Куаным айдеме шке конда

Куаным айдеме шке конда
Вашмутланымаш: Эрик Петров – Геннадий Гордеев
Геннадий Филимонович Гордеев 1960 ий 5 июльышто Параньга район Ондропсола ялеш шочын. Матародо кыдалаш школ деч вара Совет Армий радамыште служитлен. Тушеч пєртылмеке, Марий кугыжаныш университетын историй да филологий факультетшым тунем пытарен. Тунеммыж годымак ойлымаш-влакым возен шога, «Ончыко» да «Кече» журналлаште, газетлаште савыкта.
Паша корныжым «Пионер йўк» журналыште литератур редакторлан тў‰алеш, вараже «Кугарня» газетыште тў‰ редакторын алмаштышыжлан, «Марий Эл» газетыште отдел редакторлан пашам ыштен. 1996-2002 ийлаште марий телевиденийыште ондак «Вўршер», вара «Чон почын» да «Мый тыге шонем» мер-политик темылан передаче-влакын редактор да вўдышыштлан тырша. Марий телевиденийыште ыштыме жапыштак журналист, публицист, драматург Геннадий Гордеев марий сымыктышыште у сомыллан пижеш – «Чоныштем илет» телефильмлан сценарийым воза да тудым эфирлан ямдылымаште редактор сомылым шукта. 2001 ийыште «Чоныштем илет» фильмын авторжо семын Саратов олаште эртыше «ТелеПроФи» лўман тўнямбал фестивальын дипломантше лиеш.
2002 ий гыч Марий самырык театрыште сылнымут пєлкам вуйлата. 1999 ийыште Геннадий Филимонович ожнысо илыш трилогийжылан («Єртємє он», «Болтуш», «Мый ом суко садак» пьесе-влак) Марий Эл Республикысе С.Г. Чавайн лўмеш Кугыжаныш премий дене палемдалтын, а 2005 ийыште «Марий Эл Республикысе искусствын заслуженный деятельже» чап лўм дене палемдалтеш. 2010 ийыште тудын о‰ышкыжо «Йыван Кырла. Калык верч тыршымаш» юбилейный медальым пижыктат.

— Геннадий Филимонович, тендан творческий дебютланда 1981 ийыште «Ончыко» журналыште савыкталтше «Вучыдымо увер» ойлымаш шотлалтеш. Тушто – рвезе ден ўдырын, Витя ден Катян, йєратымашышт да тудым жапше годым аклен, переген моштыдымышт нерген ойлалтеш. Кызыт, 40 ий чоло эрталтымек, тиде ойлымашым але самырык жапыште возымо моло произведенийдам кузе акледа?
—  Икымшыже «Ача кумыл» ойлымаш, такшым, «Ончыко» деч ончыч «Марий коммуна» газетеш савыкталтын ыле, но тудым газетын пашае‰же «илыш гыч» манын палемден. Очыни, тушто ончыктымо сюжет, историй манына, авторын собирательный образше лийын кертмылан ўшанен огыл.
— Лектеш, ойлымаште ончыктымо илышым пеш ўшандарышын возенда.
— Тыге лектеш дыр, но 1990 ийыште «Омса вес велне» прозо книгашкем тудым садак «ойлымаш» манын пуртышым. «Ўшандарышын возымо» манмаште, мый кажне ойлымаште герой-влакын умбакыже кузе да мом ыштен кертмыштым шкемын чон шижмашем дене кылдем ыле. «Мый шкеже ойлымаште темлыме ситуацийыште мом да кузе ыштем ыле?» манын, кажне гана чонемын йўкшым колыштам ыле, вес семын ойлаш гын, возымаштем тў‰ шотышто интуицийлан э‰ертем.
— 1993 ийыште Марий самырык театрын сценыштыже тендан икмыше «Єртємє он» пьесыда почеш шындыме спектакльым модын ончыктышт. Драматуригийыш куснымо амалым шкеже кузе умылтареда?
