Кечалмагъан жюрек

Чегем тарында оюлуп, чачылып тургъан кёп эски эллерибиз бардыла. Алагъа къарагъанны жаны аурумай къалаболмаз. Кёп къыйын салынып, ташдан къаланып ишленнген журтла бюгюнлюкде оюлуп, ариу арбазланы уа мурса, чыгъана басыпды.
Аллай эллерибиз къайсы ауузлада да бардыла. Бу хапарыбызда аллай журтладан бири бла байламлы, ныгъышлада айтыла тургъан, болгъан ишни айтайыкъ.
Эл  Тюбюэлге Чегем череги жетген жерде онг жанында анга къошулгъан Къардан суу деп барды.  Ол Чегем бла Бызынгы чегинде бийик тауладан келеди. Жайда, таулада къар эригенде, сууу кёп болады. Къардан деп да андан айтхандыла анга деген, хапар жюрюйдю.
Чегем черегинден Къардан суууну чыкъгъан жерине дери жол бийикден-бийикге кётюрюле, ёр-сюрен барады, тауну башына чыгъып кетгинчиге дери.
Къардан суну жагъасындан башлап, тауну башына чыгъып кетгинчи оюлгъан таш хунала, къабыргъала кёребиз. Буруннгуда былайда юч эл болгъанды. Биринчи эл Думалады. Сыртны юсюнде ишленнгени ючюн бир юйню чорбаты экинчисине арбаз болуп. Белгили революционер Гемуланы Ако да бу элденди.
Думаланы баш жанында эл Ачыды. Анга бирле Ачы Думала  деп тургъандыла. Алай Ачы Думаладан да эртте  къуралгъанды. Аны Шимал жаны тик къаяды.  Тюз анны жанындан ишленип юйле тау башына дери чыгъадыла.
Ачыдан онг жанына юч-тёрт километр барсанг, Бердыбий элден къалгъан оюлгъан хуналаны кёребиз. Ол а аладан да алгъаракъда ишленнгенди. Онтёртюнчю ёмюрню аягъында Акъсакъ Темирни аскерлери ойгъандыла. Ол да  бек  тик жерде орнатылгъан эди -  бир юйню чорбаты экинчисине арбаз болуп.
Энди бу сёзню къайтарып нек айтама. Думалада болгъанымда, бир юй экинчисине оюлуп тура эди. Башында юйню хырыклары тюбюнде юйге аууп.  Аны юсюнден быллай таурух эшитип, анны сизге да билдирирге излейме.
Тюбюндеги юйде эки къызчыгъы, бир жашчыгъы, юйдегиси Мариям бла Аубекир деп биреу жашагъанды, тынч, ырахатлы адам, колхозда малчы. Заманыны кёбюсюн мала бла тау жайлыкълада ётдюргенди. Жыл саны да отуздан атлагъан эди аны. Башында юйде уа Ибрагим жашагъанды, жангыз кеси. Ол а Аубекирден эки-юч жылгъа гитчерек болур эди.
Ибрагимни атасы, анасы да дунияларын алышхандыла. Андан бери жангыз кесиди. Тамата эгечи Букъминат ол элде эрдеди.  Ата, анна сау заманларында, ауузларында мылылары къуругъунчу кюрешгендиле къатын ал деп жашха. Кюзде ал деселе, ол болжалны жазгъа кёчюргенди,  жазда ал деселе уа, кюзде алырма деп тургъанды.  Алай эте къауум жыл озду. Элде уа  Ибрагим Аубекирни юйдегиси бла тюбешеди деп, хапар жайылгъанды.  Алай болурму эди? Аллах биледи аны.
Букъминат хапар андан тереннге кетмесин, арада бир къайгъы чыгъар деп къоркъуп,  баш иеси бла бирге, кюреше кетип, Ибрагимни юйдегили этедиле. Кеси эллеринде анга барыргъа къыз тапмайдыла да, башха аууздан келин алып келедиле.
Ол керти да  тап адам болуп тюшеди. Юйде тиширыу этерик ишлени этеди, мал да сауады, сютню да жарашдырады. Баш иесини ашына-суууна, юсюне-башына иги къарайды. Эгеч да анга къууана жашайдыла.
Алай  заман озгъаны бла биягъы бу экиси тюбеше тургъан хапарла элде жангыдан жайыла тебирейдиле. Аллай хапарны уа айтыргъа, жаяргъа сюйгенле табыладыла. Хапар Ибрагимни юйдегисине да жетеди. Бу алгъа ийнанмай туруп, болсада жюреги уа къайгъылыды.
Ахырында тиширыуну тёзюмю къуруйду да, кюнлени биринде,  башындан энишге къарап,  Аубекирни къатыны арбазында  быстыр жууа тургъанын кёрюп, ичинде жыйылып тургъан болгъанны айтады. Ызы бла уа къаргъыш этеди:   «Жюрегим  бек къыйналып кетип барама. Мен энди бери  къайтыргъа мени эрим да ёлюп, сени эринг да  ёлюп, мени юйюм сени юйюнге аууп турсун»,-деп.
Андан  сора, кече да къалмай, келин ата юйюне кетеди. Ол къаугъа  1941 жылда  июньну  ал кюнлеринде болгъанды. Бираздан урушбашланады. Жашла экиси да  къазауатха кетип, андан къайтмай къаладыла. Кёп да турмай халкъыбыз Орта Азия бла Къазахстаннга кёчюрюледи. Аубекирни юйдегиси да  сабийлери бла  кёчюрюледиле. Къайтдыламы ала журтларына, къайтмадыламы, аладан хапарыбыз жокъду.
Кёргенле айтадыла Ибрагимни юйдегиси уа, кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора, Думалагъа келгенди деп. Оюлуп тургъан юйюн кёрюп, арбазында да кёп олтуруп кетген хапары барды.
Озгъан кюзде мен да болгъан эдим алайлада. Юйлени арт къабыргъалары  Думала сыртына тирелип ишленнгендиле. Оюлгъан юйню да кёрдюм. Бир юй экинчисини юсюне оюлуп, хырыкланы къыйырлары къарап турадыла. Кёп сюелдим алайда сагъышланып.