Тана. Хусей Магомедович Кулиев

               
               
   Жаз ингир. Ныгъышда  къартла жыйылып хапар айта. Жаш къауум арлакъда олтуруп тынгылай. Сёзню Хотту алады. Табыракъ олтуруп, таягъын да къолтукъ тюбюне сугъуп,  хапарларыны бирин башлайды.   Биз да тынгылайыкъ.
  - Ма бюгюнча эсимдеди,- деп Хотту ныгъышдагъылагъа къарады. –  Бир жаз кюн, мен да арбазда чалгъымы жарашдыра тургъанымлай, Лалак, анжетмезлик, келеди. Келеди да манга жазыкъсынган халда къарайды. 
-Къой бу чалгъыны! Ол къачмаз!  Къон «Запорожецинге»!
-Нек?
-Къоншу элге чайнагъа барабыз!
Чайнаны эшитгенлей, чалгъыны бир жанына быргъап,  къулакъ салама.
    Хотту ышарды.-  Бу былайда олтургъан абадан къауум биле болурсуз, къоншу элде чайнаны ол заманлада къалай аламат болууучусун. Бир тап, бир ариу тауачыкълада чыр-чыр эте тургъан котлетле берир эдиле, узун шампурлада семиз шишлик салыр эдиле аллынга, уллу мияла кружкалада суукъ сыра кёмюк эте турур эди, аракъыны уа къойда къой. Суууча жюрюй эди ол а. Узакъ элледен окъуна келиууучю эдиле ары.   Энди не жашырыу, не букъдуруу, ахчачыкъ тюшсе биз да къуулучек.
  Хотту ахтынды. – Аз тюше эди ол къурурукъ ансы. Колхоздан жукъ, зат, секиртип саталсакъ, корма-морма дегенча, неда бир башха шабашкачыкъ эталсакъ, тюзюнлей ары атылыууучек.- Мында бир тынгылы олтурайыкъ,- деп. Бир-эки тюменинг болса ол заманлада, бирда жунчурукъ тюйюл эдинг. Экеуленге, ашаргъа ичерге бек тап жетиууучеди. Тогъуз-он тюменинг болса уа къойда къой. Падчахча олтурур эдинг, ант этейим!    Ма, аны себепли  Лалакны айтханына къулакъ салама. Салама да ёрге къобама.
 -Бармыды жугъунг?
-Табарбыз! –деп, Хотту кёнчек хуржунундан бир онтюменликни къыйырын къаратады.
-Кеттикми?
-Кеттик! 
  Келебиз чайнагъа.  Буфетчик танышыбыз эди. Игида танышыбыз! –Эшите?- дейди Лалак, буфетчикге жарыкъ къарап. – Бизге кесингеча къара! Бир къабарыкъ-мабарыкъ къура.  Акъсюеклени не зат сюйгенлерин билесе! - деп ышарады.
Буфетчик  да ышарады.- Мындамы олтурлукъсууз?
-Угъай! –Хотту   аллына онтюменликни  атады. –Сдачаны кесинге ал! –Аш-сууну уа биргебизге аллыкъбыз!
-Бусагъат! –Буфетчик ахчаны да алып аш юйге ташаяды. Бир кесекден, бир  абадан чулгъам алып чыгъады.
-Магъыз! Сокъуранырыкъ тюйюлсюз! –деп чулгъамны Лалакга узатады. Лалак чулгъамны да сылай, манга къарайды.
-Биягъы жерибизгеми барабыз?
-Ёзге уа?- Мен рульгъа олтурама.  Хотту жанымда, чулгъам арт сиденияда. 
   Хотту биягъы ныгъышдагъылагъа къарады.- Элни айягъында Къычырыууучу къайяны барынг да билесиз. Къычырыууучу деп нек аталгъанын да билесиз. Тюбюнден къычырсанг къычыргъанынгы къайтарады да андан. Ма анга келебиз. Къайяны тюбюнде ариу, жашил къыртыш,  аллында черек, жагъасында терек. Арлакъда чырпыла. Биз терекни тюбюнде орналабыз.  Лалак мешинадан бир жабыуу алып жайяды да, чулгъамны ачады. Ичинде гитчеракъ юч чулгъам. Биринде эки шеша кониак, юч шеша сыра, экинчисинде эки семиз тауукъ, ючюнчюсюнде котлетле, тылпыуу мындан ары бара тургъан шишлик, жашил сохан, турмала, гыржын, галан бишлакъ!
 -Аламат,- деп Лалак, кёзлери да ойнай, аллыбызда хантха къарайды. Сау болсун  буфетчик. Ишин биледи, гяур!   Стаканла алгъанмединг?
-Хау.- Мен мешинаны кёгюстеме.- Андадыла. Стаканла да табакъла да! Лалак терк окъуна мешинагъа атылып, эки стакан бла эки табакъ келтиреди. –Башлайбызмы?
