На балоце бел

У вёсцы на беразе ракі Лань жыў мужык па імі Борыс. І ва ўсім ён шукаў выгаду. Зайдёт сусед нешта пазычыць, Барыс і пытаецца: «А мне што за гэта будзе?» Збянтэжыцца сусед, падумае, ды так і пойдзе ні з чым. А Барыс задаволены, як ён спрытна адкараскаўся.
Аднойчы зімой прыйшоў да яго кум і кажа:
- Пан Т. лес сячэ.
- І што?
- А тое: секчы-та ён сячэ, а вывозіць не спраўляецца. Возьмем твае валакушы, валоў, пагрузім бярвенні і вывезем. Я ўжо дамовіўся, дзе купяць.
- Справа добрая, - кіўнуў Барыс, - у пана можна ўзяць, не збяднее. А мне які ў гэтым інтарэс?
- Грошы напалову.
- Тады добра.
- Заўтра нядзеля, людзі пана будуць адпачываць. Калі з раніцы выедзем, да вечара ўправімся.
На тым і вырашылі.
Адразу пасля сняданку кум зайшоў да Барыса. Вывелі валоў, запрэглі ў валакушы, паехалі. Пакуль ехалі, Барыс пачухаў у патыліцы і кажа:
- Кум, а кум...
- Чаго?
- Я тут падумаў... Валы мае, валакушы мае, чаму грошы напалову?
- Э, брат... А хто пра ўсё даведаўся і дамовіўся? Куды ты повезёшь бярвёны-та?
- Я неяк не падумаў, - зноў пачухаўся Борыс. - Добра, напалову!
Прыехалі на месца, глядзяць, усё, як кум і казаў. Дрэвы паваленыя, ад галін ачышчаныя і складзеныя, бяры і вязі.
З пагрузкай справіліся, сталі выязджаць. Павярнулі налева, там непраходны гушчар. Сталі паварочваць направа, раптам з-за каменя выходзіць хтосьці, ці то чалавек, ці то хто. Апрануты як нямецкі кіраўнік: камзол кароткі, штаны вузкія, на галаве шапка, на руках пальчаткі. Хто такі, невядома. Хтосьцi такі, ня тутэйшы.
- Што, - кажа, - заблудзіліся?
- Так, - адказвае кум, - бачыш бярвёны вязем, ды павярнулі не туды.
- А куды едзеце? - ухмыліўся незнаёмец, - ці ня да пана Т., часам?
- Менавіта да яго, - схітраваў кум і паволі штурхнуў Барыса локцем, не балбачы, маўляў.
- Дык вы не туды павярнулі, - бліснуў зубамі незнаёмец. - Давайце пакажу, куды ехаць, я тут усё сабаччы сцежкі ведаю.
- Ды мы і самі ведаем... - пачаў, была, Барыс.
Кум зноў штурхнуў яго локцем і шапнуў:
- Хай выведзе з лесу, пасля як-небудзь ад яго пазбавімся.
- Добра, - кіўнуў Барыс незнаёмцу, - сядай, паказвай дарогу.
- Вось і добра, - адказваў той, сядаючы збоку. - Паварочвайце налева.
- Куды налева? - здзівіўся Барыс. - Там жа лес непраходны.
- А ты прыгледзься, бачыш след?
Глядзяць, і дакладна, сярод дрэў санкавы след сыходзіць.
- Як жа мы раней ня ўбачылі? - прамармытаў Барыс і накіраваў валоў па следзе.
Паехалі. Сядзіць кум, з цікаўнасцю пазірае на незнаёмца, пасля пытаецца:
- Ты сам-та хто такі? Мы раней нідзе не бачыліся?
- Я-та? - перапытаў незнаёмец. - Мінак. А наконт бачыцца... Можа, у карчме ў кульгавага Янкеля? Ведаеш такога? - падміргнуў ён куму.
Пра рандара Янкеля злыя языкі казалі, што ён для крэпасці настойвае гарэлку на курыным памёце. Вып'еш чарку, другую, і зносіць з ног. Быццам бы нешта і робіш, але нібы ў тумане, а на раніцу ні грошай, ні найменшага паняцця аб тым, што рабіў. Ды і галава ад той гарэлкі раніцой трашчыць, што пусты збан.
- Я не п'яніца! - пакрыўдзіўся кум. - Хіба толькі ледзь-ледзь.
- Я таксама, - кіўнуў незнаёмы і зноў падміргнуў, - ледзь-ледзь... А ведаеце, што на тым тыдні з Аніськай здарылася?
Барыс і кумам запытальна паглядзелі на незнаёмца.
