Мой брат Колька. успамiны на беларускай мове

   Мой брат Колька
Памяці майго дарагога браціка Дамаронка Мікалая прысвячаецца

1.Колькін самаробны пісталет
– Танька, ідзі сюды! Глядзі, што я прыдумаў! – крычаў сваёй пяцігадовай сястрычцы хлопчык гадоў шасці. Там, у павеці, ён штосьці змайстраваў і жадаў, каб сястрычка ацаніла яго працу…
 
Колька, Танька, Валька – так мы, дзеці мамы Вольгі, заўсёды ў дзяцінстве, ды і потым у дарослым жыцці часта называлі адно аднаго. Нашага з сястрой брата Колькі цяпер ужо няма на свеце. Мы, родныя, з каханнем і сумам у сэрцы ўспамінаем яго. Брату ў той горкі час быў толькі шэсцьдзесят адзін год. Ён сышоў ад нас вельмі рана.
Які ж гэта быў прыстойны, сумленны, высокаадукаваны чалавек. Ён шмат добрага рабіў для іншых людзей, з годнасцю, ганарліва паднятай галавой ішоў па жыцці. І, не гледзячы на тое, што ён не вызначаўся цудоўным здароўем, змог выхаваць добрага сына, набыць павагу ў сваім працоўным калектыве, ствараючы і ўкараняючы новыя распрацоўкі ў вобласці радыётэхнікі, праграміруючы эканамічныя задачы.
Мікалай быў выдатным чалавекам. Пра такіх кажуць – ён адзін з тысячы. Яго інтэлігентнасць, абаянне і дабрыню адчуваў кожны, хто з ім меў зносіны. Даволі рана абараніўшы кандыдацкую дысертацыю, ён працаваў дацэнтам універсітэта, імкнучыся адпавядаць гэтаму статусу. У юнацкасці захварэўшы страшнай хваробай – цукровым дыябетам, ніколі не даваў сабе патуранняў. Мікалай заўсёды быў прыкладным сем'янінам. Жаніўшыся адразу пасля заканчэння інстытута, ён працаваў практычна без адпачынкаў усё сваё жыццё. Імкнуўся матэрыяльна забяспечваць сям'ю заўсёды, нават у гады перабудовы, засцерагаючы ад клопатаў і ўсяляк дапамагаючы ва ўсім дарагім яму людзям – жонцы і сыну. Да таго ж, Коля ніколі не забываў пра хворых састарэлых бацькоў. Можа таму, ён не разлічыў сваіх сіл і так рана сышоў.
Мой дарагі брацік! Я ведаю, ты памятаеш мяне, сваю малодшую сястрычку, з якой быў ў вельмі блізкіх адносінах усё жыццё. Ты дапамагаеш мне нават цяпер на нябёсах. Так хай жа магутны Божа дапамагае і табе там знайсці карысную добрую справу, каб быць патрэбным і таму шчаслівым!
Тады, у канцы пяцідзесятых гадоў дваццатага стагоддзя, усе мы былі толькі дзецьмі, наперадзе нас чакала вялікае жыццё.
Пра Кольку, яго сястрычку Таньку і сябраў з іх дзяцінства гэты аповед...

– Так, я ўжо іду! – крыкнула ў адказ Танька. Яна на хаду саскочыла з арэляў, прывязаных дужай вяроўкай да самай тоўстай галінкі старой таполі, і пабегла да брата на іншы канец двара.
У цішыні летняга дня ў гэтым двары часам прарываўся голас шпака, які сядзеў каля шпакоўні на верхавіне клёна. Такім чынам ён імкнуўся засцерагчы сваю сям'ю – шпачыху і малянят, якія нядаўна прадзяўбліся з яек у гняздзе, ад няпрошаных гасцей. Маўляў, я тут сяджу, тут мая тэрыторыя і мая хата, і вы не замінайце мне і маёй сям'і. Бадай, нікога, акрамя дзяцей у адрыне, паблізу цяпер не было. Але магчыма, што асцярожны шпак сачыў за ўсім, што адбывалася ў двары, акружаным дзвюма старымі драўлянымі дамамі, павецямі і гародам.
Ва ўваходзе ў дашчатую павець, трэццюю па падліку з дзесяці, сядзеў хлопчык і трымаў у руках нейкую незразумелую штуковіну. Гэтыя павеці служылі своеасаблівым плотам, які агароджваў іх двор ад суседняга двара.
– Бачыш, што я зрабіў? Гэта пісталет. Ён можа страляць, – Колька нацягнуў рызінку на дуле пісталета і стрэліў.
– Плі! – крыкнуў Колька.
– Гэта патрон? – спытала спалоханая Танька.
– Не бойся, не заб'е. Гэта "прабой".
"Прабой" аказаўся зробленым з кавалачка сагнутага дроту.
– Ты такім не страляй па людзях, – сказала асцярожная Танька. – А то будзе балюча.
– А я і не страляю, – апраўдваўся Колька. – Я ж не фашыст нейкі.
Хлопчык ізноў стрэліў і патрапіў у дрэва.
Таньке ўсё гэта надакучыла, і яна ўжо хацела ісці дамоў. Але тут рыпнула сярэдняя з трох уваходных дзвярэй даваеннага драўлянага аднапавярховага дома, і на ганку з'явіліся дзеці – Людка, Сярожка і Ігарок.
Усе яны жылі ў другім ганку дома, у той час як Колька з Танькай пражывалі ў трэцім.
– Дзе вы былі? – спытала Танька. – Глядзіце, што Колька зрабіў!
– Ого! – захапіліся хлопчыкі. – А нам дасі пастраляць?
– Вядома дам, толькі па адным патроне. – Колька дастаў з кішэні "прабоі" і падзяліўся з сябрамі.
– Ух ты! – захапляліся дзеці, страляючы па павецях з самаробнага пісталета.
Сярожка заўважыў, як праз двор прайшоў руды кот, нацягнуў рызінку, прыцэліўся і ўжо хацеў стрэліць. Але Колька яго спыніў:
– У ката нельга страляць, бо ён жывы. Мы ж не фашысты.
– Правільна, – падтрымала яго Людка, яна расла вельмі добрай дзяўчынкай, любіла катоў і сабак, наогул, усіх жывёл, якія жылі ў двары.
Сярожа паслабіў рызінку, меркаванне сяброў для яго было законам…