-Да не къарау барды? –Мен эринлерими жалайма.- Къуй. Мени сюлесиним чыгъады. Не созуп тураса муну?
  Лалак кюлюп, стаканланы толтуруп, бирин къолуна алады. –Перекетибиз къурумасын! Жауубуз къууанмасын!
Тенглерибиз сюйсюлле, жауларыбыз кюйсюлле! Умутларыбыз толсунла, хатала бизден кенг болсунла! Аут! Лалак стаканын аудуруп, шишликге жабышады. Къысхасы- иги, тап, тынгылы олтурабыз! Ойнайбыз, кюлебиз, жырлайбыз, тепсейбиз.
    Экинчи эртденбла мен игида уянгынчы биягъы Лалак жетеди.
-Къоп, не жатаса? Тюш болду! Къоп бери! –деп жуургъанымы юй тюпге атады.
-Мен кёзлерими ууа, онгсунмай кётюрюлеме. –Не этесе? Не от тюшгенди?
-Кетдик!
-Къайры?
-Чайнагъа!
Мени ауузум ачылады.
-Бюгюндамы?
-Бюгюнда! –Лалак биягъы хуржунундан онтюменлик чыгъарады.- Кеттикми?
-Кеттик!
  Сокъур сюйген сау кёз! Мен муштухул кийинеме да, бетими да жарты-къурту жууп, мешинагъа атылама. Барабыз биягъы чайнагъа. Тюз тюнене алгъаныбызча хант алабыз. Биягъы жерибизге келебизда олтурабыз. Ашайбыз, ичебиз, ойнайбыз, кюлебиз!
   Хотту ышарып, тынгылагъанлагъа къарады.- Сюйсегиз ийнаныгъыз, сюйсегиз къоюгъуз, ючюнчю кюн да тюз алай болады. Биягъы онтюменлик, биягъы чайна, биягъы къайя тюбю. Жаланда башхасы, ючюнчю кюн Шотту къошулады. Ийиси бламы келди, жукъму сезди, билмейбиз. Биз да жабыууну жайып, чулгъамланы къотара тургъаныбызлай, - Салааам Алейкум,- дейди да чырпыладан чыгъады. 
  -Ой, сен салам отда кюйгюн, сен  аштапар,- деп  Лалак, онгсунмай бир жанына бурулады. Мен да, тюзюн айтсам, артыкъ бек къууанмайма, алай не этгин? Келгенни къыстагъанмы этгин!- Кел Шотту! Къайдан чыкъдынг? Олтур! –дейме. Шотту, кёп айтдыра да турмай, жабыуда хантлагъа да къарай, къатыбызгъа олтурады. Жарыкъды.
Ойнайды, кюледи. Алай, Лалак мудахды. Ючюнчю алгъышдан сора ахтынып манга айланады.   
-Нек сормайса бу ахча къайдан чыгъып тургъанын?
Мен имбашларымы къысама. –Да нек сорама? Не ишим барды? Ол сени ишингди.
-Ха, сени ишингди! – Лалак ачы кюледи. –Сени ишинг а ашагъан бла ичген, алаймыды?
-Лалак,- дейме къайгъылы.- Не болгъанды? Не мудахса бюгюн? Айтчы кертисин!
Лалак биягъы ахтынады. –Ачыуумдан айтама ансы, сенде не терслик барды? Чакъырдым-келдинг! Терс кесимме.
-Неде?
-Билемисе бу кюнледе не ахчаны жойюп айланганыбызны?
-Угъай!
-Къайын анам ючжюз сом берген эди бир семиз тана ал деп. Ма аны къаба айланабыз.
-Не этеди тананы уа?
-Байрамларына сояргъа!
-Не байрам?
-Тамбла элли жыл толады къайын атам бла къайын анам  бирге жашагъанларына! Аны белгилейдиле. Мена тананы къапдым! –Лалак башын энишге иеди.
-Мда…. –Мен сагъышха къалама.- Энди уа не ахшы?
-Билмейме.- Лалак биягъы терен ахтынады.- Башымы бу баргъан суугъа атмай эсем, башха амалым къалмагъанды. Батайым да къалайым!
-Былайда баталлыкъ тюйюлсе,- дейди Шотту. Жукъады. Ёргеракъгъа барайыкъ. Былайда макъа да батмаз, сен угъай.
  Лалак ачыуланады.- Не макъа? Мен макъанымы айтама?- Къайын анама не бет кёгюстюрюкме,- деп аны жарсыуун эте турама, сен а макъа дейсе! Макъанглай кёрюнгюн огъесе! Къуру былайдан!
