Къаратабан тарихчилеге

**
90 - чы джыллада, кърал къатышыб, адамны аманы ортагъа чыкъгъан сагъатда, дипломланы, сыйлы атланы, къуллукъланы сатыб алгъан, бир затдан артха турмагъан,  билим, культура ишге тыйыншлы болмагъанла орунлу болуб, тар болумлары бла зарлыкъ басхан джюреклеринден келген бек кёб терс зат джаздыла, чиздиле, халкъгъа теджедиле.
Аллай "тарихчиледен" бири джазгъан бир китабда, Трам-Семенланы, бий тукъумла бла ёзденлени  "къул" этерге кюрешиб, кеслерини багуш тукъумларын "хан-бий" этиб китабла чыгъарыб айланнган, асыллагъа тил узатыр къадар бетсизлик кёргюзтген,  къара-къул  "тарихчилеге"  джууабды бу айтыуум.

"Биреуню бёркюн алсанг бёркюнге сакъ бол"- дегенлей, хан тукъумну кирлерге кюрешген бир тукъумсуз-джукъсуз къагъыт къаралаучугъа джууаб бермей къоялмайма.
Айыб этмесин Къарачайым, Малкъарым.

**
Къараджюрек, халкъны ичден бёлюучюле,
Душманланы сокъмагъында джюрюучюле,
Гыл амалтын бет атыучу баришчиле,
Сёзюм - сизге, къаратабан "тарихчиле".

Кёб болмайын бир багушлукъ китаб табдым,
"Тарихчини" джазмасына къарам атдым,
Алгъа - кюлдюм, сора кёлден мыдахландым,
Фахмусузгъа джюрегимден тагъаландым.

"Джеталмагъан джер тырнайды" - деген кибик,
Джазылгъан зат кир мырдыгъа  кирген кибик,
Асылланы "къул"  кёргюзтюб,  асылсызла,
"Хан", "бий" болуб  тукъум - джукъсуз болумсузла.

Быллайлагъа  джууаб керек, джабылмайын,
Бу къул къауум  тынмаучанды къагъылмайын,
Ол себебден къалам алдым, сюймесем да,
Быллайла бла сёлешиуню билмесем да.

Трам - Семеннге "къул" дегеннге не сёз айтхын?
Къаракъулну хан асылгъа къалай тартхын?
Да, дагъыда, джууаб этмей  болалмайма,
Джалгъан сёзню  къайтармайын къоялмайма.

Хунн Сия - Лин тукъумданды Семендерле,
Семендерден болгъандыла Трам - Семенле,
Ата – баба Хазар къралны ханы элле,
Хунн асыллы бирлеш халкъны шамы элле.

Онючюнчю ёмюр кире, палах джетиб,
Ич, тыш джауну итлиги бла ханлыкъ  битиб,
Семендерле къауум - къауум къачхандыла,
Скиф халкълада къонакъбайлыкъ  табхандыла.

Бюгюн, Семен, Къарачайда, Авардады,
Орус, Казак, Къабартыда, Дигордады,
Была бары Хазар - Ханлыкъ  даулетденди,
Бары - къарнаш, Трам - Семендер юзюкденди.

Бир къауум а Эресейге атланнганды,
Аскер уста болумуна базыннганды,
Орус патчах хан юзюкню джаратханды,
Аскеринде къуллукълагъа орнатханды.

Тамадагъа Къаркъатан - бий дегендиле,
Асылына уллу багъа бергендиле,
Христьян динде "Симеон" - ат  аталгъанды,
Бий китабха  "Семенов" - деб джазылгъанды.

Къаркъатандан эки тукъум къуралгъанды,
«Каркадынов», «Семенов» - деб айтылгъанды,
Асыллыгъын «дворян» сый ат билдиргенди,
Экиси да аскерлик бла билиннгенди.

Каркадын бла Семен-къарнаш атауулла,
Кеслерине "боярин" ат аталгъанла,
Рязань деген джерге хаким болгъандыла,
Рус тёрде да орунларын алгъандыла.

Оналтынчы ёмюр ёте, туудукълары,
Башха джерде къалмасын - деб урлукълары,
Басынчакълаб Кавказ джуртха келгендиле,
Джерлилени кёллерине киргендиле.

Джигитлик бла, билим бла танылгъанла,
Бойлу, сары, кёксюл кёзлю аждагъанла,
Трам - Семенле Минги Таугъа баргъандыла,
Тау этекни таш тарларын алгъандыла.

Эресейден, ата джуртха джол алгъанла,
"Ачей улу Ачемезде" айтылгъанла,
Ташлы тарда фатарларын салгъандыла,
Къыйын джоллу  тау бауурда  къалгъандыла.

Семен бла  Оруслары  - тархлыдыла,
Бий - ышанла  архивледе сакълыдыла,
Ёзден къауум  - Къарачайны тамырыды,
Къул тукъумла - тышдан келген агъымыды.

Хапарыбыз ма алайды, миллет  билген,
Шагъатла  да - архивлелле, хапар берген,
"Кёз кёргенни кётлек дженгер"- дер кибикле,
Шо сизмисиз ханнга, бийге къул дерикле?

"Тыбыр къул" деб тукъум аты джазылгъанла,
Къуллукъ эте келе-келиб орналгъанла,
Орнугъузну танысагъыз иги болур,
Эски тарих къазылмайын тура-турур.

Хунн бийлени къолларына къарагъанла,
Джалгъа келиб къул къабакъны къурагъанла,
Джасакъ болуб мал орнуна берилгенле,
Шо сизмисиз асыллагъа керилгенле?

Трам - Семенле-хан тукъумду, асыл къанлы,
Питналыкъгъа терс къарагъан, тюзлюк джанлы,
Ышан, къарлау,тамгъа,байракъ иесиди,
Хазар ханлыкъ тамгъа, шамы-белгисиди.

Сиз къулланы асыл бийле кюусюнмейле,
Сизни бла джуукълукъ да джюрютмейле,
"Хо хариб" - деб тынгылауну басадыла,
Алай бла да сизге джолну ачадыла.

Да болмазмы  бу кир  тилни кишенлерге?
Халкъ бла орнун,  джерин билиб кечинирге?
Бий, ёзденнге бу зарлыкъны къурутургъа?
Сырыгъызны айтдырмайын тынч турургъа?

Тукъумланы сыры - сыйы билинибди,
Айтыу болса - халкъны эси бёлюннюкдю,
Андан эсе турсагъыз а, таймагъанлай,
"Багуш къазгъан тауукъ" кибик болмагъанлай?

Къутургъансыз, игиликге къутуругъуз,
Кёк - тёрени джезасындан къутулугъуз,
Аллах сизге акъыл берсин, тыймагъанлай,
Кёлюгюзча къара насыб къыймагъанлай.

Сизге ахыр айтырыгъым нарт сёзлелле,
Ала, тамам, халыгъызны билдирелле,
Суратлауну бурунгула этгендиле,
Тилде къала бюгюнлеге  джетгендиле:

"Къарауашха бийче болур кёз бюрчюгю",
"Тыбыр къулну,  бийге болур,  минг ёчюгю",
"Асылсызны зар нохтасы асыл болур",
"Тенг - теннгине" - демегенни юйю къурур".

Къараджюрек, халкъны ичден бёлюучюле,
Душманланы сокъмагъында джюрюучюле,
Гыл амалтын бет атыучу баришчиле,
Сёз сизгеди, къаратабан "тарихчиле"!

20.11.2012.Москва.