8 - чи мартда, тиширыулагъа. стихи 20-х г. 20в

Джырчы Сымайылны зарлары бютеу 20-30-чу джылладагъы чыгъармаларына, хахай, «агиткала»  деселе да, джюз джыл озгъандан сора  ала  бюгюнгю тёлюге да ангылашылыр, ол огъай эсенг, джюреклерине джетер  затладыла.
Урунуу,  ара мюлкде къуанчлы ишлеу,  табигъатха,  халкълагъа,  джерлеге сейирсиниу кибик ёмюрлюк конула(тема), адам  улу бар болуб ангылашылмай къаллыкъ тюлдюле.

Ол заманны кереги аллай джырла болгъандыла, бютеу СССР -ни уллу шаирлери (поэт) барысы да, тракторлагъа дери,  хар ишни,  ишчини, джерчини, ишге джарагъан хар затны  назмугъа салгъандыла. Байрамукова Халимат  60-лада огъуна айтханды:
 «Пойдет вода Кубань – реки, куда велят большевики» - деб.
Бу да  агиткады, алай бизге  заманны танымлайды, аны ючюн багъалыды, сакъланыргъа да керекди.

Ол заманда кърал башчылыкъгъа керекли болгъан затланы, Исмаилны айтханларын тюрлендириб, джангы властха джарарча этиб китаблагъа салгъан, аны секретари эм да тылмачы  Орус улу Махамет болгъанды, джери джандет болсун.
Совет Властны юсюнден анда - мында чам - накъырда  халда хыртлаучукъла   джырлаучу чамчы Сымайылны башына палах келмесин деб, ол ашхы адам иш этиб алай этгенди, не ючюн десек, китабха кирген метинле (текстле) кючлю шагъатлыкъ болуб, къайсы тилчини  да дженгер бола эдиле. Отузунчу джылла  уа,  хар тешикден бир НКВД тилчи сатлыгъы къарагъан,  ыз ызлагъан заманла эдиле.

Ма ол китабланы кючю бла, Исмаил  Казахстанда  тутулуб, сорууланыб,
«Эчкиге гакгы табдыргъан,
Тауукъгъа бышлакъ сыкъдыргъан,
Джылкъыдан джюнле къыркъдыргъан,
Къойлагъа оноу тутдургъан,
Сталинибиз джашасын!» -
деб сенми джазгъанса? – деб буугъанларында, Исмаил да: «мени тюшюнюуюм китабларымдады, анда не бар эсе – олма»  - деб тирелиб туруб, джагъалыла да терслерге шагъатлыкъ табалмай, сюдде джырчы башына эркин болуб, эркинлик къагъыт алыб чыкъгъанды.

Алайды да, ол заманны назмулары «къарыусуз агиткаладыла» дегенле ишни артын билмегенден айтадыла.

Акътамакъны, Минги тауну, бютеу халкъ айтыб айланнган чамларын, алгъышларын  20-чы  ёмюрню аллында, революциягъа дери огъуна миллетге  эштдириб, джырлатыб, сюйдюрюб бошагъан Исмаил, ол тукъум учхара джазар – деб киши да айталлыкъ тюлдю.

Махамет  болгъанны, болурну  билиб алай этгенди. Кемсиз махдауну бек сюйген совет тамадала «патриотизм», «халкъгъа сюймеклик» деген затланы джангыз «КПСС - ге сюймеклик, Сталиннге - кертилик» - деб ангылагъандыла.  «За Родину, за Сталина!» деген адам эм уллу «патриот» болгъан заман болгъанды. Ол конуланы (темала) ишлемеген джазыучуну да ортагъа чыгъар, китаб басмалар, атын айтдырыр онгу болмагъанды.

Бу сайфагъа, айырым этмей,  сюргюнде бла сора джазылгъан бек сейирлик суфий назмуларыны  къатында, аламат макъамлары болгъан «агитка» джырларын да сала барама. Ала къуру ариу макъамлары бла тюл, бизге ол заманны ашхылыгъын, аманлыгъын, бушуун, къуанчын  танытыргъа онг бередиле да, аланы унутургъа болмаз.