- Дык вось, піў ён у Янкеля да паўночы, пасля вырашыў пайсці дадому. Прыходзіць, а ў дзвярах жонка стаiць, у адной руцэ качалка, у другой патэльня. Аніська паглядзеў на яе і кажа: «Можаш ісці спаць, я не галодны...»
Засмяяліся, і незнаёмец больш за усіх. Смяяўся ён неяк дзіўна, нібы блеяў па-казлінаму: «Ме-ме-ме...»
Раптам валы сталі.
- Што такое?
- Балота! - Барыс разгублена пазіраў па баках у пошуках дарогі.
- Як жа цябе сюды занесла? - знерваваўся незнаёмец. - Трэба было глядзець. Добра, зараз паварочвай направа, вунь да той бярозкі.
Раз-пораз правальваючыся, валы пайшлі направа. За валакушамi пацягнуўся мокры след.
- У мінулым годзе, - задуменна прамовіў незнаёмец, - у гэтых месцах воз заграз, ды так і патануў у дрыгве. Разам з дровамі.
Барыс і кум пераглянуліся.
- Гэта, - прамовіў Борыс. - Ты нас не пугай.
- А я што? - ухмыліўся незнаёмец. - Проста ўспомніў. Ведаеш, як кажуць, баішся ваўкоў, застанешся без грыбоў... Грыбы любіце? Іх тут шмат! Паказаць дзе? Недалёка...
- Зімой? Якія зараз грыбы? Ты лепш шлях пакажы!
- І то праўда, - хмыкнуў незнаёмец. - Увосень прыходзьце. Я вам такое мястэчка пакажу, ніколі грыбоў ня збярэце...
- Ды не патрэбныя нам твае грыбы!
- Ну, як скажаце...
Нейкi час ехалі моўчкі. Валы з цяжкасцю цягнулі валакушы, раз-пораз угразая ў гразі. Кум з асцярогаю пазіраў па баках, пасля звярнуўся да незнаёмца:
- А што, тут і ваўкі ёсць?
- Ёсць не ёсць, але бываюць... Яно ж як кажуць: не будзь баранам, і воўк не з'есць. А калі мужык, напрыклад, баран, то рана ці позна нехта яго зарэжа...
Зноў наступіла цішыня, якая парушалася толькі хлюпаннем валоў ў гразі. Барыс пакруціў у руках пугу і ўздыхнуў:
- Што ж так доўга едзем-та?..
- Што ты, - адазваўся незнаёмы. – Хіба ж гэта доўга? Вось мінулай восенню дзяўчынка з суседняй вёскі пайшла на балота за журавінай... - ён уздыхнуў і патупiўся. - Выйшла толькі праз два тыдні. Дзе яна была і што рабіла, невядома...
- Ды ну, - задуменна прамовіў кум, - як бы яна выжыла?
- Не ведаю, - адмахнуўся незнаёмец. - Трэба ў Лоймы спытаць, можа яна ведае...
- У якой яшчэ Лаймы?
- Ды не Лаймы, а Лоймы, - паправіў незнаёмец. - У яе свае дзеці непрыгожыя, так яна чалавечых дзяцей у балота заваблівае і трымае ў сябе, пакуль не надакучыць. Каго адпускае, а каго і не.
- Хлусiш ты, - кум зняў шапку і зноў надзеў. - Ніколі пра такое не чуў.
- Вось і не хлушу, - адказаў незнаёмы і зрабіў пакрыўджаны твар. - Я Лойму блізка, як цябе, бачыў.
- Ну ты скажаш, - падхапіў Борыс. - Ты, можа, яшчэ і чорта бачыў?..
- Можа, і бачыў, - адказаў той. - А можа, я сам чорт і ёсць!
Ён зняў шапку, агаляючы рогі, і ухмыліўся.
- Чорт!.. Чорт!.. - ўспудзіліся мужыкі і сталі хрысціцца.
- Ну што вы, навошта? - хмыліўся чорт. - Як гаворыцца, мы зараз аднаго балота чэрці...
Але мужыкі ўсё хрысціліся і хрысціліся. Пасля сталі чытаць малітвы. Тут чорт плюнуў у сэрцах, скокнуў у балота і знік. Толькі бурбалкі выступілі на паверхні вады.
Насланнё развеялася. Глядзяць мужыкі, дарога зусім побач, а яны цэлы дзень кружылі па балоце. Сталі выбірацца на дарогу, і тут валы ўпалі.
- Цьфу ты, чорт, - вылаяўся Борыс.
- Чшшш... - спалохана зашыпеў кум і перахрысціўся. - Не памінай, ня дай Бог, пачуе...
Што рабіць, кінулі яны валоў, кінулі валакушы з бярвеннямі, сталі выбірацца пешшу. Так і пайшлі дадому, не солана сёрбаўшы. Ды яшчэ ледзь не змерзлі.