агьрар апІури гъашиш, дицири думу гунгьихъанди жаваб тувди. Шли Раббийин ччвур беябур апІури гъашиш, дицир аьжализ тувну ккунду: гъит дицириинна вари жямяаьтди гъван уьлюбхри. Ччвур беябур гъапІур: удучІвну дуфнайирра ва биначира, аьжализ тувуб лайикь ву.
Шли адми гъачІиш, дицир аьжализ тувну ккунду.
Шли гьяйванат гъабчІиш, дицири туву зарал ккебкну ккунду: уьмрихъ уьмур.
Шли багахь хьайириз зиян гъапІиш, дугъазра чав гъапІуб дапІну ккунду: гъюбгъиш дугъанна уьбгъиди, ул – улихъ, сипп - спплихъ. Жарариз фу зиян гъапІиш, чазра гьациб дапІну ккунду.
Шли гьяйванат гъабчІиш, дицири зарал ккебкну ккунду, хъа шли адми гъачІиш, дицир аьжализ тувну ккунду.
Гъит учвухь саб къанун ибшри: биначийизра, гъурабачийизра кайиб. Фицики Узу вуза Рабби, ичв Заанур."
Мошейи мидкан исраэларин баяриз хабар дебкку. Люкьнар гъапІур бинайин йишвариан адау ва гъван уьлюбхю. Исраэларин баяри Раббийи Мошейиз апІин гъаписи апІуру.


25
Султвалин йис

Раббийи Мошейиз Синай дагъдиин гъапи:
– Исраэларин баяриз йип: "Узу учвуз туврайи жилиинна гъафиган, думу жили Раббийин султ йигъ тамам дапІну ккунду. Йирхьуд йисан яв хутІил убз, йирхьуд йисан яв багъдиъ тІумтІин шир хътабтІури апІин, бегьер ккадабц1. Хъа ургудпи йисан гъит жилин гьубкІу султвалин архаинвал ибшри, Раббийин султ йис: яв хутІил мубзан, яв багъдиъ тІимтІин шил махъадабтІан. Яв убзрушваъ ктубчІвуб уч мапІан, яв багъдиъ шил кадабтІнадру тІумтІилан бегьер уч мапІан: гъит му йисан жили гьубкІну архаинвал (султвал) апІри.
Султ йисан архаинвалиъ гъабхьи жили учвуз ипІруб тувиди – увуз, яв лукІариз ва лукІ дишагьлийириз, увухь яшамиш шули дидиснайи лихрудариз, яв мал-къарайизра, яв уьлкейин чІурдин гьяйванатаризра. Дидин мейва варидариз хурагди гьубкІди.


Аьхю Машквар йис

Ургуб султвалин йисар гьисаб апІин – ургуд ражари ургуд йис. Хъа ургуд султвалин йисар улдучІвган – ягъчІвурна урчІвуд йис – зурнайин сес идип: ургудпи вазлин йицІудпи йигъан, Ккадаувалин Йигъан, вари уьлке вуйибси зурнайин сес атІабгай.
ХьуцІурпи йис гирамиб апІинай: му йисан вари уьлкейиъ гьарсар кас азад апІувалин хабар деебтай. Му учвуз зурба Машквар хьибди; учвкан гьарсар учв тухмин пайнахьна, жуван багахьлуйирихьна гъидичва.
Гъит учвуз хьцІурпи йис зурба Машкврин йис ибшри; учву я дубзну ккундар, я иган убггну ккундар, хутІлиъ чан чаинди ктубчІвубдин иган дапІну ккундар ва ктадатІди гъиту тумтІарин бегьер уч дапІну ккундар. Му зурба Машкврин йис ву, гъит учвуз му гирамивалинуб ибшри: ипІинай анжагъ хутІлиин чан чаинди ктубчІвуб.
Гъит му зурба Машкврин йисан учвкан гьарсар чан тухмин пайнахьна хъадакну гъюри.
Эгер уву багахь хьайириз увуз айи хутІил масу туври ясана дугъануб гъадабгъури гъашиш чиб-чпиз кучІлар апІури мапІанай.
Багахь хьайирин жил гъадабгъурайири зурба Машквриланмина швнуд йис гъушнуш, гьадрарин кьимат тув. Хъа шли чан жил масу туври гъашиш, гъит гьисаб апІри зурба Машквар хьайиз швнуд йисансана душвлан мягьсул уч апІуз шулуш.
Фукьан йисар ккимиди гъузраш, кьиматра гьадмукьан заанди хьибди, фукьан цІибди гъузраш, гьадмукьан цІибдира хьибди, фицики дугъу увуз мягьсуларин кьадар масу тувра.
Чиб-чпиз кучІлар мапІанай, жвуван Заанурихьан гучІ апІинай. Узу вуза – Рабби, ичв Заанур.
Узу дерккнайидарихъди гъарахай, Йиз къанунар тамам апІинай – жилиин хатІасузди яшамиш хьидичва.
Жили мейва тувди, учву ацІайиз ипІидичва – жилиин хатІасузди яшамиш хьидичва.
Учву гьерхдичва: "Ургудпи йисан учу фу ипІуча, эгер учухьди я убзуз, я ккадабцІуз гъитдарш?"
Йирхьудпи йисан Узу Йиз уж'вал гьапІдизачвуз, ва жили мягьсул шубуд йисаз тувдичвуз!
Миржидпи йисан убзидичва, хъа думуган йирси мягьсул ипІури гъуздичва: таза мягьсул хъубкьайиз, урчІвудпи йисаз думу ипІури хьидичва.


