Акътамакъ роман в стихах 19 глава Малкъар

Онтогъузунчу башы
МАЛКЪАР

Джерлени тёрю – джерибиз,
Джаухар джулдузлу – кёгюбюз,
Хей!
Къарачай бла бошалыб къалмаз
Бизни кёз ачар чегибиз.

Мин, Акътамагъым, пайтонга,
Сени ханбийче этейим,
Хей!
Шам – Къарачайда эрикген эсенг
Шам – Малкъар таба элтейим.

Ой, Минги тауну башыды –
Эки тау башлай кёрюннген.
Хей!
Къарачай бла Малкъарды, алан,
Бир халкъдан эки бёлюннген.

Басхандан чыкъды Къарачай,
Джангы джерлени кёрюрге,
Хей!
Да Минги тауну бу джанларына
Джерлешиб къалды  ёмюрге.

Ой, Минги таудан, Басхан суу
Терк суугъа ызын тартады,
Хей!
Тюзледе анга къошула, алан,
Эмилик халын атады.

Ёрге таянсанг – Ташорун,
Алайда болур  буулу тау,
Хей!
Да  ол  джерлеге ёрлеялмады
Бир заманда да къанлы джау.

Эгиз  къарнашха барайыкъ,
Къыйырдан таный эллерин,
Хей!
Да ойнай – кюле бир къыдырайыкъ
Малкъарны  джандет джерлерин.

Кёкге джанашхан – таулары,
Эмилик дерлей – суулары,
Хей!
Чегетлеринде кёб боладыла
Эчкиси бла буулары.

Малкъаргъа барсанг –  кийизге,
Дагъыстан джуртха – кюйюзге.
Хей!
Сени кесиме атасам, ариу,
Кечем бурулур  кюндюзге.

Пайтон атланы джортдура,
Темир налларын чакъдыра,
Хей!
Къарнаш Малкъаргъа алай барайыкъ
Джолда он тангны атдыра.

Уллу Чегемге кирейик,
Суу секиртмени кёрейик,
Хей!
Ата – бабала джашагъан джуртха
Тансыкълыкъ салам берейик.

Ой, Чегем десенг – шахарды,
Сууу – экинчи Махарды,
Хей!
Да  Шам  Малкъарны  эли, джери да
Сукъландырырлай – джохарды.

Черек сууунда – шууулдау,
Сюнгю сууунда – боркъулдау,
Хей!
Къара  Агъачда джаныуар болур –
Джайылыр тюлкю къангкъылдау.

Акъ Къая Башы – къаратхан,
Тау къадамагъа тигилиб,
Хей!
Тёбен джерлешген Шам  Малкъарым да
Адамлыгъы бла билиниб.

Джылан суу ызын тутханлай,
Нарт Къала  элге  барырса,
Хей!
Алайда болур уллу джармалыкъ –
Сюйген затынгы алырса.

Уштулу тауда аууш бар
Малкъар ёзеннге энерге.
Хей!
Къуриент къызы, кючюнг джетерми
Сюймеклигими тёлерге?

Аджикъол Башы – тау джити,
Бизни табагъа айланыб.
Хей!
Акътамакъ ариу, айтылыр  болдунг
Сау Юч Ёзенде сайланыб.

Чегет Элинде – ёхтемлик,
Холамда болур – джигитлик.
Хей!
Ой, сен ариугъа тутмакъ этселе
Излемез эдим эркинлик.

Азау Башыны буулары,
Джинлеча юркюб бугъуучу.
Хей!
Сен тойгъа кирсенг, къызла ичинде
Хан Бийче кибик туруучу.

Огъары Чегем, Эл Тюбю,
Къарасанг, къарам алданнган.
Хей!
Сюймеклик аугъа къайдан да тюшдюм
Джанымы этди таланнган.

Черек суунда – секиртме,
Джагъасын толкъун джалайды.
Хей!
Сюйген – сюймеген,  бу ишни арты
Не болур  деб  а къарайды.

Ой, Кёнделенде – кешене,
Ташына тийсенг, тийсине.
Хей!
Акъбоюн ариу къаллыкъ болмазса
Менден башханы кюйсюне.

Терк сууну джаны таллыды,
Азау ауушсуз, тик болур.
Хей!
Тиширыу деген эркишини  уа
Ёзегин тутхан  джик болур.

