Акътамакъ роман в стихах 13 глава Алтынджал

Онючюнчю башы
АЛТЫНДЖАЛ

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Аркъан атдырмай, къачаракъ,
Хей!
Букъгъан  джерине  джол салыр болдум
Боз къаяланы чачаракъ.

Джазда джанкъозду эслерим, дейме,
Джайда  ланады  юзерим,
Хей!
Алагъа ушаш  Ариу Акътамакъ
Болду амалсыз керегим.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Не аркъан  тутмай, не – къабхан.
Хей!
Джюрек ауруу бла сан арыууду
Бу суу ариудан мен табхан.

Бораннга беджен салынмаз, дейме,
Ырхыны аллы тыйылмаз.
Хей!
Сюймеклик къыйын байлагъан, алан,
Бу кёкге, джерге сыйынмаз.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Мийиклеринде букъгъанлай.
Хей!
Кесин кёрмейин турсам да, тенгле,
Нюрю иймейди тутханлай.

Тюз обур аугъа тюшген кибикме,
Серни серича болгъанма,
Хей!
Кесим кесимден тас болгъан кибик,
Тюрлю джарсыудан толгъанма.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Асыры тикди къаясы.
Хей!
Къуриент къауум асылды, тенгле,
Бузукъ болалмаз маясы.

Тенгиз толкъунлай чарпыша, дейме,
Акъыл джюрек бла тартыша,
Хей!
Сюймеклик деген алай келеди
Кеченг кюнюнг бла къатыша.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Аркъаным къалды чулгъанмай.
Хей!
Бир кюн кетмейди, санларым тюшмей
Акъылым, башым булгъанмай.

Кёзбау муратха байланыб, алан,
Къарамым анга айланыб.
Хей!
Шам Семенлеге келлик болурму
Ханбийче болуб, сыйланыб?

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Юркюб, ташайыб кетеди.
Хей!
«Сары Сымайыл  арсар болду»  деб
Миллет сёзюмю этеди.

Узун терекни тёббесиндеги
Алма кибикди, джетмезлей,
Хей!
Да къарайма да, къара сюймеклик
Мени насыбха элтмезлей.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Болду узакъдан къаратхан.
Хей!
Да,  сакълагъандан аман не болур?
Олду джанынгы арытхан.

Ой, «толгъан сауут тёгюлюр», алан,
Тёзюмюм чекден чыкъгъанды,
Хей!
Учу – къыйыры болмагъан сакълау
Умутларымы джыкъгъанды.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Тёрт джыл ётгенди сюргенли.
Хей!
Башха къызланы кёзюм кёрмейди
Аны бир къараб кёргенли.

Къачырыу деген табсыз адетди,
Юйю къолу бла бермейин.
Хей!
Джашамаз болдум,  хан Семенледе
Бу  чын суратны  кёрмейин.

Алтынджал кийик  къолгъа тюшмейди,
Кёзюм, кёлюм да андады.
Хей!
Сюйген аурууну  орналгъан джери
Кемиклерингде, джандады.

Кёзбау муратха терилиб, алан,
Умутум кенге керилиб,
Хей!
Да  зыраф болуб барама, тенгле,
Джюрегим анга термилиб.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Къалай барайым къатына?
Хей!
Халкъ айтхан атын джашырыб, алан,
Чам ат атадым атына.

Ой,  пайтонуму чархы ашалды,
Анга келечи джюрюте,
Хей!
Бу джюрегими джауу  бошалды
Къуриент къызы эрите.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Суу – салам болдум айлана,
Хей!
Бу келечим да  сёз ётдюрмейди
Тили тишине байлана.

Ол – кёкге тартхан субай нызыды,
Мен – къатындагъы эменме,
Хей!
Насыбын кёрмей бош булджунады –
Мен Семен улу Семенме.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Къатына джууукъ къоймайды.
Хей!
Сёзню бир айтсанг, халкъны сагъайтсанг
Артха къайтыргъа болмайды.

Пайтонну чархы ашалды, алан,
Генджаны налы тюшеди,
Хей!
Келечи бара,  джууабсыз къайта
Бу мени тели этеди.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Къарамы бла байлайды,
Хей!
Не къадар къачса, ол къадар сюрюр
Ичимде бир хырс  къайнайды.

Ой, къадау таншны къарасы, дейме,
Башында кёкню аласы.
Хей!
Бу джарлы джюрек сынчыулу болду
Бителалмайын джарасы.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Онгсуз болгъанма, сюргенден.
Хей!
Хан Семен улу, юлюш алгъанды
Къара сюймеклик дегенден.

Ой, Учкуланда айбат алдырны,
Да алай кёрдюм, шаушалыб.
Хей!
Ариулукъда  уа кюч бар кёре эм
Къалдым джюрегим къаушалыб.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Халал тенглерим, джетигиз,
Хей!
Талгъыр кёзлюден ауруу табханны
Бир багъар мадар этигиз.

Тик сызгъалагъа  ёрлеучю  болдум,
Бу Сарасанны ызындан,
Хей!
Тёреге бериб тазирми  алсам
Даулет – Герийни къызындан?

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Джибни атхынчы къачады.
Хей!
Ой, бу ариуну джангыз къарамы
Джюрек джарамы ачады.

Загъызан бетни – юркек буулары,
Агир чатыны – суулары.
Хей!
Да аны манга чюйре этелле
Бу зар – зурланы уулары.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Мени бла кенгден къарашыб.
Хей!
Ой, сюйген адам тюрлю болады
Кеси – кесинден аджашыб.

Хар сёлешгеннге къарама, дейме,
Ой, хар аууздан – бир таууш.
Хей!
Адам этерин билиб тирелсе
Тар да болады кенг аууш.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Къабхакъ Башында букъгъанды.
Хей!
Эки тукъумну тюртлю халиси
Мени чыкъмазгъа сукъгъанды.