Жвуван хусусият фици кьяляхъ бисуз шулуш…

Жил, кьяляхъ апІуз даршлуси масу тувуз ихтияр адар, фицики жил – Йиз вуйиз, хъа учву гъурабйир вучва, Узу учву кьабул дапІнайи.
Ичв ихтиярнаъ айи вари жилариин ичв тухмин паяр кьяляхъ гъадагъуз шлу мумкинвалар учву гъитну ккунду.
Эгер яв адми касиб гъашиш, ва чан пайнан гьацІ масу тувиш, гъит, ифдихъди варитІан багахь вуйирнур гъюри ва масу туву думу жил кьяляхъ гъадабгъри.
Эгер адмийихъ дицир багахьлу хътарш, хъа учв девлету гъахьиган, дугъхьан чав масу тувуб кьяляхъ гъадабгъуз шулу.
Гъит гьисаб апІри чав масу туву вахтнахъанмина гъушу йисар, ва гъадабгъуриз гъузрайи имбу йисарин чан кьимат тувну, чан жил кьяляхъ бисри ва чан гьатмунуб пайнак кибикьри.
Эгер дугъаз думу кьяляхъ гъадабгъуз пул адарш, масу тувуб гъит зурба Машкврин йис гъяйизкьан гъадабгънайирихь гъубзри. Зурба Машкврин йисан жил азад апІиди ва гъадабгъури чан эйсийихьна кьяляхъ апІиди.
Эгер, юкьуб аьтраф цал илбицнайи шагьрин айитІ айи хулар шли масу тувиш, дугъхьан чан хулар сад йисандин арайиъ кьяляхъ гъадагъуз шулу – вари гьадму вахтна кьяляхъ гъадагъуз мумкинвал а.
Эгер, юкьуб аьтраф цал илбицнайи шагьрин айитІ айи хулар масу тувну, дугъу чан хулар сад йисандин арайиъ кьяляхъ гъадагъиш, хулар сарун гьаргандиз гъадагъуриз ва дугъан наслариз гъузра; дурари дурар зурба Машквар вуйи йисан азад апІурадар.
Хъа, юкьуб аьтраф цал илбицну адру йишвариъ айи хулар жилин пай гьисаб шула; дурар кьяляхъ апІуз шулу, хъа зурба Машкврин йисан дурар азад дапІну ккунидар ву.
Левитарин шагьрариъ, чпин хулар дурариз ккуни вахтнаъ кьяляхъ апІуз ихтияр а, гьаддихъди дурарихьан, левитарихьанра кмиди гъадагъну чпин хулар кьяляхъ апІуз шулу. Левитарин шагьриъ масу туву хулар зурба Машкврин йисан азад дапІну ккунду, фицики левитарин шагьрариъ айи хулар – исраэларин баярин арайиъ айи тухмиланмина гъубзрайи пай ву.
Дурарин шагьрарихъди хъайи чІурарра масу тувуз ихтияр адар: му аьсрариз левитарин тухмин пай ву.
Эгер яв миллатдиннур касиб гъашиш ва увккан ассилувалиъ ахъиш, дугъаз хил ттив, жара улькейиан дуфнайи ясана гъураба касдиз кюмек ап1руси, дугъазра, гьамуст1антинара яшамиш хьпан бадали, кюмек ап1ин.
Уву дугъаз буржди тувру пулиин я ипІрубдиин, думура увуси яшамиш хьпан бадали, артухъди иливну ча макІан. Яв Заанурдихьан гучІ апІин.
Уву тувубтІан артухъуб, гъипІубт1ан артухъуб ча макІан.
Учвуз Ханаан тувуз ва ичв Заанур хьуз, учву Египетдиан адау Рабби, ичв Заанур Узу вуза.
Эгер яв миллетдинур касиб духьну увуз масу тувиш, лукІруси дугъахьди ляхин апІуз мигъитан.
Гъит думу увухь дидиснайи нежберси яшамиш ишри. Думу увухъ зурба Машкврин йис хьайизкьан лихиди, хъа думу чан бицІидарра хъади увхьан гъягъиди – чан тухмихьна, чан пай жилихьна кьяляхъ гъиди. Вари дурар – Узу Египетдиан адау, Йиз лукІар вуйиз. Дурар лукІарси масу тувуз ихтияр адар.
Дурариз пис эйси махьан, яв Заанурдихьан гучІ апІин.
Уву лукІарди гъадагънайи жиларна дишагьлийир, учвлан илт1ик1найи халкьарикан вуйидар духьну ккунду.
Учвхьан гьацира ичв арайиъ яшамиш шулайи гъураба адмийирра, ичв жилиинна удуч1вну дуфнайидарикан бабкан гъахьидарра масу гъадагъуз шулучвхьан. Дурар ичв хусусиятди гъитуз шулу.
Дурар учвхьан ирсди ичв веледариз гьаммишандиз тувуз шулучвхьан. Дурарихъди учвхьан лукІарихъдиси хьуз шулучвхьан, аммаки Исраэларин баяриз, ичв гъардшариз пис эйсйир машанай.
Эгер гъураба кас девлету духьну, хъа яв гъардашлугъ касиб ва учв дугъаз масу, ясана дугъан тухмикан шлиз масу учв тувиш, яв гъардашлугъ, масу тувнайир, кьяляхъ гъадагъуз шулу. Думу кьяляхъ гъадагъуз дугъан чвйирикан сарихьан шулу, халурихьан, халурин балхьан ясана ифдихъди багахьлу вуйи жарарихьан – ясана, девлету духьну, дугъхьан чав учв кьяляхъ гъадагъуз шулу. Гъит дугъу чай эйсийихъди сатІиди гьисаб апІри йисар учв масу гъадагъхъан зурба Машкврин йисазкьан имбудар; дугъан кьимат гъузну имбу йисариинди, дидисну лихурайи нежбриз тувру кьиматнан гьисабнаан гьисаб апІри.
Кьяляхъ гъадагъурайиган, йисар гизаф ккимиди гъузраш, дугъу учв азад апІбан бадали чав масу гъадагъруган туву кьиматнан аьхюбсиб пай тувну ккунду.
Хъа эгер зурба Машкврин йисаз йисар цІибтІан гъузрадарш, учв азад апІбан бадали, гъит гьадму йисариз гъилигу кьимат туври.
Эйсийири думу лук1, вари йисари, дидиснайи нежберси гьисаб ап1ри. Яв уларикк эйсийи дугъаз гъагъ илдирипри. Хъа эгер яв гъардашлугъ кьяляхъ гъадагъну дархьиш, зурба Машкврин йисан думу, чан веледарра хъади, азад хьиди.
Фицики Исраэларин баяр – Йиз лукІар вуйиз. Гьадрар вуйиз Йиз гъайгъушнаъ дерккнайидар, Египетдиан Узу адаъдар. Узу вуза – Рабби, ичв Заанур.


