Дзяды бел

Ціха было ў хаце рымара Хваля на Змiтроускiя дзяды. Падрыхтавалі куцьцю, накрылі на стол памінальную вячэру. Жонка Хваля паставіла посуд, паклала на стол тры лішніх лыжкі, пасля падумала і дадала яшчэ адну. Усё было гатова, сям'я села на лаўках вакол стала, і ўсе чакалі толькі ведзьмака.
- Ці можна есцi? - спытала малодшая дзяўчынка, якая толькі нядаўна распачала трымаць лыжку самастойна. Гэта былі яе першыя Дзяды.
- Пачакай, дзiцятко, - ціхенька адказала маці. - Хай ўсе збяруцца.
- Так бо ўсё ўжо тут: і тата, і ты, і брацік...
- Яшчэ не ўсё. Прыйдуць і іншыя душы.
- А калі?
- Сама ўбачыш, - важна адказаў ёй брат, гады на два старэйшы. - Вось хутка вядзьмак прыйдзе...
Толькі пра яго падумалі, а вядзьмак тут як тут. У вывернутым поўсцю вонкі казлінам кажусе з гуслямі ў руках. Зайшоў у хату, павітаўся з кожным, уважліва гледзячы ў вочы. А вочы ў старога нібы змяіныя, няміргаючыя.
- Ну што, гатовыя? - спытаў вядзьмак ў рымароў.
- Так, усё гатова.
- Тады пачнем.
На свечцы запалілі духмяная зёлкi, ударыў у гуслі вядзьмак, заспяваў загавор на заклік памерлых. Прыціхлі хатнія, глядзяць ва ўсе вочы. Раптам бачаць, нібы ззяе што-то пад столлю, маленькая светлая постаць з анёльскімі крыльцамі і тварам...
- Аннушка, - раптам выдыхнула жонка Хваля, - дзiцятко!
- Яна нас чуе? - спытала малодшая дзяўчынка, такая ж светлая, як памерлая сястрычка.
- Чуе, - кіўнуў ёй брат, не адрываючы вачэй ад фігуркі пад столлю.
- Як ты, дачушка? - працягвала маці. - Пачастуйся з намі...
- Дзякуй, мама, - адказвала душа. - Мне не хочацца. Зусім хутка забярэ мяне Бог на неба...
Пырхнула іскрынкай над сталом і знікла.
Зноў ударыў у гуслі стары, мармычучы запаветныя словы. На гэты раз чакаць пршлось даўжэй - свечка паспела згарэць амаль да паловы, калі з'явіліся два цені ў старай вопратцы.
- Тата! Мама! - узрадаваўся рымар. - Доўга вы сягоння ішлі.
- Сынок, - з уздыхам сказаў жаночы голас, - ведаў бы ты, з якіх далечынь мы прыйшлі...
- Стаміліся з дарогі? Сядайце, пачастуйцеся...
На бліжэйшай да дзвярэй лаўцы пачуўся шолах, потым дзве лыжкі падняліся над сталом і апусціліся у гаршчок з куцьцёй. Амаль адразу ж напоўненыя толькі парай лыжкі падняліся назад і перамясціліся да таго месца, дзе ў чалавека знаходзіцца рот. Пасля некалькіх такіх рухаў лыжкі ўпалі на стол.
- Дзякуй, сынок. Паелі.
Зноў пачуўся шолах, здавалася, цені аглядаюцца.
- А дзе Панас? - пачуўся жаночы голас. - Што-то мы яго не бачым.
- Памёр ён, - адказаў рымар. - На Пятроў пост і пахавалі.
- Але ж… - уздыхнуў мужчынскі голас. - Казаў я, што яна ведзьма. Ня слухаў...
- Зачаравала яна яго, усё хадзіў сам не свой, паненкай мроіў. А што ўжо там было паміж імі, адзін чорт ведае...
Памаўчалі. Пасля цені падняліся, замаячылі каля ўваходных дзвярэй.
- Пойдзем мы, - прамовіў мужчынскі голас. - Няма чаго нам рабіць сярод жывых.
- Пачакай, тата. Як вы, дзе вы?
- Няблага. Домік у нас на краі сажалкі, спакойна і ціха. І сажалка зарастае асакой...
І дадаў, зусім ціха: «Маліцеся за нас. Мёртвым патрэбна малітва жывых... Маліцеся за нас. За нас і за Панаса...»
Цені зніклі.
Нейкi час усё моўчкі сядзелі за сталом, гледзячы на мігаценне свечак. Нават дзеці прыціхлі.
- Што ж, - нарэшце прамовіў Хваль, звяртаючыся да ведзьмака, - кліч Панаса. Кліч па імені.
Доўга кружыў і прыгаворваў вядзьмак, заклікаючы памерлага. Згарэла свечка і другая паспела згарэць напалову, калі паказалася ў куце бледная цень таго, хто раней быў маладым, поўным сіл хлопцам. Выгляд памерлага быў сумным, погляд спустошаным.
- Добры дзень, Панас, - паклікаў яго Хваль. - Праходзь, пачастуйся з намі.
Нічога не адказала цень, усё гэтак жа стоячы каля дзвярэй з патухлым выглядам.
- Ну што ты, усё скончана, хутка Бог забярэ цябе на неба...
Пачуўся доўгі сумны ўздых і зноў усё сціхла.
- Годзе, брат, што цябе трывожыць?
- Каб я ведаў... - прагучалі нягучныя словы. - Калі б я толькі мог вярнуць...
- Ты зараз вольны, паненка страціла над табой ўладу...
- Эх, - зноў пачуўся сумны ўздых. - Ды калі б яна паклікала мяне, я хоць зараз... Не трэба мне ні Бога, ні чорта, адной толькі паненкай мрою і няма для мяне нікога мілей на свеце...
Цень змоўкла, па-ранейшаму стоячы каля дзвярэй. Праз некаторы час зноў пачуўся сумны ўздых:
- Пара мне, брат. Дзякуй за ўсё…
Цень знікла, пакінуўшы адчуванне смутку. Крыху пазней стаў збірацца і вядзьмак. Склаўшы гуслі і прыхапіўшы прыгатаваны жонкай Хваля вузельчык з пачастункам, стары пайшоў да дзвярэй. На парозе павярнуўся і прамовіў:
- Цяжка трапіць на неба таму, хто яшчэ пры жыцці там пабываў...