Къамишде – билгич, дейдиле,
Камыкъны юйю аз болур.
Хей!
Гинасыу – бийчем, сени халинг а
Бир – къара къыш, бир – джаз болур.

Адыр Суу Башы – булутлу,
Къушла къонушуб башына.
Хей!
Сюйдюрюр хыйны этер джокъмуду
Къошарлай  сени ашынга?

Басхан сууу бла Гестенти,
Амай Башындан сюзюлген.
Хей!
Ариу Акътамакъ этгенсе  мени
Таймай джюреги эзилген.

Холамда Жабо Къалада –
Эски къарачай адетле.
Хей!
Да биз экибиз болгъанбыз, алан,
Бир – бирибизге керекле.

Ой, Къашхатауну адамы,
Аланча чалыб сёлеше.
Хей!
Тамам арыдым, Джемджегун Чыпчыкъ,
Сен – баш  тарта, мен – кюреше.

Малкъар дегенинг – тамаша,
Таулары кёкге  узалыб.
Хей!
Сени табмасам муал боллукъма
Умут, мурат да азалыб.

Алмалы къая – саргъылдым,
Къарасанг – кёзюнг къууана.
Хей!
Кюбюрчек Гинджи, къаллай бир тургъун
Мени инджитиб джубана?

Джапыр Талада – адам аз,
Чегети десенг,  къалмай – наз.
Хей!
Сен башхаланы умут этдирме
Керти сюйгеннге, манга баз!

Арт  Къол – Таш Орун Башында,
Эки суу андан чыгъалла,
Хей!
Ариу Чатда  уа  бу гокга хансла
Тюз сени кибик чагъалла.

Кел, Бызынгыгъа барайыкъ,
Сейир – тамаша болайыкъ.
Хей!
Ишибизни  да ызындан тюшюб
Насыбдан юлюш алайыкъ.

Холамда къаздым джим – джим таш,
Бызынгыдады базманым.
Хей!
Къарнаш Малкъарда тенглерим барды
Алагъа болур базгъаным.

Чатыр Талада – танг джулдуз,
Къолунга тюшер кибикди.
Хей!
Аны кёгюнде Айны кёрген а:
«Бу Акътамакъды!» – дерикди.

Ой, Къаргъашилде – Акъ тауду,
Шаурлу таугъа джууукъду.
Хей!
Башха джюрекни къабындыраса,
Кесингики  уа – сууукъду.

Акъ Топракъ десенг – бурунгу,
Энди алайы – атылыб.
Хей!
Мен сен ариугъа  джесир тутулуб,
Тёнгекге ауруу къатылыб...

Алмалы Къая – саргъылдым,
Кёл кёлтюрюле – къарасанг.
Хей!
Не – кече,  не – кюн бошламагъанлай
Байладынг мени, Сарасан!

Кёнделен бойну – кёк суула,
Уруб баралла энгишге,
Хей!
Къарачай джангыз  Малкъарны санар
Къан къарнашым деб,  тенгишге.

Азау дегенинг – Азау тау,
Кириш тутханды Терс Къолну,
Хей!
Азау ёзенни джандет хауасы
Эслетмез бизге тик джолну.

Терс Къолну болур джамчысы,
Жабо Къаланы – чамчысы.
Хей!
Сюймеклик деген болмайды, ариу,
Джандан таммайын тамчысы.

Ой, Тотур элни адамы,
Къонакъбайлыкъгъа джарыкъды.
Хей!
Сюймеклик отну джукълатыб къойсанг
Экибизге да джазыкъды.

Тегенекли  уа – джарыкъды,
Къууанчы – башы тойлуду,
Хей!
Сермешге кирсе, джаугъа тирелсе
Сырты джер тутмаз, бойлуду.

Быкъмылгъы болур гитчерек,
Халкъы чалкъыгъа юренчек.
Хей!
Сени джашатыр болумум барды
Сары Джаш тюлдю эринчек.

Ёзен кёгюнде – ала  бар,
Орсундакъда  уа – тала бар,
Хей!
Да сени кибик ариугъа тыйыншлы
Уллу Малкъарда – къала бар.

Ачкерия Башы – тау джити,
Ирик суу андан башланыр.
Хей!
Да сары Семен, не – насыб табар,
Не да – джашаудан тышланыр.

Барыб кёрейик Чалмазны,
Алайы тау бла талады,
Хей!
Къолан кийизни излеген адам
Бары алайгъа барады.

