Калi мы смяемся

Мікалай Носаў
КАЛІ МЫ СМЯЕМСЯ
(пераклад на беларускую мову)

У мяне пад акном кветнік з невысокай чыгуннай агароджай. Узімку дворнік прыбірае вуліцу і зграбае за агароджу снег, а я кідаю ў фортку кавалачкі хлеба для вераб'ёў. Як толькі гэтыя птушкi ўбачаць на снезе пачастунак, так зараз жа злятаюцца з розных бакоў і рассаджваюцца на галінках дрэва, якое расце перад акном. Яны доўга сядзяць, неспакойна пазіраюць па баках, але спусціцца ўніз не вырашаюцца. Магчыма, іх палохаюць людзі, якія праходзяць па вуліцы .
Але вось адзін верабей набраўся адвагі, зляцеў з галінкі і, пасеўшы на снезе, пачаў дзяўбці хлеб. Іншы верабей ўбачыў гэта і таксама скочыў уніз. За ім зляцеў трэці, чацвёрты ... і хутка ўся вераб'іная зграя ўжо сядзіць на снезе і дзяўбе хлеб. Ніхто і ўвагі на мінакоў не звяртае.
Па сваёй натуры вераб'і-таварышыдружныя, кампанейскі. Яны вельмі любяць абедаць, як гаворыцца, за агульным сталом. Вось адзін з іх прыбудаваўся да кавалачку хлеба і падшчыпвае яго знізу. Іншы задраў галаву, выпусьціў грудзі, нібы горды конь, і дзяўбе гэты ж кавалак зверху. Нечакана ён заўважае, што перашкаджае свайму таварышу, і зараз жа пераходзіць да іншага кавалка, які ляжыць непадалёк, побач. «Кавалкаў шмат, на ўсіх хопіць! - кажа ён усім сваім выглядам. - Сварыцца зусім няма з-за чаго».

Аднак не ва ўсіх вараб'ёў такі кампанейскі характар. Некаторыя схопяць кавалачак хлеба, адцягнуць яго ў старонку, а там ужо і дзяўбуць, каб ніхто не перашкаджаў.