26
Хъпехъувализ вуйи ужувлар

Жвуваз идолар мапІанай. Учвухь я ядигарар мидиванай, я гирами гъванар мудусанай, ичв жилиин, дурариз икрам апІбан бадали шиклар кайи гъванар мап1анай. Фицики Узу вуза – Рабби, ичв Заанур.
Йиз султ йигъар хъаай ва Йиз гирамишваз гьюрмат апІинай. Узу вуза – Рабби.
Эгер учву Йиз дерккнайидар тамам апІури гъашиш, марцциди Йиз табшуругъарихъди гъяри гъашиш,
Узу учвуз лазим вахтнаъ мархьар гьаъдиза, ва жили учвуз мягьсул тувди, хъа хутІлиъ гьарари бегьер хивди.
Дяхнин ггарар дапІну ккудубк;айиз, тІумутІ уч апІру вахт гъибди, дидин кьяляхъ убзру вахт хътубкьиди. АцІайиз ипІидичва ва ичв жилиин хатІасузди яшамиш хьидичва.
Ичв уьлкейиз Узу ислягьвал тувдиза: учву ахуз дахъиган, сарира учву инжиг апІидар. Ичв жиларилан Узу вягьши гьяйванатар ултІурккидиза. Ханжли ичв уьлке ичІи ап;идар.
Душмнар учву гьергуз гъитдичва. Дурар ичв ханжлихьан дахьди.
Учвкан хьури варж гьергуз гъитди, хъа варжди йицІур агъзур гьергуз гъитди, ичв душмнар ичв ханжлихьан дахьди!
Учвуз уж'вал Узу апІидиза. Учву артмиш ва гизаф кьадар Узу апІидизачву. Учвухъди вуйи Йиз йикьрар уьбхюри хьидиза.
Сачрин ипІру-ухруб ичв ккудубкІайиз, учву дурар, цІийи мягьсулиз йишв апІбан бадали, гатІахьури хьидичва.
Йиз Хал ичв арайиъ хьибди ва Узу учву гьясбикк ккадарди хьидарзуз.
Ичв арайиъ Узу хьидиза. Ичв Заанур Узу хьидиза, хъа учву, Йиз халкь вуди хьидичва.
Узу вуза – Рабби, ичв Заанур, учву Египетдиан Адаур, дурарин лукІар учву дархьбан бадали. Учву хъацІакну гъягъбан бадали, Узу учвуъ айи юркквагъ гъюбгъюнза.


