У падзямельным лёху бел

У карчме было ціха. Усе разышліся, толькі карчмар смяяўся з нечага з таўстабокім паповічам і два хлопцы ў далёкім кутку засядзеліся за бутэлькай зялёнага віна.
Адзін з хлопцаў, той, што з вусамі, раптам абхапіў прыяцеля за шыю і стаў бубніць на вуха. А што - незразумела: "бу-бу-бу..."
- Што, - перапытаў руды хлопец, дарэмна спрабуючы вызваліцца ад рукі прыяцеля.
- Пра падземны лёх чуў? - паўтарыў вусаты ледзь гучней.
- Які дзядзька Яўтух пад плотам да ўдавы-суседкі пракапаў?
- Ды не! Той, што пад развалінамі кляштара кармелітаў. Людзі кажуць, да самага Магілёва напрасткi ідзе... Кажуць, вялікія скарбы закапаны...
Руды недаверліва паглядзеў на аднаго.
- Скарбы? Адкуль? Гэта ж жабрацкі ордэн, у іх нічога і не было, акрамя рас. Ды і тыя дзіравыя...
- Манахі бедныя, ды прыхаджане багатыя. Кажуць, падчас вайны з кацапамі там навакольныя паны ды падпанкі хавалі дабро. Толькі капні, манеты так і пасыпяцца...
- Пасыпяцца, - перадражніў руды. – Скажа махляр, што на вярбе грушы растуць… Чуў я, што месца там нячыстае, каб нам ліха не наклікаць…
- Спраўдзімся, - адмахнуўся вусаты, - рыдлёўкамі адаб'емся. Дзе баязліваму па вушы, смеламу па калена.

