Сууукъ-къолда сермешиу

Анда, Малкъар ауузладан биринде, ташдан ташха секире, чокъуракъ тамычыны тауусулмазлыкъ жырын айта, сабанланы, биченликлени суудан къандыра, чукуйлары бла акъ булутладан бийик тик къаяланы жырып жортады узакъ ёзенлеге тау череги. Бирде таркъая, азая, бирде уа суудан тола, жагъаларындан кенг чыгъа, бир кюн, бир жыл угъай, ёмюрлени терен саркъыуунда.
Ма аны сол жагъасында, ариу кенг таланы баш къыйырында, деменгили ташны ортасында, узакъдан туура кёрюнюп сюеледи бир къала, адам къолу ишлеген угъай, тюз да къаяны кесинден чыкъгъан сунарса. Бир жаны да оюлуп, кёпден бери чыкъмайды ожагъындан тютюню, габу басып мурдор ташын, сир турады алайда, тарны ёмюрлюк къалаууру кибик.
Жан жокъду бу тийреде, мурса, шинжи басханды мекямгъа элтген жолну, тау жели болгъанды энди ансы иеси. Тёгерек-тёгерек бурула келир, хунадан хунагъа секире, къаланы арбазыны букъусун кётюрюр, бирде уа улур, сызгъырып, жиликлени титирете.
Таурух жюрюйдю аны юсюнден, аууздан ауузгъа айтыла ныгъышлада, тёлюден тёлюге ёте, бирле къората, бирле къоша. Мен да айтмайым бюгюнлюкге жетгенин.
Эртте-эртте, бек эртте, эмен садакъ сауут болгъан заманда, ата-ана биргесине бир батыр жашагъанды бу къалада. Сосоланбий эди аны аты. Акъылбалыкъ болгъандан башлап жюрюп тебиреди ол уугъа. Апсатыны малын къырып, тауланы билди ол ата юйюнча, кече дорбунларында къалды, къара сууларын ана сютюнча ичди.
Ол ёрлемеген сырты, аркъасы къалмады, айланды жугъутур кибик алада, адам аягъы басмагъан жерлени кёрдю, бийикледен акъ булутлагъа къарады, ыранлада сюелип, чачын аязгъа таратды.
Кёп кере жангыз кеси, кём-кёк кёкню къызартхан танг аласына тюбегенди, тау артына аугъан къызыл кюн бла сёлешгенди. Тардан таргъа ёте, эллени барын къыдырды, жигитле бла шагъырей болду, тийишлилени жёнгерликге сайлады.
Бар эди да дагъыда анда, таула къучагъында орналгъан элледен биринде суу суратча бир къыз, аты да Ариукёз. Сюйдюле ала бир бирни, ыразы болдула юйюр къурап жашаргъа, къыркъарда той-оюнларын этерге.
Кюзню алтын бояуу чапыракълагъа къона, ол кезиу да терк жетди, эки жаны да хазырланадыла къууанчха. Бир эрттенде Сосланбий айтады атасына:
- Таула чакъырадыла мени, жугъутурланы семиз кезиулери. Сууукъ-Къолгъа барайым, бир мал алып келейим, эркин эт сен мени. Кёп турмай ызыма къайтырма.
- Хазырланып жолгъа чыкъгъанса, тыяргъа болалмайма, Апсатыны кёп малын сойгъанса, ол аны кечип къоймаз, сакъ бол жанынга, сау-саламат къайт ызынга, - деп жууаплады  атасы.
Сууукъ-Къолда кийиклени ыстауатлары бар эди, ала адамдан, жаныуардан да анда бугъа эдиле. Сосланбийни жолу къая къыйыры бла барады ары. Эки жаны – бийик, тик, тюбюнде – черек, состар ташланы бир бирине ура, битеу тарны тауушха алдыра келеди.
Кийик жолчукъгъа тохтап атланды жаш, кеч къалмай ызына къайтыргъады мураты. Азмы-кёпмю барды, ыранда жугъутурну эследи, чыммакъ-акъ къар кибик, къара тюгю жокъ юсюнде, сир турады, сакъалын да тарата аязгъа. Кезиу-кезиу башын бурады жан жанына: текеле отлайдыла къатында, улакълары бир бирлерин къуууп ойнайдыла. Таулада кёп айландым, жюрюдюм, кийик хайыуанны быллай ариуун биринчи кёреме, Апсаты кесими болур жугъутур сыфатда. Жууукъ барып, къарайым», - деди жаш кеси кесине.
