Сiла волi

Сіла волі

Улетку 1987 года, па дасягненні малодшым сынам Пашам гадавалага ўзросту, я сабралася выходзіць на працу: на адну зарплату мужа не надта і пракорміш сям’ю. Вырашыўшы прыступіць да працы першага жніўня, загадзя апавясціла аб гэтым адміністрацыю гарадской бальніцы. Кіраўніцтва ўзрадавалася: з цяжкасцю атрымалася знайсці часова выконваючага абавязкі загадчыка тэрапеўтычнага аддзялення паліклінікі, дзе я працавала да сыходу ў дэкрэтны водпуск.

Нежаданне калег нават на час станавіцца “начальнікам” мела пад сабой матэрыяльны складнік: заработная плата стажыраванага ўчастковага ўрача-тэрапеўта значна перавышала такую загадчыка аддзялення.

Урачы аддзялення, з якімі мы за два гады спрацаваліся, таксама чакалі майго выхаду з водпуску.

У ясельнай групе дзіцячага садка, размешчанага насупраць нашага маласямейнага інтэрната, ужо было выдзелена месца для аднагадовага сына.

Усё складалася выдатна, акрамя аднаго нюансу: за час дэкрэтнага адпачынку маладая жанчына спартовага целаскладу пераўтварылася ў кустодзіеўскую “прыгажуню”.

– Ды і добра, можа быць, якога-небудзь сучаснага мастака “на творчасць натхню”, – успомніла я любімае выслоўе рускага жывапісца Барыса Кустодзіева.

Аптымізму хапіла да першай прымеркі майго, нядрэннага па тых часах, гардэроба.
“Опанькі!”, –  прыгадала я слова, якое вымаўляе ў падобных выпадках мой сябра, Анатоль Іванавіч Свірыдаў; пры гэтым настойліва спрабавала “упіхнуць” сябе ў вытанчаны фінскі гарнітур.

Любімы касцюм, ды і не вельмі любімыя адзёжкі, не паддаваліся: у мяне ніяк не атрымоўвалася “ўціснуцца” ў іх. Я была ў роспачы: мне не было чаго надзець “у людзі”!

У той час мы з дзецьмі былі ў Целяханах. Мама, бачачы маё засмучэнне, паспрабавала супакоіць:

– Не хвалюйся, Нэлька, што-небудзь купім табе! І грошы ў нас ёсць! Заўтра прывоз у прамтаварную краму, разам сходзім, паглядзім!

З мамінай спагадлівай гаворкі я  вылучыла адно слова – “што-небудзь”.
Вось яно і стала адпраўным пунктам маіх далейшых добраахвотных выпрабаванняў на трываласць.

  Я ніколькі не сумнявалася, што мы набудзем не “што-небудзь”, а годную рэч. У наш гарадскі пасёлак рэгулярна пастаўляліся імпартнае адзенне і абутак; у інстытуцкія гады бацькі набывалі мне стыльныя польскія, чэшскія і французскія туфлі і боцікі, прадметы зайздрасці маіх аднакурсніц.
 
Падзякаваўшы маме за ўдзел, я “ўспомніла”, што ў Баранавічах ёсць два новых касцюмы большага памеру, якія мне будуць якраз.

Наступнай раніцай я прыгатавала сабе маленькі кубачак кавы і кавалачак чорнага хлеба, які свяціўся ад дзірачак. Да таго часу я ўжо перавяла сына з натуральнага гадавання на звычайны дзіцячы рацыён; дабрабыту Пашы нішто не пагражала. У хаце было багацце малочных прадуктаў: пераход на каровіна малако не стаў балючым для хлапчука.

Я склала для сябе немудрагелістае меню: сняданак – кава, абед – суп і мноства свежай зеляніны, вячэра – сыракваша і зеляніна. Чай без цукру – у неабмежаваных колькасцях. І смачная халодная калодзежная вада.
 
На трэці дзень мама заўважыла маё індывідуальнае харчаванне. Удакладніла, ці не захварэла я?

–  Не, не захварэла. У такую спёку зусім не хочацца есці, – быў адказ “галадаючай”.