Чегем элдеди чурукъчу,
Келген къонакъгъа джарыкъды,
Хей!
Санга къаблауч, чаппа  кийдирмем
Киеринг – тархлыкъ чарыкъды.

Терскъолгъа тартыб барайыкъ,
Эшиуню уста этелле,
Хей!
Келген къонакъгъа бютеу барысы
Къонакълыкъ алыб джетелле.

Ой,  Шаурдатда боза бар,
Ичгенлей башынг айланыр,
Хей!
Аны адамы, хар къалайда да
Асыл хали бла сайланыр.

Эл Джурт элиди – ишлеген,
Къонакъгъа тишлик тишлеген.
Хей!
Джан Нохчукъ, айтчы, къачан боллукъса
Мени халымы эслеген?

Малкъарда болмаз тартыныу,
Кеси юйюнглей кирирсе,
Хей!
Шам Къарачайгъа берген нюрюнгю
Шам – Малкъаргъа да берирсе.

Алайда  халынг тюрленир,
Джангы оюмлу болурса,
Хей!
Алайда адам ачылыр, дейле,
Чамлыкъ хауаны солурса.

Къочхар Ташны уа  адамы,
Бош ашырмайды заманны,
Хей!
Анда окъ тилли ойдамачыла
Кюлкюлюк этер джаманны.

Ой,  Жемталаны – джангуру,
Къашхатау десенг – бораны,
Хей!
Минги Тау кибик ёхтем болады
Малкъар Элини уланы.

Салма джолланы барайыкъ,
Къысха джетербиз Басханнга.
Хей!
Мен мындан ары айыб этмейме
Сюйген ауруудан шашханнга.

Ой, Азау тауда – ара бар,
Усхур элинде – къара бар.
Хей!
Да сен ариуну  таныгъанлы  уа
Деу джюрегимде джара бар.

Басхан Къаланы – турууу,
Джанында – уллу сатыуу.
Хей!
Бирде – бал кибик, бирде – ёт кибик
Бу сюймекликни татыуу.

Налчыкъ Башыды Хасанлы,
Тау этегинде, талада,
Хей!
Къарнаш Малкъардан тартыныу болмаз
Сууукълукъ джокъду арада.

Орусбийланы Къабакъ а,
Сейир этерлей, алайды.
Хей!
"Акътамакъ" деген бу тюрлю ауруу
Санны, джанны да талайды.

Малкъар джеринде – Къабарты,
Тюзлеге тюшюб эллери.
Хей!
Сюйген адамла джукъа болалла
Сезиуден толуб кёллери.

Атабийлада къалгъанды,
Ой, Трам – хан деген атабыз.
Хей!
Бу сюйген къайгъы болмайын къалса
Джокъ эди, тейри, хатабыз.

Тезлада – уста темирчи,
Тиллагъа къысхач сатады.
Хей!
Не къадар суукъ джууаб алсам да
Джюрегим санга тартады.

Малкъарда – хуна мекямла,
Терезелери – мияла.
Хей!
Хан Семенледе келин болгъа энг
Ой, тил тута да, уяла.

Кабарты артда келгенди,
Залукъа таба джайылыб,
Хей!
Къарачай бла Малкъар къарнашны
Араларына къайылыб.

Къабартыла   уа  алалла,
Басхан Ёзенден къол ишни,
Хей!
Бизникинден а сайлаб алырса
Малкъарлы этген къайишни.

Маздакъай сартла  лагъым бла,
Башха сартланы тайдыра,
Хей!
Малкъардан алыб, Ресейде сатыб
Кеси атларын айтдыра.

Ма алай эте, къыйдыра,
«Чепкен» «черкесска» болгъанды,
Хей!
Тору атла да «къабартай ат» деб
Ресей чапына толгъанды.

Таш кешенеле туралла,
Кеслерин кенгден эслете,
Хей!
Къалубалада болгъан затланы
Бюгюннгюлеге эскерте.

Малкъарда болур таш къала,
Буруннгуладан къалгъанды.
Хей!
Бир – онг, бир – солча, бу турууунгдан
Ийнан  джюрегим талгъанды.

Ой, Къашхатауда – сылаучу,
Хапары кенге эштилиб.
Хей!
Не зат этсенг да, тёзер кибикме
Джюрегим санга тешилиб.

Налчыкъда болур кенг орам,
Сатыучу кючлеб базарын.
Хей!
Сен мени былай тарлыкъда тутма –
Менме дунияда базарынг.