Хъпебехъувализ вуйи балйир

Хъа эгерки, учву Узухъ хъпебехъди гъашиш, гьаму вари Йиз табшуругъар тамам дарапІди гъашиш,
эгер Йиз къанунар тина гъапІиш ва Узу дерккнайидар гьясбикк апІдарш,
эгер учву Йиз вари табшуругъар тамам дарапІди гъашиш ва Узухъди вуйи йикьрар гъючІюргъиш –
аьгъю йибхьайки, Узу учвкан гьапІруш.
Узу учв'ин завал алапІидиза – чухутка ва цІа алди шлувал, улар мучІу хьидиячв, гъянаъ дердна-гъам абхъдиячв.
Учву убзидичва тум, хъа давди – ичв душмнари ипІидиячв уьл.
Учвуз къаршуди Узу Йиз хъял илтІибкІидизачвуз: душмнар учв'ин гъалиб хьиди, дуст дарудари учв'ин агъавал апІиди. Хъа кьяляхъкьан илтІитІикІди гьергдичва, гьеле учвухъ фужкІа хъергну адаршра.
Эгер учву гьамдихъанра Узухъ хъпебехъди гъашиш, ургуражари артухъди Узу ичв гунгьарихъанди хъял алдабгъидизачвулан.
Ичв кІул ккивуз даккнивалин къурззлувал Узу уьбгъидизиячв.
Узу гьаци апІидизаки, ичв кІул'ин али зав рукьси, хъа учвукк ккайи жил – йифрукьси.
Учву вари кьувват давди адапІидичва: ичв жили – мягьсул, хъа гьарари йимишар тувидар.
Хъа учву гьамдихъанра Узуз къаршуди гъяри гъашиш, ва Узухъ хъпебехъди гъашиш, Узу ургуражари жаза артухъ апІидизачвуз ичв гунгьарихъанди.
Учв'инна, ичв бицІидар пуч ва мал-марчч тІанкь апІуз Узу вягьши гьяйванатар гьаъдизачвуинна. Хъа учву цІибтІан-цІиб шули хьидичва, ичв рякъяр ичІи хьиди.
Хъа гьамдихъанра учву Узхъан фукІа гъудудубгъиш, ва Узуз къаршуди гъяри гъузиш,
Узура учвуз къаршуди гъягъидиза: ичв гунгьарихъанди учвуз ургуражари артухъди жаза Узу тувдизачвуз.
Йикьрар чІюргъбаз гюре учвлан хъял алдабгъбан бадали, Узу гьапІдиза учв'инна ханжал! Хъа учву ичв шагьрариъ жин гъахьиган, Узу гьапІдиза учв'инна аьзар, ва душмнарин хилиъ ахьдичва!
Узу мягьрум апІидизачву уьлихъ. Гьадмуган, убжру уьлиз йицІур дишагьлийигъна саб ттерин (пич) артухъра кади хьибдичвуз. Учвуз уьл ярчврариин ебцайин тувди. ГъипІдарра гашу йикІури гъуздичва.
Эгер учву мидхъанра Узухъ хъпебехъди гъашиш, гьадмуганра Узу къаршуди гъяри гъашиш,
Узу учв'ин яман хъял удубчІвну алархьидичвуин ва учву гъапІу гунгьариз сабан ваъ, хъа ургубан жаза гьадабтІидиза!
Учву ичв баяр-шубарин беден йикк ипІури хьидичва.
Узу даргъидизаячв ичв гирамишвар, асккан- заан апІидизаячв, ичв ицци ниар ургрушвар. Ичв идолариз дубхнайи мурдал йиккюгъди ичв майтарра гъяди хьиди. Учву Узуз кІару битІарси хьидизуз!
Ичв шагьрар Узу гъюрдариз илтІикІидиза, ичв гирамишвар гъяцІал апІидиза ва ичв гъурбнарин кум хътабгъуз хьибдарзуз ккун.
