Ваучыны манах бел

Непадалёк ад Лаўрышаўскага кляштара жыў у Налібоках паляўнічы Будзiвiд, вядомы сваёй грубасцю і буйным норавам. Росту сярэдняга, быў ён вельмі моцны і шыракаплечы і нічога на свеце не баяўся.
Аднойчы на Русальным тыдні Будзiвiд сам па сябе адправіўся ў пушчу. Дзень выдаўся гарачы і душны. Звера ўсё не было, і паляўнічы блукаў па лесе, сыходзячы далей і далей. Увечары вырашыў спыніцца. Стаў шукаць месца дзеля начлегу, як бачыць - паміж дрэў нешта блішчыць, нібы возера лясное. Падышоў бліжэй, і на самай справе возера. Вада цёмная, блішчыць ў заходнiх промнях, пераліваецца.
Назбіраў галля, развёў агонь, зладзіў ляжанку з яловых галінак, пасля падумаў, што было б нядрэнна выкупацца, змыць з сябе пыл і стомленасць доўгага дня. Старыя казалі, што нельга купацца аднаму у Русальныя ночы з-за нежыці і нячыстай сілы, што ў гэты час прыходзіць у свет жывых. Але Будзiвiд ў казкі ня верыў, распрануўся дагала і бухнуўся ў ваду.
Якой добрай была вада ў ваўчыным возеры! Ня цёплая і ня халодная, у самы раз для купання. У прыемнай вячэрняй прахалодзе паляўнічы і не заўважыў, як надышла ноч. Запахлі смалёўкi ды ляўкоі, раскрыліся кветкі начной прыгажуні, у зарасніках асакі ды ірнай травы пачуліся шоргаты, шэпты, смех... Лес нібы прачынаўся, пацягваўся, адкрываў вочы пасля дзённага сна. Закугакалi далёка совы, заварушылася нежыць.
Выйшаў на бераг Будзiвiд, бачыць, цела яго пакрыта поўсцю і ужо і не ногі ў яго, а заднія ваўчыныя лапы. Тут жа нешта няўмольна пацягнула яго наперад, упаў паляўнічы на рукі, глядзіць, зусім і не рукі ў яго, а пярэднія лапы, і поўсць тырчыць паміж пальцаў.
Прыціснуў ён зад з хвастом да зямлі, задраў пысу і нечакана дзеля самога сябе завыў доўгім тужлівым выццём, нібы развітваючыся са сваім чалавечым абліччам. У нейкім звярыным захапленні, неверагодным пачуццi лёгкасці ды свабоды Будзiвiд кінуўся бегчы на чатырох лапах.
Беглася лёгка, ваўкалак нават здзівіўся, як ён раней не здагадаўся ўстаць на карачкі. З новым пачуццём ён прынюхваўся да лясных пахаў, прыслухоўваўся да начных шоргатаў. Усё здавалася яркім і выразным. Пад церпкiм полагам лесу ваўкалак адчуваў дзясяткі, сотні пахаў, ня адчувальных ў ранейшым чалавечым абліччы. Водары начных зёлак і каранёў, шлях крата на лузе, клопаты мышэй у лясной падсцілцы, сляды зайчыхi, пятляўшай нейкi час па сцежцы, і зайца, які скакаў следам за ёй у любоўнай пагонi, і асцярожныя крокі лісы, крадучы рушыўшэй за імі, і далёкі пах ваўка. Іншага ваўка, не такога, як ён, ваўка па нараджэнні. Ён чамусьці дакладна ведаў, што да тых ваўкоў яму набліжацца ня варта.
Не раздумваючы, Будзiвiд павярнуў на паўночны захад, у бок Судавіі. Яго нібы нешта вабіла туды, нейкі ўнутраны покліч. Там на мяжы Прусіі і Літвы стаялі старыя замкі, разбураныя шмат гадоў таму. Былі яны нібы на мяжы свету людзей і дзікай прыроды, свету жывых і памёрлых. Таму ў руінах заўсёды хаваліся нябожчыкі, наўцы, ваўкалакi ды нясупакоеныя душы. У такое месца і адправіўся згубiўшы чалавечае аблічча паляўнічы. Трэба было недзе схавацца, перачакаць, абдумаць становішча, у якім ён апынуўся.
