Дзедка - скарбнiк бел

Розныя скарбы бываюць на свеце. Бываюць выпадковыя, накшталт страчанага ў спешцы куфэрка, бываюць заклёныя, закапаныя ў зямлі на пэўны час, а бываюць такія, калі той, хто закапаў скарб, разлічваў вярнуцца за сваім дабром, ды не змог. Пасля смерці душа вяртаецца, жадае забраць закапанае, але ж без цела не можа. Такая душа становіцца вартаўніком пры сваім скарбе, дзедкай-скарбнiкам.
Людзі не могуць убачыць скарбнiка, бачныя толькі чырвоныя, як жар, вочы. Убачыў вочы, тады ўжо не марудзь: кідай шапку на агеньчыкі, і скарб падымецца на паверхню. Але калі наступіш, пакрыўдзіцца дзед і схавае скарб глыбока пад зямлю.
Маўлялі людзі, жыў у Белавежскай пушчы стары, які ў маладосці сустрэў дзедку-скарбнiка. Па няведанні ён наступіў на агеньчыкі і пасля, колькі ні капаў, так і не змог адшукаць скарб...

Як-то раз на Пятроў пост двое хлопцаў засядзеліся ў карчме. Хапіліся, калі стала цямнець, і карчмар папрасіў сысці.
- Эх, - сказаў адзін з хлопцаў, паднімаючыся з-за стала, - як бы так жыць, каб не працаваць.
Ён быў старэйшы за прыяцеля і ўжо насіў вусы.
- Так, - падтрымаў яго хлопец у кашулі з разарваным каўняром. - Дзе б знайсці такую справу, каб нічога не рабіць.
Яны выйшлі з карчмы, трохі пастаялі ля дарогі, нібы вырашаючы, куды адправіцца, і павярнулі ў бок вёскі.
- Вось бы да паненкі якой ў прымы пайсці або купчыхі пад бок... - працягваў вусаты.
- Так яна цябе і ўзяла...
- Узяла ня ўзяла, а памарыць можна... Ці вось згубiў бы хто кашалёк з грашыма, а я знайшоў...
- Так, хто ж згубiць, - махнуў рукой той, што ў ірванай кашулі, - няма дурных. Вось калі б скарб знайсці...
- І праўда! Чуў пра дзедку-скарбнiка? Кажуць, стары скарб так і не выкапаў...
- Які стары?
- А той, што на краі вёскі жыве. Вось яго хата...
Прыяцелі замарудзілі крок і спыніліся.
- Як думаеш, чым ён зараз займаецца?
- Бачыш, святла няма. Спіць, напэўна...
- Можа, спіць, а можа, і не, - прамовіў вусаты. - Гэй, стары, ты спіш?
Ён крыкнуў яшчэ пару разоў, пасля ў хаце адчынілася акно і з'явілася сівая галава.
- Чаго табе?
- Вось ідзем шукаць скарб, што табе не даецца. Месца падкажаш?
- Дурні вы: ляжачага хлеба нідзе няма, усюды працаваць трэба...
- Ага... Нездарма кажуць, паслухаеш жука, у гноі павыпэцквашся. Ты нам месца скажы, а мы ўжо самі разбярэмся...
- Месца? З-за чаго ж не сказаць... Валун ведаеце, на краі лесу? Вось каля яго і шукайце. Толькі скарб гэты заклёны, ня прынясе шчасця таму, хто выкапае...
- Таму, хто пакіне ў зямлі, таксама нічога не будзе. Хадзем, - павярнуўся вусаты да прыяцеля. - Ці ты застаешся?
- Хадзем, - адазваўся хлопец у ірванай кашулі.
Пайшлі да вусатага за рыдлёўкамі.
- Цьфу, лайдакі, - сплюнуў стары ім услед і пайшоў спаць. Акно пакінуў адчыненым, каб было халадней ў хаце.
З рыдлёўкамі ў руках хлопцы адправіліся да валуна.
- Як думаеш, - сказаў той, што ў ірванай кашулі, - шмат там закапана?
- Усё, што знойдзем, будзе нашым.
- Каня куплю, даспехі. Пайду ў дружыну княжацкую...
- А я ажанюся, - адказаў другі. - На багатай. З грашыма я, брат, на кім хочаш ажанюся, нават і на паненке...
За размовамі прыяцелі і не заўважылі, як прыйшлі да валуна.
- Ага, вось і ён. Думаеш, з якога боку капаць?
- Давай патыкаем рыдлёўкамi вакол каменя. Дзе зямля мяккая, там і скарб закапаны.
- Згодны...
Пачалі хадзіць вакол, ды тыкаць рыдлёўкамі. Пасля той, што ў ірванай кашулі, крычыць: «Знайшоў!»
- Глядзі, - кажа прыяцелю, - зямля тут мяккая, нібы раскапаў хто, ды зноў закапаў.
Сталі капаць. Зусім няшмат пракапалі, раптам бачаць, мех з нечым ўнутры.
- Вось дзе ён! А стары благі, ня там капаў...
- Ня там капаў, ня тое шукаў...
Вусаты нагнуўся і выцягнуў мех з ямы.
- Цяжкі... Развяжы-ка, глянь, што там.
Той, што ў ірванай кашулі, стаў на калена, каб разблытаць вузел. Развязаў мех і адхіснуўся:
- Фу, як смярдзіць!..
- Ды што там можа смярдзець?
Вусаты падняў мех і нагнуўся, каб разгледзець. Пасля засунуў руку ў сярэдзіну і памацаў.
- Гэта... гэта... котка дохлая!.. Вось так знаходка: і брыдка ўзяць, і шкада выкінуць...
- Значыць, не знайшлі. Давай далей капаць...
- Пачакай, - пачухаў галаву вусаты. - Атрымліваецца, няма тут ніякага скарбу! Пажартаваў стары над намі...
- Думаеш?
- Ага ... Ну, і мы пажартуем: не знікаць жа знаходцы! Давай сюды гэты мех: аддамо яму назад... Кінем за парог, хай робіць, што пажадае...
Ўзялі рыдлёўкі і пайшлі назад да хаты старога.
- Толькі дарма хадзілі, - уздыхнуў той, што ў ірванай кашулі. - Капалі, капалі, нічога не выкапалі...
- Нічога, - адазваўся прыяцель, - дурань думка багацее.
- Дум-то ў мяне шмат, вось грошай няма...
- Гэта так…
За размовамі прыйшлі.
- Ну, што, кінуць на парозе?
- Пачакай. Бачыш, акно адчынена, кідай туды!..
- У акно?
- Ну а што?.. Паўночы праходзілі па яго міласці, няхай цяпер ён паходзіць...
Той, што ў iрванай кашулі, размахнуўся і кінуў мех з дохлай коткай старому ў акно. Брудныя, але задаволеныя, хлопцы пайшлі дадому.

На наступны дзень па вёсцы пайшла навіна, што ноччу нехта прыходзіў да хаты старога і падкінуў яму мех з грашыма. Прычым манеты ўсе былі старыя, пацямнелыя ад доўгага ляжання ў зямлі. Хадзілі размовы, што гэта зрабiў сам дзедка-скарбнiк, якому надакучыла сядзець каля свайго скарбу. Хто ведае?