2.Колька пайшоў у школу
– Калі Тані споўнілася пяць гадоў, мама ўладкавалася на працу – дворнічыхай на вуліцы ў цэнтры Мінска поруч кінатэатра "Перамога". Яго толькі нядаўна пабудавалі, і кінатэатр карыстаўся вялікай папулярнасцю.
Пазней, дзеці, бачачы, як цяжка іх маме рабіць на гэтай працы, часта ўзімку прыходзілі да яе на ўчастак і дапамагалі прыбіраць снег і лёд. У той час уся праца  па ўборцы вуліц горада рабілася ўручную. Снегапрыбіральных машын яшчэ не было.
Свой першы заробак матуля сабралася патраціць на падрыхтоўку дзяцей да школы: старэйшай пяцікласніцы Валі і малодшага Колі, які паступіў вучыцца ў першы клас. Колю ў красавіку споўнілася сем гадоў, Валі – дванаццаць, а малодшай Тані ў жніўні будзе шэсць гадоў.
– Твае дзеці хутка растуць, – казалі суседкі. – Колька – высокі такі, дужы расце. Добры памочнік ён у цябе.
– Мае дзеці паслухмяныя, дапамагаюць ва ўсім, – хвалілася мама Вольга.
Часам яна пасылала Колю з Таняй у краму за малаком. Давала Колю бітончык і казала трымаць Таню за руку.
– Яна малодшая, ты старэйшы, глядзі за ёй.
Колька выконваў усё, аб чым прасіла мама. Ён асцярожна нёс з крамы бітончык з малаком, баючыся яго праліць, а Танька ішла побач. Толькі ва ўваходзе ў двор ён браў яе за руку так, як прасіла мама.
– Нікуды не ўцякай, ідзі побач са мной, – строга казаў ён сястры, хоць тая і не збіралася нікуды ўцякаць. Для Танькі Колька быў самым галоўным аўтарытэтам, і было б дзіўным, калі б яна не паслухалася яго.
Перад школай Колька ўжо добра чытаў не толькі па складах. Ён прачытаў "таўшчэзную" кнігу казак. Чытаць навучыўся па буквару старэйшай сястры, а следам за ім вучылася ўсяму яго малодшая сястрычка. Яны быццам "спараныя конікі" заўсёды і ва ўсім былі поплеч. І пра ўменні Колькі тут жа даведвалася Танька. Яна была першай захопленай душой, яго знатаком, другім знатаком была мама.
– Колька ў нас вельмі разумны, ён усё можа зрабіць, – хваліла мама суседкам свайго сыночка.
А сын нібы вырастаў на цэлы сантыметр, падтрымка мамы і сястры дапамагала яму пачувацца на вышыні і імкнуцца да яшчэ большых поспехаў…
 
