Тема Даргала прилагательноеличила баянти тикрардар

 Тема "Прилагательноеличила баянти тикрардарни"

Дарсла  мурадуни: а) даргала литературный мезличи диги адилкьни; б) числительноела хасдешуни дурх1нази аргъахъни.
Дарсла  г1яг1ниахълуми: "Дарган мезла орфографияла словарь", "Русско-даргинский словарь", дарган мезла таблицаби». 

Дарсла башри:

I. Дурх1ни дарсличи х1ядурбарни.

Дарган мезла кьадриличила ихтилатбарни.
Г1яйша Кьурбанова

Нешла мез
 
Нешла мез, хIуша сарра
Дила давла, ну-регIси,
Далайла макьамливан
Урк1и х1улбурк1ахъуси.

ХIушанигу, нешла мез,
Бярхъличи рикахъибси,
ТIа бигIятли кIинчIбасван
Наб дунъя гьаргбарибси.

ХIуша сарра чат1аван
Ну даим руч1ахъуси,
ХIушанира ну хIеркIван
ГьаларяхI гьуц1рируси,

ХIуша сарра нурливан,
Ну шаларирахъуси.
Дила чарх цIуэрливан,
Рях1ятра бирахъуси.

ХIуша калахъес или,
Сарра рузра рузуси,
Сабухъличи анхъчиван,
Даим х1улрурк1ахъуси.

ХIуша хIедиадалри,
ХIедири дила хIячми.
Дилшх1едилшан наб гIямру,
Мез, х1уша лералцадх1и.
 
II. Дарсла  мурадуни аргъахъни ва хъули х1янчи ахтардибарни.

Дарсла  мурадуни дурх1нази аргъахъни.

III. Сагаси дарс аргъахъни. Тема "Прилагательноеличила баянти тикрардарни"

Дарган мезличил прилагательноела хасдешуни дурх1нази аргъахъни.

Прилагательное гъайла бут1а саби, суненира сек1а лишан чебиахъуси  ва  сегъуна? Чиди? Чила? Села? Чумъибил? Сецад? Чинабси? ибти суалтала цалис  жаваб лугуси.
Предложениелизиб прилагательное определениели биубли башар.  Ил сунени баянбируси девличил падежлизиб ва кьадарлизиб балбиркур.  Масала. Вишт1аси урши. Ришт1аси рурси. Бишт1аси гежба. Бишт1ати дурх1ни. Дишт1ати къачни.
Прилагательноебани сек1улти сегъунти сарил иргъахъу: 
1. Бухъяндеш х1ясибли: гьуни (сегъуна?) бухъянси, г1еркъаси, зузбит1унси, ках1ебурхуси, ахир агарси, дазу агарси, лебг1еб гьарахъси.
2. Ахъдеш х1ясибли: муза (сегъуна?) ахъси, зурбаси, х1улбала х1ер ах1ебиуси, караматси ахъдешла.
3. Халадеш х1ясибли: бит1ак1 (сегъуна?) халаси, зугьаси, дек1си, ахъбуцес х1ейэси, умцла агарси.
4. Хасият х1ясибли: адам (сегъуна?) г1ях1си, валгунси, урк1ец1ичевси, рях1мучевси, сахаватси, малх1ямси, урк1и разиси, пахрубареси, тямях1кардеш агарси, х1илла агарси, гьими-кьяс агарси, кабизалачевси.
5. Бажарди х1ясибли: унра  (сегъуна?)  серхурси, вялхъя, бажардичевси, сак1убси, азгъиндеш х1едалуси, паргъатдеш х1****уси. 
6. Г1якьлу х1ясибли: пулан адам (сегъуна?)  духуси, г1якьлучевси, багьудичевси, пагьмучевси, пасих1си, пикричевси,  пикрикар, г1якьлукар, маслиг1ят бируси, насих1ят бурес балуси. 
7. Т1ем х1ясибли: хурег (сегъуна?) бизиси, иштях1духъеси, х1яздухъеси, т1яг1ямласи,  муриси.

IV. Тема аргъилил, ахтардибарни, прилагательноела жураби

Прилагательноела жураби

Прилага-тельноела жураби Се
Иргъахъу Масала
Отноше-ниела
1. Сек1ал селизибад барибсил.
2. Сек1ай-чил сунела гъамдеш 1.Мургьила медаль. Арцла  кулеха. Урца кьям. Къаркъала юрт.
2. Хайдакьан г1инц. Дурала улка.
Цугбурц-нила
 
Ца сек1ал  царх1ил сек1айчил цугбурцу.  Мургьигъуна адам. Къаркъагъуна   урк1и. Туплацад т1ама. Урх1лацад ц1акь.
Качествола  Ранг, размер,
т1ем,  хасият. Ц1уба дях1и. Мурхьси кур. Зукьиси нуси. Хамси урши.
Притяжательное
ла  Чила-биалра
вег1деш. Сай-вег1си жуз, сари-рег1си бек1, Саби-бег1си кьяш, саби-бег1ти уми.