Сора, халкъыбызны орунсуз къаралаб, «властха къаршчыла» деген мухурну да уруб, сюргюннге ийген башчылыкъны терслигин айгъакъларгъа,  ол къыйынлыкъны бюгюн да халкъгъа бедиш этерге кюрешиб тургъан  джарамаз «хоншуланы»  ауузларын джабдырыргъа,  бизни халкъ къралны джашауунда белгили орун алгъан, окъугъан, билген, уруннган, ара ишде алчы болгъан,  хорламлы,  махдаулу, аты иги бла айтылгъан,  ата джуртуна кертилиги къазауатдагъы аскерчилерини  саны,  джигитлиги бла  белгиленнген  бир  халкъ болгъанын шагъатларгъа, Джырчы Сымайылны ол замандагъы чыгъармалары бек керекдиле. Аланы къара чёбге атаргъа излегенлени билимлери – терен,   дуния кёрюшлери - кенг саналмаз.

/Сора эсге алынныкъ дагъыда бир зат: экитомлукъда чыкъгъан джырларыны метинлери (макъамларына сёз джокъду)  бек къыяулу джазылыбдыла.  Исмаилны назму ёлчени  чыртда  бузмаучусу кёзге алынса, алагъа, эскиледе,  басмагъа баргъан заманларында,  башха къол джетгени ачыкъ болуб, окъугъанны мыдах этерчаладыла. Ала  архивиндегилеге кёре тюзетилиб салыныргъа керек эдиле, алай, не медет, Исмаилгъа ёмюр зарлыкъ, аны орнуна башханы чыгъарыр дыгалас,  архивни тутхан, осиятлы къызына хапар бердирирча  болмагъанды.

Бу интернет сайфада, кеси гитче къызы Суфилягъа(Софья)  айтыб джаздыргъан  шекиллери  бла назмулары алай бериледиле/.



8 - чи МАРТДА, ТИШИРЫУЛАГЪА. Стихи 20-х г.20в.

Кеслерича адамланы къул этиб,  байла, бийле джегиб тургъан заманда,
Тиширыула  артыкъ да бек унугъуб,  джашай элле  саналмайын адамгъа.

Эркиши да, кёбюсюне,  бола эд,  тиширыугъа  тамам зорлукъ къарантха,
Джылай – джылай  сау ёмюрю бола эд,  къарангылыкъ гёзенинде барамта.

Сёлеширге, сёз айтыргъа, онг джокъ эд, къайынладан тартынмайын, къоркъмайын,
Таб орамда джюрюр амал джокъ эди,  бетин  ау бла  адамладан  джабмайын.

Эркишиге шериат да джакъ эди,  бошлукъ бериб талай къатын алыргъа,
Тиширыугъа  адет   борчну сала эд,  бир тыбырда тузакъ болуб къалыргъа.

"Ау бла кирген, сал бла чыкъсын" - дей элле,  алгъыш эте  тиширыугъа, тойунда,
Ол кирген бла  ёмюрюне къала эд,  баш  къаратмай  не тойгъа, не ойуннга.

Кюндеш сынаб, джалгъан таякъ кёлтюрюб,  джыламукъ бла гырджынын тенг ашагъан,
Тиширыу эд  ёмюрюне джарымай,  тыбыр сакълаб джумушчуча  джашагъан.

Ау тюбюнде муал болгъан санлары,  энди  эркин  кюн джарыкъгъа чыкъдыла,
Залимликни уу бла салынган  эсги, аман адетлени джыкъдыла.

Къагъыт, къалам танымагъан тиширыу,  билим алад  эркишиден къалмайын,
Тыбыр ташча болуб тургъан тишщирыу,  ара ишде урунады,  талмайын.

Джашагъан эд  джашаудан тюнгюлюб,  эски  адет - тёре салгъан бичимде,
Энди  бюгюн ол джашайды  керилиб,  къарнаш кёллю къралыбызны ичинде.

Хар бир ишде ол айырма болады,  махдау ала  халкъгъа этген ишинден,
Бу джашаугъа  уа  тиширыу чыкъгъанды,  уллу Совет Властыбызны кючюнден.