– Які ты прыгожы! – цешылася Танька, бегаючы вакол браціка.
Колька прымяраў школьную форму, а яшчэ ў яго з'явіўся новенькі карычневы партфель, сшыткі ў клетачку і лінейку, пенал, альбом для малявання, алоўкі, ручка і гумка, лінейка. А ў яе, у Танькі, яшчэ нічога гэтага не было. Сумна.
– Я таксама хачу ісці ў школу, – прасілася яна.
– Табе яшчэ рана, – казала мама. – Калі хочаш, я запішу цябе ў дзіцячы сад.
– Не хачу.
– Тады будзеш раніцай у хаце адна, пакуль Коля не прыйдзе са школы.
Цэлы год па паступлення ў школу ранішнія гадзіны Таня будзе праводзіць адна, чакаючы сваіх родных разам з уключаным радыёпрыёмнікам. Яна будзе слухаць усе ранішнія радыёперадачы, палюбіць дзіцячыя радыёпастаноўкі, песні. Усе гэтыя дзіцячыя ўражанні пакінуць у яе душы незгасальнае добрае святло, а чароўныя галасы артыстаў яна будзе ўспамінаць усё жыццё…
Узімку тры акны ў вялікім пакоі, дзе жыла сям'я – мама, тата і дзеці – пакрываліся ледзянымі ўзорамі. Сонца ўставала рана і свяціла прама на змёрзлае шкло, робячы ўзоры перламутравымі. Танька дыхала на іх, і ставіла маленькія ледзяныя кропачкі пальчыкамі.
– Гэтыя ўзоры робіць сам Дзед Мароз па начах, – загадкава казаў Колька.
Адкуль ён пра гэта даведаўся, Танька не пытала, але свята верыла ва ўсё, пра што казаў любы брат. Таму па вечарах не падыходзіла да цёмнага акна, баючыся сустрэцца там позіркам з чараўніком з казкі.
Узімку ў двары выпадаў такі снег, што гурбы ўздоўж расчышчаных дарожак былі вышэй за дзіцячага росту. Ночы станавіліся даўжэйшымі, дні – карацейшымі. Набліжаўся Новы год.
– Мама! А ты купіш да Новага года шакаладныя цукеркі? – спытаў Колька, а Танька стаяла побач, падтрымліваючы яго ў пытанні. 
– Куплю. Толькі мы іх павесім на Ёлку.
– Ура! – узрадаваліся дзеці.
Яны з нецярпеннем чакалі сваё любімае свята. А яно ўжо вельмі хутка наступіць. Хто ж прынясе ў хату пахкую прыгажуню Ёлку? Вядома, тата. Ён жа паставіць яе ў вядро з пяском так, каб высокая прыгажуня не змагла зваліцца на падлогу. Цацкі ж на ёй будуць дарагія!
– Глядзіце, не перакуліце Ёлку і не чапайце цацкі, – прасіла мама.
Яна прыбірала Ёлку прыгожымі бліскучымі шарамі і фігуркамі жывёл. Шкляныя цацкі далікатныя, каштавалі дорага, і мама не давярала дзецям іх развешваць на пухнатых галінках пахкай лясной прыгажуні. Пакой ужо на ўсю моц напоўніўся яе водарам. Да таго ж, вельмі прыемны салодкі пах ішоў ад цукерак. Яны яшчэ ляжалі на стале ў папяровым скрутку. Але хутка дзеці абвяжуць папяровыя абгорткі цукерак нітачкамі, і тады мама павесіць салодкія пачастункі на Ёлку. А яшчэ там будзе красавацца фігурнае печыва. Затым Ёлка знізу даверху атуліцца бліскучым рознакаляровым дожджыкам. Не, гірлянд з лямпачак на ёй у той час не было, затое віселі яркія шкляныя каралі.
– Прыгажуня! – мама Вольга залюбавалася сваёй працай.
Дзеці цешыліся разам з ёй. Хутка, вельмі хутка наступіць Новы год, і тады мама дазволіць ім патроху зрываць гэтыя вельмі смачныя цукеркі! Зараз жа дзеці маглі толькі ўдыхаць іх шакаладны водар.
І вось ужо засталіся ў мінулым зімовыя канікулы з навагодняй Ёлкай, шакаладнымі цукеркамі, смачнымі мамінымі "булкамі", якія яна кожны год пякла да Новага года і Калядаў. Пара ісці ў школу і зноў садзіцца за падручнікі. Але Таню з Колем гэта не вельмі засмучала. Дома былі мама і тата – прыклад велізарнай працавітасці, які яны бачылі кожны дзень.