V. Прилагательноеби детарни аргъилил, ахтардибарни

Прилагательноеби детарни

Морфологический тях1ярли.
1. Суффиксуни: -а, -я, -е, -си, -л, -ал, -ил, ар, -кар, -кан, -ан, -ян, -лихъ, -гъуна, -цад  имц1адиубли. Масала.  Ц1уба урчи, вялхъя адам, берх1е кьалам, зугьаси сумка, вишт1ал узи, итил дарс, ишил юрт, дахъал арц, г1ямултар гурда, г1якьлукар ухъна, дуг1хъан рурси, сирх1ян урши, лавашакан далайчи, вец1лихъла кагъар, игитгъуна гъабза, хунк1цад хив ва ц.
2. Ца дев тикрарбиубли. Масала.  Ахъ-ахъси, г1яш-г1яшси, шалахъ-шалахъси ва ц.
3. К1ел дев цаладикили. Масала. Мургьи+бухъут1а, палда-ранг, пикриагар ва ц.
4. Царка прилагательноела гьала царх1ил дев бак1или. Масала. Хъяб хьанц1а лагьа, мурхь къадурбала къакъба, ахъил х1урхъла хъярхъ келеек.
Морфологический ах1енси тях1ярли. Хас падежла существительное яра царх1ил дев прилагательноеличи шуркабухъи. Масала.  Хабарла хив,  гьалабла хабар,    велкъари кьац1, вамсари х1янчи ва ц.

VI. Бамсриихънила хIяз.   

VII. Таманах1енти прилагательноеби баяндарни

Таманах1енти прилагательноеби детарар

Суффиксуни имц1адарили: -а, -я, -е, -си, -л, -ал, -ил, ар, -кар, -кан, -ан, -ян, -лихъ, -гъуна, -цад  имц1адиубли, детаурти дугьбас таманти прилагательноеби или бик1ар.
Масала: -а – ц1уба, -я- вялхъя, -е-берх1е, -си-жагаси, -л-халал, -ал-х1ялал, -ил-асил, -ар-чурмар, -кар-г1якьлукар, -кан- мургукан, -ан-ахъушан, -ян-сирх1ян, -лихъ-дахълихъ, -гъуна-бец1гъуна, -цад-килограммцад. 
Суффиксуни чердушили, детаурти прилагательноебас таманах1енти прилагательноеби или бик1ар. Масала. 
Мурхь(-ти) къадурби,  хъярхъ(-ти)  урчи, хьанц1(-а) миъ, буг1яр(-си)  дуги, вай(-си)  замана ва ц.
Таманах1енти прилагательноебани сари баяндирути дугьби дарх агарли суайс жаваб гес х1едирар. Масала.  Сегъунти? къадурби или суал бедибх1ели, мурхь или лех1кахъес х1ейрар. 
Таманах1енти прилагательноеби сарицун дек1арли х1едузахъу. Илди прилагательноеби чуни баяндирути дугьбачил дарх предложениела ца членни дирути сари.   Илди   падежуни х1ясибли дарсх1едик1ар. 

VIII. Тема аргъилил, ахтардибарни. Прилагательное ва илала морфологический разбор.

Прилагательное разборбирух1ели, ишгъунти лишантачи пикри бях1чиаэс г1яг1ниси саби.

1. Гьайла бут1а – прилагательное. 2. Суал. 3. Прилагательное бек1 барх1ила форма (Цалихъла уйхъу падеж). 4. Жинс. 5. Кьадар. 6. Падеж. 7. Жура (Отношениела, цугбурцнила, притя-жательноела, качествола). 8. Таманси, таманах1енси.

Масала.  Ишбарх1и ванаси барх1и саби.

Ванаси – гьайла бут1а – прилагательное, сегъуна? ибси суайс жаваб лугули саби, бек1 барх1ила форма –  ванаси, жинс агара, цалихъ, уйхъу падеж,  качествола,   таманси.

IX. Тема аргъилил, суалти х1ясибли ахтардибарни.
1. Се аргъира ишбарх1ила дарсличиб нушани?
2. Сегъунти сари прилагательное лишанти?
3. Сегъунти сари прилагательное жураби?
4. Сегъуна сари прилагательное суффиксуни?
5. Сегъунти сари прилагательное формаби?
6. Сегъуна саби прилагательное разбор?

Дигахъис наб нешла мез
 
Манзилли барсбарибти,
Давлали къагъбарибти,
Хамти  адамтазибад
Рахли аргъасли нуни:
Дарган мез х1ейги или
Ц1умбик1ар дила урк1и. 

Урк1и ц1умх1ебик1ару,
Вег1ла мез дигх1ейгалли?
Нешла рух1ван ах1ерти,
Г1язиз жанван дурхъати,
Дила хала бег1тала
Мез мучлах1едиралли?

Гьайбатти далуйтачил
Шурми миц1ирдирути,
Хумартала цун урк1би
Г1ях1 девли шадддирути,
Дигахъис наб нешла мез
Набра кьисматли гибти.

X. Хъули х1янчи бедни. Х1янчи 84, бях1 65.


Рецензии