Алвий пуа унарым. И. Букетова-60

Ираида Аркадьевна Букетова-Алвийлан  30 июньышто 60 ий темеш.
           Йоча пагыт
   И.Букетова Морко район Ше;ше селаште шочын. Еш школын пу баракыштыже иленыт. Тораште огыл кок пачашан школ верланен. Тушто ачаже Аркадий Иванович руш йылме ден литературым туныктен. «Йоча пагытем шарналтемат, шинча ончылнем Сакар корем с;ретлалтеш. Тушто ме шинчаланшудым, урвочым погаш да кочкаш й;ратенна. Пеледышым погенна да аршашым ыштенна», – ойла Ираида Аркадьевна.
    Изи годсек балерине лияш шонен. Эсогыл омымат ч;чкыдын ужын: изи ;дыр сценыште кушта, тудлан калык совым кыра. Ача-аважлан шонымашыж нерген ойлен, но шочмо ялыште тыгай й;н лийын огыл.
     4-ше классыште врач профессийым ойыраш шонымаш шочын. Сочиненийымат тидын нерген возен. Ираида с;ретлаш да чиялташ кумылан лийын, садлан 8-ше класс деч вара ачаже с;ретчылан тунемаш колтынеже улмаш. Но ;дыр шке ш;мжым веле колыштын: врач лияш чонжо й;лен. Кугурак класслаште йолташ ;дырж;  дене пырля кыртмен ямдылалташ т;;алыныт. Математикым, химийым, биологийым моткоч й;ратеныт. «Пошкудо Ваня ч;ч;н колымекше, моткоч ойгыренам, эсогыл выпускной экзамен-влак деч вара шонымашем вашталтын. Врач лиям гын, ятыр колымашымужаш логалеш манын шоненам.Тыге вес специальностьым ойыренам», – каласкала И.Букетова.
           Весела, но неле студент илыш
    Ираида Букетова 1977 ийыште Марий кугыжаныш университетыш химий дене туныктышылан тунемаш пурен. Ке;еж мучко экзаменым кучаш ямдылалтын. «Икымше экзамен химий дене лийын. Мый «пе;гыде» нылытаным нальым. Вес экзамен – математике дене. «Эн ончыч оласе-влак пурат, вара ялысе-влак» мане ик ;дыр да омса ваштареш шогале. Но мый л;дын-вожыл шым шого, ш;кальым да пурышым. Уда огыл билет логале. Визытаным шындышт. Куаныше, шулдыра;ше, кабинет гыч лектым. Икымше курсышто тиде ;дыр сай йолташыш савырныш. Кумшо экзаменыште физикым палымынам тергышт. Визытан отметкым шындышт. Пытартыш экзамен – литератур. Михаил Шолоховын «Судьба человека» ойлымашыже почеш сочиненийым возышна. Тиде произведенийым сайын паленам гынат, нылытаным нальым», – ойла И.Алвий. Самырык ;дыр биолого-химический факультетыш тунемаш пурымо спискыште ончылно лийын.
    Икымше курсышто тунеммышт годым ;дыр-рвезе-влакым Медведево районысо «Суртовский» совхозыш шурным коштымашке колтеныт. Паша неле лийын, самырык, нарашта капан ;дыр-влакын вийышт ситен огыл. Кастене чон мураш-кушташ ;жын, но эрыкым пуэн огытыл.
   Икымше курсышто тунемаш нелырак чучын. Школ парт кокла гыч лекше те;гечысе йоча-влаклан «семинар» ден «коллоквиум» шомак-влак у лийыныт. Кокымшо курсышто т;шкагудышто вер логалын огыл. Лариса ш;жарже дене пырля уста семмастар Михаил Степановын ешыштыже илен.
    Кумшо курсышто практикыш Йошкар-Оласе ш;р заводыш колтеныт. Ираида ш;шм;й цехыш логалын. Высший сорт «Любительское» л;ман ш;шм;йым ямдыленыт. Тудо жапыште Йошкар-Олаште маргариным веле ужаленыт. Олаште илыше-влак гына талон дене ш;шм;йым налын кертыныт.
    Экзамен-влакым сдатлымеке, химик лияш ямдылалтше-влакым Юрино районысо Анчутино ялыш чодырам эрыкташ колтеныт. Чебоксар оласе  гидроэлектростанцийым н;лталаш мландым ямдыленыт. Вара каникул жапыште Морко посёлкысо «Контакт» заводыш пашаш пурен.