Тагачасныя акцябраты шасцідзесятых гадоў, сястра з братам з гонарам насілі свае значкі з партрэтам маленькага Валодзі. Да таго ж, яны імкнуліся не адставаць адно ад аднаго і, самі таго не ўсведамляючы, нябачна супернічалі ў вучобе. Мама з гонарам распавядала суседкам пра поспехі сваіх дзяцей, збірала ўсе пахвальныя граматы і ведамасці пра заканчэнне чарговых класаў…
Кожны год на дзень нараджэння і “8 Сакавіка” дзеці дарылі матулі падарункі ў выглядзе віншавальных паштовак. У тыя гады кішэнных грошай дзецям у іх двары ніхто не даваў. Адкуль было іх узяць, калі людзі лічылі дні ад зарплаты да зарплаты.
Калі прыйшла вясна, Колька сказаў, што будзе маляваць матулі падарунак да восьмага сакавіка. Танька не адставала ад брата. У выхадныя дні яны сядзелі побач за сталом і старанна выводзілі на паперы спачатку алоўкам лічбу восем, затым аздаблялі яе і падпісвалі віншаванне маме.
Аднойчы ўзімку мама навучыла дзяцей рабіць сурвэткі. Яна выразала з простага бялізнавага матэрыялу два квадрата і паказала, як выцягваць па баках нітачкі. Дзеці сядзелі за сталом і старанна выраблялі свае сурвэткі. Але што ж далей? Коля першы намаляваў на салфетцы алоўкам "8 САКАВІКА". Да таго часу дзеці ўжо трохі ўмелі вышываць. Гэтаму рамяству навучыла іх мама. Вось так паступова Таня з Комем вышылі свае падарункі любімай матулі да яе свята.
Атрымаўшы падарункі ад дзяцей, мама доўга любавалася гэтымі тварэннямі спачатку сама, потым паказвала бацьку. З цягам часу такіх падарункаў у яе пазбіраецца цэлая папка. Мама Вольга будзе берагчы іх усё сваё жыццё, кожны год дадаючы ў папку новыя віншаванні, пазней гэта будуць віншаванні ад унукаў…
Матуля часам распавядала дзецям пра вайну і тыя пазбаўленні, якія яна перанесла, тата ж быў больш стрыманы і нешматслоўны. Але дзеці ведалі, колькі нягод яму прыйшлося перажыць на фронце. Ды і потым, пасля вайны, ён доўга хварэў, але не здаўся, бо ведаў, трэба адужэць, каб быць паўнавартасным чалавекам і выгадаваць сваіх дзяцей. Іх сям'я не адрознівалася багаццем, але падтрымку ад родных у цяжкую хвіліну тут знаходзіў кожны.
А Мінск, дашчэнту разбураны падчас вайны, паступова адбудоўваўся. Ён рос і прыгажэў. Насельніцтва пераязджала жыць у горад з вёсак, адкрываліся новыя прадпрыемствы, крамы, будаваліся кінатэатры, клубы, стадыёны, новыя школы і дзіцячыя сады, высаджваліся скверы і паркі.
Жыхары дома №34 па вуліцы Розы Люксембург з цікавасцю сачылі за падзеямі ў свеце. Кожны дзень паштальён прыносіў і клаў у паштовыя скрыні, якія змяшчаліся каля дзвярэй кватэр гэтага драўлянага дома, кіпы газет і часопісаў. Людзі прачытвалі ўсё. Ніхто не жадаў быць у недасведчанасці таго, што адбываецца ў свеце. І не толькі цешыцца поспехамі краіны даводзілася людзям, хвалявацца таксама было ад чаго.
– Дзетачкі мае дарагія! Усё ў нас будзе дабра, толькі б не было вайны.
Гэтыя словы часта можна было чуць з вуснаў не толькі мам, але і іншых гаспадынь двара. Напружанае становішча на сусветнай арэне адбівалася нават на дзецях. Яны ж, гуляючы ў двары, часта чулі выццё гарадской сірэны, бачылі хмурныя твары сваіх бацькоў, якія прачыталі чарговае хвалюючае паведамленне ў газетах.