— Адакат, сценыш лекше икымше спектаклем деч ондак мый «Пєртыл, ўдырем» драмым возенам ыле. Олег Иркабаев тудым М. Шкетан лўмеш театрын сценыштыже шындаш ямдылалтын. Но ик жап гыч Олег Геннадьевичлан М. Шкетан лўмеш театрым коден каяшыже логале, сандене драмемат ту пагытлан шындалтде кодо. А драматурийыш куснымо амал? Прозым возымо пагытыштак шижынам: мыйын ойлымашем-влак пьесе сынанрак улыт. Налза «Ониса кока» але «Шыгыр чон» да моло ойлымашымат... Арамлан огыл варажым мый нуным, иктышке чумырен, «Илаш гын, илаш» пьесышке савырышым. Тиде пьесе почеш Самырык театрыште шындыме спектакльыш калык куанен кошто... Икманаш, мыланем драматургийыш куснаш неле лийын огыл. «Пєртыл, ўдырем» пьесе почеш (Самырык театрыште тудо 1994 ийыште шындалте) марий калыкнан XVI курым пагытысе илышыж нерген трилогий возалтыч да тыгак Марий самырык театрын сценыштыже шындалтыч. А вара вес у пьесе да тулеч моло...
— Таче мартен Марий самырык театрыште да М. Шкетан лўмеш театрыште шындалтше спектакльда-влакым шотлаш гын...
— 16 але 17, рашынже шотлаш кўлеш. Мутлан, «Куван ке‰еж» рушла да марла лектын, М. Шкетан нерген пьесе Марий самырык театрыште тунемше-влаклан школ программа дене кылештарен возымо документальный пьесе гын, М. Шкетан лўмеш театрыште шындалтшыже — тўрыснек сылнымутан произведений.
 — А сценыш лектын шуктыдымо, але марте шындалтдыме пьесыда уло?
— Шындалтдыме уке, а мучаш марте возен шуктыдымо але возымо, но кўктен шуктыдымо-шамыч улыт: теве Сайна ўдыр нерген пьесе чонем эреак туржеш, угыч-угыч тудын деке пєртылам, но нигузе героиньын рўдє нервшым мучаш марте шижын ом керт.
Ша‰ге интуиций нерген ойлышна вет? Вот, Сайна — шкешотан героине, тудын кєргыжым шижын мошташлан интцуиций эшеат виян лийшаш. Тылеч посна возен шуктыдымо ик йомак кия... А пьесылык теме, у шонымаш гын, моткоч шуко... Иктыжым теве коронавируслан кєра карантин жапыште возен пытарышым: мыскара воштылчыкым, «Ик ялыште кум сўан» маналтеш. Тудым вес ийын Марий самырык театрыште самырык режиссёр Эврина Гордеева шындаш тў‰алеш.  Театрнан художественный вуйлатышыже Олег Геннадьевич Иркабаев пьесым пеш кўкшын аклыш да мане: тиде паша самырык режиссёрлан кушмаш корныштыжо кугу лектышан опыт лиеш.
— Ик ўдырдам – Эрвинам —  умбакыже могай паша вучымым пален нална. Тымарте тудо, ушештарена, Марий самырык театрыште самырык-влаклан руш йылме дене «И с нами голуби», «В овраге», «Ася» драме-влакым, «Гадкий утёнок» йомакым, ятыр интермедийым да марий йылме дене «Шкет кукун мурыжо» музыкальный драмым  шынден ыле. Ынде марий йылме денак музыкальный комедий... Изин-кугун вучаш тў‰алына... А кокымшо ўдырда – Эвина – ачаже, акаже семынак шке илышыжым творчестве дене кылден, очыни?
— Тений тудо Москосо ГИТИС-ыште «театральный продюсер» факультетын заочный отделенийыштыже кумшо курсым пытарыш. А пашам Китайыште ышта, но кызыт коронавируслан верчын мє‰гыштє шинча, Китайышке самолёт чо‰ешташ тў‰алмым изин-кугун вуча.
— А Китайыштыже кушто пашам ышта?
— Йоча-влаклан англичан йылме дене пашам ыштыше театр-студийыште китай икшыве-влаклан англичан йылме дене текстым умылтара да тулеч моло, тулеч моло...
— А пелашда?
— Пелашем – Люда – военный шот дене пенсийыште. Военный пашаже тудын йылме дене кылдалтше ыле, ангилчан йылмым пеш сайын пала. А кызыт мемнан семынак искусство илыш дене ила, эре интернетыште шинча, мыланна тўрлє йодышым рашемдаш полша.
— Ача пиалым паледа. А коча пиалым?
— Кок эрге уныкам кушкыт. О-о, тиде кугу дечат кугу пиал!
— Угыч паша да творчестве деке пєртылына. Те сылнымут произведений-влакым возымо гутлаштак газетлаште, варажым телевиденийыште ыштенда... А 2002 ий гыч пўтынек Марий самырык театрышке куснышда, таче те тушто сылнымут пєлкан вуйлатышыже сомылым шуктеда.
