Быдла

Быдла

Першы сакратар КПСС Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў, выступаючы 31 кастрычніка 1961 года на дваццаць другім з’ездзе партыі, заявіў: “Цяперашняе пакаленне савецкіх людзей будзе жыць пры камунізме”. Па прагнозах кіраўніка дзяржавы, камунізм будзе пабудаваны да 1980 года.

Да пачатку васьмідзесятых гадоў будаўніцтва самага гуманнага грамадскага ладу яшчэ не завяршылася; да канца восьмага дзесяцігоддзя дваццатага стагоддзя Савецкі Саюз павольна і дакладна набліжаўся да вышэйшай стадыі развіцця сацыялізму – камунізму. У тым сэнсе, што грошы, як аказалася, зусім не былі патрэбныя: на іх, усё роўна, няма чаго было купіць.

Крамы “цешылі” пустымі чыстымі паліцамі ды маркотнымі прадаўшчыцамі, колькасць якіх не змянілася, нягледзячы на адсутнасць тавара.

Мае сыны падрасталі: іх трэба было апранаць-абуваць. “Прасунутыя” калегі параілі з’ездзіць па пакупкі ў Польшчу.

Кіраўніцтва Баранавіцкага турыстычнага бюро арганізавала бязвізавыя паездкі ў блізкае замежжа. Алгарытм выезду быў вельмі просты: на Брэсцкай мытні беларускія ваяжоры абменьвалі савецкія грошы на злотыя польскіх турыстаў, перасаджваліся ў аўтобус краіны-суседкі і накіроўваліся ў дзяржаву сацыялістычнай садружнасці; такую ж працэдуру абмену праходзілі і палякі.

  У польскім аўтобусе нас сустрэў добразычлівы і папераджальны кіроўца, пан Уладэк. Дапамог размясціць багаж, падаваў руку пры выхадзе з транспарта, жанчын называў “пані”. У становішчы псіхалагічнага камфорту мы даехалі да Варшавы, дзе групу беларускіх каміваяжораў размясцілі ў прыстойным гатэлі.

Збіраючыся ў паездку, я атрымала навучанні бывалых калег.

– Вазьмі на продаж дзіцячыя механічныя цацкі, яны ў Польшчы дорага каштуюць. Хоць дарогу апраўдаеш! – рэкамендавалі дамарослыя маркетолагі.
 
 Я занядбала іх парадай: у маёй памяці захаваўся эпізод, расказаны намеснікам старшыні Баранавіцкага гарвыканкама Соф’яй Іванаўнай (імя і імя па бацьку – змененыя); якая ў “давыканкамаўскім” жыцці працавала  лекарам-інфекцыяністам:
“Стаю я на кірмашы ў Бяла-Падлясцы (польскі прымежны горад, які знаходзіцца на адлегласці прыкладна пяцідзесяці кіламетраў ад Брэста), да мяне падыходзіць важная, элегантна апранутая пані”.

–  Іле (польск. – колькі)? – запытвае полька, паказваючы на дзіцячую цацку, якая ёй спадабалася.

– Два злотых, – на рускай мове адказвае Соф’я Іванаўна.

– Пані не ведае польскай мовы? (Лэдзі не ведае польскай мовы?) А адкуль Вы прыехалі? – на ламанай рускай мове ўдакладніла магчымая пакупніца цацкі.

– З Баранавіч, –  адказала намеснік старшыні гарадскога выканаўчага камітэта, якая “часова працавала” прадаўшчыцай.

– Кобета (польск. – жанчына) з “нашых” Баранавічаў не ведае польскай мовы?! – абурылася полька.

– Якія гэта  –  вашыя?! Гэта нашыя, беларускія Баранавічы! – не пагадзілася Соф’я Іванаўна, член Камуністычнай партыі.

– Якія-такія, “бЯлорускія”?! Усё, што да Стаўбцоў (раённы цэнтр, аддалены на захад ад Мінска прыкладна на сто кіламетраў) – спрадвечна польская тэрыторыя! – ускіпела пажылая пані, знаўца шматвяковай гісторыі Рэчы Паспалітай. І ганарыста адышла, так і не купіўшы забаўкі, якая ёй спадабалася.

Калі Соф’я Іванаўна расказала мне гэты эпізод, я проста пасмяялася. А  дарма!
У святле апошніх палітычных падзей у Беларусі і сумежных краінах, выказванні саракагадовай даўніны набываюць зусім іншае, не смешнае, адценне. Жывыя ў гістарычнай памяці нашых суседзяў падзеі цудоўнага семнаццатага стагоддзя, калі Рэч Паспалітая была сапраўднай імперыяй, якая распасціралася ад Балтыйскага мора да чарнаморскіх стэпаў.

 Тады, падчас паездкі, я не задумвалася аб палітыцы; маёй першачарговай задачай было набыццё адзення і абутку для сям’і.

Пасля чарговага шопінгу група турыстаў адправілася на абед у кафэ.

 Я затрымалася ў жаночым пакоі і выйшла з яго, калі ўсе падарожнікі знаходзіліся ўжо ў абедзеннай зале. Наш кіроўца размаўляў з мужчынам сярэдніх гадоў.
Верагодна, суразмоўца ўдакладніў у пана Уладэка, каго ён прывёз у кафэ?
Стоячы да мяне спіной, паслужлівы шафёр грэбліва адказаў:

– То  –  быдла!

Быдла – тэрмін, якім пагардліва абазначаюць найменш адукаваную і культурную частку жыхароў той ці іншай краіны, простых людзей. Слова “быдла” мае польскае паходжанне і азначае “жывёла”. Да 1939 года, на акупаваных беларускіх землях, гэтым словам польскія памешчыкі называлі сялян.

Я не стала высвятляць адносіны з кіроўцам і расказваць сваім спадарожнікам аб пачутым мною дыялогу. У групе вымушаных негацыянтаў былі настаўнікі, інжынеры, лекары; навошта паважаным людзям ведаць аб іх “быдлячым” грамадскім становішчы па адзнацы малаадукаванага шафёра?

Па вяртанні дадому я падзялілася з бацькамі сваімі ўражаннямі ад паездкі. Тата, які служыў у Войску Польскім да пачатку Другой сусветнай вайны, жыва цікавіўся сучаснай Польшчай, асабліва Варшавай. Я караценька распавяла аб унікальнай архітэктуры сталіцы Польшчы, аднаго з найпрыгажэйшых гарадоў Еўропы.

Пра інцыдэнт, выпадковым сведкам якога апынулася, я змоўчала; нашы бацькі ганарыліся сваімі дзецьмі, якія атрымалі годную адукацыю: старэйшая дачка – вышэйшую педагагічную, чацвёра малодшых дзяцей – вышэйшую медыцынскую.

Ды і не было неабходнасці ў давядзенні да ведама бацькоў няўхвальнай характарыстыкі беларусаў, пачутай мною ў краіне-суседцы; тата выдатна ведаў сапраўдную цану прытворнай прыязнасці асобных прадстаўнікоў вялікай польскай нацыі.