На гэтых вераб'іных аднаасобнікаў наогул немагчыма глядзець без смеху. Вось адзін з іх выкалупаў з-пад снегу важкі кавалак хлеба, адцягнуў яго далей ад астатніх вераб'ёў і ўжо падрыхтаваўся добранька падзакусіць, як аднекуль збоку наляцеў іншы верабей, схапіў без усялякага папярэджання хлеб і паляцеў з ім дагары. Варта было паглядзець на небараку, які застаўся, як кажуць, з носам. У яго быў такі разгублены выгляд! Ён нават дзюбу разявіў ад здзіўлення.
А гэтага нахабнага вераб'я, які цягае чужыя кавалкі, я даўно запрыкмеціў і нават прыдумаў яму імя-Афонька, а па прозвішчы Шкодны. Гэты Афонька Шкодны ніколі не есць у агульнай кампаніі, а прыляціць, калі яго зусім не чакаюць, схопіць у каго-небудзь з-пад носа самы вялікі кавалак і ляціць з ім кудысьці да сябе ў застрэху. Іншы раз у дзюбу Афоньке трапіцца такі велізарны кавалак, што адцягвае яго галаву дадолу, і яму даводзіцца ляцець перавярнуўшыся ў паветры дагары хвастом. Крыламі ён малоціць па паветры з такой страшнай сілай, што шум даносіцца да мяне ў пакой скрозь шкло.
Мне здаецца, што Афонька Шкодны калі-небудзь усё ж такі зваліцца пад непасільным цяжарам ўніз і як след стукнецца. Я знарок кідаю яму кавалкі буйней, каб паглядзець, да чаго яго ў рэшце рэшт давядзе прагнасць.
Ёсць там яшчэ адзін сварлівы, задзірлівы верабей-задзіра. Гэты задзіра наляціць каршуном на якога-небудзь міралюбнага вераб'я,адцясніць яго ў бок, дзяўбне разок ад яго кавалка, тут жа наляціць на іншага вераб'я, дзяўбне ад яго кавалка, тут жа кінецца да трэцяга... ці то яго зайздрасць мучыць, ці то чужыя кавалкі здаюцца саладзей-але ён толькі і робіць, што на іншых кідаецца! У рэшце рэшт яму трапіцца такі ж, як ён, забіяка ці ж проста няўступлівы верабей, які сам чужога не хоча, але і свайго не аддасць. Тут яны і пачнуць наскокваць адзін на аднаго, стукацца грудзьмі і ўзлятаць дагары, нібы два пеўня. Задзіра так і наровіць якк мага балюча  ўчапiць свайго суперніка носам. Але і супернік не саступае. Так яны ў бойцы нават і пра хлеб забудуць. Словам, смех, ды і толькі!
Калі вераб'і з'ядуць увесь хлеб, яны ўзлятаюць угору і рассаджваюцца на дрэве. Адпачываць. Чысцяць насы аб галінкі. Выгляд у іх сыты, задаволены.
Аднойчы я вырашыў зрабіць для іх сюрпрыз, гэта значыць нечаканы падарунак. Думаю: "што ім, небаракам, таўчысяся па снезе, марозіць лапы! Хай частуюццца, не сыходзячы з дрэва».
Надзеў шапку, паліто, выйшаў у кветнік і пачаў натыкаць на сукі дрэва кавалачкі хлебнага мякішу.
"Вось, - думаю, - вераб'і ўзрадуюцца!»
Вярнуўся дадому і чакаю. Цэлую гадзіну, павінна быць, у акенца тарашчыўся - і хоць бы адзін верабей!
"Што ж гэта? - думаю. - Няўжо не бачаць?»
Раптам аднекуль зверху злятае нейкі дзіўны растрапаны воробьишка і садзіцца на галінку побач з мякішам, якi тырчаць на суку. Хвост у гэтага вераб'ішкі кароценькі, быццам аскубаны, карак ўскудлачаны, на спіне адно пёрка зламанае і тырчыць дагары.
"Што гэта за Сцёпка-растрэпка, - думаю, - прыляцеў да нас? Я такога яшчэ не бачыў. Напэўна, уцёк ад кошкі, якая хацела злавіць яго, ці пабіўся з кім-небудзь».
А Сцёпка-растрэпка між тым сядзіць на галінцы і нават увагі не звяртае на хлебны мякіш. Потым выпадкова зірнуў на яго скоса, спалохана заміргаў вачыма, ніжняя сківіца ў яго адвісла, лапы расціснуў самі сабой, і Сцёпка зваліўся ўніз, нібы падстрэлены з стрэльбы. Не даляцеўшы паўдарогі да зямлі, ён нечакана страпянуўся, замахаў крылцамі і паляцеў, паступова набіраючы вышыню, кудысьці па касой лініі праз вуліцу.
Я так і зарагатаў: зразумеў, што гэты дурашлівы верабей проста-проста спалохаўся які тырчыць на суку хлебнага мякішу. Ён, мабыць, не заўважыў іншых кавалкаў, якія былі насаджаныя вакол, і сеў па звычцы на галінку. А потым убачыў, што побач з ім сядзіць нешта незразумелае, дзіўнае, і так аслупянеў ад спалоху, што зваліўся з дрэва.
Яму ж ніколі раней не даводзілася бачыць, каб на дрэвах кавалкі хлеба раслі.
Астатнія, больш абачлівыя вераб'і, відаць, адразу заўважылі на дрэве нешта дзіўнае, нязвыклае і не вырашаліся садзіцца на галінкі. Напэўна, яны нават не здагадаліся, што гэта хлебны мякіш. Вераб'і-птушкi хоць і маленькія, але вельмі асцярожныя, і ўсё незразумелае палохае іх.
Я, вядома, не ведаю, што думалі вераб'і, можа быць, яны ўявілі, што гэта якія-небудзь нябачаныя жывыя істоты, якія могуць ім чым-небудзь пашкодзіць, але да таго часу, пакуль на галінках тырчалі кавалачкі хлеба, ні адзін верабей нават не падляцеў блізка. Аднак варта было мне прыбраць з дрэва хлеб, як яны сталі прылятаць зноў і ўжо нічога не баяліся.
Сцёпку-растрэпку я з тых часоў так больш і не бачыў. Напэўна, гэта быў які-небудзь залётны, шалёны верабей з іншай вуліцы.
А ўвогуле, вераб'іны народ мне падабаецца. Яны птушкi вельмі сімпатычныя і вельмі смешныя. Я доўга думаў, чаму мы смяемся над імі, а потым зразумеў, што смешыць нас у іх тое ж самае, што і ў людзях. Мы смяемся звычайна над такімі людзьмі, якія клапоцяцца толькі пра сябе і не думаюць пра іншых; смяемся над невукамі, грубіянамі, задзіракамі, драчунамі, якія не паважаюць нікога, акрамя саміх сябе, і не ўмеюць ужыцца з людзьмі; смяемся над прагнымі і зайздроснымі, якія імкнуцца захапіць усё ў сваю ўласнасць, над зазнайкамі, гардзецамі, якія думаюць, што яны самыя лепшыя, а іншыя зусім нічога не вартыя; смяемся і над разінямі, над безуважлівымі, над баязлiўцамi , якія палохаюцца усякай дробязі.
Адзін мой знаёмы (ён дужа вучоны прафесар) казаў мне, што мы смяемся над вераб'ямі, калі заўважаем, што яны ў чымсьці падобныя на людзей.
Але мне чаму-то здаецца наадварот: мы смяемся над людзьмі, калі заўважаем, што яны ў чым-то падобныя на вераб'ёў.
Вось падумай над гэтым, калі ў цябе будзе вольны час.