–  А спякота ў мінулую нядзелю, як мне памятаецца, не вельмі і паўплывала на апетыт: ты з задавальненнем, за абедзве шчокі, уплятала дранікі з маладой бульбы. Са смятанай! – дадала мама, зразумеўшы сапраўдныя прычыны маёй галадоўкі.

Вымавіўшы ў адказ нешта невыразнае, я пачула: “Ясі, пакуль рот свежы!”. Мама заўсёды абмяжоўвалася толькі першай часткай прыказкі; другую частку яе “…а звяне, ніхто у яго і не зазірне!”* ніколі не вымаўляла. Верагодна, сумнявалася ў яе праўдзівасці: а як жа стаматолаг, ён жа абавязкова зазірне!

Праз нядзелю я стала на шалі: вынік мінімальны, усяго нейкіх мінус трыста-чатырыста грамаў “падараваў” мне паўгалодны рацыён.

–  Не будзе ніякага выніку без інтэнсіўных фізічных нагрузак,  – “адкрыла Амерыку” я.

 У той жа дзень я прыступіла да выканання даўно завучанага мною, саракахвіліннага комплексу сілавых практыкаванняў, накіраваных пераважна на ўмацаванне мышц брушной сценкі і ног.
 
На гэты час якраз выпаў сезон інтэнсіўных сельскагаспадарчых работ. Вечарам тата планаваў працу на наступны дзень:

–  Заўтра трэба з’ездзіць у Выганачы (вёска ў Івацэвіцкім раёне Брэсцкай вобласці, малая радзіма майго бацькі, Лукашэвіча Гаўрыіла Карнеевіча), паглядзець бульбу. Хто са мной?

Я неадкладна адгукнулася на прапанову. І ў наступныя дні, на татава пытанне: “Хто хоча сёння папрацаваць?”, я беспардонна капіявала паводзіны Федзі, партнёра галоўнага героя па будаўніцтву з кінафільма “Аперацыя “Ы” і іншыя прыгоды Шурыка”, без роздумаў адказваючы бацьку:

– Я-я-я!

У апісаным вышэй выпадку “паглядзець бульбу”, азначала:

– грамадскім транспартам даехаць да вёскі, размешчанай на адлегласці дванаццаці кіламетраў ад пасёлка;

–  прайсці пешшу каля пяці кіламетраў да бульбянога поля;

– падрыхліць міжраддзі і абагнаць бульбу на пяці сотках (участак зямлі ў сто квадратных метраў);

– перайсці на іншае поле, з трох сотак, размешчанае ў чатырох кіламетрах ад першага, і вырабіць тыя ж агратэхнічныя дзеянні, што і на першым;

– паляводам, “наўючаным” ручнымі прыладамі вытворчасці, пешшу вярнуцца ў вёску і грамадскім транспартам дабрацца да Целяхан.

Па такім жа сцэнарыі, прыкладна праз дзень, выконваліся і іншыя, сенакосныя і сельскагаспадарчыя, работы.

Мой старэйшы, дзевяцігадовы сын Дзяніс, рэдкі працаўнік, кожны раз імкнуўся адправіцца з намі, на што мой бацька нязменна адказваў:

– Сынок, сёння будзе лёгкая праца, пойдзеш, калі патрэбны будуць моцныя работнікі!

Называючы часам унука сынам, тата не агаворваўся: Дзяніс з двух месяцаў і да двух гадоў выхоўваўся ў сям’і маіх бацькоў; яны па праве лічылі яго трэцім сынам.

Убачыўшы засмучаны твар Дзяніса, дадаў:

–  Бо хтосьці з мужчын павінен ахоўваць бабулю і маленькага браціка Пашку? Вось ты і застанешся – старэйшым па хаце!

Сын з гордасцю прыняў ганаровае прызначэнне; пасля вяртання даў справаздачу “паляводам” аб падзеях мінулага дня.

На выхадныя дні прыехаў мой муж, Уладзімір. На гэты раз трэба было грабці сена, усё ў тых жа Выганачах. Дакладней, у трох кіламетрах ад населенага пункта.