             Лаборант, инженер
Ираида Аркадьевна, Марий кугыжаныш университетым тунем пытарымеке, 1982 ийыште Морко районысо Корным ачалыме да чо;ымо управленийыш химический анализым ыштыше лаборантлан пашаш пурен. «Паша о;ай лийын. Асфальт гыч пробым налынна, ошман, к;йын, битумын  качествыштым тергенна», – каласкала ;дырамаш. Ик ий гыч «Контакт» заводышко куснен, инженер-технологлан тыршен. Заводышто телевизор да радиоаппаратурылан резистор-влакым луктыныт. 90-ше ийлаште пашае;-влакым паша гыч кора;деныт. Инженер-влак к;лын огытыл.
   Жап эртымеке, И.Букетовам вучыдымын Грозный олашке ;жыныт. Икмыняр жап гыч тушто сар т;;алын. Но самырык ;дырын пуйто ш;мж; сай огыл лийшашым
 Шижын, да Йошкар-Олашке п;ртылын. 1988-2011 ийлаште лаборантлан ТЭЦ-2 (теплоэнергоцентральыште) тыршен.Кызыт сулен налме канышыште.
            Еш – э;ертыш
   Еш – эн кугу поянлык. Арам огыл калыкыште ойлат: «Тичмаш еш киндерке дене иктак». Ираида Аркадьевнат ешыж дене кугешнен кертеш. Григорий пелашыже – майор, кызыт сулен налме канышыште. Саша эргыже изинек книгам лудаш й;ратен. Школышто тунеммыж годым немыч йылмым сайын пален, университетыште англичан йылмылан ш;ма;ын. Яра жапыште француз йылмым шке гыч шымлен. Но энергетиклан тунем лектын. Анюта ;дырж; гуманитарный классыште тунемын. Изиракше годым почеламут-влакым возгален, но ача-аваж деч шылтен. Тений торгово-технологический колледжыште технологлан тунем пытарен. 12 ияш гычак рецепт почеш тамле кочкышым ямдыла. «Ешем – эн кугу э;ертыш. Кажныжын ой-ка;ашыже нимо деч шерге», – ойла ;дырамаш.
            Мондалтдыме вашлиймаш-влак
1972 ийыште Морко посёлкыш илаш куснымеке, Букетовмытын ешыштышт серызе, актёр, мурызо-влак ч;чкыдын уна лийыныт: М.Степанов, А.Сычёв, Ю.Галютин, В.Крылов, И.Кузьмин, В.Горохов, Г.Копцев да ятыр молат. Ик п;лемыш погыненытат, почеламутыштым лудыныт, усталык пашашт нерген кутыреныт, ончыкылыклан планым ка;ашеныт. «Ачамын поро йолташыже Михаил  Степановым сайын шарнем. Ачам дене пырля мурым шочыкташ й;ратеныт. «Йошкар-Ола нерген муро», «Кугу пайрем», «Школ нерген муро», «Ужаргале сад» муро-влак семмастарын муро сборникышкыже пуреныт. Шинча ончылнем шыргыжше Геннадий Копцев с;ретлалтеш. 1977 ийыште Морко посёлкыш толмыж годым «К;дырчан ;жара» спектакльыш ;жмашым п;леклен ыле, – шарналта Ираида. – Нунын дене вашлиймаш-влак мыланем усталык пашашке ушнаш ш;калтышым ыштеныт».
            «Алвий» пуа вийым
     Ираида ачажын пашажым моткоч акла. Тудын почеламутшо, поэмыжым калык палыже да шарныже манын, ятыр книгам ямдылен. «;т;г;н» сборникым чумырен. Тушко поэме-эпос пурен. Чолга ;дыржылан к;ра А.Букетовын «Пыште мыйым ш;мышкет», «Лунный вальс» почеламут сборникат ош т;ням ужыныт.
    Ираида Аркадьевна шкежат усталык ш;лышан. 2018 ийыште «Помни своих» книгам савыктен луктын. ;т;г;н тукымвожшым келгын шымлен. Савыктыш историй дене кылдалтше материаллан да фотолан поян. «Книгам лукташ 4 ий к;лын. Тораште илыше родо-влакым Интернет полшымо дене кычалынам, палыме лийынам, фотографий-влакым погенам. Ачам илымыж годым тыгай книган к;лешлыкше нерген шуко гана ойлен. Эн ондак марла возаш шоненам, но торасе родо-влакын руш улмыштлан к;ра рушла серенам. Ончыкыжым у книгам лукташ шонем, – каласкала марий ;дырамаш. – «Алвий» шоял;мем мыланем вийым пуа».
         Ираида Букетовам  шуаш шочмо кечыж дене шокшын саламлена.Чонда тек эре лиеш самырык,капкылда куэн парчаж гай лывырге,тазалыкда акрет тумо гай пенгыде,кумылда поро,коштмо корныда порсын ярым гай! П;ртда куанымаш,пагалымаш,й;ратымаш,пиал дене темже!Пеленда й;ратыше да аклыше е;-влак лийышт!

          Христина Александрова   мутланен
«Морко мланде»,26.06.2020,  «Кугарня»,26.06.2020