3. Лета ў зялёным двары
Якім жа прыгожым было лета ў старым раёне на вуліцы Розы Люксембург! Гэтыя драўляныя даваенныя дамы знеслі пазней, у канцы шасцідзесятых гадоў. А тады, у першыя пасляваенныя дзесяцігоддзі, лета дарыла людзям, якія жылі у такім зялёным куточку Мінска, прыгажосць, якую іх горад страціў у пажарах вайны, нібы наганяючы тое, што не дадало ім раней. Хто ж больш за ўсіх "купаўся" ў такой раскошы? Вядома ж, дзеці матуль, юнацкасць якіх выпала на гады страшэннай апусташальнай вайны.
Танька і яе сяброўка Людка вельмі любілі свой зялёны двор. Яны гатовыя былі цэлымі днямі гуляць у скакалкі, класікі і ў мяч, даміно і лато з малодшымі сябрамі Сярожам і Ігарошкам. Колька быў побач, але чамусьці ў класікі не гуляў, не гуляў ён і ў скакалкі. Можа быць, лічыў гэта дзявоцкімі гульнямі. Затое, у казакоў-разбойнікаў ці ў хованкі ён гуляў з задавальненнем.
На адным з дрэў віселі арэлі – дзве тоўстыя вяроўкі з перакладзінай, на якой дзеці ўзнімаліся да неба. За адрынамі былі градкі, дзе матулі вырошчвалі ўсякую зеляніну. Улетку бацькі ставілі паміж градкамі ванначкі з вадой, а калі вада награвалася, дзеці пляскаліся ў іх з вялікім задавальненнем. А яшчэ дзеці з матулямі хадзілі загараць на Яўрэйскія могілкі. Яны былі абгароджаны напаўразваленым агароджам з цэглы ў шашачку. Могілкі былі ўсе зарослыя. Конікі цвыркалі там ва ўсе галасы.
Вуліца Розы Люксямбург у той час была нешырокай, але роўнай. Па ёй хадзілі грузавыя машыны. Яна  ішла  да Нямецкіх могілак. Далей было Грушаўскае мястэчка, дзе, як казалі тады, жыло шмат бандытаў, і дзеці страшна баяліся іх.
Вуліца Клары Цэткін таксама была вузенькай. Ад калонкі ля іх хаты яна ішла пад горку, а затым спускалася ўніз. Уздоўж гэтых вуліц запар стаялі драўляныя хаты, расквіталі сады, рунелі агароды. Вакол расло шмат старых таполяў, клёнаў, акацый. Усё патанала ў зеляніне. Гэта быў райскі куток шчаслівага дзяцінства дзяцей…
– Дзеці, не выходзьце з нашага двара на вуліцу, там ездзяць машыны – прасілі мамы.
Яны баяліся, каб дзяцей не збіла машына, хаця, машын у той час па вуліцы ездзіла вельмі мала. А там, за варотамі, рос велізарны клён! Колькі ж яму тады было гадоў? Пэўна, больш за двесце. Ён дарос да самага неба і з гонарам калыхаў на ветры сваімі раскошнымі галінамі.
– Хутка паспеюць яго верталёцікі, – марылі дзяўчынкі.
Увосень Колька, як самы высокі і моцны, падскокваў угару, каб дастаць кляновую галінку і сарваць з яе верталёцікі. Дзеці ляпілі іх на насы і, смеючыся, беглі ў свой двор.
У іх двары таксама раслі дрэвы: клёны, рабіна і акацыя. Але яны былі маладзейшыя за стары клён і, магчыма, трохі зайздросцілі яму. Затое, на гэтых дрэвах таты дзяцей прыбілі шпакоўні. Кожную вясну ў іх сяліліся птушкі. Іх звонкія галасы разліваліся па двары. Але сапернічаць з канарэйкай шпакам і сініцам не прыходзілася. Гэта пёўчая птушка пасялілася ў пакоі адзінокай бабулі, а тая ўлетку выносіла клетку з птушкай у двор. Ох, як цудоўна канарэйка спявала, асабліва ў сонечны пагодлівы дзень! А побач з ёй гулі пчолкі і чмялі, пералятаючы з адной кветкі на іншую. Гэтыя кветкі – вяргіні, садовыя рамонкі, гладыёлусы – клапатлівыя гаспадыні кожны год высаджвалі ў кветніках ля сваіх акон. Так, відаць усе людзі вельмі знудзіліся па прыгажосці і цяпер яны любаваліся ёю…