Узу му жил гьаци гъяцІал апІидизаки, мушв'инна яшамиш хьуз гъафи ичв душмнар гъах хьиди.
Узу учву халкьаригъ даргъидизачву ва учвухъ хъергуз ханжал халариан уьчІюбгъидиза. Ичв уьлке ичІи хьибди, хъа шагьрар ичв гъюрдариз илтІикІиди.
Ва жили чан ккудушу суулт йисар ккаъди. Учву душмнарин гьюкуматдиъ яшамиш шуламиди ул'ан идипну дипнайивалин вари вахтнаъ ичв жили рягьятвал гъадабгъиди ва ккудушу султ йисар ккаъди.
Думу ул'ан идипнайивалин вари вахтна, жили рягьятвал гъадабгъиди. Хъа учву дид'ин яшамиш шулайиган, диди рягьятвал гъадабгъури гъабхьундар, гьаз гъапиш султ йисар тамам апІури гъахьундарчва.
Учвкан сагъди гъузу хъа думу сакьюдар, душман гьюкуматдиъ яшамиш хьиди ва дурарин кІваъ Узу гучІ ипдиза. Рибшвиди кІаж – хъа дурар гьергди, гьергди ханжлихьан гьерграйиси, алдакиди, гьеле чпихъ фужкІа хъергнадаршра. Дурар, чиб-чпихъ хъарсри, ханжлихьан гьерграйиси, алдакури хьиди, фужкІа хъергнадаршра, жвар ккипну гьергди. Учвхьан душмниз къаршу дийигъуз хьибдарчвухьан.
Ва жара халкьаригъ йихидичва, ичв душмнарин жили учву хътІюкьиди.
Учвкан сагъди гъузу хъа думу сакьюдар, душман гьюкуматдиъ, чпин ва чпин абйирин гунгьариз дилигну, чІивидимиди утІиди!
Хъа эгер дурари, чпин тахсир ва чпин абйирин тахсир кІул'ин гъадабгъиш – Узуз къаршуди гъапІу нягьякьвалар ва Узуз къаршуди гъаши гъедергувалар, фтин кІуллан Узу дурариз Къаршуди гъушунза ва душмнарин гьюкуматдиз дурар утІуккунза – эгер дурарин суннат дапІнадру юкІв швумал дубхьну дерднаъ абхъиш ва чпин тахсирнан кьимат тувиш, Узу Яакувдихъди вуйи Йиз йикьрар, Ицхакдихъди вуйи Йиз йикьрар, Аврагьамдихъди вуйи Йиз йикьрар кІваин алаидиза, гьаму жиликан кІваин апІидиза.
Дурари му жил гъибтиган, диди, чаин адмийир алдрубди, ккудушу чан султ йисар ккаъди – дурари чпин тахсирнахъан кьимат туврамиди: фицики дурари Йиз къанунар тина гъапІну, Узу дерккнайидар гьясбикк гъапІундар.
Аммаки, мидиз дилигди, дурар душмнарин гьюкуматдиъ гъахьиган, Узу дурар нигь дапІну гъитидарза ва дурар гьясби ккадарди гъитдарза. Узу дурар тІанкь апІидарза, дурарихъди вуйи Йиз йикьрар кьяляхъ апІидарза (тамам дарапІди гъитдарза), фицики Узу вуза – Рабби, дурарин Заанур.
Чпин Заанур Узу хьузди, халкьарин уларикк Египетдиан Узу адау дурарин архйирихъди вуйи йикьрар, Узу кІваин апІидиза. Узу вуза – Рабби."
Гьамцдар ву табшуругъар, къанунар ва къайдйир, Синай дагъдиин Мошейилантина Исраэлин баяриз Раббийи тувдар.