Усё, як заўсёды: праезд грамадскім транспартам, пешы пераход да сенакоснай дзялянкі, збор сена, марш-кідок да аўтобуснага прыпынку і вяртанне ў Целяханы.

Дома, пасля невялікага адпачынку, бацька адпраўляўся ў сваю дрэваапрацоўчую майстэрню: ён быў майстэрскім столярам, цесляром, бондарам, мэбельшчыкам. Практычна ўся мэбля і сталярныя вырабы ў нашым доме былі зроблены татавымі залатымі рукамі. Да цяперашняга часу ў бацькоўскай хаце выкарыстоўваюцца адзежныя шафы, сталы, этажэркі, тапчаны, лаўкі, услончыкі (хатняя або пераносная лаўка невялікага памеру), зэдлічкі, кухонныя шафкі і палічкі. Шмат дзесяцігоддзяў, “верай і праўдай”, служаць нам сталярныя і бандарныя вырабы татавай ручной вытворчасці: вокны і дзверы, бочкі і кадушкі.

Праца ў майстэрні была для бацькі адпачынкам. Дзеці любілі назіраць за пераўвасабленнем драўлянай нарыхтоўкі ў выраб або дэталь будучага вырабу.
Асабліва часта працавалі падмайстрамі таты сястра Таня і брат Павел: з майстэрні іх нельга было выгнаць. Дзяўчынку да станка бацька стараўся не падпускаць; аднак ведамі, атрыманымі ў майстэрні, Таццяна карыстаецца і дагэтуль: яна ведае асноўныя правілы апрацоўкі дрэва і беспамылкова вызначае пароды драўніны. Брат Павел, доктар, які рана пайшоў з жыцця, у пытаннях дрэваапрацоўкі мог даць фору многім сталярам і цеслярам.

Любоў да працы з драўнінай бацька прывіў і ўнукам: Максіму Цыркунову і майму сыну Дзянісу; вырабленыя імі ў дзяцінстве лаўкі і лавачкі эксплуатуюцца аж да цяперашняга часу.

 Аднак, я адхілілася. Па вяртанні з фуражнай экспедыцыі бацька сышоў ў майстэрню; за ім услед рушыў Дзяніс. Усе бягучыя хатнія справы былі ўжо перароблены мамай; малодшы сын Паша спаў – у мяне з’явіўся вольны час.

Я задумалася аб выніках ўчарашняга ранішняга ўзважвання. Усе мае абмежавальныя аліментарныя пакуты марныя: паказанні падлогавых шаляў трымаліся практычна на ранейшых пазіцыях. Трэба нешта рабіць!

Пасля немагчымых фізічных нагрузак сённяшняга дня захацелася махнуць рукой на неэфектыўную практыку аптымізацыі масы цела. Але мае дзівосныя імпартныя ўборы?! Выходзіць, я іх больш ніколі не змагу надзець?!

Не, гэтага нельга дапусціць! Пачуццё гнеўнага раздражнення ахапіла мяне: размазня, прайшоў усяго тыдзень, а ты ўжо хныкаеш!

Зрабіўшы пад старой галінастай вішняй штодзённы, саракахвілінны комплекс практыкаванняў, вырашыла не спыняць саматрэніроўку. Адшукала скакалку і, выйшаўшы на вольную прастору двара, на працягу паўгадзіны скакала праз яе.
Нага, якая зачапілася за спартыўны снарад, астудзіла мой атлетычны парыў; я спыніла практыкаванні.

Здалёк, неўзаметку, за маімі “здзекамі над уласным арганізмам” назіраў муж:

–  Я думаў, што пасля грэблі сена ты адменіш сваю штодзённую трэніроўку. Дык – не, яшчэ і заняткі са скакалкай дадала! Я заўсёды ведаў, што ў цябе моцная воля, але каб да такой ступені, не меркаваў! Рэспект!

Такі водгук абавязваў: скакалка дапоўніла мае штодзённыя фізічныя самакатаванні.
Вынік не замарудзіў адбіцца: за месяц я рассталася з сям`ю кілаграмамі “набытых” ліпідаў – абнаўленне гардэроба не запатрабавалася.