Помню домік той драўляны,
Дзе нарадзілася, расла.
З родным брацікам гулялі,
Не збягалі мы з двара.

Двор наш быў такі прыгожы,
У пахах кветак патанаў!
Птушкі цвыркалі на дрэвах,
І пчаліны гул стаяў.

Сонца летам ззяла ў небе
Нібы шарык залаты,
Выплывала з-пад аблокаў,
Усміхалася заўжды.

З дзецьмі ў хованкі гулялі,
У скакалкі, даміно.
А матулі паглядалі
Пільным вокам у акно.

У зямлі “сакрэт” хавалі,
Выхваляліся мы ім,
Бо каменьчык той яскравы
Дзеля нас быў залатым.

На арэлях узляталі,
Адпраўляліся ў палёт.
У шчасных думках прыгадала
Я сучасны самалёт.

Маё светлае дзяцінства,
Жаль, сышло. Скажы, куды?
Толькі, усё ж, ты засталося
Ў маім сэрцы назаўжды!



4. Дзіцячыя мары
– Колька! Кім ты будзеш, калі вырасцеш? – спытала ў хлопчыка тая самая старэнькая бабуля ў акулярах з газетай у руцэ. Яна сядзела ў двары на лаўцы каля сваіх дзвярэй у падвальнае памяшканне дома. 
Пажылая жанчына ўсялілася ў гэты маленькі пакойчык адразу пасля вайны, таму што лепшага памяшкання для жыцця не знайшла. Але яна імкнулася не маркоціцца – вайна скончылася, і яшчэ трэба пажыць. Кожны год увесну бабуля высаджвала рознакаляровыя садовыя рамонкі каля свайго акна, якое выходзіла на сонечны бок, і выносіла ў двор клетку з канарэйкай. Птушачка спявала і стварала радасны настрой ва ўсіх, хто чуў яе галасок. Побач гулялі дзеці, і бабулька мімаходам назірала за імі. Хлопчык Колька вылучаўся з усіх дзяцей, ён падабаўся ёй больш, чым уласны сын, які вырас разгільдзяем, рэдка прыходзіў і зусім не клапаціўся пра яе.  Падчас вайны гэта жанчына, быўшы тады ўжо не маладой, ваявала на фронце санітаркай. Не гледзячы на тое, што вайна сышла ў мінулае, магчымасці даць усім добраўпарадкаваныя кватэры ў дзяржавы яшчэ не было. Бабулька ўжо не спадзявалася ўсяліцца ў добрую кватэру і дажывала сваё жыццё ў маленькім пакойчыку. Але ў душы яна была шчаслівая ад таго, што дзеці, якія нарадзіліся пасля вайны, растуць пад мірным небам, і верыла ў іх шчаслівы лёс. Бабуля жадала малым дзеткам шчасця і цешылася, гледзячы ў іх прыгожыя вясёлыя твары.
Вось і цяпер яна ўсміхалася, гаворачы з Колькам, а ён задуменна паглядзеў на бабулю і сказаў:
– Я яшчэ не вырашыў. Можа, я стану лётчыкам, як дзядзька Віктар.
Увесну 1961 года Колька ўжо лічыў сябе зусім дарослым. Яму нядаўна споўнілася дзевяць гадоў, ён вучыўся ў трэцім класе. Мама была задаволена яго поспехамі ў школе, хлопчыка хвалілі настаўнікі за стараннасць і добрую паспяховасць. Дома сын выконваў усе даручэнні матулі, шкадаваў яе і ніколі не крыўдзіў. Але не гэта было галоўным. У Колькі прасочваўся моцны характар, імкненне да лідарства і жаданне ў будучыні стаць не проста грамадзянінам сваёй краіны, а абавязкова героем, якім будзе ганарыцца мама, тата, сёстры, сябры.
У двары жыў малады чалавек, лётчык, якім захапляліся дзеці, і на якога хацелася раўняцца ўсім, а Кольку – асабліва. Так атрымалася не таму, што ў іх двары больш не было годных кандыдатур. Не, іх было шмат, бо ўсе бацькі хлопчыкаў і дзяўчынак прайшлі вайну, ды і тыя, хто не ваяваў, а перанёс нягоды вайны ў тыле ці ў акупацыі, нацярпеліся шмат гора. Але людзі не хацелі распавядаць дзецям пра гэта, закранаць раны ў сваіх душах, якія зусім нядаўна зарубцаваліся, дарослым хацелася гаварыць і думаць толькі пра добрае і жыццярадаснае.
Вось таму малады чалавек, які лятаў на самалётах і часам праходзіў па двары ў прыгожай форме лётчыка, выклікаў у дзяцей непадробнае захапленне. Стаць лётчыкам, такое жаданне не проста так узнікала ў іх маленькіх галоўках. А тут адбыўся яшчэ адзін цуд, які ўскалыхнуў розумы савецкіх людзей. У космас паляцеў чалавек! Як жа гэта магчыма? І ўсе дзеці загарэліся жаданнем – стаць касманаўтамі.
– Мама, калі я вырасту, я куплю табе такую газавую пліту, як у нашага суседа, лётчыка дзядзькі Віктара, – казаў Колька, гледзячы, як мама раздзімае згаслы агонь у старэнькім керагазе, на якім яна варыла абед для ўсёй сям'і.