27

Раббийи Мошейиз гъапи:

Исраэларин баяриз йип: "Эгер шли, Раббийиз туву гаф тамам апІури гъашиш*, дицири инсандин уьмрин кьимат тувну ккунду.
–––––––––––
*Исраэл касди Заанурдикан чаз фу-вуш ккунн апІури гъахьну ва гьадму чаз ккуниб тамам апІузди фу-вуш (адми, хал, йишв, мал) тувдиза кІури гаф туври гъахьну. Дугъу, чав туву гаф кІулиз адабгъну ккундийи. Чан хизандиан сар кас тувдиза гъапиш, дугъу думу касдихъанди улупнайи кьимат тувну ккундийи.

Къад йислан йирхьцІурииннакьан яш дубхьнайи жилижвувхъанди хьцІур шекел (600 грамм), гирамишван гьисабнан шекел, арсран пул тувну ккунду, хъа дишагьлийири – сумчІур шекел (360 грамм).
Эгер адмийин йисар хьуд йислан къад йис'иннакьан вуш, дугъан кьимат къаб шекел (240 грамм) хьибди, хъа дишагьлийин – 10.
Эгер адмийин йисар саб вазлилан хьуд йис'иннакьан вуш, дицир балин хьуб шекел (60 грамм) арсран пул хьибди, хъа шуран – шубуб шекел (36 грамм).
Эгер адмийин яшар йирхьцІурилан зина вуш, дицир жвуван йицІихьуб шекел (180 грамм) хьибди, хъа дишагьлийин – йицІуб (120 грамм).
Эгер таф тувур, дебккнайи кьимат тувуз гизаф касибди вуш, думу Гъайгъучийихьна духну ккунду, хъа Гъайгъучийи, дугъан аьв-гьялат аьгъю дапІну, дугъу фукьан тувну ккундуш гьял апІиди.
Эгер, гаф тувнайивализ, Раббийиз гъурбан апІуз хуз шлу гьяйванатарикан туври гъашиш, Раббийиз тувнайи думу гьяйванатдикан гирамивал шула.
Думу жара гьяйванатдихьди гьюдюхюз ихтияр адар: я думутІан ужубдихъ, я думутІан харжибдихъ. Эгер фици хьнура гаф тувнайири думу гьяйванат жарабдихъ гьюдюхиш, думу гаф тувнайи гьяйванатра ва гьюдюхю гьяйванатра гирамивализ илтІикІура.
Эгер гаф тувнайивализ, Раббийиз гъурбан апІуз даршлу марцци дару гьяйванат туври гъашиш, думу гьяйванат Гъайгъучийихьна дубхну ккунду, хъа Гъайгъучийи дидин, ужуб вуйивалдиз я харжиб вуйивалдиз дилигну, кьимат аьгъю апІиди. Гъайгъучийи фици гъапиш, гьаци хьибди.
Эгер, гаф тувнайириз гьяйванат кьяляхъ гъадабгъуз ккун гъабшиш, думу дидин кьиматниин сабдик хьубпи пайра иливну гъадабгъну ккунду.
Эгер шли Раббийиз чан хал бахш гъапІиш, Гъайгъучийи дидин, ужуб вуйивалдиз я харжиб вуйивалдиз дилигну, кьимат дебккну ккунду. Гъайгъучийи фукьанди а гъапиш, дидин кьиматра гьадму хьибди.
Эгер шлиз, чан хал бахш дапІну, думу кьяляхъ гъадабгъуз ккун гъабшиш, дугъу дидин кьиматниин сабдик хьубпи пай иливну ккунду ва дугъахьна чан хал кьяляхъ гъибди.
Эгер шли Раббийиз, бинайианмина чан вуйи хутІил бахш гъапІиш, дидин кьимат, дид'ин убзуз шлу тумриинди дебккну ккунду: 170 кила тум убзуз шлу йишв саб пай гьисаб ап1уз шулу, хъа 170 кила тумран кьимат – 600 грамм арс.
Эгер адмийи Раббийиз чан хутІил зурба Машквран йисан бахш апІури гъашиш, дидин вари кьимат гьисабназ (яни хьцІур йисандин кьимат) гъадабгъну ккунду.