 Пачуўшы высокую ацэнку мужам маіх валявых якасцяў, у думках усміхнулася: дрэнна ты, даражэнькі, ведаеш аб маёй, “небывалай”, сіле волі. І віртуальна  вярнулася ў восень 1974 года, “на бульбу”.

Трох сябровак-аднакурсніц: Тошку, Раечку і мяне – пасялілі ў гасціннай пенсіянеркі Ніны Фёдараўны. Хлебасольная і шчодрая гаспадыня балавала студэнтак усякімі смачнасцямі і дазваляла, без абмежаванняў, карыстацца дарамі яе саду.

Ніне Фёдараўне не прыйшлося двойчы паўтараць свой дазвол. Пасля працы мы намывалі вялікія пасудзіны яблыкаў і сліў і, абмяркоўваючы ўвечар важныя дзявочыя справы, нетаропка атрымлівалі асалоду ад садавіны.

 Асабліва добрыя былі буйныя жоўтыя слівы. Вонкава непрэзентабельныя, з невялікімі ачажкамі грубай карычневай лупіны, яны мелі сакавітую, сярэдняй шчыльнасці мякаць і прыемны кіславата-салодкі густ. Ніколі раней я не спрабавала такога дзіўнага ласунка.

У адзін з першых вечароў нашага сельскага жыцця Таісія і Рая паспыталі плады сліў і яблыкаў; я ж аддала перавагу слівам.

 На першым курсе медыцынскага інстытута мы яшчэ не вывучалі клінічныя дысцыпліны, таму я не магла ведаць аб лячэбных уласцівасцях слівы. У прыватнасці, аб выкліканым злучэннямі калія мачагонным дзеянні, якое спрыяе вывядзенню з арганізма лішку вады і паваранай солі.

 Прыкладна а палове на другую гадзіну ночы мяне абудзіў “уладны кліч прыроды”.
Вяртаючыся ва ўтульную хату, паўсонная, я думала:

“З чаго раптам? Я ж толькі шклянку малака выпіла! Ды і дзяўчынак “прырода”, у прамым і пераносным сэнсе слова, не паклікала, “дрыхнуць” сабе без задніх ног!”
Другую і трэцюю ночы, пакідаючы цёплую пасцелю, я задавала сабе адно і тое ж пытанне:
 
–  Чаму – толькі я?

І толькі на чацвёртыя суткі я, “выдатны” аналітык, усталявала прычынна-выніковую сувязь паміж празмернай колькасцю з’едзеных сліў і змушанымі начнымі шпацырамі.
Аб сваім “навуковым адкрыцці” я паведаміла сяброўкам.

–  Значыць, табе не трэба па вечарах слівы есці. Згрызла адно-два яблыкі – і дастаткова! – знайшла рашэнне Тошка.

Жаласлівая Раечка, бачачы “сум-нуду” ў маіх вачах, дала “дабро”:

–  Ну, і нічога страшнага, калі Нэлка з’есць дзве-тры слівы!

Увечары высветлілася, што я, да ўсіх сваіх недахопаў, дрэнна ведаю матэматыку: дазволеныя мне дзве-тры слівы, цудоўным чынам, ператвараліся ў пятнаццаць; “шкодная” Тасечка пералічыла слівовыя костачкі, якія ляжалі на маёй талерцы!

Кожную раніцу я абяцала сяброўкам: “Даў слова – трымай!”; кожны вечар мая непаслухмяная рука нястрымна цягнулася да паўміскі з садавінай.

Фінал маёй слівовай гісторыі быў няўлоўна падобны з развязкай сюжэту, празорліва прадугледжанага і апісанага амерыканскім пісьменнікам О. Генры ў навеле “Апошні ліст”.

Я выявіла выключную “сілу волі”, цалкам адмовіўшыся ад любімага ласунку пасля падзення з фруктовага дрэва апошняй слівы.

*Мама вымаўляла прыказку на рускай мове: ”Ешь, пока рот свеж, а завянет – никто в него не заглянет!”.