Увечары наступнага дня хлопцы адправіліся за скарбамі. Усё як належыць: з торбамі ды рыдлёўкамі. Ішлі, балбоча пра тоё-сёе, і не заўважылі, як апынуліся каля развалін кляштара. Праз пралом у сцяне віднеўся зарослы пустазеллем двор з рэдкімі сабачымі сцежкамі. Прашмыгнулі ўнутр.
Вусаты махнуў рукой у бок далёкай вежы: «Нібыта, там».
- Ага, - усміхнуўся руды. – Як бы ня атрымалася сем разоў абышоў, а дзверы ня знайшоў…
- Ня бойся, ня заблудзімся…
Сабачай сцежкай прайшлі да далёкай вежы. Глядзяць, і праўда: у адной са сцен бачная ніша, зачыненая вялікай жалезнай брамай. Перад брамай навалены камяні, галіны, зямля, дзіравыя кошыкі, бітыя чыгуны і іншае смецце.
Пачухаў галаву руды і кажа:
- Ня падабаецца мне гэтае месца. Ня проста так вароты завалены…
- Вядома, завалены, - адказаў вусаты. - Для таго іх і завалілі, каб скарбы не прыкарманілі. Хітрыя кармэліты, ды мы хітрэйшыя. Ану ўзяліся...
Пачалі хлопцы абцягваць галіны ды камяні, адграбаць смецце, каб прыадчыніць вароты. Ды ўсё спрабуюць, ці шырокая шчыліна, каб праціснуцца ў падзямелле…
Ці доўга, ці каротка, расчысцілі праход. Глядзяць, за брамай шырокі спадзісты спуск, далей падземны лёх, такой шырыні і вышыні, што на кані можна праехаць, хоць верхам, хоць на калёсах. Сцены і столь выкладзены каменным мурам. Ідуць хлопцы, дзівяцца.
Некалькi крокаў прайшлі, раптам бачаць, быццам дзверы ў левай сцяне. Падышлі бліжэй - праём, закладзены цэглай.
- Вось тут, такім чынам, і схаваныя скарбы, - прамовіў вусаты, змятаючы рукой пыл з цэглы. - Сцяну разабралі, куфры з дабром схавалі, цэглай заклалі і зверху брудам замазалі. Думалі, ніхто не знойдзе...
- А мы знайшлі, - падхапіў руды.
Прыняліся хлопцы рыдлёўкамі расчышчаць мур, расхістваць і крышыць цэглу, прабілі ў адным месцы, далей пайшло лягчэй.
- Як думаеш, - пытаецца рыжы, - шмат тут багацця?
- Вядома, - адказвае прыяцель, - інакш навошта б яны сталі важдацца, ламаць сцяну і нанова будаваць…
Разабралі мур, адкрыўся праход. Нешырокі, тоўстаму чалавеку і не праціснуцца. Пасвяцілі паходняй, усё ў смузе, нібы ў тумане, што наперадзе - невядома.
- Слухай, - кажа руды, - нешта мне не па сабе.
- Ды ну, - адказвае вусаты. – Нас жа двое, гуртам і бацьку лягчэй біць…
- Так яно так, - уздыхнуў прыяцель. – А можа, другім разам прыйдзем?.. Возьмем папа, пачытае малітву…
- Калі папа возьмем, ён пану раскажа. А пан сабе ўсё і забярэ. Ну што, хадзем?
- Хадзем, - уздыхнуў рыжы. – Толькі ты першы.
Ідуць хлопцы цесным праходам, сцены плячыма кранаюць. І здаецца рудаму, быццам нехта ззаду яго ідзе, ды з-за пляча ў твар зазірае. Азіраецца хлопец назад, глядзіць ва ўсе бакі…
Раптам бачыць, мільгае нешта, нібы нечы твар. Толькі нешта не так з гэтым тварам, нешта жахлівае... У яго ажно мурашкі па спіне сыпанулі.
- Пачакай, - кажа ён прыяцелю. – Давай вернемся…
- Што такое? - спыніўся вусаты.
Распавёў руды пра ўбачанае.
- Ну, ведаеш... - пачухаў патыліцу вусатую. - Праўду кажуць, у страху і чорт здасца.
І тут хлопцы пачулі голас, і быў гэты голас ні маладым, ні старым. Булькаў і мармытаў ён, і шаптаў незразумелае, нібы малітвы ці праклёны на старажытнай, забытай мове…
І вось ужо бачаць яны, як са сцяны паказалася бледная, прывідная постаць. Мільганула перад хлопцамі і знікла без следа. Толькі холадам нетутэйшым павеяла.
- Давай вернемся, - паўтарыў руды, хапаючы прыяцеля за руку. – Не будзе дабра ад гэтых скарбаў…
- Ды пачакай ты! – вусаты вызваліў руку і падняў паходню. - Бачыш, прайшоў і схаваўся, і няма нікога. А без прывідаў і падзямелляў ня бывае…
Ён зрабіў крок наперад, і тады зноў пачуўся голас. Не голас - галасы. Забулькалі, зашапталі, замармыталі на розныя лады. І чым далей, тым страшней…
Адразу некалькі фігур выступілі з каменных муроў. Але цяпер постаці не знікалі, проста стаялі, не рухаючыся, перад хлопцамі і здавалася, чагосьці чакалі. І ўбачылі хлопцы, як прывіды сталі налівацца сілай, здабываць бачнасць. Вось ужо можна адрозніць твары пад каптурамі, накінутыя старадаўнія манаскія расы, рукі са счарнелымі ад часу кнігамі, нават сандалі на нагах…
І было ў знешнасці прывідаў нешта яшчэ, нешта жудаснае, і па меры таго, як целы іх здабывалі бачнасць, гэтае жудаснае рабілася ўсё выразней адрозным. Раптам стала відаць, што ні ў аднаго з прывідаў не было скуры. Ні на твары, ні на руках, нідзе. Затаіўшы дыханне і зачыніўшыся рукамі ад страху, глядзеў руды на жудаснае відовішча, забыўшыся пра багацце, пра прыяцеля, пра ўсё на свеце…
- Уцякайма! – залямантаваў вусаты і, адштурхнуўшы з дарогі прыяцеля, кінуўся да выхаду. Руды за ім.
Завылі, зарагаталі жудасныя галасы, разносячыся пад каменнымі скляпеннямі падзямелля. З віскам і плясканнем крылаў вылецелі аднекуль дзясяткі, сотні кажаноў і замітусіліся над галовамі беглых… І здавалася хлопцам, што гэта крывавыя прывіды пляскаюць над галавой пустымі рукавамі, працягваючы рукі, каб схапіць, перакуліць, паваліць на зямлю…
Кінуўшы торбы ды рыдлёўкі, беглі хлопцы да выхаду, не разбіраючы дарогі. І ўвесь час, пакуль беглі, рыжы закрываў рукамі твар…

Разваліны кляштара і зараз можна знайсці ў наваколлях Магілёва. Але брамы даўно няма і ўваход у падзямелле зраўнялі з зямлёй. А рыдлёўкі, што хлопцы кінулі калісьці, да гэтага часу ляжаць недзе ў падземным лёху…