  Шотту, жукъ да айтмай, къобуп, кетип тебирейди. Сора къайтып, стаканын ичип, бизге да тюрслеп къарап, кетеди. Биз мугурайып олтурабыз. Не этерге билмейбиз, къайдан алайыкъ тана, къайдан табайыкъ ахча? Бир заманда Шотту жетеди. Кёзлери жылтырап, жарып, Лалакны имбашын къагъады. Шуёхум, батыу-матыуну къойда манга тынгыла!  Мен билеме не мадар этеригибизни!
-Не? –Лалак жарый башлайды. – Не мадар?
 Шотту манга бурулады.- Сен Хотту бла игисе да? Татлы тенгле ушайсызда?
-Сора уа?
-Ол колхоз бузоуланы тутадыда?
-Хау.
-Барыгъыз анга!
-Нек?
-Бир бузоу тилегиз.
-Не бузоу? –Лалакны биягъы сампалы тюшеди.- Манга тана керекди!
-Бузоуну танагъа алышыгъыз! –Шотту кесине аракъы къуяды.- Ангыладыгъызмы?
-Угъай! –Биз Дадашха аралабыз. –Къайда алышырыкъбыз? Кимде?
-Дадашда! –Шотту аракъысын жутады.- Дадаш колхоз таналаладады! Бузоуну анга бересизда, тана аласыз! Билдигизми? Сизни юйрете къарт болдум! Дадашха не башхасы барды? Сюрюууню саны жетсе, болду! Иги сыйласагъыз, угъай дерик тюйюлдю! Бек семиз тана берир, ант этейим! 
 Биз секирип къобабыз!- Жаша Шотту!-деп Лалак Шоттуну къучакълайды. –Ёмюрде унутмам…
-Тохта, тохта! –Шотту ычхынады. –Алгъанда бир эт!  Барыгъыз мен айтханны этигиз!   Артда  къучакъларса! Сызылыгъыз!
-Сен а?
- Мени жумушларым бардыла. Артда тюбербиз!  Сау къалыгъыз,-деп Шотту ышара-ышара, кетеди.
  Барабыз  Хоттуну фермасына. Бизда ары жетип, мешинадан тюшгенлей, ферманы эшиги ачылады да….Касох чыгъады. Лалакны къайын атасы. Ма санга, къаугъа! Энди не этебиз?  Къачарыкъ эдик, алай къалай къачхын? Касох аллыбызда!   
-Не иги болду келгенинг? деп Касох, жарыкъ ышарып, Лалакны аллына атлайды. – Хотту, сау къаллыкъ,- бир иги, семиз танам барды,- дейди. Багъылып тургъан! Ючжюзсомгъа береди. Алайыкъ! Чыгъар ахчаны!
  Лалакны бети агъарады. Мен андан арысына тынгыламаймада, мешиначыгъыма минип къачама. Экинчи кюн Шоттугъа тюбейме. – Шотту  хыйла тукъум къарайды.
-Алдыгъызмы тананы?
-Хатлама! –Мен ишни болушун айтама.- Былай-былай, Хоттуну фермасында Касохха тюбеп къалгъанбыз,- деймеда!
Шотту кюледи. –Мен ийген эдим Касохну ары! Киеунг ары барлыкъды,- деп. 
-Керти?
-Кеппе- керти!
-Нек?
-Лалак мени о кюн  къыстагъаны ючюн!
-Пу анассына! - Мен башымы чайкъайма.-  Лалак аны билсе, сени сау къоймаз!
Шотту биягъы кюледи.- Лалак мында жокъду.
-Къайдады?
-Шахаргъа кентгенди.
-Нек?
-Келсе айтыр! Хайда, сау къал.- Шотту кетеди.
 Эки айдан тюбейме Лалакга.
-Къайда эдинг? Не кёрюнмейсе,- дейме.
Лалак, манга къарап, башын чайкъайды. –Адам тюйюлсе, ант этейим! О кюн мени къойюп къачып!- От тёбеси бол,- деп. Ол а тенгинг! Ээээх!
Мен кюлеме. –Сен киеу, ол къайын атанг,- ортагъызгъа нек киреме,- деп къачхан эдим! Кечгинлик шуёхум, терс болгъан эсем. Керти окъуна къайда эдинг?
-Шахарда.
-Нек баргъан эдинг?
-Стройкагъа!
-Не стройка?
-Стройкада ишледим, терлегенлерим барып. Бир ахчачыкъ этейим, къайын анам бергенни къайтарыргъа, деп.
-Эттингмида?
-Хау!
-Къайтардынгмы?
-Угъай. 
-Нек?
-Кел.
-Къайры?
-Чайнагъа.
-Мени сейирден тилим тутулады. Лалак кюледи. –Эсинги жый, бергенме къайын анамы ахчасын! Къолуна тутдурдум!  Кел, къоркъма!
Мен эсими жыйяма.
-Бармыды жугъунг?
-Табарбыз. –Лалак биягъы хуржунуна узалады.