Турна  Ауузгъа тебресенг –
Джар къыйыры бла джоллары.
Хей!
Ой, джюнню джибек этиб салалла
Малкъар къызланы къоллары.

Байзуллаланы Мухамбий,
Эл керегине къарагъан,
Хей!
Малкъар уланла ётгюр болалла
Джетген джерине джарагъан.

Малкъар юйледе къабыргъа
Омакъ кийиз бла джабылыр,
Хей!
Сахтиян уюкъ, бухар бёрк, чепген –
Барысы анда табылыр.

Малкъарны къолу болгъанды
Чемерлиги бла  айтылгъан,
Хей!
Джигитлигин да дженгил сынайды
Анга джау кибик къатылгъан.

Кёнделен бойну – кёк суула,
Бир – бирлерине къошула,
Хей!
Басхан Ёзенни чёрчек суулары
Джагъаларына ышыла.

Хутий Дуппурну – къамиши,
Аман Къабакъны – гаммеши.
Хей!
Сюйгенин табмай, азаб чекгенни
Болур къадар бла демлеши.

Ой, Будайлада – бал четен,
Бал чайкъар заман джууукъду.
Хей!
Мени джюрегим джаныб бошады
Сеники алкъын сууукъду.

Ой, Айры Ташны  адамы –
Джарыкъ болады саламы.
Хей!
Болджал сала да оя тураса
Мени сюймеклик къаламы.

Турна тохдаучу – Таш  Бурун,
Турна  Аууз суу бойнунда,
Хей!
Малкъар дегенинг  джандетди, алан,
Уллу Кавказны къойнунда.

«Къарча джаргъан таш» турады,
Басханны башы Кыртыкда.
Хей!
Сюйген затынгы табдырмагъанлай
Джашатмам сени къытлыкъда.

Малкъар Къаланы – къурушу,
Къадама кибик – турушу,
Хей!
Таугъа  таянсанг кёл кёлтюреди
Ташлы джолланы бурушу.

Джапыр Талада – сыйлы таш,
Таш усталагъа керекли,
Хей!
Тютю Тюбю уа – аламат чегет
Чынарлы, нызы терекли.

Джапыр Талада – къышлыкъла,
Басханда – агъач къашыкъла,
Хей!
Ит  Къол десенг а – тау къучагъында
Алайгъа келе ашыкъла.

Джылы Суу бла Сют Джол бла
Басханнга тартыб барайыкъ,
Хей!
Танг аласында таугъа аралыб
Кюн чыгъыууна къарайыкъ.

Терс Къолну джашы эниучю,
Чегет Элине, чарышха.
Хей!
Хан Семенлеге сен келин болгъун
Миллет басыныб алгъышха.

Толгъур тукъуму къабакъды,
Айтыуу – хапар, джомакъды,
Хей!
Тоюбузда  уа  орайда тартыр –
Бу Энейланы Чомакъды.

Хадагъжукълары – атлагъа,
Мишайлары  уа  – таш юйге.
Хей!
Къулакъ тикмейин ким къалыр эди
Мен санга этген джыр – кюуге?

Атмырзалары – тийреди,
Тютюню – нарат отундан.
Хей!
Бир гинасыуну сюйгенбиз, алан,
Эски Къарачай джуртундан.

Ой, къарт атабыз Къарчаны,
Тёгдемде бичен чалгъаны!..
Хей!
Басхандан чыгъыб Къарачай кетиб
Малкъарны мында къалгъаны!..

Басханда кёрдюм, алджамай,
Ой, Къаншау Бийни мекямын,
Хей!
Басхан сууу да айтыр кибикди
Сени джырынгы макъамын.

Ары джанынгда – Терк сууунг,
Бериде – Уллу Къобанынг,
Хей!
Шам – Къарачайда – доммайлы тауунг,
Шам – Малкъарынгда – сабанынг.

Къарнаш Малкъарны болмайды,
Бериу болмаса,  алгъаны,
Хей!
Айтыр  сёзюн  а  ачыкъ айтады
Джокъду хыйласы, джалгъаны.

Малкъарда джюрек ойнасын,
Джарашыр бизге хауасы,
Хей!
Экибизге да хайырлы болур
Чегем къартланы дууасы.

Къарнашларыбыз той этер,
Къарачай къонакъ келди деб,
Хей!
Биз да къайтырбыз саугъала бла,
Шам – Малкъарыбыз берди деб.