На падыходзе да руiнаў замка Будзiвiд здалёку заўважыў зграю незвычайных ваўкоў. Былі яны буйней, магутнее і хутчэй звычайных ваўкоў, шмат хто быў у шнарах, і шнары гэтыя былі ня ад зубоў ці кіпцюроў, але ад чалавечай зброі. Некаторыя з іх скакалі на земляныя валы замкавай сцяны, спаборнічаючы, хто вышэй, іншыя каталіся па зямлі ў жартаўлівай барацьбе, трэція адпачывалі ды тачылі свае кіпцюры. Ваўкалакi нібы рыхтаваліся да нечага, але да чаго?
Зацікаўлена паглядаючы, Будзiвiд наблізіўся да астатніх, але тыя не звярнулі на яго ніякай увагі, працягнуўшы свае заняткі. Разам з іншымі ён стаў скакаць на сцены, катацца па зямлі і адчуваў сябе пры гэтым цалкам шчаслівым.
Бліжэй да паўночы да ваўкалакаў выйшаў важак з сівой поўсцю на плячах і галаве, ён коратка прагыркаў і акінуў усіх позіркам. Тут Будзiвiд зрабіў яшчэ адно адкрыццё: аказваецца, можна мець зносіны без слоў. Важак паклікаў усіх у Барту, папаляваць на землях біскупа. І сам пабег першым. Ваўкалакi адправіліся следам, і Будзiвiд разам з усімі. У нейкім захапленні яму нават падалося, што вярнуліся слаўныя часы помслівых паходаў Давіда Гарадзецкага, літвінскай адвагі і славы.
Беглі яны неверагодна хутка. Неўзабаве Будзiвiд адчуў пах чалавечага жылля і металу, і пачуў брэх захлынаючыхся ад спалоху біскупскіх сабак-ваўкадаваў.
Зайшоўшы на біскупскае падвор’е, ваўкалакi кінуліся на сабак і лёгка справіліся з імі. Пасля адправіліся да хлева. Вядома, лапы ваўкалакаў не маглі адчынiць замкі, але яны сталі грызці і ламаць дзверы. Тое, на што звычайным ваўкам спатрэбіліся б гадзіны, ваўкалакi зрабілі неверагодна хутка: ужо праз пару хвілін яны ўваліліся ў хлеў, дзе згрудзіліся спалоханыя каровы.
Як ашалелыя, ваўкалакi накінуліся на біскупскіх жывёл, валя іх на зямлю, упіваючыся вострымі ікламі ў горла, лакая цёплую кроў і раздзіраючы тушы на часткі. І хаця Будзiвiд адчуваў агіду да сырога мяса, ён iрваў жывёл і піў цёплую кроў разам з усімі. Густ сырога мяса быў злёгку нязвыклым, хутчэй прыемны, чым не. Але свежанiну Будзiвiд еў злёгку-злёгку, бо не хацеў прывыкаць да сырога мяса. Аднекуль ён ведаў, што яшчэ можа вярнуцца да чалавечага аблічча, калі не будзе паводзіць сябе занадта па-ваўчынаму.
Ужо пачаўся світанак, калі ваўкалакi наеліся і выйшлі на двор. Трэба было сыходзіць, у гэты раз сустрэча з людзьмі не ўваходзіла ў іх планы. Ваўкалакi выбеглі з сядзібы і пайшлі кругам, заблытваючы сляды. Бегчы імкнуліся па-ваўчынаму, след у след. Дзесьці пасярэдзіне другога круга ваўкалакi адзін за адным пачалі выходзіць з кола, робячы скачкі ў малады ельнік на ўзлеску. Пачакаўшы тых, што адсталi, важак павёў ваўкалакаў лясамі Барты. Вяртацца днём у Літву было небяспечна.