Бирде сюелип, бирде ийилип, ашыкъмай, таууш этмей барады мараучу къая къыйыры бла. Тик къая, жыгъылсанг, бармакъ илинир жери жокъ, теренинде уа черек шорхулдайды. Сосланбий аланы кёрмейди, жаланда акъ жугъутурду аны кёз аллындагъы, аягъында – бугъа териден чабырлары, белинде – къара къамасы. Энди кёп къалмагъанды, бираздан боллукъду атаргъа.
Башын ары-бери буруп, тёгерек-башха сакъ болуп тургъан акъ тау теке ал аягъын кётюрюп, ташха урду, сора бир жанына аралып къалды. Кёз алмайды ол жанындан. Анда къаядан энишге сыпдырылып келген къара тамгъалы сары тюклю жыртхыч жаныуарны эследи. Ол жугъутурланы къанлы жаулары барсды. Кёп кере улакъланы алып кетгенди. Аны бир мараялмады, дерт тутупду эрттеден.
Текени сагъайгъанын эслеп, кесин кёрген сунуп, мараучу бугъунду. Алай ол эслеген башха эди, узункъуйрукъ, киштик маталлы жыртхыч жаныуар. Энтта ол улакъ сермерге келеди. Бу жол ол аны ычхындырмаз. Марап турду да, иги жууукъ келгенлей, ташдан къаты мюйюзлери бла белинден сермер да, къаядан энишге атар. Андан кетсе, сау къутулмаз, жугъутур жыртхычдан дертин алыр.
Барсны да жугъутурдан хапары жокъ, ол башханы марайды, эки аякълыны, ким эсе да ол аны жерине киргенди, аны къоратыргъа керекди. Шыбыртсыз жууугъуракъ барып, бир секиргенлей, жангыз тырнагъын илиндиргенлей, къанын бардырыр, къаядан энишге атар, келмезча этер энди ол аны бери.
Жугъутур а сир къатып турады тепмей, жеринде къарамын барсдан алмай, жууукъ келгенлей, сермерикди, жыртхычны къаядан атарыкъды. Адам улусу текеге жууукъ жанлагъанды. Садагъын жерлеп, атаргъа хазырланады. Барс а анга секирирге хазыр болгъанды. Кёзню жумуп ачхынчы минерикди сыртына, сора ол аны ычхындырмаз.
Апсатыны малы уа кёзюн алмайды барсдан, энди бир атлагъанлай сермерикди ол аны. Андан сора жаныуар кийиклеге тиялмаз. Ариу кёк гелеуде къоркъмай отларла улакъла.
Тик къаяны башына жете баргъан жерде юч мараучу бир бирлерин илишаннга саладыла. Кеси да маралгъандан а хапары жокъ. Адам улусу кийик хайыуанны ёлтюрюр акъылы барды. Жыртхыч аны къоратыргъа излейди, жугъутур а – барсдан къанын алыргъа. Хар мараучу да хазыр болдула сермешге.
Алтынчач кюн а бу жанында борчун толтуруп, ахыр таякълары бла кёкню къызарта, таула артына ауаргъа хазыр болгъанды. Сосланбий арталлыда сагъыш этмей тургъан жанындан киштик макъыргъан таууш эшитилди да, бир ауана аны юсюне секирди, къолундан садагъын тюшюрдю, тюбюне жыгъып, боюнуна узалды.
Сол къолу бла жаш жаныуарны боюнундан тутду, онг къолу бла къамасын чыгъарып, барсны быгъынына урду. Жюреклеге къоркъуу сала, ачы къычырыкъ чыкъды. Тюз ол кезиуде акъ жугъутур жаныуарны сермеди. Юч мараучу бир болдула. Топ кибик, ары-бери булгъаша кетип, барысы да къаядан ташайдыла.
Мараучу къайтмады ызына, толмадыла ахшы муратлары аны. Кенг арбазда олтуруп, атасы бла ушакъ этмеди. Жыртхыч жаныуар да уугъа чыкъмады, кийик эт ашап кесин тойдурмады. Семиз жилик жутмады. Акъ жугъутур да андан сора улакъ оюн кёрмеди. Юч мараучу, юч илишан да Сууукъ-Къолну черегине кетип тумаландыла.
Андан бери жылла, ёмюрле оздула, таурух а халкъ ауузунда жюрюйдю. Бирле ийнанадыла, бирле угъай, Къала уа бюгюнлюкде да сюеледи алайда, жайда сууукъ ташларын кюннге къыздыра, къышда уа боранла бла сермеше.