Каюся, грэшная...

Каюся, грэшная – я іншы раз гляджу тэлевізійныя перадачы.

Добрыя і цёплыя пачуцці выклікае прагляд якасных савецкіх мастацкіх фільмаў пяцідзесятых-васьмідзесятых гадоў мінулага стагоддзя; праблемы і спадзяванні галоўных герояў зразумелыя людзям майго пакалення.

Гляджу “крывавую” перадачу “Следства вялі…”. У праграмах цікава паказаны дэталі побыту, жыццёвага ўкладу і звычак савецкіх грамадзян, якія пражывалі ў камунальных кватэрах; работа “кіруючых і кіравальных” органаў; грамадская дзейнасць верных памагатых партыі і ўрада – акцябрат, піянераў-камсамольцаў.

Вядучы перадачы Леанід Канеўскі не пакідае без увагі сферу абслугоўвання, работа якой цесна звязана з абаротам грошай, коштамі на тавары народнага спажывання і паслугі насельніцтву.

У руках акцёраў, апранутых па модзе тых гадоў, – знаёмыя з дзяцінства рублікі, траячкі, чырвонцы і буйнейшыя купюры. Леанід Сямёнавіч часам каментуе, што можна было купіць на тую ці іншую грашовую суму, тым самым даючы глядачу магчымасць вярнуцца ў гады, калі “дрэвы былі вышэй, трава зеляней, марожанае смачней”.

Праграма носіць пазнавальны характар: не ўзгадаю ніводнага сюжэту, у якім не расказвалася б пра культуру, традыцыі і нацыянальную кухню рэгіёна, дзе адбылася драматычная падзея.

А яшчэ – “Рамантыка раманса”! Тэлевізійная перадача з больш, чым дваццацігадовым стажам, –  адпачынак душы ў свеце сучаснага, максімальна спрошчанага музычнага матэрыялу, не разлічанага на доўгажытак.

Зрэшты, аб густах не спрачаюцца.

Знаходжу час для прагляду перадач “Што? Дзе? Калі?”, “Сусветныя гульні розуму” і “Слабое звяно”.
 
Вынікі майго “канапавага ўдзелу” ў гульні “Што? Дзе? Калі?” не цешаць: я правільна адказваю ўсяго на адно-два пытанні, зададзеных тэлегледачамі знаўцам. А сорак гадоў таму, у першыя гады існавання перадачы, “брала” па тры, а то і па чатыры задачы.

 Калі сведкамі маіх “глыбокіх усебаковых ведаў” аказваюцца сыны, з прыкрасцю махаю рукой і незадаволена каментую:

– Пытанні нейкія дзіўныя, невядома, на каго яны разлічаны?!

Мае родныя згодна ківаюць галавой, маўляў, сапраўды, такія задачы прызначаны для адмыслоўцаў-прафесіяналаў вызначанай вобласці ведаў.

А я-то ведаю, што справа зусім у іншым – недахопах маіх нейронавых сувязей, бо менавіта яны перадаюць адзін аднаму дадзеныя з розных абласцей галаўнога мозгу і забяспечваюць фармаванне памяці, развіццё і разуменне гаворкі!

Недахопы – гэта пачатковы этап парушэння нейронавых сувязяў, выкліканы няпоўнай ці недастатковай загружанасцю галаўнога мозгу, характэрны для людзей сталага ўзросту. Знаёмая з грамадзянамі, якія выхад на пенсію расцэньваюць як поўную свабоду, уключаючы ў гэтае паняцце і адмову ад шматлікіх відаў самаўдасканалення: чытання, зносін з цікавымі людзьмі, падарожжаў.

А хвароба Альцгеймера* тут як тут: яна ўжо чакае сваю чарговую ахвяру – аматара вольнага жыцця! Яе не задобрыш праглядамі забаўляльных і так званых “гумарыстычных” тэлевізійных праграм; ёй нагрузку на нейроны падавай!

Для падтрымання ў належным стане нейронавых сувязяў я чытаю класічную літаратуру; у якасці адпачынку-забавы гляджу “Сусветныя гульні розуму” і “Слабое звяно”.

Падчас прагляду тэлевізійных перадач імкнуся адказаць на пытанне вядучага на імгненне раней, чым гэта зробіць гулец; хуткая рэакцыя – прыкмета наяўнасці нейронавых сувязяў, якія добра захаваліся. Зрэшты, не буду хітраваць: у тэлешоу “Сусветныя гульні розуму” я заўсёды з нецярплівасцю чакаю з’яўлення саперніка запрошанай знакамітасці. Радуюся, калі апанентамі асноўных гульцоў аказваюцца інтэлігентны Юрый Хашымаў або суперэрудыт Анатоль Васэрман, які, з яго ж слоў, чытае “кнігі стэлажамі”.
 
А вось “Слабое звяно” – перадача шматпланавая: пазнавальная, гумарыстычная і псіхалагічная. Пазнавальная: я кожны раз даведваюся штосьці новае ці ўспамінаю добра забытае старое; гумарыстычная: па меркаванні асобных гульцоў, Аляксандр Сяргеевіч Пушкін з’яўляўся лаўрэатам Нобелеўскай прэміі па літэратуры, а генералісімус Аляксандр Васільевіч Сувораў жыў у дваццатым стагоддзі.