Эгер адмийи Раббийиз чан хутІил зурба Машкврин йисан кьялхъян бахш апІури гъашиш, Гъайгъучийи, дидин кьимат, зурба машквриз фукьан йисар ккимиш гьисаб дапІну, дебккну ккунду – мици вуш дидин кьимат цІибди хьибди.
Эгер шлиз, чан хутІил бахш дапІну, думу кьяляхъ гъадабгъуз ккун гъабшиш, дугъу дидин кьиматниин сабдик хьубпи пай иливну ккунду ва дугъахьна чан хутІил кьяляхъ гъибди.
Хъа эгер дугъу чан хутІил кьяляхъ гъададабгъди гъитну гъабшиш, ясана жарариз масу тувнади гъабшиш, дугъаз думу сарун кьяляхъ гъадабгъуз ихтияр адар.
Хъа дициб хут1ил, зурба Машкврин йисан азад гъабхьиган, Заануриз бахш дап1найи хут1илси, думу хут1ил Раббийин гирамивализ илтІибкІура ва Гъайгъу алидарин хусусиятназ гъябгъюра.
Эгер шли Раббийиз гъадабгънайи хутІил, яни ирсди дурубкьнарду хутІил бахш гъапІиш, гъит Гъайгъучийи дидин кьимат, зурба Машквриз ккимиди гъузрайи йисариз дилигну, гьисаб апІри ва хутІлин кьимат гьадму йигъан туври. Му, Раббийин гирамивал ву.
Хъа зурба Машкврин йисан думу хутІил шлихьан гъадабгънуш, чан эйсийихьна кьяляхъ гъябгъиди, фицики думу дугъаз бинайианмина дурубкьнайи пай ву.
Вари кьиматар гирамишван шекелериинди гьисаб дап1ну ккуниб ву. Саб шекелиъ – арсран къаб шигьи (12 грамм).
Мал-къарайик сифте бабкан гъабхьиб Раббийиз бахш дапІну ккуниб дар: думу, сабпиб вуйивализ, гьацира Дугъануб ву. Хюндин сабпи кІари, марччлин сабпи ччил Раббийиз духьну ккунидар ву.
Хъа эгер думу сабпиб марцци дару гьяйванатдинуб вуш, думу, дидин кьиматниин хьубпи пайсана иливну, кьяляхъ гъадабгъуз шулу. Эгер гьяйванат кьяляхъ гъададабгъиш, думу дебккнайи кьиматназ масу тувди.
Ху дап1ну Заануриз тувузра дупнайиб Раббийиз тувнаш, дидкан гьич фукІара, адми ишри, мал ибшри, бинайианмина дурубкьнайи чан хутІил ибшри, мурар я масу тувуз, я кьяляхъ гъадагъуз ихтияр айидар дар. Тувурза дупну ху дап1найиб вари – Раббийин гирамивалин гирамивал ву.
Заануриз тувурза дупну ху дап1найи адми, кьяляхъ гъадагъуз ихтияр адар, дицир аьжализ тувну ккунду.
Жили туврайи вари йицІубпи пай – хутІларин мягьсул ва гьарарин бегьер – Раббийинуб ву; му Раббийин гирамиваликк ккайиб ву.
Эгер шлиз чан йицІубпи пай кьяляхъ гъадабгъуз ккун гъабшиш, дугъу дидин кьиматниин хьубпи пайсана иливну гъадагъну ккунду.
Мал-къарайик йицІубпи пай – гьисаб ап1рурин маргъликк ккабхъу гьарсаб йицІубпи гьяйванат, – мурар, Раббийиз вуйи гирамивал ву. Дурарикан, му ужубу тму харжибу пну жара дапІну ккундар ва садар тмундарихьди гьюдюхну ккундар. Хъа эгер саб тмунубдихъ гъюдюхиш, дурар кьюбибра гирамивал шула; дурар кьяляхъ гъадагъуз ихтияр адар."

Гьамцдар ву табшуругъар, Синай дагъдиин Мошейиз, Исраэлин баяриз кІури, Раббийи тувдар.