Хлопчык шанаваў маму, ён бачыў колькі працы яна выконвае кожны дзень, як мала часу ў яе застаецца на адпачынак. Таму ён заўсёды безадмоўна выконваў яе даручэнні: прыносіў ваду з калонкі, пілаваў дровы, хадзіў у краму. У іх сям'і на маме ляжала амаль уся цяжкая хатняя праца, тата ж цэлымі днямі з раніцы да вечара прападаў на працы без выхадных дзён і адпачынкаў. Але грошай усё роўна не хапала, таму што тата не змог у маладосці атрымаць добрую адукацыю, зрабіць гэта яму перашкодзіла вайна. Колькінаму тату прыходзілася працаваць на некалькіх працах, каб забяспечваць сям'ю, дзе падрастала трое дзетак.
– Я ведаю, – усміхалася мама, гледзячы на сына, – ты вырасцеш і будзеш зарабляць шмат грошай, таму што станеш вучоным.
– Вучоным-канструктарам альбо лётчыкам, – папраўляў яе Колька.
Ён быў упэўнены ў гэтым, так і толькі так будзе ў яго жыцці, бо ён разумны і працавіты.
А канструяваць Колька любіў. У галаве хлопчыка нараджалася тысячу ідэй. Яны ўвасабляліся ў драўляныя цацкі, у розныя зручныя прыстасаванні для мамы. Пілаваць, штосьці выточваць, канструяваць – гэта так цікава! Але толькі не музыка, гэты занятак для яго сястрычкі, яна музычная, а яму, як той казаў, слон на вуха наступіў.
– А я люблю не толькі іграць на скрыпцы, – выхвалялася Танюша. – Мне падабаецца спяваць, слухаць музыку, танчыць.
Дзяўчынка зусім нядаўна паступіла ў музычную школу №3, якая размяшчалася недалёка, праз дарогу ад іх дома, пры клубе Танкасуконнага камбіната. Але Танюша ўжо паспела палюбіць  сваю маленькую скрыпачку, і, напэўна, усім суседзям па дому надакучыць "піліканнем" на ёй. Яе брат Колька маўчаў, ён верыў, што з сястры выйдзе добры музыкант. Яна ж старанна вучыла гамы, эцюды, караценькія п'есы. У вечары ставіла пюпітр на кухні, дзе яна і развучвала хатняе заданне, час ад часу зазіраючы ў акно і чуючы гукі, якія даносіліся ад суседзяў, у пакойчыку якіх ужо стаяў нядаўна набыты першы ў іх доме тэлевізар з малюсенькім экранам.
У двары тым часам гулялі сябры: Людка, Сярожка і Ігарок. Ім трэба было толькі вывучыць школьныя ўрокі і ўсё. Таня крыху зайздросціла дзецям, але ад ігры на інструменце не магла адмовіцца, ён прыцягнуў яе да сябе, як магніт, і зачараваў з першага дня знаёмства. Калі ў яе атрымлівалася іграць лепш, чым раней, яна ганарылася сабой, толькі не паказвала выгляду нікому. Ніхто ні разу не пасароміў яе за фальшывыя гукі, таму што іх практычна не было, але ніхто з сяброў дзяцінства ніколі і не пахваліў. Магчыма, дзеці зайздросцілі ёй, але самі не жадалі стамляць сябе музычнай школай? Затое, у музычнай школе ў Тані ўсё ладзілася, настаўніца музыкі ставіла ёй добрыя адзнакі, хадзіць на хор і сальфеджыа дзяўчынцы таксама падабалася. Колькі добрых дзіцячых песень у той пасляваенны час спявалі са сцэны дзіцячыя калектывы! Дзе ж гэтыя песні страціліся, чаму іх не спяваюць сучасныя дзеці?
У які цікавы час праходзіла дзяцінства Тані і Колі! А колькі разоў дзеці ўсяго двара бегалі глядзець кіно ў кіназалу клуба Танкасуконнага камбіната – не злічыць. Квіток каштаваў дзесяць капеек. Колькі фільмаў яны перагледзелі: камедый, трагедый, савецкіх, замежных, асабліва французскіх! Брату з сястычкай асабліва запомніліся фільмы "Гусарская баллада", "Фантомас", "Граф Монте-Кристо", "Молодая гвардия", "Полосатый рейс".
Часта матулі пасылалі дзяцей у краму за хлебам і малаком. Яны бралі з сабой двух ці трох літровыя бідончыкі і беглі на вуліцу Мяснікова. Там, у новым цаглянам доме, які быў пабудаваны ўжо пасля вайны, была прадуктовая крама. Часам у дзяцей хапала грошай, каб купіць сабе “вялікі ласунак” – брыкецік сухой какавы з цукрам ці сто грам рознакаляровага бліскучага, быццам шклянога, монпансье.
Па вуліцы Мяснікова ў той час хадзілі трамваі. Унізе, каля Нямігі, было трамвайнае кола. Мама Вольга распавядала, што падчас вайны на гэтым месцы быў нямецкі лагер для яўрэяў. Сюды, за плот, зроблены з калючага дроту, немцы зганялі маладых, яшчэ зусім юных прыгожых яўрэйскіх дзяцей, дзяўчын і юнакоў, ды і старэйшых яўрэяў, каб потым знішчыць іх. Ад гэтага кола трамвай падымаўся ў горку па вуліцы Мяснікова да скрыжавання з вуліцай Савецкай. Тут, наверсе, стаялі чорныя дашчатыя баракі. У іх таксама жылі людзі, і ў адным з іх – Таніна школьная сяброўка Ларыска. Поруч баракаў стаяла светлая драўляная царква.
У выхадныя дні бацькі вазілі дзяцей на трамваі да Камсамольскага возера.  Вада ў ім у той час была чыстая, і ўвесь горад улетку ездзіў туды купацца і загараць.