Псіхалагічны складнік праграмы выяўляецца з самага яе пачатку – знаёмства з удзельнікамі тэлевізійнай перадачы. Манера гульца прадставіць сябе ўдзельнікам спаборніцтва і тэлегледачам; паводзіны падчас дыялогу з Марыяй Кісялёвай; рэакцыя на свае няправільныя адказы і водгукі іншых членаў каманды, – уся сукупнасць эмацыйных праяў чалавека дае магчымасць наўскідку скласці псіхалагічны партрэт гульца.

Паводзіны і каментарыі ўдзельніка гульні пасля выдалення з плашчадкі – заключны штрых да яго духоўнага вобразу.
 
Як правіла, індывідам, прызнаным камандай “слабым звяном”, атрымоўваецца захаваць годнасць. Не пераходзячы на асобы, яны называюць прычынамі свайго заўчаснага сыходу з гульнявога поля такія фактары, як хваляванне, нязвыклая абстаноўка ў студыі, яркае асвятленне, цяжкасць ці няведанне пытанняў і г.д.

Іншая частка “датэрмінова вызваленых” вінаваціць у сваіх паразах паплечнікаў па камандзе, якія вынеслі суб’ектыўнае рашэнне (на думку няўдачнікаў); жанчыны, якія самі прызначылі сябе “прыгожымі”, наракаюць на інтрыгі “дурнушак” ці абвінавачваюць мужчын у гендэрнай дыскрымінацыі.

 Мне запомнілася адна гульня, у якой прымала ўдзел беспрацоўная пяцідзесяцідзевяцігадовая Марына. Яна добра адказвала на заданні першых раўндаў, магчыма, з прычыны нескладанасці адрасаваных ёй пытанняў.

Пасля выбара ўдзельнікамі чарговага кандыдата на выключэнне яго з каманды, Марыя Кісялёва звярнулася да Марыны, на таблічцы якой было напісана імя прэтэндэнта “на вылет”. Яно супала з выбарам большасці гульцоў; рашэнне вядучай інтэрв’юяваць менавіта Марыну ўяўлялася выпадковым.

Марыя Аляксандраўна папрасіла нагадаць, як прадставілася удзельніца гульні, дзе і кім працуе?

Даведаўшыся, што Марына – беспрацоўная, вядучая высветліла, што візаві не атрымала спецыяльнай адукацыі і ніколі не працавала. На кожнае наступнае пытанне Марыі Аляксандраўны ў беспрацоўнай Марыны ўжо быў гатовы адказ:

– Не працую, каб раніцай не ўставаць і не прыстасоўвацца да начальства…

– Галоўнае – паставіць прыярытэты: сям’я, здароўе…

Марыя Кісялёва пацікавілася:

– А на што ж Вы жывяце?!

Адказ “пастаўшчыцы прыярытэтаў” нагадаў дзіцячую гульню: “Так і няма не казаць…”:

– Трэба шукаць нейкія шляхі: латарэйкі, гульні… Адну кватэрку купіш – здаеш, другую купіш – здаеш…

– Дзе ж Вы бераце грошы на пакупку кватэр, калі ніколі не працавалі?! Дарэчы, Вам ніколі не прыходзіла ў галаву, што ад працы можна атрымліваць задавальненне? – пацікавілася вядучая.

– Ну, латарэйкі, гульні ўсякія, вось і да Вас прыйшла… – спакойна працягвала дамарослая “бізнес-вумэн”, нібы не заўважаючы другой часткі пытання візаві.

У вядучай шоу знікла жаданне слухаць падобную цягамоціну; яна перайшла да гульні.

У наступным раўндзе дрэнна згуляў мужчына, які раней, у гутарцы з Марыяй Аляксандраўнай, добра адазваўся аб сваёй жонцы. Тэлевядучая звярнулася да Марыны, якая прагаласавала супраць гэтага гульца, удакладніць, чаму менавіта Сяргей павінен пакінуць каманду?

– Ён застаяўся, яго дома жонка чакае, – з яхіднай ухмылкай пракаментавала Марына сваё рашэнне.
 
– І праца! – дапоўніла Марыя Кісялёва, шматзначна паглядзеў на непрацаўладкаваную “шукальніцу нейкіх шляхоў”.

Бог шэльму меціць: чарговы тур аказаўся правальным для Марыны і ўдзельнікі шоу аднадушна прызналі яе самым слабым гульцом.

На пытанне вядучай, што яна плануе рабіць у будучыні, утрыманка з выклікам адказала, што будзе “набываць яшчэ адну кватэрку”.

Пасля выхаду з гульнявой пляцоўкі раз’юшаная Марына вымавіла перад камерай гнеўлівы зварот да тэлегледачоў:

– У гэтым тэрарыуме непрыемна было знаходзіцца! Я ім, аказваецца, ланцужок разарвала!

Далей рушыла асуджэнне ўсіх і ўся: аператар адключыў запіс разноснага выступу “нявінна пацярпелай”.

Яе гнеўная прамова ўнесла апошнюю рыску ў псіхалагічны партрэт нахлебніцы, у думках складзены мною: вонкавыя праявы ўнутранага свету Марыны гарманіравалі з гэтакімі насельнікаў указанай ёю жа прасторы, разнавіднасцю тэрарыума – серпентарыем.

*Хвароба Альцгеймера – найбольш распаўсюджаны тып дэменцыі, які выклікае ў чалавека праблемы з памяццю, мысленнем і паводзінамі.