Къаблан кибикди кекелим, дейме,
Белгили болду этерим,
Хей!
Биз экибизге заран болгъаннга
Ёмюрде болмаз хатерим.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Къая ранлагъа сылджыраб.
Хей!
Джулдузхан анам къаш – баш  тюйгенди
Баштёбен болуб, къыджыраб.

Базарда сатыу – алыуум,  дейме,
Санымда  десенг – къарыуум.
Хей!
Темир хунаны тешиб ётерлей
Къайнайды анга сарыуум.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Суу – салам болдум ызындан,
Хей!
Да манга насыб келирми, алан,
Даулет – Герийни къызындан?

Ой, тама турса кёл болур, дейле,
Джайыла турса эл болур.
Хей!
Мени сёзюм да, айтыла туруб
Аны тебдирир джел болур.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Ёргеден – ёрге къачханлай.
Хей!
Бу сюймеклик бла болгъанма, тенгле,
Туура, тот кирит ачханлай.

Ой, Гоначхирни чаукасы болур,
Къобан суууну – суусары.
Хей!
Ол – Минги Тауну юркек кийиги,
Мен – тау тиклени буучары.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Юч джаз ётгенди сюргенли.
Хей!
Башха къызланы кёзюм кёрмейди
Да аны къараб кёргенли.

Ой, Тогъуз Кёлде кёзлеу сюзюле,
Суунда  ырнык къаз джюзе.
Хей!
Къачаннга дери былай турайым
Ол тынгылай да, мен тёзе?

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Талагъым турду, къуугъандан.
Хей!
Себеб излейме эртден аяздан –
Къарт – Джурт табадан ургъандан.

Къуриент къызы, тынгылау бла,
Этиб къояды  алыннган.
Хей!
Ёлюм бла джашау – эки джанымда,
Мен – арасында тагъылгъан.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Аркъан бойнума джюк болуб.
Хей!
Сюйген дегенинг ауурлукъ ташыр
Сюймеген турур джек болуб.

Ой, тогъуз тауда сокъмагъым, дейме,
Тар ауушлада – ызларым.
Хей!
Манга бу ариу табылмай къалса
Болур джюрекден сызларым.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Муну сылтауу джюз болур.
Хей!
Тёзюм тауусхан  джазыкъ  бар эсе –
Ол – менме десем тюз болур.

Тиленнген къызла алай болалла,
Гинасыу кибик тайгъанлай.
Хей!
Акътамакъ Ариу манга джарашыу –
Акъ булут тауну  къайгъанлай.
 
Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Башым тубаннга кетгенди,
Хей!
Тюрлениб тургъан, ариу Алтынджал
Мени джанымдан этгенди.

Бу чын суратха  зар болдум, алан,
Кюзде сусабсыз къалгъанлай,
Хей!
Бёгек кёкрегим ахсыныр болду
Ол манга  къарам  атханлай.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Бу уудан хайыр бармыды?
Хей!
Да чыкъгъан джолум кенг джолму болур
Огъесе тартар джармыды?

Байталчабханнга ёрледим, алан,
Мийикден кенге къараргъа.
Хей!
Къумукъ устагъа тарак ишлетдим
Джохар чачларын тараргъа.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Таулагъа  тюшдю  джангы къар.
Хей!
Да бу туруудан ишибиз турса
Учу боллукъду чынгыл джар.

Ой,  Къарачайда джыры айтыла,
Экибиз тилге тюшгенлей.
Хей!
Бу белгисизлик  ачы береди
Джюрекни  мизлей  тешгенлей.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Джазны бурну да къарады,
Хей!
Бургъу джел кибик, сезиу бораны
Бёгек хатхуму тарады.

Ой,  джылкъым бара гелеу табагъа,
Къоюм энеди суу ызгъа.
Хей!
Мадар устасы болсам да, алан,
Джол салалмайма бу къызгъа.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Кимден болушлукъ излейим?
Хей!
Бизни сюйген бла сюймегенлени
Бир сафгъа къалай тизейим?

Сюйген адамны къыйнагъан онгмаз,
Къадар дерс бериб ойлатыр.
Хей!
Джашлыкъ дегенинг бир кере келир
Бир кере  сезиу ойнатыр.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Къалай къайтайым, тутмайын?
Хей!
Аны амалтын джан да берирме
Не этгин сёзюн джутмайын?

Тёртюнчю джылгъа айландыкъ, алан,
«Болур – болмазны» билмейин.
Хей!
Къоярыкъ болмаз, бу азмыч  ариу
Мени къайишча тилмейин.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Илине бездим ызындан.
Хей!
Къарт – Джурт элине тарыгъырмы эм
Къуриентлени къызындан?

Семенле десенг – акъсюекледен,
Багъатырлары бийдиле.
Хей!
Эки тукъумгъа сёз джюрютгенле
Адамлыкъ джандан чийдиле.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Не пердан урмай, не садакъ.
Хей!
Къаллай гёджебни "эмиб" бошады,
Джууаб берликди, Хакку – Хак!

Эки тукъумда – супу тынгылау,
«Къайдамны» сыйдам айталла.
Хей!
Не сёгюу болмай, не махдау салмай
Бир – айта, бирде – къайталла.

Алтынджал кийик къолгъа тюшмейди,
Кенгден сейирге къарайма.
Хей!
Багъатырла бла Хан Семенлени
Тенги – тенгине санайма.

Аны  кесиме нюзюр этгенме,
Саугъасын  элтсин Къаншауум,
Хей!
Бёгек джюрегим анга байланды
Ансыз болалмаз  джашауум.