— 2002 ий мартеат мый Марий самырык театрыште ыштенам – совместительство манме йєн дене.  Но ту пагыт марте журналист пашамат шукташ кўлын – тидыже мыланем пагытын тургымыштыжо шолаш, калык дене ик юж дене шўлен, калык чоным шижын, умылен илаш полшен. Тиде илыш опыт мыланем тачат возымаштем кугу э‰ертыш.
— Марий писатель-влак делегаций дене Те финн-угор форумлаште, драматург-влакын фестивальлаштышт лиеденда. Тыгай мероприятийлашке миен коштмаш Тыланда иктаж-мом пуэн?
— Тыгай коштмаш эн ончычак тўням ужаш да аклаш полша, тушто коллеге-влак дене вашлийын мутланымаште айдемын тўня умылымашыже кумда‰еш. А писатель калык илышым ужын, айдемым келгын шижын-умылен, иктешлымашым ыштен моштышаш. Теве молан кокымшо ўдырем 19 ияшак шке семын Китайышке каяш кумылжым ончыктымеке, мый ик тореш мутымат шым пелеште. Айдеме самырыкше годымак тўня ужмашыжым кумда‰дышаш, уш-акылжым пойдарышаш, илыш умылымашыжым келгемдышаш. Тунам тудо ончыкыжым кугу сомылым шуктен кертше лиеш манме ўшан шочеш.
— Кызыт самырык-влак сылнымут творчествылан шўман огытыл. Молан? Кузе Те шонеда?
– Творчество кугу чытымашым йодеш, а кызыт самырык-влак куштылго оксам йєратат. Сандене икшывым изинекак, тўня умылымашыжым келгемдыме дене пырля, пашалан туныктыман. Но эше ик тў‰ сомыл: йочам изинекак лудаш да лудаш кумыла‰ден шогыман. Мый кызытат шуко лудаш тыршем. Ик жап ом луд гынат, шижам: возымаш паша йєсынрак кая. Лудмо шотышто писатель-влак коклаште сайын палыме  тыгай ик анекдот уло: 
«Рвезе литературный институтыш тунемаш пураш миен. Экзаменыште тудын деч Пушкинын почеламутшым шарналташ йодыт. Рвезет ойла:
— Я Пушкина не читал.
Тугеже, маныт, Лев Толстойын творчествыж гыч иктаж-могай произведенийын содержанийжым каласкалыза. Рвезет адак ойла:
— Льва Толостого не читал.
— А произведения Михаила Шолохова читали? – йодыт умбакыже.
Рвезет манеш:
— Михаила Шолохова тоже не читал.
Экзаментор-влакет єрыт:
— Тугеже молан мемнан деке тунемаш толынат?
Рвезет ойла:
— Я же не хочу быть читателем, а хочу быть писателем...»
Сандене ойлем: лудде нимогай писатель от лий. А самырык-влак, лудмо олмеш, кызыт утларакшым интернетыште шинчат.
— Тугеже марий сылнымутын ончыкылыкшо могай?
— Утыжым мокатанаш кугу амал уке гынат, ўшан эше йєршынак йомын огыл.
— Йєратыме пашадам ышташ Тыланда чарат гын, кє лийыда ыле? Могай сомылым шуктеда ыле?
— Ачам кид-йоллан пеш мастар айдеме ыле. Но мый творчество корным ойырен нальым. А чаратак гын, могай сомылым шуктем ыле? Кеч-могайым. Мый тачат, возымо паша деч посна, шуко тўрлє сомылым ыштен моштем да эреак шуктен шогем. Манамыс, самырык годсекак шуко кє лийын кертам ыле.
— «Шочмо вер – вий-куатым пуышо вер» маныт. Тыландат тыгак мо?
— Моткоч чын ойлат. Таче шочмо суртыштем (Параньга район Ондропсола)  нигє ок иле. Ачамын уке лиймыжлан кумло ият эртыш, а икмыняр ий ончыч авам... Но мый шочмо суртышко эре кудалыштам, сурт-оралтым чаткаштак кучаш тыршем. Умбакыже кузе лиймым каласаш йєсє, да тидын нерген ынемат шоно. Иктым палем: мый илем – тугеже шочмо сурт-оралтем ден сурт-печемат, шочмо пакча-садеремат мый денем пырля йывыртыше улыт. Тугеже ача-авамат ту тўняште йывыртыше коштыт... але... чо‰ештылыт... 

журнал "Ончыко" №6, 2020 ий