5. Час ідзе, горад змяняецца, падрастаюць матуліны дзеці
– Мама, які гладкі гэты асфальт, – захапляліся дзеці, пасля таго, як ўпершыню ў жыцці прабелі вакол свайго дома па асфальтаваным тратуары.
Яго паклалі зусім нядаўна, і нават пах новага асфальта спадабаўся ўсім дзецям.
– Зараз па ім будзе добра катацца на ровары, – сказаў малады лётчык Віктар, далучыўшыся да дзіцячай чарады, якая разглядала цвёрдую чорную паверхню асфальта.
– Так, добра б, – з сумам у голасе сказаў Колька. – Ні ў каго з нас няма ровара, ён дарагі, нам яго не купяць.
– Тады я дапамагу вам зрабіць самакат, – прапанаваў Віктар.
– Як? – зацікавіўся Колька.
– Вельмі проста. Дзве дошкі, драўляны руль і падшыпнікі замест колаў.
– Цікава, а хто нам дасць падшыпнікі?
– Я дам. А хто будзе рабіць самакат?
– Я, – выклікаўся Колька. – Папрашу ў мамы дошкі, яны ёсць у павеці.
– Вось і добра, – пагадзіўся Віктар.

Неўзабаве ён прынёс хлопчыку падшыпнікі, і закіпела праца. Не прайшло і тыдня, як Колька пад наглядам дарослых змайстраваў сапраўдны самакат. Але толькі ўмацаваць падшыпнікі яму дапамог тата, астатняе ж ён зрабіў сам.
– Ура! У нас ёсць самакат! – радаваліся дзеці.
Ніхто не спрачаўся і не біўся не гледзячы на тое, што ўсім вельмі хацелася як мага даўжэй катацца на самакаце. Але чарга была строгай і справядлівай.
Якая ж асалода была пракаціцца на самакаце з горкі з ветрыкам у вушах! Гэта неапісальнае дзіцячае ўражанне запомнілася на ўсё жыццё.

– Наш ганак прагніў, а тату некалі паправіць, – хвалявалася мама. – Коля, ці дапаможаш мне дошку прыбіць? – спытала яна ў сына, як ужо ў свайго дарослага памочніка.
– Вядома, матуля, – і хлопчык пабег у павець за дошкай і пілой.

– Добры ў вас сын расце, – казалі маме суседкі. – Вучыцца на пяцёркі, дома ўсё дапамагае, малайчына!
– Так, ён вельмі кемлівы, – згаджалася мама. – Ён падобны на майго малодшага браціка, Андрейку, той таксама завошта ні браўся, усё тут жа мог змайстраваць. Вельмі шкада, што мой брат пажыў так мала…

Ішлі гады, матуліны дзеці сталелі. Змяняліся яны, змянялася і жыццё ў горадзе Мінску. Горад развіваўся, адбудоўваўся, з'яўляліся новыя вуліцы, мікрараёны.
– Хутка нас знясуць, – неяк улетку, вярнуўшыся з працы, сказаў тата.
– А куды мы пераселімся? – спытала мама.
– Я напісаў заяву, каб нам далі кватэру ў новым пяціпавярховым доме па вуліцы Скрыганова, там цэлы мікрараён будзе здавацца, – сказаў тата.
Коля і Таня пераглянуліся. Нарэшце, яны пераедуць у добраўпарадкаваную кватэру. Але як жа школы?
– Там пабудавалі новую школу, – сказаў тата.
– Я не пайду ў іншую школу, – заўпарціўся Коля.
У тым 1966 годзе ён ужо перайшоў у восьмы клас і ні завошта не жадаў губляць старых школьных сяброў. Таня яшчэ нічога толкам не зразумела, таму прамаўчала.
Не зусім удала склаўся яе далейшы лёс, калі мама памяняла ёй абедзве школы – агульнаадукацыйную і музычную. Коля ж без усякіх непрыемнасцяў тры апошніх года ездзіў на тралейбусе ў старую школу.
– А Сашку таксама знясуць? – Колька ўспыхнуў і пабег праз дарогу да лепшага сябра аб усім дапытвацца.
Увечары ён распавядаў маме, пра што даведаўся сам:
– Усе драўляныя хаты на нашай вуліцы хочуць зносіць. Тут будзе пракладацца новая шырокая вуліца. Сашка таксама перасяляецца, але зусім у іншы раён Мінска. Шкада, хоць я ўсё роўна буду з ім сябраваць.
Гэты сябар, які яшчэ зусім нядаўна з'явіўся ў жыцці Колькі, стаў яму вельмі дарагім, бо яны абодва жылі аднымі марамі і імкненнямі.
Дзеці яшчэ не ведалі, што ў новых кватэрах у іх неўзабаве з'явяцца гарадскія тэлефоны, няхай пакуль што спараныя, але ўсё ж, гэта вялікая прывілея. Зараз не трэба будзе нікуды бегаць, можна замовіць талон у паліклініку па тэлефоне, патэлефанаваць да сваякоў і сябрам.

28.04.22

Усю дапоўненую апавесць можна прачытаць на сайце аўтара 
https://domarenok-t.narod.ru/belarusian.html#subsection80