Потым ваўкалакi адпачывалі, хаваючыся ў лясным гушчары. Будзiвiд адпачываў разам з усімі, адчуваючы сябе спакойна і бяспечна сярод новых таварышаў. Калі сцямнела, важак зноў павёў ваўкалакаў на паляванне. На гэты раз на сядзібу камтура Барты. Там паўтарылася ўсё тое ж, што і ў сядзібе біскупа, толькі цяпер разбурылі хлеў з качкамі і гусямі.
Так працягвалася да сярэдзіны змяншаючыгася месяца. Адпачываючы з таварышамі, Будзiвiд раз-пораз вяртаўся да думак пра тое, як яму зноў вярнуцца ў чалавечае аблічча. Ён успомніў, як аднойчы сустрэў у пушчы кляштарнага траўнiка, і той расказаў яму пра ўласцівасці сабраных раніцай Папараць-дня зёлак. Баяў, што толькі раз у год на досвітку зёлцы набывалi тую самую дзівосную сілу, якая магла з ваўкалака зноў зрабіць чалавека. Галоўнае, трэба было паспець да ўзыходу сонца, бо з першым сонечным прамянём ўся сіла прападала.
Калі месяц зменшыўся да сярэдзіны і да Купалы i Папараць-дня засталася сем дзён, Будзiвiд пайшоў са зграі. Хаваючыся ярамі і пералескамі, ён пабег дадому. Рухаўся ноччу, пазбягаючы людзей і не палюючы без неабходнасці. Часам ўдавалася злавіць маладое зайчанё або забыўшага аб бяспецы дробнага ляснога грызуна, і гэтага было дастаткова.
Купальны вечар Будзiвiд правёў, хаваючыся ў зарасніках асакі на беразе Нёмана. Са свайго сховішча ён мог бачыць, як хлопцы і дзяўчаты прыйшлі на луг ставіць Купальнае дрэва, скакаць праз вогнішчы і вадзіць карагоды. Дзяўчаты смяяліся і плялі вянкі і ўсё дыхала радасцю. Ваўкалак быў побач, глядзеў на людзей і ўздыхаў аб чалавечам жыццi. Пасля ўсе пайшлі на раку, гадаць па вянках і купацца, а Будзiвiд выйшаў з асакі і адправіўся на луг, дзе яшчэ нядаўна гарэлі вогнішчы і вадзілі карагоды. Адчуваючы, як наліваюцца чароўнай сілай і набываюць новыя водары зёлцы, ён стаў ірваць зёлцы забами і збіраць у адно месца. Калі набралася дастаткова, ваўкалак стаў катацца па траве, абшмароўваючыся ў расе і соку ўсёй шкурай і імкнучыся нічога не прапусціць.
Пасля гэтага ён патрухаў да Купальнага дрэва, якое ўяўляла сабой доўгую жэрдку з умацаваным старым колам, на якім разводзілі купальны агонь, а пасля скочвалі ў раку. Ад агню восі ў коле прагарэлі і застаўся толькі голы вобад. Будзiвiд пралез у кола і дзесьці на сярэдзіне адчуў, як на спіне лопнула ваўчыная скура.
З абадранымі рукамі, не ў сілах загаварыць чалавечай мовай, цалкам голы паляўнічы стаў ўпотай прабірацца дадому. Агародамі, каб не заўважылі суседзі. І толькі калі ён накінуў на сябе знятую з агароднага пудзіла вопратку, Будзiвiд вярнуўся ў нармальны стан, змог гаварыць і ўсміхацца па-чалавечы. Чарадзейства прайшло, толькі і засталося, што поўсць паміж пальцаў.
Пасля перажытага нораў паляўнічага змякчэў, ён пакінуў свой занятак і пайшоў у кляштар пад імем паслушніка Васіля. Поўсць на яго далонях так і засталася, яшчэ казалі, быццам ён умее чытаць думкі і разумее мову звяроў. І хаця ўсе звалі яго ваўчыным манахам, Васіль не крыўдаваў.